Limburgsche sermoenen

(1895)–Anoniem Limburgse sermoenen– rechtenstatus

Regelnummers proza verbergen
13XI. Dets wie Got den regte mensce den 14regten wech leit. 15‘Jvstum deduxit Dominus etc.’ Dese wort lest mi 16in der Buc der Wisheide: dat sprict der Heilege Geest: 17‘Onse Here leit din regten mensce din regten wech ende 18toent heme Gots rike.’ Ane desen worden suldi mercken 19vir denc. 20Derste es wee der leidere es. Het es onse Here, di een 21+leidere ende een ‖ behudere es ens jgeliken menscen. Want 22wi vele der mensce selecheit ogte dogden hadde, so mogte 23hi dog onlange staende bliuen en ware onse Here met 24sinre genaden ende met sinre huden altoes bi heme nit. 25Mi lest in den Auden Wet, due onse Here die Iuden dor 26die wůstine vůerde, du gaf hi hen ene virege columbe 27dasse dis nagts dar bi gesagen, ende dis dags gaf hi hen 28wolken dise bescermden vore hitte. Hir bi verstawi dat
[p. 279]
tekstkritische noten 1+onse Here eens igelics geregten menscen leidere ende hudere 2es jn der wustinen dire ellendeger werelde. Want wie wale 3der mensce behut ware, en leidene onse Here dor dese 4wustine nit met sinre genaden, hi vererde in derre wstinen. 5Mi lest in den Ersten Buke dat onse Here Heren Moyses 6sande dat hi dat Israhelsche[n] volc vurde vte Egypten. 7Due sprac onse Here: ‘Vart enweg: jc wille minen engel 8+met v senden di v leide. Jc ontsie dat mi dat volc ‖ te 9sere verbelge, varic seluer mede.’ Due antwerde Moyses: 10‘Here, dis en wilwi nit: gi mut seluer met ons varen.’ 11Due sprac onse Here: ‘Vart enweg: ic geue v minen engel!’ 12Due antwerde egter Moyses: ‘Here, en wildi seluer met 13ons nit varen, so laet ons rechte bliuen ane derre stat. 14Want win willen sonder v nit varen gin vart met ons.’ - 15Hir bi es oec betekent dat onse Here een leidere ende 16een hudere es eens igeliken menscen. Want al heft hi 17enen igeliken mensce enen engel beuolen, so es hi dog 18dergene di tallen tiden seluer den mensce behuden můet. 19Also sprict der Prophete: ‘Ay Here, alse gi din mensce 20ute uwer huden laet, so es hi doet ane alre selecheit.’ 21Dar ane suldi mercken dat onse Here een leidere es dis 22geregten menscen. 23Dander es dat hi din regten mensce leit. Die mensce es 24een geregt mensce di enen igeliken denge sin regt geft ende 25+alle denc met regte endet. Also ‖ sprict S. Paulus: ‘Di 26mensce es en regt mensce die allen dengen regt duet.’ 27Terde dat wi ane desen worden mercken sulen, dats dat 28hi leit din regten weg. Nu sin vir denc die ten regten wege 29behoren. Dirste es dat hi openbaer ende ligt sie, dat der 30mensce ligtelike ende openbarlike wandelen můge derben-31nen. Dander es dat hi slegt sie, datter engeen huuel nog 32steen in en sie dar sig der mensce ane stoten moge. Terde
[p. 280]
tekstkritische noten 1+dat hi reine sie, dat sig der mensche nit onschone en make. 2Dat virde dat hi regte sie sonder cromde. 3Nu hordi decke sechgen van der werelde wege di es 4ten irsten wit ende enget van dage te dage; want der 5mensche aut ende dwinc heme menge arbeit ende leet soe 6dat hi nemmer gance vroude en gewint; ende na derre 7arbeit volcht die ewege arbeit dir nemmer ende en wert. 8Dese wech es iamerlike ende arbeitsam. Mar der wech van 9+himelrike es ten ersten enge ende ‖ hart ende pinlike - 10want die din wech sal gaen, hi můt crenkelike eten ende 11drenken ende hart liggen ende meneg ongemac liden dat 12heme wee duet - mar dar na van dage te dage so werdet 13heme ligter ende suter: alse onse Here den mensche sin 14herte breit ende ersuet bitter minnen, alse der Prophete 15sprict: ‘Viam mandatorum tuorum etc.: Here’, sprict 16hi, ‘ic liep ane den wege dinre gebode du gi gebreidet 17min herte.’ Also spreke ic van din geesteliken mensche. 18Alse hi begint dogde tufenne ende hi gaet van enre dogt 19in dandere, so wert sin herte also gebreit metter minnen 20ende aldus wit der weg dagelics also dat hi ligtelike gaet. 21Want dat den mensche in geesteliken leuene metten irsten 22vele wonderne swar es, dat wert heme daer na sute ende 23ligte ende vrolike alse heme onse Here sin herte breit 24metter minnen. - Nu mutewi vier denc hebben, als ic 25+irst sprac, die tenen guden wege behoren: dats ligt, ‖ ef-26fenheit, sconheit ende slech(thei)t. Nu sin vir sonderlike 27dochden dire tue behoren dat wi din regten weg gaen din 28onse Here leit den regten mensche. 29Dirste dogt es wisheit, die es dat ligt, die den weg 30erligten sal, also dat der mensche wete war hi gaen sal. Nu 31es der lide vele die wis sin beide van der screft ende 32van haren wisen senne, ende en es ane hen engene doget. 33Mi lest van mengen heidene die harde wis was van natu-
[p. 281]
tekstkritische noten 1+ren, ende en was ane heme engene dogt. Die wisheit es 2allene ene doget die dbeste mint ende dat nempt vore 3alle denc. 4Nu heft die dogt werc onder sig dise werct, ende sulke 5werc gescien vor der dogt ende sulke geschin derna. Die 6werc die vor geschin eerse ene dogt wert, dats datse be-7kent quaet ende gut ende bekent war ombe dat quaet 8quat es ende dat gude gut es, ende can dan die twee 9+onderscheiden deen van den anderen. ‖ Wisheit bekent oec 10onder tween guden dengen dat betste ende onder allen 11guden dengen bekentse dat betste gut. Nu sin vele lide 12die dit wale bekennen ende wale weten wat quaet ende 13gut es, ende bekennen wale dat Got dat ouerste gut es 14ende al gut van heme vlit. Alse S. Augustin sprict: ‘Al 15dat gut es, dats van Gode gut, ende en es engeen denc 16eigelike gut van heme seluer dan Got allene: di es alre 17denge gutheit,’ sprict hi. Ende idog, so wi wale sulke lide 18dit weten, son est engeene dogt, want sin behaudens nit; 19ende dar ombe en es hare wisheit engene dogt. Mar die 20mensche die van sinre wisheide dat betste erkist te min-21ne[n] bouen alle denc, des wisheit es allene een dogt. 22Alse dan dese wisheit een dogt wert, gelic alsic v gesegt 23hebbe, so heftse sulke dogt onder hare dar sig die wisheit 24mide uffent. 25+Dirste es gedenckenisse ledenre denge, ‖ dandere es ver-26stendenisse iegenwertger denge, terde es vorsininge comen(der) 27denge. Ane desen drin dingen uffent die wisheit har werc. 28Hir af sprict Seneca: ‘Der mensche sal al sin leuen in 29drin deilen.’ Dirste es dat wi gedencken sulen ledenre 30denge - als ic hir vore sprac - dat wi Gode decke ver-31be(l)gt hebben. ‘Want di dis wilt vergeten,’ sprict hi, 32‘dat hi iegen Gode geleft heft, hi left onsekerlike.’
[p. 282]
tekstkritische noten 1+Den mensche suln altoes sinre sonden gedencken, dar ombe 2dasse heme leet sin ende dat hi heme te meer oetmudege. - 3Dander es bescheidenheit iegenwertger denge, also dat wi 4alle denc met bescheidenheide ende in dogden dun ende Got 5draf geloft ende gert werde. Onsen Here en es engeen denc 6geneme dat sonder bescheidenheit geschit. Ende dar ombe 7bedorfwi wale bescheidenheit ane al onsen wercken. - 8+Terde es dat wi sulen versien saken die ge‖schin mogen, 9dat wi ons als wislike ende als dogentlike hauden iegen din 10dengen die ons ontmuten, dat wi van Gode nit en 11werden gescheiden. Wi mogen decke leren ane ledenen 12saken wie wi ons sulen huden iegen tucomenden dengen. 13Nu merct, ic segge v wie. Gan ic ane ene stat dar mi 14ligte wedervert een scade ane mine sile - als ic dan 15namals wil gaen ane die silue stat ogte ane ene andere 16dar mi dis gelike mag geschin, so sal ic dencken ane din 17scade di mi tevoren wedervoer op die stat, ende sal denc-18ken: ‘Entrouwen, ginc ic egter an die stat, mi ontmutde 19ligte dat selue ogte een arger.’ Ende aldus mogwi leren 20ane enen igeliken dengen wie wi ons huden sulen vore 21tucomenden dengen. Entrowen, di oec nit versien en wilt 22een igelike denc, hi mag decke vallen. Also sprict een 23+wis man: ‖ ‘Di nit versien en wilt die denc dar hi in 24vallen mag, hi vellet onweragteg in alle denc.’ Also 25spreckic dan dat die wisheit es dat ligt die den regten weg 26erligt, die wisheit die dbeste erkist. 27Dander dogt es stercde: di mact den weg effene, dat sig 28der mensche nit en stote. Dar af sprict Ysaias: ‘Erunt 29praua in directa etc.: die ruwe wege sulen sechte wer-30den ende die huuelechge wege sulen slegt werden.’ Nu es 31de stercde derre dogt dar tue gordenert dasse den weg
[p. 283]
tekstkritische noten 1+effen make. Nu seggic egter dat alle stercde nit dogde en 2sin. Die stercde es allene eene dogt dat der mensche din 3denge vaste na volgt dat die wisheit ercoren heft vor dbeste 4bouen alle denc. Nu siet wi wale sig dat vuget. Ten ersten 5erkist die wisheit dat betste gut; dar na compt die stercde 6ende dut din mensche vaste na volgen din gude dat die 7wisheit ercoren heft. Nu heft egter die dogt sulc werc dat 8+vore ‖ geschiet, ende sulc derna. Ten ersten gaet dat werc 9vor die dogt dat der mensche sin herte vestege ende dencke 10wie hi din na gevolge met alre cragt dat die wisheit ercoren 11heft. Dar na wert sin wisheit een dogt alse der mensche 12din wille heft dat hi din ouersten gude wilt cragtelike na 13uolgen. 14Nu heft egter die dogt werc darse sig in uffent: dat es 15der mensche di geduldeg es iegen al den dengen die heme 16tu comen, ende engene vientscap nog wrake en dregt iegen 17degene die heme quaet dun. Dar af sprict een wis man: 18‘Dats die betste wrake dat der mensche hebben mag, dat 19hi wale vergeuen mag van claren herten dengenen die 20heme quaet dun.’ Aldus sulwi starc sin dat wi clarlike 21vergeuen dengenen die ons leide dun. Hen es nit allene 22dar mide gnug dat wi heme engeens args en onnen, mer 23wi sulen heme alse gerne ende alse minlike liue dun alse 24+ten er‖sten. Ende die wile dat wi dis nit en dun, so 25mogewi wale vorgten dat ons oec Got onse sonden nit en 26vergeue. Want hi sprict seluer also: ‘Regt gelic alse gi 27dengenen vergeft di v mesdun, also vergeue ic v uwe scout.’ 28Mi lest van S. Steuene dat hi neder uil op sine knien 29ende bat vor degene dinne steinden. Entrowen, hi hat wale 30gelert van sinen meestere Jhesus Cristus: du hi ane den 31cruce stunt, du bat hi vor degene dinne martelden. Din 32seluen gebede sulwi na volgen ende sulen met claren her-33ten al dengenen vergeuen die ons leide hebben gedaen, 34ende sulen also stedeg sin dat ons engene noet so groet 35tue en come die ons van Gode sceide, wi(n) sulen heme
[p. 284]
tekstkritische noten 1+cregtelike ende stedeglike na volgen. Een wis man sprict: 2‘Wine sulen nemmer spreken alse ons onse viende mes-3+dun: “Hi heft mi quaet gedaen,” mar wi sulen spre‖ken: 4“Hi woude mi quaet dun.” Want wi sulen so starc ende 5so stedeg sin dat ons niman engeen quaet en moge duen, 6ende sulen ons regte onreuerlike hauden ende sulen also 7starcke sin din gude na te volgene dat die wisheit ercoren 8heft, dat ons engene denc en eruere. Wat ons tu compt, 9wi sulen altoes dencken: “Dit mogewi wale verwinnen 10met Gode.”’ 11Die derde dogt es reinecheit: die helt din weg reine 12ende kusch. Dar af sprict der Heilege Geest: ‘Vie eius 13uie pulchre: sine wege sin scone wege.’ Sonder twiuel, 14dats waer: ons Heren wege sin scone wege. Nu sin twe 15denc die den mensche trecken uter middelt dis wechs ende 16makentene onscone. Dirste es die sconheit der creiaturen, 17dander es ene anegeborne ondogt. 18Nu mag v wonderen wi sig dat wuge dat die creiature 19ene sconheit es ende si den mensche onscone mact. Dat 20+merct hir ane. ‖ Die sele es also edel gemaet dasse bouen 21alle creaturen es, ende es hare stat tusscen Gode ende der 22creiaturen, also dat nit bouen hare en es dan Got allene 23ende onder hare sin alle creaturen. Ende die middelt sulde 24die sile altoes behauden dasse sich onder Gode neichde 25ende bouen den creiaturen huue. So wanneer sig dan die 26sile onder dat neiget dat onder hare wesen sulde, so veltse 27vter middelt ende wert ontreint ende wert onderdeneg din 28dat hare van naturen onderdeneg wesen sulde, dats die 29creiature, want sise meer mint ane sulken dengen dan 30Gode. So wat dat sie, dat ontreint die sile. Nu sprict 31S. Augustinus: ‘Wie scone ende wi claer siluer ende gout 32es, so vlecket dog den giregen mensche.’ Geliker wis
[p. 285]
tekstkritische noten 1+merct, een igelic denc dat scone ende lustelike es, dat 2trect din mensche vter middelt dar die sile altoes in sulde 3+bliuen. Alse dan die ‖ sconheit der creiaturen meer mint 4danse sulde, so neigetse sig van hare stat, want der mensche 5en sulde engeen denc minnen dor sig seluer dan Gode 6allene. Wanneer ic dan eneg denc minne dor sig seluer, 7so ben ic uter middelt geuallen ende werde ontreint. Nu 8sulwi ons ulitegen dat wi altoes in der middelt bliuen 9ende engeen denc en minnen dor heme seluer dan Gode 10allene. 11Nu es een ander denc dat oec den mensche uter middelt 12trect. Dats ene anegeborne nature: die tregt den mensche 13te sunden, het sie heme lief ogte leet. Ende dir naturen 14en es niman ledeg sonder Ihesus Cristus ende Maria. Dese 15nature en mag niman ane heme doden, mar der mensche 16magse wale so vromeglike wederstaen dat hire met willen 17nit en gehenct. Want die wile den mensche ane vegten 18quade coringen ende quade gelust ende het heme leet es, 19+son est heme engene sonde, ‖ meer het es heme een gerei-20denisse tenen meren wesene. Mar wanneer hi met willen 21volgt der coringen ende der gelust, so es die sonde vol-22bragt in den herten; dats hoeftsonde, es dwerc hoeftsonde 23dat hi gerne dade of hi mogte. Nu hort wie. Hebbic den 24wille dat ic enen mensche gerne sluge dor vientscap, 25die wille es mi hoeftsonde; want dwerc ware houet-26sonde. Ende, kurtelike, also est met enen igeliken denge 27dat houetsonde es: der wille dat der mensche dertue heft, 28es oec hoeftsonde. Ende dar ombe sal der mensche vaste 29striden iegen den wille ende den quaden coringen ende
[p. 286]
tekstkritische noten 1+en sal hen nemmer geuolgen; want alse der wille volgt, 2so es die sile doet. 3S. Paulus sprict: ‘Der geest es altoes stridende iegen 4den vlesche ende dat vlesch iegen den gest; ende die wile 5der geest dat vlesch verwint, so es der mensche in der 6+middelt, mar alsich der geest neigt onder dat vle‖esch, so 7es die sile van Gode gesceiden.’ Salomon sprict: ‘Di sinen 8knegt te sechte helt, hi wert heme ongehorsam.’ Der lig-9game es der silen knegt; willeg mensche dan sinen liggame 10te sagte helt, hi wert den geeste ongehorsam. Ende dar 11ombe sulwi onsen liggame casteien, dat hi den geeste 12gehorsam werde, ende, alse der mensche gewar wert 13dat heme sin nature ten sonden wilt trecken, so sal hi 14sinen liggame arbeiden met vastene, met wakene ende met 15anderen penitentien, also dat hi den geeste onderdeneg 16werde ende die quade nature an heme werde verdruct. 17Ende die wile sig der mensche dus vromechlike helt, so 18blift die sile in har stat van der middelt. 19Die virde dogt es gerechtecheit: die rigt den wech. 20Dire dogt werc es dasse igeliken denge sin re[e]gt geft: onsen 21Here ten irsten, dar na mi seluer, ende dar na min euen-22kersten. Nu sin dri saken die den mensche erren op den 23+regten. wege. ‖ Dirste es di ane Gode sondeget. Nu mogdi 24spreken wie gi ane Gode sondegen mogt. - Dat wise ic v. 25Di nit en geloeft dat Got ie was sonder begen ende emmer 26wesen sal sonder ende, hi sondeget ane Gode. Want dat 27toent onse Here seluer datter ie was ende emmer wesen 28sal sonder ende. Mi lest dat onse Here Moyses sande dat 29hi sin volc erloesde van Egypten. Due sprac Moyses: ‘Here, 30sin gelouen mi nit dastu mi hebs gesant.’ Du sprac onse 31Here: ‘Var enweg ende sechge hen dat ic di hebbe gesant!’ 32Du sprac Moyses: ‘Here, van wime salic hen sechgen di mi 33hebbe gesant?’ Due sprac onse Here: ‘Moyses, sprec te hen: 34“Di dar es, di heft mi gesant!”’ An din worde gaf hi ons 35orkůnde datter ie was ende emmer wesen sal; ende dat
[p. 287]
tekstkritische noten 1+was deigelicste wort dat ie van der Gotheit gesproken 2wart, dat hi sprac: ‘Di dar es.’ Dar mide gaf hi ons 3+orkunde ‖ datter ie was ende emmer es; ende di dar ane 4twiuelt, hi sondeget ane Gode. Di oec onsen Here sin werc 5verkeert, also dat hi denct ogte sprict: ‘Wie dut Got dus? 6hi soude aldus ende also dun ende hi sulde desen dun 7steruen ende dengenen laten leuen,’ - die aldus onsen 8Here meestert ende sin werc verkeert, di sondeget ane 9Gode. Die oec onsen Here bekort, hi sondeget ane heme. 10Nu merct wie. Ginic op enen monster staen ende spronge 11af, ende dadic dat in der meningen dat ic dagte: ‘Wilt 12mi Got behuden, hi dut wale,’ - dats war, wat Got 13wilt, dat geschiet, dog heft Got den mensche wetentheit 14ende bescheidenheit gegeuen dat hi sich seluer hude als 15verre alse hi mag; ende dis nit en dut, hi dut grote sonde. 16Niman en sal sig also vreuelike ane Gode laten dat hi 17enege denc due dar hi heme seluer mede verlise. Der 18+mensche es heme seluer sculdeg dat hi ‖ heme hude van 19scaden beide ane liue ende ane silen. - Mi lest dat der 20euel geest onsen Here becorde due hi in menscheliker na-21turen was op ertrike, ende sprac te heme du hi op dat 22tempel stunt: ‘Laetti hir af vallen: onse Here hi behut di 23in dinen wege.’ Due sprac onse Here: ‘Vaer enweg, 24Satanas! Het es gescreuen dastu nit becoren en salt dinen 25Here ende dinen Got.’ Also spreke ic datter mensche 26sondeget di Gode becort gelic alsic v gesegt hebbe. 27Dander sonde die den weg cromet ende den mensche ert 28op den regten wege, dat es di ane sig seluer sondeget. 29Nu suldi mercken ene beschedenheit ombe dat mi sprict 30dat sulke sonden ane Gode geschin ende sulke an sig 31seluer ende sulke an den euenkersten. Wie der mensche 32sondeget, so dut hi weder Gode; mar mi sprict eigelike 33dat dergene ane Gode sontge di die sonde dut die ic v
[p. 288]
tekstkritische noten 1+gesegt hebbe. Wat sonden ‖ oec der mensche dut, die dut 2hi weder sig seluer; want hets sin scade. Mar dats eigelike 3weder sig seluer gesondeget di sinen lichgame te vele ogte 4te luttel geft, also dat hine te weldeg helt ogt te sere 5vercrencket, also dat hi Gode namals te men dinen muet. 6Ende oec es sulke andere sonde dar der mensche ane sig 7seluer mide sondeget: derre en nůme ic nit. 8Die derde sonde es datter mensche sondeget ane sin 9euenkersten alse hi heme sine notdorte nit en geft alse his 10bedarf. Want wat der mensche ouer sine notdorte heft, 11dans sin nit: hets eens igeliken menschen dis bat bedarf 12dan hi. Onse Here heft enen igeliken mensche sine not-13dorte gescapen, ende en heft dis nimanne gebroken. Alse 14der mensche dan sin euenkersten siet ogte weet dat hi 15berste heft ende hise heme wale beteren mach ende nit 16en dut, so onthelt hi heme sin gut vore. Dar af sprict 17+S. Paulus: ‘Di sin euen‖kersten nit en geft dat hi ouer 18sin bedoruen heft, sterft hi van hungere, hi es sinre doet 19sculdeg alse ogte hine hadde erslagen.’ Die oec sinen 20euenkersten ergert met bosen bilde, di sondeget oec ane 21sin euenkersten. Dar af sprict onse Here in der Ewangelien: 22‘Wanner dat gi den minsten ergert di ane mi gelouet, 23so ware v beter dat v een molensteen ane den halse ware 24gehangen ende in een water wart versonken.’ Ende dar 25ombe bedorfwi wale dat wi ons vlitelike huden dat niman 26van ons gergert en werde. 27Nu gescheit wale dat een mensche een denc dut in
[p. 289]
tekstkritische noten 1+guder meningen ende wert dog bewilen sulc mensche draf 2gergert. Nu sie dat ic een denc due in enen guden wille, 3ende ic verneme dat min euenkersten draf wert gergert, 4tehant ben ict sculdeg te midene. Ende dar ane dun ic 5bat dat ic min euenkersten hude dat hi nit gergert en 6+werde, dan of ict dade, ‖ al wart oec gut, hen ware dan 7een denc dar ic sonde ane dade ogt ict lite. Mar entrowen, 8eest een denc dat ic sculdeg ben te dunne, ende of ict 9late, dat icker sonde ane due, son ben ict nit sculdeg te 10latene dor nimans ergeringe. Mar mag ict sonder sonde 11laten, so dun ic bat dat ict late ende hude min euenker-12sten van ergeringen, dan of ict dade. Al wart oec een denc 13dar mi groet orber ane lage, so es mi beter dat ic dis 14orbers ontbere ende hude min euenkersten. 15Nu hebben sulke lide also bose herten dasse pensen ogte 16spreken: ‘Ja, wat wert mi dat wi van mi gergert wert, 17of ict in enen guden wille dun?’ Die lide hebben bose 18herten, want een igelike mensche es den anderen sculdeg 19alle die denc te midene dar hi af gergert mag werden. 20Ende regte also als ict enen igeliken mensche sculdeg ben, 21also est mi een igelic mensche sculdeg datter mi engeen 22+denc en uerkere ‖ dat nit te verkeerne en es. Siet, ic gaen 23tenen geesteliken mensche ogt een geestelic mensche compt 24te mi, ende dit geschiet in enen guden wille ende ombe 25dis wille dat mi orberlike es ane minre silen, ende ic ver-26neme datter iman af gergert wert, so sal ict miden: so dun 27ic regte. Mar die wile dat ic nit en weet datter iman af 28gergert werde, son salic oec nimanne mestruwen dassig 29drane ergere. Jc sal alle mine brudere ogte mine sustere 30vor also gut hauden dat ic hen nemmer dir ondogt en sal 31gelouen dasse mi eneg denc targe keren darse mar gut ane 32en sien nog en horen. Jc salt oec dar vore hebben dat een 33igelic mensche sin sele alse gerne ane mi hude alsic ane 34heme. Entrowen, geschit oec dat mi iman iet verkeert dat
[p. 290]
tekstkritische noten 1+nit te verkeerne en es ende dat hi alse wale te gude mogte 2keren alse targe ende dat ic in enen guden wille dun - 3+di mi ‖ dat verkeert, hi ergert mi meer dan ic heme ergere; 4want hi verkeert mi dat nit te verkeerne en es. Want dat 5ics dede, dat dedic met enen guden wille, ende het was 6gut ende mi quamer guet af. Alsic dan verneme dat mi 7dat verkeert es dat ic ombe gut dede ende gut was, dat 8ergert mi ane min herten ende lesschet mi die minne die 9ic ten irsten te heme hadde, ende ontwerpt mi min herte 10ende benempt mi min gude begerde te Gode ende ergert 11mi meer dant mi gut dede. Ende dar ombe secgic: ‘Regte 12also alsic sculdeg ben te hudene dat niman van mi gergert 13en werde, also es oec een igelic mensche sculdeg te hudene 14dat ic van heme nit gergert en werde.’ Ende dar ombe 15en sal niman den anderen verkeren dat nit te verkeerne 16en es. 17Nu sin sulke denc so openbaer quaet dasse niman te gude 18+gekeren en can, gelic alse ongehorsamheit ‖ ende onkuscheit 19ende anders meneg denc dat also onbedect es ende also 20quaet dat niman te gude gekeren en mag. Dan es nit 21mesdan dat mi dat vore quaet helt; want het es quaet. -22So sin oec sulke denc so guet dasse niman verkeren en 23can; dat es Gode minnen bouen al ende oetmudecheit ende 24regt geloue ende begeren der guetheit Gots: dit en can 25niman verkeren. - Sulke mogen oec geschin beide in arge 26ende in gude, alse beden ende vasten ende meneg ander 27denc dat wale in euele ende in gude geschin mag. Dut der 28mensche dor Gode, so est guet; dut hit oec dor rum ogte 29dor lof ogte dat hi wilt dat mi wane dat hi guet sie, so 30est quaet. Also es vele meneg denc dat quaet es ende 31mogte wale guet sin; mar ombe dat donckel es ende niman 32dis anders herte en weet dan Got allene, dar ombe sal een
[p. 291]
tekstkritische noten 1+igelic mensche dbetste nemen ane ige‖liken denge dat hi 2siet ogte hort van enen igeliken mensche ende salt ten 3betsten keren in sin herte ende sal dbetste draf spreken 4war his gewag hort: so est heme een dogt dar Got in wilt 5rasten. Nu sie also dat een mensche een denc due met 6enen bosen wille, so sal ict dog ten betsten keren die wile 7dat ict verwaer nit en weet dat hit in arge dede. Jc sal 8altoes min euenkersten als wale gelouen dat ic heme niwets 9en sal getruwen dan dogden ende guts die wile ics nit en 10weet. Weet ic oec verwaer ene boesheit ane heme, so sal 11ic dencken: ‘Dit compt heme van crancheide,’ ende sal 12dencken: ‘Dit ende dis gelike ende vel mere es mi seluer 13vel decke gescheit.’ Nů ontfarme di ouer heme ende bidde 14Gode vor heme dat hine verlose van alre cran(c)heit. 15Nu sie also dat een mensche een denc met bosen[e] wille 16+duet - wat scaet mi ‖ dat? Of ict in gude versta ende te 17gude kere, so werdet mi ene dogt, in wat willen dat der-18gene oec dede. Nu merct hir ane. Gaen ic in ene stat ende 19ben heimelike met enen mensche, dat mach wale in euele 20ogte in gude geschien. Nu hort war bi. Dun ict dor Gode 21ogte dat ics gebetert werde ogte min euenkersten geleert, 22so est gut; dun ict oec dor quaetheit, so est quaet. Die 23twee denc mogen an din denge geschien, quaet ogte guet. 24Nu sie dat ict dor quaet due ende hen weet niman, so sal 25een igelic mensche dencken dat ict dor Gode dun, ende 26salt altoes beteren. Want al est dat ict dor quaet dun, 27hets heme dog ene dogt, want his nit en weet ende engenen 28argen waen draf en heft. Ware oec dat een mensche ver-29waer wiste sins euenkerstens quaetheit, son es hit dog nit 30+sculdeg te breide, hin du‖et dan in dir meiningen dat
[p. 292]
tekstkritische noten 1+dengenen ogte heme seluer ogte dengenen dar hit iegen 2segt, torbere ogte te beteringen come. Ende, kurtelike ge-3sproken, welec mensche van den anderen eneg arg breit 4in anderre wis, hi duet sonde. Nu sie also dat der mensche 5argen waen hebbe te sulken dengen die hi siet ogte hoert 6ane enen anderen mensche, ende heme dunct in sinen 7senne dat quaet es, ende hen heft heme niman gesegt, des 8en sal hi nit gewagen: hi salt allene in sinen herten dragen 9ende en sal niman meer dermide becomberen nog ergeren. 10Want watter args af compt, des es dergene sculdeg dit ten 11ersten targe sprac. 12Nu merct dit: duet een bruder een denc dat quaet es 13ende weder Got ende dar die sameninge af bedruft mach 14werden, dis sal ic heme manen dat hit vor den bruderen 15+in capitelen brenge, ‖ ende sal dat dun in derre meiningen 16dat hi sig dar ane betere ende dat couent te vreden bliue: 17so dun ic heme regt. Nu wert ligte der bruder ongeduldeg 18ende wert bedrueft: dis en hebbic engene sonde hebbict 19dor guet gedan; maer dadict heme te lede ogte in wraken 20ogte van omminnen, dat war mi grote sonde. Wie gutlike 21hit oec ontfinge ogte wie vele guts draf quame, so wart 22mi dog sonde want ict in quade dede ende in hate. 23Nu geschiet dat decke dat een bruder den anderen siet 24quaet dun ende denct: ‘Nů ware dese bruder wert dastůne 25warnes dat his genade suchte ende hit beterde.’ So denct 26hi dan herweder: ‘Dis en dut nit: hi worder ligt af be-27drueft.’ Nu wil ic v dar tue enen raet geuen die guet es 28ende wale mogt dun sonder sonde. Van allen dengen die 29+gi siet ogte hoert die te wan‖delne sin, so suldi mercken 30in ore conscientien weder van der wrugin(gen) meer args 31ogte guts comen moge. Dunc v in ore conscientien dat
[p. 293]
tekstkritische noten 1+beter es gewrugt, so wrugt; vendi oec dat beter es ge-2swegen, so swigt; en also haudet ane enen igeliken dengen: 3so bliftdis sonder sonde. 4Nu geschiet decke dat een mensche een denc ombe 5dbetste duet ende compt ten ergsten - es heme dat 6sonde? - Jaet, est also dat hiet met eengen denge mogte 7hebben versien. Ende ogt van sinre onbescheidenheit ligte 8es gescheit, also dat hit met harden worden ogte met 9wreden heft also tue bragt dat der bruder vor gut en can 10genemen die gewrugt es, so magt heme wale ene sonde 11sin. Mar heft hi alle di denc versien die te versinne waren 12na sinre bescheidenheit, so hi betste mag, ende dan met 13+minliken ende met sech‖ten worden sinen bruder maent 14sinre scout - al compt dan eneg arg draf, dans heme 15engeen sonde. Dit hebbic al dar ombe gesproken op dat gi 16wet wie der mensche sondeget ane sin euenkersten. Want 17dats ene der sonden die den mensche hindert op den reg-18ten wech din onse Here leit den regten mensche iegent 19himelrike. 20Welc mensche enen langen wech sal gaen, hi bedarf 21wale vire denge op din wege, sal hi sekerlike gaen. Dirste 22es een staf dar hi sig op sture. Dese staf sal wesen tcruce 23Jhesu Cristi, dar hi den doet ane leet dor den mensche. 24Dir martelen sal der mensche gedencken: alse heme noet 25ane geet ogte coringen ogte eingerhande commer, so sal 26hi tehant ane desen staf gedenken ende sal Gode ane rupen 27ende sal heme bidden dor die noet die hi ane din cruce 28leet, dat hi heme helpe sine arbeit dragen. Hi sal oec 29+‖ dencken wie better ende wie groet die martele was die 30Got leet ende sal heme seluer dar mede trosten. Want alse 31hi gedencken wilt an din iamerliken doet din Ihesus Cris-32tus dor heme leet, so mag heme sin dogen wale dermide 33lichten. Want al dat wi liden mogen met ane vegtene ogte 34met coringen ogt met ongemake ane lichgame ogte ane 35herten, dats al een clene denc iegen dat Got dor ons leden
[p. 294]
tekstkritische noten 1+heft. Also sprict Job: ‘Here, willic mine arbeit geliken 2iegen due, son hebbic iegen dusentgen nit ene te bidene!’ 3Wi sulen oec enen anderen staf hebben op desen wege, 4dat sal wesen Maria, de Muder ons Heren. Der Prophete 5sprict: ‘Virga tua et baculus etc.: Here, din rude ende 6din staf hebben mi vast gemaect.’ Der staf di ons trosten 7sal ende dar wi af gestercket sulen werden, dats tgebene-8+dide cruce dar Got ‖ den doet ane leet. Die rude es Maria. 9Dar af sprict Ysaias: ‘Egredietur uirga: het es ute ge-10gaen ene rude van Iesse met blůyender vrogt.’ Dese blo-11yende rude es Maria, de Muder ons Heren. Si es dat bloyende 12ris van Iesse. Dese rude sulwi nemen tenen staue op desen 13wege ende sulen ons op hare sturen alse ons noet besteet, 14op dat wi nit velleg en werden in der arbeit. Ende alse 15ons ict mescomt ane lichgame ogte ane silen, so sulwi 16Marien ane rupen, der Muder ons Heren, dasse ons helpe, 17ende sulen hare met innentliken herten clagen onse noet: 18so esse also milde ende also genedeg dasse nimanne on-19geholpen en laet nog ongetroest dise met ingen herten 20ane rupet in sinre noet. Ende si vermaent haren liuen 21Sone dir vrouden diese met heme hadde op ertrike ende 22nů heft in himelrike. 23+Nu sprict een heileg ‖ man: ‘Vrouwe, gi siet geseten in 24dis himelschen Conincs hus tenen vorspreke. Ay Vrouwe, 25nu rupt ane sinen name, dat hi ons genedeg sie!’ Nu 26sprict een ander: ‘Ay Vrouwe, gi siet so genedeg ende so 27guet ende so vol alre genaden dat v niman en grut met 28eenre Aue ogte met eenre suter begerden, gin git tehant 29uwe genade in sin herte, also dat hi troest ontfeet.’ Ende 30dar ombe sulwise gerne ane rupen alse ons noet besteet, 31want sis so vol genaden dasse ons tehant trost.
[p. 295]
tekstkritische noten 1+Dander dis wi bedoruen op desen wege, dets spise. Dan 2es nit gemeint spise dis lichgamen mar hits geestelike 3spise, ende es ons Heren lichgame: din heft hi ons gelaten 4tenre spisen op desen wege. Due onse Here van sinen 5iungeren sceiden woude - alse mi begaet in Witten Don-6resdage - du hi verraden wart van Iudase sinen iungere, 7+du namer een broet ende bract ‖ ende dede sine heilege 8segenninge dar ouer. Due verwandelde sig dat broet ende 9hi gaeft sinen iungeren ende sprac: ‘Nemt! dit es min 10vlesch!’ Ende due segender den win ende sprac: ‘Nemt! 11dit es min blůet! Gi sulet ontfaen tenen gedenckenisse 12minre martelen die ic liden wille. Ende di minen lichgame 13werdelike ontfeet, di sal ewelike leuen.’ 14Ende dat sal onse geloue sin dat die selue wort nog 15hiden die selue cragt hebben van eens igelics pristers monde 16ende dat Got wert verwandelt in din altare in din seluen 17lichgame din hi van Marien ontfinc ende ane den cruce 18gemartelt wart. Die selue lichgame es ons tenre igeliker 19messen gegeuen tenre spisen op desen wege, ende nit 20allene sin lichgame: wi ontfan van dis pristers hant sinen 21+lichame, sin sile ende sin heilege gotheit, ende ‖ die alse 22megteg ende alse geweldeg ende alse geheel alse hi in 23himelrike iegenwerdeg es. 24Dis sal een igelic kersten mensche gelouen dat dar es 25verborgen onder enen schime eens brodekens die heile(ge) 26gotheit, die heilege sile ende die heilege menscheit. Ende 27so wi dese spise werdelike nemt, hi wert gespist ende 28gesteerct in allen dogden ende in allen guden wercken, 29also dat hi allen coringen te bat mag wederstaen, ende 30heme werden sin dagelics sonden vergeuen ende wert in 31minnen erligt ende sine begerde ermeret. Ende menege
[p. 296]
tekstkritische noten 1+dogt ende selecheit ontfeet der mensche di ons Heren 2lichgame werdelike ontfeet, ende werter mide gespist op 3desen wege. Ende di regte bekende die grote genade dire 4ons dar ane heft gedaen dat hi ons sinen heilegen lichgame 5heuet gegeuen tenre spisen op desen ellendegen wech, hi 6+suldene billike minnen dor die grote minne dire ons dra‖ne 7heft getoent. Hi liet ons dbetste cleinode dat noit wart 8ogte emmer werden sal: dat es sine heilege driuoldecheit. 9Van derre genaden siwi sculdeg Gode dagelics te louene. 10Terde dis wi op desen wege bedoruen, dats vroude. 11Want di enen langen weg sal gaen, hi bedarf wale urou-12den ende kortwilen, dat heme dis wegs te men verdrite. 13Want gaet hi druflike ende swarlike, so wert hi trege. 14Dar bi sulwi mercken dat wi Gode vrolike dinen sulen 15met sengene ende met lesene, als der Prophete sprict: ‘Di 16op din wege ons Heren sal gaen, hi sal vrolike gaen; 17want na desen corten dinste geft hi groten loen in himel-18rike.’ Ende dar ombe mogwi gerne nů sengen ende lesen 19op desen wege ende vasten ende beden ende waken onsen 20Here te loue ende teren. Wi begennen nů dambagt ende 21die cortwile dar wi ons ewelike mide erurowen sulen in 22+himelrike; want dar en es ‖ anders nit dan bliscap ende 23vroude ende Gode dinen ende minnen: dat es regt in 24himelrike. Di dan op ertrike Gode vrolike dient, hi begint 25hir dat hi in himelrike volbrengen sal. Noit en wart edelre 26sake op ertrike dan Gode vrolike dinen ende minnen met 27bliden herten, van vrien wille onbedwongen; want dar af 28wassen den mensche altoes dogde ende begerde der himel-29scer vrouden. Welc mensche oec met swaren herten treg-30like Gode dint sonder vrolike begerde, di en mag nemmer 31alse lustelike nog alse ligtelike Gode dinen alse di heme 32vrilike ende willeglike dint. Want di willeglike dint, heme 33es vrolike ende begerlike al dat hi dun sal in den dinst 34ons Heren. Ende dar ombe bedarf der mensche wale di 35desen langen weg sal gaen iegen himelrike, dat hi vrolike
[p. 297]
tekstkritische noten 1+ga ende Gode vrilike dine, dat heme des wegs nit en 2verdrite. 3+‖Dat virde dis wi bedoruen op desen wege, dats scat, 4dat wi onsen cost hebben alse wi ter herbergen comen. 5De scerpe dar wi dit tergelt in dragen sulen, dats ont-6farmecheit ouer enen igeliken mensche di in arbeide es: 7din sulwi troesten ende sulen heme sine arbeit helpen 8dragen alse vele alse wi mogen, ende sulen Gode vor 9heme bidden. Ontfarmecheit es een scrine alre dogde ende 10alre guder wercke die der mensche duet: die sal hi alle 11behauden in der ontfarmegheit. Ende geliker wis als mi 12gout ende seluer ende edel gesteinte helt in scrinen ende 13in beslote, also sulwi alle onse dogde besluten ende 14behauden int scrine van ontfarmegheide. 15Onse Here sprac te sinen iungeren: ‘Estote misericor-16des etc.: gi sult ontfarmeg sin alse v Vader van himel-17+rike.’ Wilwi dan ons Heren kindere sin, so sulwi ontfar‖meg 18sin ouer al degene die in arbeide sin ende in commere ane 19silen ogte ane liue, van siecheide ogte van coringen ogt 20van bedrufenisse ogte van armude. Wi sulen ons oec ont-21farmen ouer degene die in hoeftsonden sin; want sin mogen 22hen seluer engenen orber dun, ende dar ombe bedoruense 23wale datter gude lide ontfarmen ende bidden vor hen. 24Een igelic gut mensche sal sich ontfarmen ouer al degene 25die in noden sin an lichame ogte ane silen, ende war hi 26imanne gehelpen can, dat sal hi dun. Alse der mensche 27dan compt ten ende sins leuens, so comen alle die doge-28like werc der silen te troste ende leidense te himelrike.
[p. 298]
tekstkritische noten 1+Ende al degene dar wi ontfarmegheit ouer hebben gehad, 2die ontfarmen sich dan alle ouer ons ende bidden Gode 3dat hi heme ontfarme ouer ons. Dit es der scat din wi 4+sulen samen op ertrike ende dar wi mede ‖ comen sulen 5te himelrike. 6Nu geue ons Got desen scat also te samene op ertrike 7dat wine ewelike met heme besitten in himelrike. Amen.	+ f. 48b. 1, 3. M̄. 2. dire. Lees: d're (d.i. derre)? 4. wstinē. D.i. vvstinen, d.i. wustinen. 5. ersten. Verkeerd voor anderen. 5 vlgg. Vgl. Exod. 32, 34 en 33, 15. 6. dat is❘rahelschen volke. 8. sēden. ē uit ei (cop.). 11. vart. v uit w (cop.). 13. rechet. S.-G.: rehte. 14. sonder v. Misschien vroeger een glosse op den rand. Ontbr. in S.-G. 16, 17, 18, 19, 22, 23 (bis), 24, 26 (bis), 30. M̄. 17 vlg. dogder gene. Tweede d uit t; tusschen g en d een scheistreep. 't Oorspronkelijk kan dogter gene gehad hebben. 25. paulus. 25 vlg. Niet bij Paulus, maar 1 Joh. 3, 7. 26. regt duet. S.-G. 46a: rehte tuot. 27. dats. s op ratuur (van es? cop.). 32. sig d' m̄. d' bovenaan bijgevoegd (cop.). + f. 48b. + f. 48c. + f. 48d. 1. m̄. 4 vlg. En̄ enget - m̄. aut. S.-G.: unde enget ❘46b❘ abir allewege. wan uon ainem tage zedem andirne. altet der mentsche. 7. ewege. we grootendeels weggenomen door een gat in 't perkament. 8. arbeitsam. S.-G. 46b: arbaitsam. 13, 17, 21, 28, 30. m̄. 14. ersuet. t uit r (cop.). 15 vlgg. Ps. 119, 32. 15. tuorum. Zoo S.-G.; H.: t. 20. wit d'. t d' op ratuur (cop.). 22. vele wonderne swar. S.-G.: vil wndir swere. 25. Dats. s op ratuur (van es? cop.). - ligt. S.-G. 46c Liehte. 26. hs.: slecht. S.-G.: Schlehti. 29. dat ligt. S.-G.: daz lichte. + f. 48d. + f. 49a. + f. 49b. 2 vlg. mint - denc. S.-G.: irwelt. vnd daz minnet übir elliu dinc. 4. sulke. S.-G.: etlichiv. Dgl. r. 5. 6. eer se. Laatste e uit i (cop.). Dgl.: dat se ald.; bekent se r. 11. - Dats. s op ratuur (van es? cop.). 10. dat betste. S.-G.: daz bezzire. 14. aug'. 15. dats. s op rat. (van es? cop.). 17. sulke. S.-G. 46d: etliche. 20, 28. m̄. 20 vlg. minnē. De n-streep waarschijnlijk rec. 23. heftse. Uit: heft si (cop.). - sulke dogt. S.-G.: etliche tuginde. 26 vlg. hs.: vorsinnege comen dēge. Vóór comen bovenaan bijgevoegd: toe (rec.). S.-G.: vürsehunge künftigir dinge. 27. werc. Na c is k bijgevoegd (rec.). 30 vlg. hs.: v'begt, maar bovenaan l bijgevoegd (rec.). 32. dat - heft. S.-G. 47a: daz er widir got het grozliche gelebit. + f. 49b. + f. 49c. + f. 49d. 1, 28. m̄. 1. Men zou verwachten óf sal óf sine. Er schijnen twee constructies door elkaâr te zijn geraakt, nl.: den mensche suln altoes sine sonden gedencken en: d.m. sal a. sime sonden g. 4, 5. hs.: dēck, maar k rec. 6. geschit. Bovenaan tusschen de i en de t is een e bijgevoegd (rec.). 12. huden. S.-G.: haltin. 15. silue. ue op ratuur (cop.). 17. weder voer. S.-G.: widirvarn ist. 18 vlg. mi - arger. S-G.: ez widir vuere mir lihte abir. 21. v'sien. S.-G. 47b: vürsehin. 23. Di - denc. en (non) bovenaan bijgevoegd (cop.). S.-G.: Swer sich niht vürsiht. der dinge. 24. onweragteg. S.-G.: vngewerliche. 28. ysa. 28 vlgg. Jez. 40, 4. 29. directa. Zoo S.-G.; H.: direc. 30. huuelechge. S.-G.: büheletin. 31. de. Tusschen de d en de e is bovenaan een i bijgevoegd (rec.). - dasse. e uit i (cop.). + f. 49d. + f. 50a. + f. 50b. 2, 6, 9, 11, 15, 18. m̄. 7. sulc werc dat. S.-G.: etlichiu werc. diu. 8. sulc. S.-G.: etlichiv. 9. vor die dogt. S.-G.: uon der tuginde. 10. na gevolge. S.-G.: anegehafte. 14. dar se. e uit i (cop.). 26 vlg. Mtt. 6, 14. 28 vlg. Handel. 7, 60. 31. marteldē, ē op ratuur (van n? cop.). 35. sceide. Daarna rat. van 1 of 2 letters (n? cop.). - hs.: wi sulen. S.-G. 47d: ir enwellent (de geheele zin heeft ir enz. waar H. wi enz. vertoont). + f. 50b. + f. 50c. + f. 50d. 1. hs.: cregtelike en̄ stedeglile. S.-G.: stetecliche unde krefteliche. 6. en̄ sulen ons regte onreuerlike hauden. S.-G.: und solt din ('t geheele citaat heeft in S.-G. du enz. waar H. wi enz. vertoont) reht unreschrokinliche behaltin. 15. m̄.; 19, 32. M̄. 18. wuge. D.i.: vuge. 19. onscone mact. S.-G. 48a: entrainit. 20. also edel gema❘et. S.-G.: also geschaffin. De verbetering gemaect of gemaet ligt voor de hand, maar de lezing van H. is best te verdedigen: men vatte gemaet op als part. pt. van maten; vgl. mhd. gemâzet. 20. dasse. e uit i (cop.). Dgl. Dasse r. 24. 22. dan. n uit r of t (cop.). 27. Aan den rand: obediēs (rec.), blijkbaar een glosse op onderde❘neg. 28. Dats. s op rat. (van es? cop.). 31. august'. 32. vlecket. S.-G. vlekkit ez. + f. 50d. + f. 51a. + f. 51b. 2, 11, 12, 15, 17, 24, 27, 28. M̄. 3. Alse. e uit i (cop.). 4. danse. se op ratuur (cop.). - neigetse. Uit: neiget si (cop.). - m̄. 5, 6. dor sig seluer; 9. dor heme seluer. Twee manieren om te vermijden dat de acc. ntr. het na een vz. komt te staan. dor sig seluer zou grammatisch juist zijn indien eneg denc onderwerp was; maar ook wij gebruiken ‘op zich zelf’ zoowel wanneer 't woord waarop ‘zich’ slaat, accusatief, als wanneer het nominatief is. Zie ook H. 72b. In dor heme seluer kan men heme desnoods als datief beschouwen, maar dit zou dan in de Serm. 't eenige geval van dor(e) c. Dat. zijn, mét dor hare lifden 133d. heme zou ook kunnen verklaard worden als navolging van 't masc., waar de dat. heme na voorzetsels altijd voor den acc. wordt gebruikt. Vgl. Inl. § 161. 12. dats. s op rat. (van es? cop.). 14. ledeg. S.-G. 48b: aenic. 17. nit en gehenct. S.-G.: niht geuolge. 22. es dwerc hoeftsonde (hs.: ho❘est sonde). Voorwaardelijke bijzin. 27. der. hs.: Den. S.-G.: der. + f. 51b. + f. 51c. + f. 51d. 3 vlgg. Gal. 5, 17 vlg. 5, 9, 12, 17, 22. M̄. 7 vlg. Spreuken 29, 21 (vgl. ook vs. 19). 8. te sechte helt. S.-G. 48c: zarteliche ziuhit. 10. te sagte helt. S.-G.: het inzartelichim lebinne. 19. derde. 20. dasse. e uit i (cop.). - re❘egt. 21. min. Daarna rat. van twee letters (en? cop.). 29 vlgg. Exod. 4, 1 en 3, 13 vlg. 30. hs.: daste. e uit een andere letter (u? cop.). 't Voornw. mag hier echter niet den enclitischen vorm hebben, daar er de klemtoon op valt. + f. 51d. + f. 52a. + f. 52b. 1. deigelicste. S.-G. 48d: daz aiginlichste. - gotheit. S.-G.: ewikait. 5. hs.: verekert. v uit w, tweede e uit c, tweede r uit t, t bijgevoegd (alles dadelijk, cop.). Eerst stond er: wercket. S.-G.49a: uirkerit. 10. ginic. S.-G.: Gienge ich. 11. in der meningē. S.-G.: inder ureveli. 13, 18, 25, 27, 31. M̄. 16. vreuelike. S.-G.: vreuinliche. 18. scl'. 22. laet ti. 2e t uit d (cop.). 27. cromet. S.-G. 49b: krümbit. 29. suldi. i op rat. (cop.). - ombe dat. S-G.: daran. daz. 30. sulke sonden. S.-G.: etlichiu sünde. - sig. Men zou hier verwachten enen. 33. sont❘ge. o uit e(?); t bijgevoegd (cop.). 't Origineel had echter vermoedelijk sondege: de afschrijver vergat de aan 't begin van den regel. + f. 52b. + f. 52c. + f. 52d. 1, 6, 8, 10, 11, 12, 14, 27. M̄. 1. oec d' M̄. Ook rechts onder aan blz. 52 v. (einde der katern). 2. hets. s op rat. (van es? cop.). 3 vlgg. Di - v'crencket. S.-G.: der sinem libe zeuil vb̈irvluzzigis git. alde der sime libe der notdürfte gebristit. alde swa mit der mentsche sinen lip krenkit. In H. is weldeg 't mndl. weeldech (luxuriose); men vgl. te sagte helt blz. 286, r. 10. 8. sin. Daarna rat. van en (cop.). 9. his. s op ratuur (cop.). 14, 21. sin. Na sin is en uitgekrast (cop.). Dgl. een r. 23. 17. sin. Daarna ratuur van ē (cop.). 17 vlg. ouer sin bedoruen. S.-G. 49c: v̈bir sine notdürfte. 19. sculdeg. hs.: scul'. 22 vlgg. Mark. 9, 42. 22. gi. g op rat. van één letter (cop.). 24. ī een water. S.-G.: in den rin. Dr. W. Duflou maakt (in een brief van 23 Juni 1891) de aanmerking dat mijn conclusies uit dit verschil (Inl., blz. 9, § 4) niet opgaan. Vooral kan hij zich niet voorstellen dat men in Limburg den naam van den Rijn niet zou hebben gekend. Dat beweer ik echter ook niet. Aan den anderen kant is het mogelijk dat men met Dr. Duflou moet aannemen dat in een water een verbetering is naar den lat. tekst. Daartegen spreekt dat er dan wel zou staan: in die zee (_ in mare). De oudheid der lezing van S.-G. staat vast. + f. 53a. + f. 53b. 1. sulc M̄. S.-G.: etwer. 1, 18, 20, 21, 23 (bis), 33. M̄. 4. sculdeg. hs.: scul'.; 8, 9, 18, 20, 21, scl'. 5, 11. min. Daarna rat. van ē (cop.). 6. Aan den rand: dā oft ich dade al wert och goet (rec.). 14. min. Daarna rat. van en (cop.). 15. dasse. e uit i (cop.). 16. wat w't mi. S.-G. 49d: waz wierrit mir. 23. tenen geesteliken M̄. S.-G. 50a: zeainir guotir swestir. alde zeainim bruodir. 28. son - mestruwen. S.-G.: so ensol ich siv ez niemir gearkwanen. 29. mine brudere - sustere. S.-G.: mine swestiran. 31. Dasse. e uit i (cop.) - dar se. e uit i (cop.). + f. 53b. + f. 53c. + f. 53d. 3 vlgg. hi ergert - wille. S.-G.: der geboiserot mich me denne ich in. daz er mir uirkerte. daz niht ❘50b❘ zeuirkenne (lees: zeuirkerne) ist. denne ich in da mit geergerote daz ich ez taete. wan daz tet ich in ainem guotim sinne. 5. ics. lees: ict? ‘wat ik ervan deed’ komt hier m.i. niet te pas. 8. min. Daarna rat. van ē. 9. ontwerpt. S.-G. 50b: entwirfit. 10. min - gode. S.-G.: min andaht. 12. sculdeg. hs.: scl'. 13. igelic M̄. scl'. M̄. bovenaan bijgeschreven (cop.). 19 vlg. also onbedect - quaet. al uit een paar andere letters, het schijnt on. Slecht vertaald. S.-G.: alse vnuirdaht übil ist. 23. oetmudecheit. Eerste e uit n (cop.). 25. Sulke❘. Lees misschien: Sulke denc. S.-G. 50c: Ethlichiu dinc. 28. M̄. 31. donckel. S.-G.: tougin. + f. 53d. + f. 54a. + f. 54b. 1, 2, 5, 15, 19, 25, 28. M̄. 2. van. S.-G.: an. 5. een M̄. S.-G.: ain swestir alde ain bruodir. 8 min euenkersten. Na min rat. van en (cop.) S.-G.: mine swestir alde minen bruodir. 10. ane heme. S.-G. 50d: uon ir. Dit ir schijnt te bewijzen dat alde ain (minen) bruodir (zie boven) niet in hs. x heeft gestaan. 11. dit - crancheide. S.-G.: daz ist uon ir kranchait. 14. crā❘heit. 19. enen M̄. S.-G.: ainem bruodir alde ainir swestir. 25. dor gode. S.-G.: durh guote. gode staat misschien voor gude = mhd. güete, maar de spelling met o komt anders bij dat woord niet voor. 26 vlgg. Want - heft. S.-G.: wan tuon ich ez ioch durh boshait. daz ist im tougin. unde enwaiz ez niht wan uon arkwan. Zeer slecht vertaald; de eerste fout zit in 't verkeerd begrijpen van tougin (occultum). 30. sculdeg. hs.: scl'. - Lees: te breidene? of te breiden? Zie echter Inl. § 190, b. + f. 54c. + f. 54d. + f. 55a. 3, 4, 6. M̄. 10. scl'. 12. een bruder. S.-G. 51a: ain swestir. 14 vlg. Dis - brēge. S.-G.: des sol ich sie laidon zecapile (l.: zecapitele). 16. hi. S.-G.: sie. 17. heme. Ontbr. S.-G. - d' brud'. S.-G.: diu swestir. 18. hebbict. t bijgevoegd (cop.). Evenzoo: dadict r. 19. 19. -t heme. S.-G.: irs. 21. hit. S.-G.: siz. 23. een bruder den anderen. S.-G.: ain swestir die ande❘51b❘run. 24. hs.: nů, maar de o misschien rec. Evenzoo in dastůne. - dese bruder. S.-G.: disiu swestir. - dastůne. S.-G.: daz du sie. 25. dat - beterde. S-G.: daz sie sich hie an gebezzeroti. 26. dis en dut nit. De 2e pers. plur. i. pl. van den 2en sg. is hier opmerkelijk. S.-G.: des entuo niht. - hi (bis). S.-G.: sie. 30 vlg. weder - moge. S.-G.: von wedirme me bezzerunge kome. 30. wrugin. Zie Inl. § 64. 31. Dunc. c uit t (cop.). + f. 55a. + f. 55b. + f. 55c. 2. ane - dengē. S.-G.: an ainem ielichin dinge. 9. der bruder. S.-G.: sie. 16, 17, 18, 20, 23, 24. M̄. 16. sin. Daarna rat. van ē (cop.). 17. hindert. S.-G. 51c: ierrint. 18 vlg. iegent himelrike. Fonetisch juiste spelling van 't hs. 22. dar - sture. S.-G.: da er sich uf stûre. so er vallin wil. 26. desen. s uit een andere letter (d? cop.). - gedenkē. g en kē op ratuur (cop.). S.-G.: gedenkin. + f. 55c. + f. 55d. + f. 56a. 1 vlg. Job. 9, 3. 2. due. D.i.: duwe. 5 vlg. Ps. 23, 4. - Virga t. & ba. & c'. - din rude en̄ din staf. S.-G. 51d: din stap vnd din ruota. Evenals hier is de volgorde van twee door ende (S.-G. unde enz.) verbonden woorden in H. en S.-G. vaak verschillend. Op deze plaats is de hd. lezing zeker de oudste. Waarom onze vertaler (of zijn bron?) heeft veranderd, is mij een raadsel. 9. ysa. 9 vlg. Jez. 11, 1. - Het - gegaen. Evenzoo S.-G.: Ez ist uz gegangin. 13. en̄ - sturen. S.-G.: daz wir üns vffin sie stiuren. 14. velleg .. werden. S.-G.: vellic werdin. 16, 18, 31. dasse. e uit i (cop.). 17. innentliken. S.-G. 52a: inneclichim. 18. es se. Laatste e uit i (cop.). Dgl. die ❘ se r. 21. 20. rupet. t uit n (cop.). 24. cō. - tenen vor spreke. Misschien daarvóór ons in te lasschen. S.-G.: v̈ns zeainem vürsprechin. Zie blz. 194, r. 20 vlg. 28. begerden. S.-G.: andaht. 31. sis. 2e s op rat. (van es? cop.). + f. 56a. + f. 56b. + f. 56c. 2. hits. s op rat. (cop.?). 4 vlg. Mtt. 26, 26 vlgg. 6. v'raden wart. S.-G. 52b: an den tot wart gegebin. 8. segen❘ninge. 9 vlgg. Nemt enz. S.-G. beknopter. 16. in din altare. Ontbr. S.-G. 16 vlg. in - lichgame. S.-G.: der selbe lip (begin van een nieuwen zin). 17. Marien, hs.: mr̄ - en̄. SG.: unde der. 24. M̄. 25. enen schime. S-G.: aim schime. Onder den schijn, 't uiterlijk van een broodje. schime in de Serm. moet m.i. uitgesproken zijn: schîme, en de nominatief beantwoorden aan got. skeima, osa. scîmo, enz. Skĭmo* (mhd. schime, schëme, mndl. schēma, enz.) zou schēme luiden. De nom. schim (T. & Lttb. VI, 234) zou een datief* schimme of schēme moeten hebben, schim zou alleen staan. 25 vlg.* die heile❘gotheit. Ontbr. S.-G. Zie r. 21. 31. erligt. S.-G. 52c: enzündit. - en̄ - ermeret. S.-G.: unde wirt sin zuouirsiht gemeret. + f. 56c. + f. 56d. + f. 57a. 1, 28, 29, 34. M̄. 9. scl'. 10. Terde. Daarna rat. van 2 letters (cop.). - dats. s op rat. van 2 letters (cop.). 12. te men. S.-G.: niht. 15 vlgg. Ps. 138, 5? 16. gaen. S.-G. 52d: singin. 25. wart. r uit een andere letter (n? cop.). 27. onbedwongen. S-G.: vnbetwnginliche. 31. alse lustelike - ligtelike. S.-G.: alse lihtecliche. noch alse lusteliche. + f. 57a. + f. 57b. + f. 57c. 3. dats. s op rat. (van es? cop.). 4. cost. S.-G. 53a: zerunge, in r. 5 met tergelt vertaald. 5. Descerpe. S.-G.: der sekil. 6, 10, 24, 26. M̄. 9, 14. Na scrine ratuur van één letter (n? cop.). Blijkens r. 14 hebben we hier een onzijdig scrine, volkomen beantwoordend aan ohd. scrîni; vgl. ook den afgeknotten vorm dat schrijn (Serv. II, 1365), die zich, evenals ags. scrîn, bij de o-stammen heeft aangesloten. Wmndl. schrine schijnt meest vr. te wezen, maar nndl. schrijn is onz. Voor scrinen bestaat in andere talen geen analogie, het zal een vergissing zijn van den afschrijver. 11. Na als ratuur van* e. 12. gesteinte. 3e e bijgevoegd (cop.). 12 vlg. in scrinen - beslote. r bovenaan bijgevoegd (cop.). S.-G.: imme schrîne. scrinen is dat pl. 15 vlgg. Luk. 6, 36. 18 vlg. die - liue. S.-G.: die inkumbir odir inarbaitin sint. an dem libe. alde an dem gaiste. 22. bedoruen se. 3e e uit i (cop.). 24. degene. Er stond: den genē, maar de n-streep is uitgekrast en van de eerste n de laatste haal. Vgl. echter r. 21 en S.-G. 53b: die. 26. gehelpen. Daarna rat. van m (? cop.). 27 vlg die - werc. S.-G.: diu werc der irbermde. 28. leidense S.-G: gênd ir zerunge. + f. 57c. + f. 57d. + f. 58a. 6 vlg. Deze wensch ontbreekt in S.-G. XII (hs.: XI). S.-G. en Z. 19; A. 52. Alle niet enkel orthografische of dialektische verschillen tusschen S.-G. en Z. (zooals dit afgedrukt staat bij Wackernagel t.a.p., s. 119 flgg.) zijn bij deze preek opgegeven. 8 vlg. Een titel ontbr. in S.-G.; in Z. en A. geheel anders dan in H. 10 vlg. 1 Thess. 4, 3. 10. est. S.-G. 53b: est; Z.s. 119: est enim. - sanctificatio uestra. Zoo S.-G.; H.: s. u. 11. (2e) wille es. S.-G: wille sie; Z.: wille. (schrijffout). 15. dassise. Z.: daz siv si; S.-G.: daz siv sich (schrijffout). 17. es. Z.s. 120: ist; S.-G.: sie. 18. M̄. - sie. e bijgevoegd (cop?). 21. dat se. e uit i (cop.?). 23. ons - hilpt. Dgl. Z.; S.-G. 53c: v̈nsir herre hilfit üns. 24. Dar af. S.-G.: dannan uon; Z.: da von. Voor de vertaling zijn beide Duitsche lezingen gelijk. - der. Z.: dem; S.-G.. dem hailigin. - du .. sprac. S.-G.: daz .. sprichit; dgl. Z. 25. Joh. 15, 5. + f. 58a. + f. 58b.

Vorige Volgende

Limburgsche sermoenen

13XI. Dets wie Got den regte mensce den 14regten wech leit.

Over het gehele werk

titels

auteurs