Literatuur. Jaargang 2

[p. 43]

Ik ben niet verbitterd, maar verbijsterd
Een interview met prof. dr. Garmt Stuiveling
Frank Vermeulen

Frank Vermeulen (1958) studeert sinds 1978 Nederlands aan de Leidse Universiteit. Daarnaast is hij als redacteur verbonden aan het Leids universitair weekblad Mare.

De bekendheid van Garmt Stuiveling lijkt vooral gebaseerd te zijn op zijn werk in verband met de grote negentiende-eeuwer Multatuli. Iedere neerlandicus kent wel de nulde druk van de Max Havelaar, gebaseerd op het handschrift van de auteur en verzorgd door Stuiveling. Daarnaast verschijnen sedert 1950 in een gestage stroom de Volledige Werken van Multatuli. Een mammoet-onderneming waarvan het einde voorlopig nog niet in zicht is.

Stuiveling werd in 1907 in het Groningse deel van het grensdorp Stroobos geboren. Al sinds zijn studententijd is hij dichter, socialist, pacifist, en geheelonthouder. Na zijn promotie in 1934 op Ritme en versbouw in de tijd van '80, werd hij leraar in Hilversum. Van 1951 tot 1972 was Stuiveling vervolgens hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam. Daar bekleedde hij de eerste leerstoel in het vak Taalbeheersing. Vanaf 1956 was hij tevens hoogleraar Nederlandse letterkunde. Daarnaast was Stuiveling op vele fronten actief. Hij was onder meer gemeenteraadslid, spreker voor de Vara-radio, voorzitter van de Vereniging van Letterkundigen, ijveraar voor de culturele integratie van Nederland en Vlaanderen en natuurlijk jarenlang voorzitter van het Multatuli-Genootschap.

Stuiveling is schrijver van een groot aantal studies, essays en bloemlezingen. Zo bezorgde hij de verzamelde werken van Gorter en Couperus en hield hij zich onder meer intensief bezig met Perk, Henriëtte Roland Holst en Bredero. Bekend is Stuiveling ook door de rel die eind 1957 in de Telegraaf losbrandde omtrent de oorlogseditie van De schets, de beknopte literatuurgeschiedenis van De Vooys en Stuiveling. In de 17e druk van 1942 was bij diverse auteurs melding gemaakt van hun joodse afkomst.

De laatste jaren wil de nu 77-jarige letterkundige nogal eens fel uit de hoek komen over deze en andere gebeurtenissen uit zijn leven. Zo schreef hij in 1982 in Ons Erfdeel, tien jaar na dato, een ‘afscheidscollege’ waarin hij de wederwarigheden van zijn leerstoel taalbeheersing uit de doeken deed. Politiek Den Haag moest het ontgelden, en Jan Romein, die aan de wieg stond van het vak Taalbeheersing, wordt als volgt beschreven: ‘Van de bank af kon ik zijn gezicht zien, een sluw gezicht met een wat ijdel baardje;...’ In een nawoord bij de laatste editie van Een eeuw Nederlandse letteren van 1983, noemt Stuiveling de Utrechtse hoogleraar Gerretson een ‘fascistoïde intrigant’ en de Leidse hoogleraar Van Eyck ‘diens autoritaire jeugdvriend’.

Garmt Stuiveling, sedert de zomer van 1984 aan zijn bed gekluisterd, keek tijdens een interview in november vorig jaar nog eens terug op een aantal gebeurtenissen uit zijn leven en een aantal wijzigingen in zijn vakgebied.

- U bent begonnen als zeer geëngageerd dichter. Uit een bundel als Elementen uit 1931 spreekt een grote begaanheid met het lot van, zeg maar, het proletariaat. Waar is die betrokkenheid in latere bundels als Eeuwig gaat voor ogenblik gebleven?

Nee, ik ben begonnen als kleuter. Maar in de literatuur ben ik inderdaad actief begonnen als dichter. Het is waar dat dat engagement uit mijn gedichten verdwijnt. Maar bij mij persoonlijk is dat niet zo. Die opschuiving is veroorzaakt door de maatschappelijke en politieke toestanden van de jaren dertig. Jij bent van na de oorlog (Ik zeg tegenwoordig tegen alle mensen beneden de dertig of veertig jaar jij). Maar ík ben van flink voor de eerste wereldoorlog. Ik kwam uit een socialistisch gezin en ik heb de periode na 1918 zeer bewust meegemaakt. De tijd tussen 1918 en 1929 met de Russische revolutie, de revolutie in Duitsland en Oostenrijk, en met de Volkenbond. Socialisten hadden het gevoel dat ze in opmars waren en dat de wereld veranderen zou. Toen de crisis uitbrak was dat voorbij. En ofschoon mijn politieke overtuiging niet veranderde, was wel mijn optimisme weg. Ik weet nog dat ik in de studentenvredesactie te Leiden heb gesproken met Van Vollenhoven, de beroemde Leidse hoogleraar voor Internationaal Recht. Hij als Volkenbondsman en ik als aggressieve linkse student. Later heb ik mijn notities terug gevonden waarin staat: Men spreekt in Genève over de tweede wereldoorlog als over een vanzelfsprekend feit. Dat was in '29! Je kon toen niet meer geloven in de snelle komst van de socialistische staat. Mijn belangstelling verschoof van de maatschappelijke strijd naar de mens en de culturele achtergronden. Als student Nederlands in Groningen had ik een speciale belangstelling voor de wijsbegeerte. Ik volgde de typisch atheïstische colleges van de professoren Heymans en Polak. In de jaren dertig heb ik me lang en diepgaand beziggehouden met Erasmus en met het huma-

[p. 44]

nisme van de renaissance. In '39 schreef ik dat toneelstuk over Erasmus. En het was geen kwestie van oppervlakkige interesse. Ik had het gevoel, en dat heb ik nu nog, dat politiek zich bezighoudt met machtsverhoudingen, maar dat er veel diepere golfbewegingen zijn in de cultuur. Ik zag dat politieke machten in Duitsland en Italië tegen de nationaal-socialistische stroming waren. Maar ze konden er niets tegen doen. Ik heb de politiek altijd gevolgd, en ook vandaag ben ik zeer belangstellend, maar ik denk niet dat de politieke machtsverhoudingen de maatschappij veranderen kunnen.

- Waarom denkt u dat?

Een revolutie zoals die in Rusland is helemaal van het goede spoor geraakt. Ik weet niet of ze daar de kans gehad hebben het anders te doen. Ik heb het idee dat mensen die dat gedacht hebben, ook Gorter en Henriëtte Roland Holst, zich nooit hebben geschikt in het feit dat de mens altijd derailleert. Zonder nou met Calvijn te menen dat de mens geneigd is tot het kwaad. Zelfs als je het goed meent, doe je het verkeerd.

- In uw jeugd was u dienstweigeraar, lid van de socialistische studentenbeweging en van de bond voor geheelonthouders. Ziet u dat als tijdsverschijnselen?

Dat zou ik nu nog doen! Ik ben ook op dit ogenblik lid van de PvdA. Dat ben ik direct na de oorlog geworden. In de jaren dertig ben ik een hele tijd partijloos geweest, omdat de SDAP in 1932 de nationale ontwapening losliet. Ik ben toen net als De Kadt uit de partij gelopen. Hij heeft met een aantal anderen de OSP opgericht, een voorloper van de huidige psp. Maar ik had de socialistische geschiedenis goed bestudeerd; de crisis van Deventer in 1909, toen Gorter eruit is gegaan, heeft ook niets opgeleverd. Ik heb me dus van alle partijen gedistantieerd, omdat ik vond dat je in een splinterpartij niets kunt bereiken. Maar zoals gezegd ben ik lid geworden van de PvdA, zodra die werd opgericht. Ik ben hier in Hilversum ook vijftien jaar raadslid voor de PvdA geweest. Maar wel altijd met het ambivalente gevoel dat mensen die er teveel van verwachten worden teleurgesteld. Met het politiële optreden van Drees en de andere heren in Indonesië heeft het aan een zijden draadje gehangen of ik dat wel met mijn geweten kon verantwoorden. Dat kon ik niet, maar omdat ik de partij niet beschouwde als een echtgenote maar als een apparaat dat moet stofzuigen, was ik met de partij toch niet zó emotioneel verbonden dat ik eruit trok.

- Wat betekende het voor de oorlog wanneer iemand dienstweigerde?

Je moest voor een commissie komen bestaande uit een ambtenaar van het departement, een politicus en een dominee. En dan werd je geweten gekeurd. Ik heb dus een geweten met Rijkskeuring. Het ging heel merkwaardig. Ze vroegen je het hemd van het gat, kun je wel zeggen. Ik werd in elk geval geaccepteerd als dienstweigeraar, maar dat had wel enige gronden. Ze hadden net daarvoor Drooglever Fortuyn, de latere man van Vasalis, die voorzitter was van de Vrijzinnig Christelijke Studentenbond, geweigerd. Dat was een rel geweest tot in de Tweede Kamer. Ze vroegen mij of ik veel in het openbaar sprak, of ik in kranten schreef en contact had met Kamerleden. Ze waren duidelijk bang voor een nieuwe rel en ik werd dus goedgekeurd. Die commissie vroeg ook nog of ik verwachtte dat mijn dienstweigering invloed zou hebben. Maar ik had echt niet het idee dat dit nou tientallen mensen zou verleiden om ook dienst te weigeren als er ooit weer een mobilisatie kwam. Dat het de massa's in beweging zou zetten. Het was een zuiver individuele zaak. Maar ik ben er trots op dat ook mijn zoon en kleinzoon niet hebben gediend. Ja, het is een hele dynastie in dienstweigeren geworden.

- In de bundel die werd geschreven bij uw afscheid in 1972, Weerwerk, schreef G.W. Huygens dat u verbitterd bent door, wat hij noemt, de verzaking van het kennisideaal.

Dat is onzin! Wat je bepleit wordt voor een deel geaccepteerd en voor een deel ook niet. Dat is het goed recht dat andere mensen hebben. Jullie zijn van een andere generatie dan ik. Jullie moeten het doen, ik niet. Ik lig hier terzijde. Ik zie natuurlijk dat de wetenschappelijke inzichten die ik me in mijn jeugd heb eigen gemaakt en waarnaar ik getracht heb te werken, op het ogenblik niet gelden. Ik vind dat jammer, maar ook begrijpelijk. Als ik dertig was, zou ik er tegenop komen. Maar nu ik 77 ben, ben ik te oud. Ze mogen hun eigen fouten maken, dat heb ik ook gedaan. Daar heb ik ook voor gestáán. Het recht om je eigen fouten te maken, vind ik een vanzelfsprekend menselijk recht. Maar voor mij zijn de theorieën waarmee men dingen bepleit, voor een groot deel onaanvaardbaar. Toen ik in Groningen studeerde waren er natuurlijk opvattingen over wat literatuur en wat literatuurgeschiedenis was. Dat was allemaal niet zo expliciet, moet ik zeggen. Maar we kregen een opleiding waar we twee kanten mee uit konden. Tot je doctoraal examen was je verplicht het andere gedeelte van het vak, de taalkunde, goed te kennen. En ik moet zeggen: ik heb er altijd veel aan gehad. Als ik echter nu de Nieuwe Taalgids of de Spektator lees, moet ik het na een halve alinea laten afweten. De moderne taalkunde is met zijn formules en symbooltaal niet meer toegankelijk voor de leek. Ik heb ons vak, en dan speciaal de literatuur en de literatuurgeschiedenis, nooit een vak voor specialisten gevonden. Ik heb in al mijn werk geprobeerd begrijpelijk te zijn voor geïnteresseerden. Ik heb een stijl proberen te schrijven die zo weinig gecompliceerd was en zo weinig vreemde woorden en termen had, dat een leek het kon begrijpen. Ik heb het gevoel dat het moderne wetenschappelijke proza vaak de grenzen van de menselijke communicatie overschrijdt.

[p. 45]

- Het wetenschapsproza moet eenvoudig zijn.

Kijk, letterkunde is geen vak voor specialisten, maar wel ván specialisten. En die moeten schrijven voor de general reader; de man die het leuk vindt om Couperus, Gorter, Boutens en Streuvels te lezen. Men is de laatste tijd zo geïnteresseerd in triviaalliteratuur. Dat is natuurlijk een heel toelaatbare interesse, maar je bent dan bezig met cultuurgeschiedenis en niet met letterkunde. Literatuurgeschiedenis is een vorm van kunstgeschiedenis. En natuurlijk is de grens van de kunst, van de literatuuŕ een vage grens. Toen ik pas hoogleraar was zei één van mijn collega's op een examen: ‘Wie bepaalt eigenlijk wat literatuur is?’ Ik zei: ‘Ik!’ Toen keek hij me ietwat verbijsterd aan. Ik zei: ‘Ik kan toch alleen maar oordelen met mijn smaak en met mijn eigen inzicht, en toch niet met die van jou? Als iemand zegt dat hij Tollens een groot dichter vindt, dan heb ik medelijden met zijn gebrek aan smaak. En als ik Gorter een groot dichter vind, hebben anderen medelijden met mijn gebrek aan smaak. Maar ik kan het niet verwisselen. Ik kan niet op andermans gezag Tollens een groot dichter vinden, als ik dat niet vind. Wel kun je je de vraag stellen, hoe het komt dat men in 1850 Tollens een groot dichter gevonden heeft, al vind je dat nu niet meer.’ ‘Al vindt mén dat nu niet meer!’ zei mijn collega. Ik zei: ‘Met men heb ik niets te maken. Ik vind Tollens nu slecht en wat men vindt is een vraag van de cultuurgeschiedenis, niet van de literatuurwetenschap. Ik kan me alleen bezighouden met dingen die ik zelf op grond van een literair waarde-oordeel belangrijk vind.’

- Dan moeten er dus net zoveel literatuurgeschiedenissen geschreven worden als er lezers zijn omdat smaken verschillen. Bovendien verandert de smaak.

Ja, natuurlijk. Er moet dan ook een evenwicht gevonden worden tussen het beeld van de waardering van tijdgenoten en het beeld dat wij hebben van deze mensen. Ik zou er niet aan denken om mensen als Tollens, Spandaw en vele anderen een royale plaats te geven in een overzicht alleen omdat ze door hun tijdgenoten hooggeschat zijn. En naar mijn gevoel overschat zijn. De overwintering op Nova Zembla vond men in de vorige eeuw prachtig, terwijl wij het nu een onbenullig berijmd soort proza vinden. Ik zou er dan ook niet aan denken om mensen als Gezelle en Multatuli een kleinere plaats te geven, omdat ze door hun tijdgenoten onderschat zijn.

Letterkunde is een gecompliceerde wetenschap, en literatuurgeschiedenis dus ook, maar steeds hoort het boek centraal te staan en niet de auteur. Natuurlijk zou het boek er niet zijn zonder de auteur en de vraag naar de relatie tussen boek en auteur is dus een legitieme vraag. En dan bedoel ik niet enkel de verhouding van dat bepaalde boek tot de overige boeken van zijn hand maar ook tot zijn leven. Je kunt bij letterkunde niet doen alsof een boek uit de hemel komt vallen. Het is altijd mensenwerk. Maar in de literatuurgeschiedenis ligt het accent toch vaak verkeerd doordat de auteur te veel aandacht krijgt en het afzonderlijke belangrijke boek te weinig. Ik heb mijn opvatting van letterkunde wel eens relationisme genoemd omdat ik met het boek als uitgangspunt allerlei relaties onderzocht, dus niet enkel tot de auteur maar ook tot de kritiek, tot boeken van tijdgenoten en lateren, en dan zowel wat de stijl als wat de thematologie betreft. Ik heb nooit geloofd dat het mogelijk is de bewondering als emotie over te dragen. Die bewondering mag bij mij de motor zijn waarom ik dit boek als object kies voor mijn studie of essay, maar de argumentatie moet redelijk en controleerbaar blijven, anders houdt ze op wetenschappelijk te zijn. Alleen het redelijke is overdraagbaar.

- Paul van 't Veer merkte ooit eens in Tirade op dat Multatuli hem als bewierrookte voorganger de keel uithangt, maar dat hij daarentegen altijd geboeid blijft door Douwes Dekker.

Ik maak de tegenstelling niet tussen Multatuli en Douwes Dekker die Van 't Veer, en trouwens ook Nieuwenhuys, maakt. Al het werk dat ik voor Multatuli doe, zou ik nooit voor een onbelangrijk schrijver doen. Multatuli is de grondslag voor mijn geëngageerdheid. Maar mijn verhouding tot Multatuli is een heel wonderlijke verhouding, want afgezien van het feit dat ik hem een heel groot literator vind, ben ik alleen geïnteresseerd in de waarheid. De feitelijke waarheid. Over Multatuli zijn vierduizend artikelen en boeken geschreven, waarvan de helft meteen naar de vuilnisman kan. Er staat namelijk niets in dat op betrouwbare gegevens berust. Het wordt daarom tijd dat alles eens op een rijtje komt te staan. Chronologisch, want je kunt niet uit de toekomst het verleden verklaren. Er zijn van de tijd van Van Vloten en Mina Krüseman af de meest afschuwelijk dingen geschreven over Multatuli die onjuist zijn. Het enige wat mij interesseert over Multatuli - en eigenlijk over iedereen - is de waarheid. Onder de waarheid versta ik dat je geen dingen schrijft die bewijsbaar in strijd zijn met de feiten. Ik ben me er zeer wel van bewust dat we die feiten nooit compleet kennen en dat we meestal niet achter die feiten kunnen kijken. Maar dingen beweren die in strijd zijn met de feiten, dat lijkt me één van de afschuwelijkste dingen die een mens kan doen.

- Het is een feit dat de uitgave van de Volledige Werken van Multatuli mede op initiatief van Du Perron tot stand zijn gekomen.

Toen ik Du Perron in het najaar van '39 in de Universiteitsbibliotheek van Amsterdam ontmoette, klikte het onmiddellijk. Daarvoor hadden we al gecorrespondeerd. Hij had het idee dat je alle Multatuliana gewoon chronologiseren kon. Dat je de Max Havelaar kon larderen met de brieven aan Tine. Maar dat je daarmee de kunstenaar het recht ontnam om later eventueel een mozaïek te maken van stukken die er al waren, ontging hem volkomen. Mij

[p. 46]

trouwens ook op dat moment. Hij was zo enthousiast over zijn plannen dat je daar heel moeilijk tegenin kon gaan. Achteraf bleek dat de helft ván Multatuli onuitgegeven was, en dat driekwart áán hem eveneens ongepubliceerd gebleven was. Tientallen brieven die wél uitgegeven waren, bleken vaak zeer tendentieus gecoupeerd. Toen Du Perron in mei '40 zo onverwacht overleed, stond ik er dus alleen voor.

- Hoe staat het op dit moment met de voortgang van het project?

Deel zeventien is nu in drukproef. Dat deel loopt tot het eind van 1875 en omvat dus de Vorstenschool-periode. Deel achttien wordt nu getikt en dat zal hoop ik tot het eind van 1877 of '78 gaan. Maar veel wat ik vroeger zelf deed, kan ik nu niet meer doen. Sinds een paar jaar heb ik van zwo assistentie van Berry Dongelmans. Ik zet strepen bij de drukproeven van deel zeventien en dan komt hij eens in de veertien dagen hier om te overleggen wat er in die strepen zit. De illusie dat we tot 1887, het jaar van de dood van Multatuli in een paar jaar zouden klaarkomen, is, toen ik definitief ziek werd, wel de bodem ingeslagen. Ik schat dat we in de volgende delen twee à twee en een half jaar per deel kunnen doen. Dan hebben we nog vier delen te gaan, dus tot deel 21, met nog een deel register. Maar dat zullen anderen moeten doen.

- Wat vindt u van de nieuwe ontwikkelingen op het andere vakgebied waarin u hoogleraar bent geweest: de Taalbeheersing?

Taalbeheersing is net als de letterkunde een vak in beweging. De letterkunde is van de literair-historische kant naar de ergocentrische-de Merlijn-theorie-gegaan en daarna nog naar de kant van de triviaalliteratuur. Zo is ook de taalbeheersing, toen ik nog hoogleraar was, in beweging gekomen met alle mogelijke theorieën. Voor een deel ook door het marxisme beïnvloed, gericht op de achterstand en met de neiging de taalbeheersing in dienst te stellen van de taalcompensatie. Dat was niet mijn opvatting, maar ik heb het voor een deel door mijn studenten en ook door mijn assistenten wel laten doen. Ik stond niet te juichen langs de kant, maar dat hoefde ook niet. Ik heb het ze niet verboden en het is natuurlijk sindsdien steeds verder gegaan.

- Ja, in uw vroegere vakgroep staan twee partijen lijnrecht tegenover elkaar wat betreft de theorie.

Dat weet ik wel, maar ik volg het niet compleet. Ik heb er te weinig contact mee. Ik wil er ook niet scheidsrechter in spelen. Als ik verantwoordelijk was, zou ik dat misschien moeten doen, dan zou ik met de ene groep meegaan en de andere terzijde laten. Maar ik heb geen verantwoordelijkheid en ik doe het dan ook niet.

Toen ik daar begon in 1950 met als enige assistente Aleida Schot, de bekende vertaalster uit het Russisch, waren wij heel sterk gericht op de training van verantwoord spreken en schrijven. Aleida was veel schoolser dan ik. Zij was eigenlijk angliste en was aangesteld om Engelse en Amerikaanse studenten die hier kwamen studeren wegwijs te maken in het Nederlands. Waarom ze aan Donkersloot was toegevoegd weet ik niet, waarschijnlijk omdat hij haar kende en niemand anders die taak op zich wou nemen. Zo kwam ze bij mij, toen ik daar taalbeheersing kreeg. Ze was een aardige en begaafde vrouw, heel geestig en een beetje pinnig. In de Vereniging van Letterkundigen noemde men haar Het bitterkoekje van de V.v.L. Wij vonden de voorbereiding en de uitvoering van het spreken in het openbaar en het schrijven van artikelen en verslagen belangrijk. Niet speciaal de taalcompensatie van de achterstand. Als men dat wil op het ogenblik, mag dat wel, maar de mening dat dát het belangrijkste is van taal en niet de cultuurtaal, die deel ik niet. Ik heb geen enkel bezwaar tegen dialecten, noch in Vlaanderen noch in Nederland, maar met een dialect kom je niet verder dan de grenzen van je dorp. Daarom vind ik dat je Nederlanders en Vlamingen minstens in contact moet brengen met de cultuurtaal: dat wil zeggen met het bovendialectisch taalgebruik van de hele Nederlandse taalgemeenschap.

- Wat was voor u de reden om na tien jaar in Ons Erfdeel een afscheidscollege te publiceren, waarin bovendien nog eens de puntjes op de i worden gezet?

De reden was heel eenvoudig. Ik las dat Erfdeel altijd met plezier. Tot er ineens een stuk van Antoine Braet in stond over taalbeheersing. Een aantal zaken in dat artikel gingen niet alleen tegen mijn opvattingen in (dat vind ik best) maar ze waren historisch onjuist. Ik vond het, merkwaardig genoeg, nodig dat te corrigeren. Iets wat ik zelden doe. Ik heb toen in een paar dagen uit een soort bezetenheid die tekst geschreven.

- Jan Romein krijgt er nogal van langs in dat stuk en de Haagse bestuurderen worden evenmin gespaard. Het is een zeer felle tekst.

Jazeker, maar ook een heel verhalende tekst. Van het begin af dat Romein hier zat - in 1949, we woonden hier pas - en mij een instituut met honderd kamers beloofde, later werd dat één bandrecorder.

- U heeft het duidelijk met plezier geschreven, want ik zie dat u er nog steeds om moet lachen.

Ik heb het met plezier geschreven. Ik heb trouwens de eerste jaren ook met veel plezier gewerkt. Daarna is de hele taalbeheersing in Amsterdam onder druk geraakt van het snel toenemende aantal studenten. Het werd een verplicht vak ook voor mo-studenten, terwijl ik aanvankelijk een vrijblijvend vak gaf waar mensen alleen voor hun plezier kwamen. Latere studenten hebben het nooit een voordeel gevonden dat ze ook Taalbeheersing kregen.

Het tweede punt was veel belangrijker. Wij zijn door Den Haag en door het Maagdenhuis tijdens de democratisering ronduit tegengewerkt. En met

[p. 47]

ronald sweering, amsterdam

wij bedoel ik dan de hele Neerlandistiek, de afdeling Taalbeheersing en misschien ik-privé ook. Ik was natuurlijk een lastpost. Dat was ik altijd. Niets aan te doen. Ik was de horzel in hun vel. Ik verdedigde de democratisering binnen de wettelijk toelaatbare grenzen. Tot men die grenzen overschreed. Het draaide ook om de splitsing van de twee functies die ik bekleedde. In '56 was mij het hoogleraarschap letterkunde tíjdelijk opgedragen voor één salaris. Eindelijk zou de splitsing er komen. Toen de toenmalige voorzitter van de faculteit me vroeg welk vak ik wilde houden, zei ik: ‘Taalbeheersing.’ Tot zijn stomme verbazing. Want iedereen wist dat ik eigenlijk literair-historicus was. Maar ik had het idee dat ik de taalbeheersing te lang op zijn beloop had moeten laten met die overstelpende hoeveelheid werk en studenten. Toen is er dus gebeurd wat ook in het artikel staat: de ene maand na de andere bleef een beslissing uit. Ofschoon de zaak op de begroting stond, ging de splitsing niet door. Afgelopen was het. Ik heb toen páts - ontslag genomen. Omdat ik gewoon geen zin had op deze manier langer aan het lijntje gehouden te worden. Nou was ik 65 jaar, dus ze hebben de laatste vijf jaar niet zoveel gemist, maar ik was toch van plan de taalbeheersing weer op poten te zetten. Zodat ik het zelf weer voor mijn verantwoordelijkheid kon nemen. Of dat gelukt zou zijn weet ik niet, want zo gemakkelijk lagen de kaarten in Amsterdam ook niet meer. Maar aan de studenten denk ik zonder rancune terug.

- Aan een aantal andere mensen denkt u wel met enige rancune terug?

Nee.

- Ik noem een toespeling uit een gedicht als Codicil, waarin het gaat over verraderlijke vrienden.

Dat gedicht heb ik vijfentwintig jaar geleden geschreven. Het was een periode waarin ik inderdaad een hele tijd lang door een aantal lieden achtervolgd ben in verband met De schets. Lieden die me graag genekt hadden. Die dat ook geprobeerd hebben. Daar zaten ook vrienden bij; iets wat ik nooit begrepen heb. Hoe die op de meest wonderlijke wijze gereageerd hebben in die periode. Maar dat is geen rancune, in Codicil wordt dat alleen maar geconstateerd.

- Maar ook het gedicht Ode aan het ondoorgrondelijke leven heeft een beetje dat rancuneuze.

Toen ik dat gedicht schreef was ik aangereden en lag ik met een hersenschudding in het Diakonessenziekenhuis. Ik heb toen een groot aantal gedichtjes en ook een paar langere gedichten geschreven. Maar een ode is nooit een bewijs van rancune, daar gebruik je die vorm niet voor. Ik ben niet verbitterd, niet teleurgesteld en niet rancuneus. De dingen gaan altijd anders dan je denkt, daar ben ik vaak door verbijsterd. Ik had op mijn zeventiende ook niet gedacht dat ik nu hier zo zou liggen. Als je mij als student in Groningen had zien lopen. Niemand kon me inhalen. Dat is voorbij. Gelukkig weet je het niet van tevoren.

Maar het komt ook wel voor dat de dingen meevallen. Ik heb vóór de oorlog altijd gedacht dat ik in geval van oorlog meteen zou worden opgepakt en misschien zou worden gefusilleerd vanwege mijn dienstweigering. Ik heb toch met vrouw en vier kinderen de oorlog overleefd, het bombardement van Rotterdam en de hongerwinter. Dat is meer dan waar een mens recht op heeft, zou ik bijna zeggen. Maar ik weet niet waar een mens recht op heeft.