Literatuur. Jaargang 4

[p. 92]

Genootschapsleven 2
E.B.M.J. Blomme
Stichting J.H. Leopold en de Nacht van het Boek

Wie geïnteresseerd is in literatuur en in Tilburg of omstreken woont, heeft niet te klagen. Bij de Nacht van het Boek van vorig jaar bijvoorbeeld waren de nodige coryfeeën in deze Middenbrabantse stad van de partij. Claus, Mulisch en Nooteboom waren enkele van de schrijvers die deze Nacht luister bijzetten. Deze, en andere literaire manifestaties dankt Tilburg aan de Stichting J.H. Leopold, een jong literair genootschap dat men wellicht eerder in Rotterdam had verwacht.

Twan Geurts, journalist bij het Tilburgse universiteitsblad Univers, is nu bijna een jaar voorzitter van de Stichting J.H. Leopold. Naast hem zit Piet Simons; ‘Neerlandicus buiten dienst’ noemt deze ex-leraar zichzelf nu hij met de vut is. Begin vorig jaar droeg hij de voorzittershamer over aan Twan, maar als nestor van de Stichting vergezelt hij hem tijdens ons gesprek in het Tilburgse literaire café, Du Commerce.

Moge de eenzaamheid in de poëzie van Leopold (1865-1925) de boventoon voeren, niets vindt men daarvan terug in de Stichting die zijn naam draagt. De Stichting J.H. Leopold bruist van activiteit.

‘Ja, het is inderdaad een activiteiten-stichting geworden,’ zegt Piet Simons. Hij legt uit dat de activiteiten van de Stichting zich laten opsplitsen in drieën. Allereerst was er de ‘Leopold-poot’, die de Leopold Cahiers verzorgde en de jaarlijkse ‘elf-meiviering’: de geboortedag van Leopold. Daarnaast zijn anderen actief in het literaire café. Eens per maand nodigen zij een schrijver of schrijfster uit die komt voorlezen uit eigen werk, en verzorgen daar een programma omheen. Tenslotte is er de jaarlijkse ‘Nacht van het Boek’, die tijdens de Boekenweek georganiseerd wordt.

Enigszins verbaasd bemerk ik dat over de ‘Leopoldpoot’ in de verleden tijd gesproken wordt:

daar wordt gesproken met uw naam

en ‘zij is dood, ze is dood’ gehoord.

Even later zou mijn vermoeden worden bevestigd.

Toevallige factor

Begin jaren tachtig werd de Stichting J.H. Leopold opgericht in Hilvarenbeek, iets buiten Tilburg. De precieze datum weet men niet.

‘In de stukken wordt altijd naar '81 verwezen, maar dat is nogal vaag,’ zegt Twan Geurts.

Op grond van de verschijningsdatum van het eerste Leopold Cahier wordt getracht de oprichtingsdatum te reconstrueren. Ze komen er niet uit.

Ook de reden waarom de Stichting destijds werd opgericht en hoe men op de naam van Leopold is gekomen, gaat gehuld in een dikke mist. Piet Simons steekt van wal:

‘Dat is een beetje een duister verhaal! Maar men had ontdekt dat J.H. Leopold in Den Bosch geboren was, en men dacht toen eigenlijk met een Brabantse dichter van doen te hebben, maar dat is natuurlijk helemaal niet het geval. Hij is misschien de eerste maanden van zijn leven in Den Bosch geweest en verder is hij bij mijn weten nooit meer in Brabant teruggekeerd. Het grootste gedeelte van zijn leven heeft hij als leraar in Rotterdam gesleten, dus... Maar Leopold en zijn geboorte in Den Bosch, dat heeft op een gegeven ogenblik mensen aangetrokken.’

Aanvankelijk werd er vooral gewerkt aan het boekje Zeg luister eens, een vertaalproject van de Tilburgse

[p. 93]

dichter Tymen Trolsky (Jasper Mikkers). Maar men had in de statuten opgenomen, dat men nog enkele andere uitgaven zou gaan verzorgen en met name ook dat men aandacht zou gaan besteden aan de dichter Leopold. Echt heel vaste plannen had men daar aanvankelijk echter nog niet voor.

‘Voor zover ik het altijd begrepen heb, heeft er bij de naamgeving een toevallige factor meegespeeld,’ zegt Twan.

‘Ja, het enige aanknopingspunt is toen Den Bosch geweest en men heeft die naam daar zo aan gegeven.’

Doodgebloed

Hoe dan ook, de jonge Stichting ging aan de slag en nadat in oktober 1981 Zeg luister eens het licht zag, verscheen op 11 mei 1982 het eerste Leopold Cahier. Het hele boekje (100 p.) werd gevuld door vijf leden van de Stichting, waaronder Piet Simons. Een stemmenspel dat hij in 1965 voor de kro had geschreven doet in gewijzigde vorm dienst als korte biografie. Voorts is er een J.H. Leopold-bibliografie in opgenomen, een ‘poging tot interpretatie’ van het gedicht ‘Ik zie den morgen als een gouden mist’ en nog wat andere artikelen. Het boekje werd gepresenteerd op de eerste Leopolddag. De daarop volgende jaren verschenen nog drie Leopold Cahiers: in 1983 Leopold Cahier ii. Over vertalen, in 1984 Leopold en zijn ‘school’ en in 1985 publiceerde men de rede die Enno Endt het voorgaande jaar op de Leopold-dag uitsprak, als Leopold Cahier 4: Herman Gorter en J.H. Leopold.

Werd het eerste Leopold Cahier helemaal gevuld door leden van de Stichting, bij de latere uitgaven heeft men mensen van buitenaf aangetrokken. Het bleek moeilijk om telkens zelf een nieuwe studie over Leopold te publiceren, omdat daar toch te weinig kennis voor in huis was, aldus Simons. Vooral toen de studie rondom Leopold enige jaren later in een stroomversnelling raakte, met onder andere het werk van Sötemann, werd het voor de Stichting moeilijk de Leopold Cahiers voort te zetten. De uitgaafjes waren geboren uit liefhebberij, en tegen de wetenschappelijke publikaties die toen verschenen, moesten zij het afleggen.

Zo bloedde de Leopold-afdeling eigenlijk min of meer dood omdat binnen de Stichting de animo om zich met de Cahiers bezig te houden afnam. Met het vertrek van Paul van den Heuvel viel de redactie uit elkaar, en van de nieuwe, jonge leden van de Stichting hebben er maar weinigen binding met de poëzie van Leopold.

‘De laatste uitgave is van '85 en ja, dat voorzie ik de eerste tijd niet meer,’ aldus Simons.

De aandacht van de Stichting J.H. Leopold verschoof naar het Literaire Café en de Nacht van het Boek.

Andere naam?

Het lijkt het treurig lot van Leopold, dat nu zelfs de naar hem genoemde Stichting hem de rug toekeert. Binnen de Stichting werd het afgelopen jaar dan ook stevig gediscussieerd over het aannemen van een andere naam. Verschillende keren werd er over gestemd, maar ook dan kwam men er niet uit en uiteindelijk besloot men de naam toch maar te handhaven. Ook omdat de Stichting toch al een behoorlijke reputatie heeft in het land, en het bestuur het niet verstandig vond om met een nieuwe naam te komen, nu ze zo aardig aan de weg hadden getimmerd.

‘Ja, je zit dan nu misschien wel met een naam die de lading niet helemaal dekt, maar van de andere kant heb je toch ook allerlei activiteiten georganiseerd die niet direct met Leopold hebben te maken, maar die je toch op je eigen conto mag schrijven,’ zegt Twan Geurts. ‘Het was een heel moeilijke afweging, maar ik denk dat we er verstandig aan hebben gedaan om die naam toch te handhaven. En je merkt ook dat er nu weer leden zijn die zich zijn gaan verdiepen in het werk van Leopold. Met andere woorden: we zijn ons toch weer aan het bezinnen op de manier waarop we opnieuw invulling kunnen gaan geven aan het Leopold-aspect.’

Het is met name de Nacht van het Boek geweest, die de Stichting Leopold enige naambekendheid bracht. Het literaire café is typisch plaatselijk, maar het effect van de Nacht van het Boek dijt steeds verder uit. Vorig jaar trok deze happening zo'n veertienhonderd bezoekers, en daarmee is de Nacht van het Boek de grootste literaire manifestatie beneden de rivieren geworden. De belangstelling beperkt zich niet meer tot Brabant, maar vanuit het hele land komt men voor de Nacht van het Boek naar Tilburg.

Kan de Nacht van het Boek nu gezien worden als het zuidelijke Boekenbal? Piet Simons:

‘Nou, dáár worden vooral schrijvers uitgenodigd die al feestvierend de nacht doorbrengen, maar hier zijn het schrijvers die voorlezen. Na afloop is er voor het publiek wel een feest, maar de nadruk ligt toch echt op het feit dat de schrijvers voorlezen uit eigen werk.’

Contact met schrijvers

Ook al valt het de organisatoren niet makkelijk om ieder jaar weer een programma samen te stellen met andere schrijvers, toch schroomde men niet om de afgelopen zomer te beginnen met iets nieuws: de literaire matinée. Vier keer per jaar organiseert men in de studiozaal van de Tilburgse stadsschouwburg een zondagmiddagprogramma rondom een schrijver of schrijfster.

Voor de eerste literaire matinée, de afgelopen zomer,

[p. 94]

werd Maarten 't Hart uitgenodigd. Geert van Oorschot zou op 30 november gekomen zijn, maar een beetje meegenomen door de vermoeienissen van het eredoctoraat werd hij ziek en het programma moest op het laatste moment worden afgelast. Maar, verzekert Twan mij, Geert van Oorschot wilde zeer graag komen dus hij komt vast nog een keer.

Voor de Nacht van het Boek die op 27 maart aanstaande gehouden gaat worden, waren de voorbereidingen ten tijde van ons gesprek nog in een pril stadium. Enkele toezeggingen had de Stichting echter al binnen. Zo kunnen de organisatoren zich nu al verheugen in de komst van Leo Vroman, die speciaal voor de Nacht van het Boek naar Nederland komt. Verder zullen ook H.C. ten Berge, Herman de Coninck, Walter van den Broeck, Luuk Gruwez en het nieuwe Belgische talent, Herman Brusselmans, tijdens de Nacht van het Boek optreden.

‘We zouden heel graag Lucebert hebben,’ zegt Twan. ‘Dat zou dan in samenwerking zijn met het tias [Tilburgs Instituut voor Academische Studies, E.B.], Jeroen Brouwers hadden we graag willen hebben, maar die houdt niet zo van dat soort massale manifestaties. Maarten 't Hart die komt nooit want die moet 's morgens weer vroeg op. Daarom hebben we hem ook speciaal voor die literaire matinée uitgenodigd, want hij moet 's avonds om tien uur in bed liggen vindt hij zelf, dus een Nacht van het Boek is voor Maarten 't Hart ondenkbaar.

Claus en Mulisch hoeven we voorlopig ook niet meer, want die hebben zich verleden jaar nogal pedant gedragen. Het was heel leuk dat ze kwamen, maar die hebben nou niet echt geïnspireerd opgetreden. Zeker Mulisch die liep daar nogal arrogant rond vonden wij allemaal. Die kreeg dus een fantastische gage uitbetaald en die bestond het nog om een tientje extra reiskosten te komen declareren, want z'n reis was ietsje duurder uitgevallen. Dat vonden we dus echt puur gênant. Die hoeven we voorlopig dus niet meer terug.

Waar je het nou eigenlijk allemaal voor doet? Het is wel heel leuk om zo met schrijvers in contact te komen, maar daar doe je het niet voor. Dat zijn leuke bijkomstigheden. We hebben toen na de literaire matinée met Maarten 't Hart zitten afzakken op een terrasje. Het was prachtig weer die dag. En wij maar rondjes geven en hij heeft er niet eentje gegeven. Op het moment dat ie nou echt vond: nu ben ik aan de beurt, toen moest ie ineens weg! Maar gelukkig had hij tijdens zijn lezing die middag al ruiterlijk toegegeven dat hij nogal zuinig is. Nou weet ik niet of het een algemene trek is van Nederlandse schrijvers, maar erg royaal zijn ze geen van allen. Maar Maarten was verder héél aardig, en hij heeft een héél aardig optreden gegeven. Hij heeft ook nog piano gespeeld. Ik kan er ook niet veel van, maar de

Jules Deelder tijdens de Nacht van het Boek, 1983
e.b.m.j. blomme, amsterdam

manier waarop hij het niet kan is echt vertederend. En hij las prachtige verhalen voor.’

Iedere laatste woensdag van de maand organiseert de Stichting J.H. Leopold een Literaire Café-avond in Tilburg. Vrienden van de Stichting J.H. Leopold ontvangen van tevoren informatie over deze avonden. U kunt zich aanmelden door overmaking van minimaal f 8,50 op girorekening 42.65.576 t.n.v. Stichting J.H. Leopold, postbus 3060, 5003 db Tilburg.