Literatuur. Jaargang 4

[p. 31]

Bijschrift
Peter van Zonneveld⁺
Bilderdijk op de buis!

[Peter van Zonneveld]
klaas koppe

Het gaat goed met de literatuur. Ook al zijn er in de wereld van het boek de laatste jaren harde klappen gevallen, het literaire boek bleef overeind. De belangstelling voor alles wat met de schone letteren samenhangt, lijkt alleen maar toe te nemen.

Wie had bijvoorbeeld twintig jaar geleden kunnen denken dat nu in het hele land, avond aan avond, schrijvers, dichters, essayisten en critici optreden voor redelijk tot goed gevulde zalen? Wie had kunnen vermoeden dat we thans kunnen beschikken over een rondreizend literair circus met brandende en smeulende kwesties, stemmige en onverstaanbare voordrachten, luchtige en indringende vraaggesprekken?

Elke zichzelf respecterende stad heeft een of meer literaire cafés, waar men kan uitrusten van literaire wandelingen, en waar men, als er toevallig een avond géén schrijver optreedt, de overstelpende hoeveelheid literaire bijlagen en supplementen van de vaderlandse dag- en weekbladen kan doornemen. Een nuttige bezigheid overigens: je moet er niet aan denken dat je al die nieuwe boeken uit binnen- en buitenland allemaal zou moeten lezen, maar die recensies zijn vaak informatief.

Nu weet ik wel dat er mensen zijn die klagen over het peil van de Nederlandse literaire kritiek, die wijzen op het variété-karakter van het literaire circus, en die menen dat wandelingen langs standbeelden, gedenkstenen, geboorte- en sterfhuizen je geen stap dichter bij het wezen van literatuur brengen, maar daar gaat het nu niet om. Zo nu en dan zal men ook wel eens een boek lezen. Ik stel dus vast dat er thans meer belangstelling voor de letteren bestaat dan twintig jaar geleden.

Dat blijkt ook nog eens uit het feit, dat het aantal letterenstudenten in die twee decennia sterk is toegenomen. De vraag is nu: in hoeverre zijn de universiteiten aan die belangstelling tegemoet gekomen? Vroeger was de universiteit een soort klooster, waar vrome geleerden zich bogen over dichtregels die exegese behoefden. Literaire teksten waren vooral voer voor filologen en structuuranalytici, en de resultaten van hun noeste arbeid bleven doorgaans voor de buitenwereld verborgen. Daarna kwamen theoretici verklaren, dat letterkundigen geen wetenschap bedreven, omdat zij niet wisten wat literatuur precies was, en hun aanpak wetenschapstheoretisch niet verantwoord zou zijn.

Wat zie je nu? Thans is er sprake van een opgewekte diversiteit. De filologen hebben zich niet laten ontmoedigen, en zetten hun nuttige werk in stilte voort. Ook worden er nog steeds gedichten en romans geanalyseerd, en terecht, want teksten blijven de basis van alles. Maar intussen hebben zich ook nieuwe ontwikkelingen voorgedaan, die vruchten beginnen af te werpen.

Het terrein van de literatuur is verbreed. Men houdt zich niet alleen bezig met gecanoniseerde teksten, maar ook met jeugdboeken, populaire literatuur, reisverhalen, brieven, dagboeken, allerlei soorten tijdschriften en dagbladen, terwijl ook de koloniale bellettrie die betrekking heeft op oost en west zich in een sterk toegenomen belangstelling mag verheugen.

Meer dan vroeger wordt literatuur in een historische context geplaatst, meer dan vroeger is er aandacht voor de receptie, voor de boekproduktie, kortom, voor het literaire bedrijf. De middeleeuwse hofcultuur, de zeventiende-eeuwse boekhandel, letterkundige genootschappen uit de achttiende, leesbibliotheken uit de negentiende, en boekenclubs uit de twintigste eeuw, dat alles behoort nu ook tot het onderzoeksgebied van de neerlandistiek.

Bovendien is er, meer dan vroeger, sprake van samenwerking tussen de universiteiten onderling. Niet alleen tussen vakgenoten, maar ook met vertegenwoordigers uit andere disciplines. Zo kan de literatuurgeschiedenis een zinvolle bijdrage leveren aan de cultuurgeschiedenis, in de ruimste betekenis van het woord. Het succes van interdisciplinaire werkgroepen op het terrein van de zeventiende, achttiende en de negentiende eeuw

+ Peter van Zonneveld (1948) is verbonden aan de afdeling moderne letterkunde van de vakgroep Nederlands van de Rijksuniversiteit Leiden. Publiceerde artikelen over 19de-eeuwse letterkunde, een bloemlezing uit de poëzie van Bilderdijk, een bloemlezing verhalen uit de Romantiek, en verzorgde een uitgave van het Dagboek van de student Nicolaas Beets (1983) en van diens gedicht De Masquerade (1985).

[p. 32]

is daar het sprekende bewijs van.

Er verschijnen de laatste jaren steeds meer verantwoorde tekstedities en bibliografieën. Ook wordt nu gewerkt aan het grootste desideratum van onze dagen: een nieuwe literatuurgeschiedenis, waarin de verworven inzichten in onderlinge samenhang tot hun recht kunnen komen.

Zonder overdrijving kunnen we zeggen, dat het goed gaat met de neerlandistiek. Maar het kan nog veel beter. Hoe staat het met de relatie tussen wetenschap en samenleving? In hoeverre voorziet de universiteit in de behoefte aan betrouwbare en begrijpelijke informatie, die het gevolg is van de toegenomen belangstelling? Goede en goedkope bulkboeken over de Middeleeuwen, de Renaissance en de Verlichting blijken zeer te worden gewaardeerd, er zijn handzame boekjes verschenen over het literaire leven in verschillende perioden (Martinus Nijhoff), er is een Griffioen-reeks, die voor weinig geld verrassende teksten biedt (Querido).

Toch valt er op dit terrein nog heel wat moois te verrichten, vooral wat de historische letterkunde betreft. De banden met de media zouden aangehaald dienen te worden. Ik denk daarbij niet alleen aan kranten en tijdschriften, maar ook aan radio en televisie. Je ziet het voor je: programma's over zeventiende-eeuwse kinderboeken, over romantische schilderkunst en literatuur, over laat-middeleeuwse carnavalsfeesten en vrouwelijke auteurs uit de tijd van de Verlichting. De Teleac-cursus Nederlandse literatuur na 1830 werd binnen korte tijd herhaald. Waarom geen cursus over de letterkunde van vóór 1830?

De stille kracht van Couperus was op de televisie een groot succes - en niet alleen omdat Pleuni Touw zich bloot in een badkamer liet bespuwen. Maar waar blijft de spannende tv-serie Ferdinand Huyck? Waar blijft Reinaert in de vorm van de Fabeltjeskrant? En wanneer komt eindelijk die schokkende documentaire over het bewogen leven van Willem Bilderdijk, tegen de achtergrond van zijn tijd? Alles is mogelijk, als er ook maar iets zichtbaar wordt van het historisch kader waarbinnen literatuur functioneert, en van de mentaliteit die er in weerspiegeld wordt. Kortom, als het maar op verantwoorde wijze gebeurt, zodat je je niet voor de buis behoeft te schamen. En daar ligt een taak voor de neerlandistiek.