Limburgsche sermoenen

(1895)–Anoniem Limburgse sermoenen– rechtenstatus

Regelnummers proza verbergen
20III. Dets van gesteliken ende van gorde-21nirden leuene. 22‘Stephanus autem plenus gratia.’ Dese wort scriuet 23S. Lucas in der Epistelen ende dese wort spreken aldus: 24‘Stephanus was vol genaden ende sterkeden ende dede 25grote teken an den volke.’ 26Hir ane solewi vir dinc merken. Stephanus dat spriket een 27regele ogte ene linge. En dinc dar mi bi een ander scept
[p. 197]
tekstkritische noten 1+ogte mact, dats ‖ ene linge ogte ene regele. Nu sin twere-2hande regelen: ene hebben geestelike lide ende dandere 3wereltlike lide. Dri denc sin an derre regelen, dar mide es 4al die werelt begrepen. Dats genugde des vlechs ende 5genugde der oegen ende houerdegheit dis leuens. Ende 6dese regele betekent ene regele daer mi af lest in den 7Auden Wet. 8Due Her Moyses starf, due wart dat Js[r]erelsche volc 9beuolen Heren Iosue, dat hise vurde in dat heilege lant 10dat hen Got gelouet hadde. Ende duese op din weg qua-11men, due geboet hen onse Here datse ene stat uerderueden. 12Ende due sise dristont ombegingen, due lit onse Here die 13mur vallen sonder strit, ende si gingen drin. Nu hadde hen 14Got geboden datse nit en nemen dis datse vonden, ende 15so wi jet rouede, dat mi din steende. Nu was een scalc, 16+een bose wegt onder hen, die vant ene gůl‖dene regele 17ende stalse. Dar na quamense tere ander stat, die suldense 18oec verderuen. Dar wordense vlugteg. Du ginc der prophete 19tonsen Here ende sprac: ‘Here, wie heste ons dus gehan-20delt?’ Due antwerde onse Here ende seide: ‘Vre een heuet 21verwart.’ Due worpense dat loet ende vonden din sculdegen. 22Due sprac der prophete; ‘Sege, onseleg man, wat hefste 23gedaen?’ Hi seide hi hedde ene guldene regele verstolen. 24Due seidense: ‘Onseleg man, du hest ons berouet: nů beroue 25di Got dins liues!’ ende namentene ende steindentene. 26Bi dese regele es betekent wereltlike leuen ende des vlesch 27genugde. Also sprict S. Johannes: ‘Alle dat in der werelde 28es, dats begrepen met vleescheliker begerten ende der oegen 29genugten ende met houerden dis leuens.’ Alle die in derre 30regelen leuen, die wilt onse Here steinen in din iuncsten 31+dage. Dese regele heft een iamerlike ‖ ende. Also sprict
[p. 198]
tekstkritische noten 1+S. Johannes: ‘Al die werelt ende hare begerlike genugde 2vergaet iamerlike met betterheide.’ 3Dandere regele dats ene regele van gesteliken leuene, 4dar ane sin twe dinc. En sin gebot ons Heren, alse die tein 5gebot; die es een igelic mensce sculdeg te haldene, hi sie 6geestelic ogte wereltlike. Dise nit en helt, dis en wert 7nemmer raet. - Die andere regele dats die regele dis rades, 8dir nemen sig ane geestelike lide die in volcomen leuen 9willen treden. 10Nu sin menegerhande regelen ende geestelic leuen, ende 11igelic heft sin gesetten ende sine regele. Mer die utgenomen 12dinc die sin in een igeliken geesteliken leuene gelic, dats 13armude, kuscheit ende gehorsamheit. Dits ene regele dis 14rades, sonder die mag mi wale behalden bliuen, mer dits 15sekerliker. 16Mi lest in der Ewangelien van enen die ginc tonsen 17+Here ende sprac: ‖ ‘Meester, wi salic din ewege lif ge-18winnen?’ Due seide onse Here: ‘Du salt die teen gebot 19halden die in den Wet geboden sin.’ Du antwerde dergene: 20‘Die hebbic van minre kintheit gehalden tot nů.’ Du sprac 21onse Here: ‘Wilte dan volcomen werden, so laet alle dine 22haue ende volge mi na.’ - Dat was ene regele dis rades, 23die hebben oec geestelike lide die sig alles ontkommeren 24ende volgen onsen Here na. ‘Dats een volcomen leuen,’ 25sprict onse Here. Nu duwi kume aldus, want wi sin so sere 26an der naturen geswacht van dir sonden onser irster muder 27dat wi dar af also gerne ane ons trecken. Ende warewi 28bleuen gelic dat wi in din paradyse waren gemaect, so 29waren alle dinc gemene bleuen. Nu vint mi dir lide vele
[p. 199]
tekstkritische noten 1+die arm sin, ende also datse gerne gut hadden. Die en sin 2+nit teregte arm: onse Here sprict in der Ewangelien: ‘Se‖lig 3sin die willechlike arm sin dor Got, also datse nit en geren 4dan hare notdorfte.’ 5Dandere regele die geestelike lide hebben, dats kuscheit. 6Dats uele sware dan dat ic sonder eigenscap sie. Nu mercket 7wie. Dats buten mins liues; wattan buten mi es, dats mi 8ligter te latene dan dat in mi es. Dat ic dan kus leuen 9hebbe, dats weder nature. Ende sprict een heilege: ‘Kusch 10leuen in den liue dans nit menschelic leuen, hets hime[e]lchs 11leuen.’ So secge ic dan, dat ic Gode geue dat in minen 12liue es ende dat iegen nature es, dat dat mere es dan dat 13ic heme late min gut, dat buten mi es. Dat der mensce 14sin lif kasteit met arbeide ende dwinct, ombe dat hi sine 15nature verdrucke ende sinen lif kuschelike haude, dats een 16uele hoger dinc dan der mensce vele guts lite; want die 17+kuscheit es so werdech ‖ dat der mensce engeen dinc Gode 18en mogte geuen dat heme liuer were dan die kuscheit. 19Ende mogt dat hir bi mercken. Hen es engeen dinc dat der 20mensce geloft, men neme heme dat wale aue ende sette 21heme een ander dervore, sonder die kuscheit. Wi so die 22gelouet, die en mag heme enweder abt nog biscop aue 23nemen; en behelt hise nit, sins en wert nimmer raet. 24Dar ombe es die kuscheit loueliker te merkene dan een ander 25dogt, ende dar ombe sal der mensce gerne sinen lif arbeiden 26ende kasteien, op dat hine kusch behaude. Ende wi (dat)
[p. 200]
tekstkritische noten 1+duet, dats ene grote doget, want hets uel swar te dune. 2Also sprict een wis man: ‘Hets vele mogelike dat der 3mensce sine nature dwenge ende wederstase, want dar ane 4ligt grot loen.’ 5Die derde regele die geestelike lide hebben, dats gehor-6+samheit. Die es uele wonderne swaer. Hets een ‖ grot dinc 7dat der mensche sonder eigenscap leuet, hets mere dat der 8mensce kuschs es; hets alremeest dat der mensce gehorsam 9es. Din en mag engeen dinc geliken. Want der wille dats 10dedelste ende douerste dat in der selen es, ende en mag 11der mensce nit himelrike winnen nog verlisen dan mettin 12wille, ende dar ombe est oec dmeste werc dat der mensce 13din wille op geft. Ende als ic Gode minen wille op geue, 14so hebbe ic heme gegeuen dedelste dat ane mi was, ende 15dar ombe est oec meest lons wert. Want din mensce en 16wedersteet engeen dinc so sere so dat hi sinen wille in eens 17anderen wille geft ende sins selfs verloegent ende en mag 18dun dan alse een ander wilt. 19Der geestelic mensce sal sig also geheel begeuen dat hi 20sinen wille ane allen dingen late ende sins ouersten wille 21+due. Ende hi en sal nit allene din wille laten: ‖ hi sal oec 22din sen dis willen laten, also dat heme allen tit sins ouer-23sten sen beter duncke dan der sins selfs. Ende alse hi enen 24sen ogt enen wille heft iet guts te dunne ende spreke sin 25ouerste ogte sin bichtere: ‘Du salt laten, ende salt een 26ander dun: dat dunct mi beter,’ dis sal hi ganslike gelouen 27dat heme dat beter es dan ogte hi een beter werc dede na 28sinen senne, ende dat mere loen dar an leget. Entrouwen, 29ets dog vele swaer te dunne. 30Mi lest dat die wonde alreserst dut an din derden dage. 31Dar bi es betekent die gehorsamheit. Want die es dat derde
[p. 201]
tekstkritische noten 1+deel an geesteliken leuene, ende geliker wis alse die wonde 2alremeest swert an din derden dage, also swert die gehor-3samheit din herten alremeest, ende der ouel geest en mact 4din mensce nit so swar so die gehorsamheit. Van derre 5+gehorsamheit sprict S. Augustin: ‖ ‘Dats regte gehorsamheit 6die nit hars willen en heft; mer die iwet hars willen heft, 7dar ligt luttel lons ane. Want wat die mensce gerne dut, 8des es hi gerne gehorsam, mer dat der mensce te din dingen 9gehorsam es di hi node duet, ende hi dog sinen wille dar 10tue toent dat hit duet dor Gode ende dor gehorsamheit, dar 11ligt groet lon ane. Want die gehorsamheit es allene Gode lif.’ 12Mi lest in den Auden Wet dat onse Here geboet din 13coninge Saul dat hi een lant verderfde, ende wat mi in 14dat lant vonde, dat dis niman nit en neme. Duese int lant 15quamen, du vondense scoen vee ende nament. Du wart 16dis Samuel gewar ende quam tin coninge Saul ende sprac: 17‘Heste gedan dat di Got geboet?’ - ‘Ja!’ sprac Saul. 18‘Wat sal dan dit vee?’ sprac Samuel. Du sprac Saul: 19‘Wi willent tenen offere brengen onsen Here.’ Du sprac 20+Samuel: ‘En weste nit, Saul, dat onsen ‖ Here die gehor-21samheit liuer es dan eneg offer?’ 22Dats ons een orconde dat die gehorsamheit Gode alrelifst 23es. S. Paulus sprict: ‘Onse Here was gehorsam ont in den 24doet ende wolde liuer steruen dan hi ongehorsam worde.’ 25Ende alnog mint hi gehorsamheit so sere dat hi sig nimanne 26en geft dan dengenen die gehorsam sin. 27Also sprict S. Bern.: ‘Dander wort sprict plenus gratia: 28Stephanus di was uol genaden.’ Dats also te verstane. 29Also sprict onse Here in der Ewangelien: ‘We al di werelt 30dor mi laet, heme wil ic geuen in derre werelt hondertful-
[p. 202]
tekstkritische noten 1+degen loen ende te genre werelde himelrike.’ Nu mogdi 2spreken: ‘Wi mag dat sin? want die lide die Gode dinen, 3he(n) en geft hi[n] enweder eere nog gut in derre werelde: 4hin geft hen nit dan onsailde.’ - Nu mut entweder war 5sin dat onse Here gesproken heft, ogte niet. Hir op dispu-6teren die heil(e)gen ende die mestere en(de) sprecken: ‘Sin 7+wort en velschede ‖ he noit.’ Ende sechgen aldus dat onse 8Here din guden mensce dogede geft op ertrike die dire 9ende hoger ende werder sin dan al dat gout dat op ertrike 10es. Ende dar ombe sinse mere dan alle die werelt. Dat merct 11hir ane. Were een mensce also geweldeg dat hi al die we-12relt onder heme dwengen mogte, dar mide en mogt hi 13himelrike nit gekopen; mer allene met dogeden di Got din 14mensce geft, dar mede koept hi himelrike. Ende dar ombe 15secgen die mestere dat der gude mensce die dogede heft, 16riker es dan ogt hi al der werelde geweldeg were. Ende 17dar mede betugen die heilegen dat onse Here heft waer 18gesproken. Want onse Here en geft dat himelrike ombe 19engeen dinc dan ombe dogede. Die dan dogeden heft, 20hi es wale genaden vol: plenus gratia. 21Dat derde wort es fortitudine, dats sterkede, alse S. 22+Lucas scriuet: ‘Ste‖phanus hi was uol genaden ende sterc-23den.’ Regte alse hi spreke: ‘Wie so die drie regelen helt, 24heme geft Got die dogede, ende dar na wert hi mettin 25dogeden gesterket an die drie regelen.’ Dats kuscheit, 26dar af lest mer in Libro Sapientie, dar steet also: ‘Wi 27die kuscheit beheldet, di wert Gode alreneest.’ - Der 28mensce wert oec gesterket ane willeg armude dat hi dat 29vrolike dreget. Mi sprect een sprecwort in der Screft: ‘Die
[p. 203]
tekstkritische noten 1+idel gaet ouer dat velt, hi gaet sengende.’ Also dut die 2willeglike arme mensce: hi gaet vrolike ende onvrogtelike, 3want hi en heft nit te verlisene. Ende di willike arm es, 4din en mag der ouel geest engene wis also na comen alse 5din riken; want onse Here wilt dir armer helpere sin. 6Also sprict der Prophete: ‘Here, du best een vader ende 7een helpere der willegliker armen.’ - Der mensce wert 8+oec gesterket an der derder re‖gelen, dats gehorsamheit. 9Wie mogte der mensce sconre gesterket werden dan dat hi 10also oetmudeg wert dat hi sinen wille verwerpt ende eens 11anders wille dut ende sig also onder enen anderen neiget 12ende oetmudeget dat hi regte dut als ogte hi noit wille en 13gewonne? Din mensce geft onse Here ie me ende me do-14geden ende genaden. Also sprict S. Jacob: ‘Onse Here wilt 15din oetmudegen mensce sine genade geuen ende wilt sig 16met cragte setten iegen dien houerdegen.’ 17Dat uirde wort scrift hi dat hi grote teken dede ane den 18volke. Nu mercket wie dese teken sulen sin. Mi lest in der 19Ewangelien dat onse Here te sinen iungeren sprac: ‘Jn 20nomine meo: jn minen name suldi die diuele ute driuen. 21Gi sult met nuwen tongen spreken, ende die slangen suldi 22op heffen; ende drincdi uergifnisse, hen sal v nit scaden. 23+Ende uwe hande suldi op di siken lecgen, ende si sulen ‖ 24gesont werden.’ 25Dese teken suldi geestelike verstaen, want innege teken 26sin nutter dan utterste. Een heilege sprict: ‘So die teken 27geesteliker gescin, sose beter sin.’ Mi lest uan menegen 28mensce die grote teken dede ende dog uerloren wart; ende 29dar ombe gescit wale dat die openbare teken decke scede-30like sin. Dat onse Here hir beuoren grote teken dede ende 31gehencde te dunne, dat dede hi ombe de Kerstenheit te 32sterckene. Due waren teken nutte; nů en eser engene noet 33ende es beter datse der mensce ane heme seluer dun. 34Dat erste teken es dat wie die diuele ut sulen driuen. 35Nů merc wie. Gi wet wale, wat die oegen sien, dat bren-
[p. 204]
tekstkritische noten 1+gense tehant der selen ende tonent hare, dat si oec dat 2ane sie, ende wat die oren horen ende, kurtelike gesproken, 3wat di vif senne van butene begripen, dat brengense tehant 4der silen, dat si oec dis besuke. Ende alse die sele dan ‖ 5+gesmact dat hare die senne toenen, ende der coringen van 6din liue, so wert tehant die sele becort na dis lifs beco-7ringe. Want die sele ende der lichgame sin so wale tesamen 8datse tehant uolget din lighame. Ende alse dit gehencke-9nisse van sonden gescit, so es tehant der diuel in din mensce 10ende vuget dan bit sinen bosen raden dat der mensce ilanc 11meer ende meer becort wert. Dan sal der mensce vrome-12like striden ende sal Gode ane rupen. 13S. Gregorius sprict dat onse Here bi wilen gehenge dat 14der mensce in commer ende in noet come dar ombe dat hi 15sig seluer werde erkinnende dat hi so cranc es sonder Gots 16helpe, ende dat hi dan Gode ane rupe, ende datten dan 17Got wilt horen ende heme te helpen come ende geft heme 18dan telest himelrike ende heme seluer. 19Mi lest in der Screft dat der euel geest den mensce in 20meneger wis versuct. Bi wilen verter heme in den lif tus-21+chen vel ende vlesch ende ma‖ect heme dat blut heet ende 22driuet heme om dat herte; ende wert dan die mensce 23torneg. Alse heme di mensce dan tornt, so drieft hi heme 24dan dat blut onder die oegen, soe dat hi roet wert: also 25stoect hi den torn. Bi willen vert hi den mensce in den lif 26ende maectene so swaer dat hi die let cůme op gehefen 27can, ende dructene allet onder sig; ende die mensce wert 28dan trege Gots gebets ende alre guder werke: ende alsoe 29stoect hi tracheit. Ende alse di mensce aldus es beseten met 30trecheide, so bliuen alle die dogede ende die cregte der
[p. 205]
tekstkritische noten 1+selen idel staende ende alre guder werke sinse ledeg. - 2Also sprict der prophete Jeremias: Quomodo sedet: wi 3kompt dat dat die stat vol lide es ende dog idel staet?’ - 4Dis besceide ic v. Alse der mensce aldus beseten es mettin 5euelen geeste, so werden alle die cregte ende die dogede 6en der selen ledeg staende, so datse nit en wercken, ende 7+sin dog in der selen ende ‖ en wercken dog nit guts. Dats 8dat volc in der stat. Die dogede in der selen die sin daer 9ende sin idel guder wercke, ende dan staet die besceidenheit 10allene, ende es hare har ingesinne genomen: dat sin die 11dogede, die sin hare ontweken, also datse nit en werct, 12ende lesscen also in der selen. Dan sulwi dat irste teken 13dun dat onse Here sinen iungeren hiet, ende sulen din 14euelen geest ute ons seluer driuen di ons beseten heft, ende 15alle sine coringen die sulwi ut ons driuen met guden wercken 16ende sulen die dogede al op wecken met geesteliker arbeit 17ende sulen wenen ende beden ende disciplinen nemen ende 18sulen die dogede ufenen so vlitelike dat der euel geest van 19ons vlie. Also sprict S. Jacob: ‘Werpt ut din euelen geest, 20so vlit hi van v.’ 21Dat ander teken es dat wi met nuwen tongen sulen 22+spreken. Dat gescit in ‖ der regelen dis rades. So sprict der 23mensce kussche wort ende segte ende oetmudege ende 24kert alle sine wort te leringen heme seluer ende anderen 25liden, ende onsen Here te loue. Dat sin nuwe tongen. Mi 26lest van din apostelen datse met mengerhande tongen wor-27den sprekende du der Heilege Geest in hen quam. Due 28spraken die Iuden si weren druncken. Due antwerde S. Pe-
[p. 206]
tekstkritische noten 1+ter ende seide: ‘Wi weten vele wale wat wi spreken: het 2en es nog nit tercietit.’ Also, sprecke ic, so gescit dat teken 3ane ons alse wi onse tongen aldus vernuwen alse wi Gots 4lof spreken ende die lide beteren. 5Dat derde teken es dat wi die slangen op sulen heffen. 6Wie dat es, dis berigt ons S. Augustin, ende gloset die rede 7ende seit aldus: ‘Jn din paradise, dar die irste sonde ge-8scide, dar waren dri dinc die oec geestelike ane din mensce 9sin.’ Dat was di slange. Wie di ane ons es, dat merct. Ons 10+es ene nature ane geboren ‖ die heit fomes peccati, ende 11en es dis niman eneg sonder dergene die regte van din 12Heilegen Geste draf es gereineget also alse onse Vrowe. 13Dese naturlike bosheit es ons regte van naturen so vaste 14ane geboren datse niman verdrucken en mag. Want der 15mensce heft sig betten sonden also verscelket ende verboset 16datse geren boser dinge ende dis vlesches genugde, ende 17gerent dis so decke van dir naturliker crancheit, sonder dis 18euelen geestes raet. 19Wanneert oec es dis bosen raet dat sech ic v. Der euel 20geest en mag engenen mensce quade gedegten geuen. Hi 21formert een bilde in der gedegten der selen alse hi die sele 22versuken wilt, ende dat bilde set hi vor die sele, datse dat 23ane sie. So siet sit ane ende sit egter ane ende denct dan 24derna. Si magt oec so lange ende so dicke besien si compter 25+mide in bose begeringen. Din bosen bege‖ringen magse so 26lange uolgen si compt in bosen wille. Alse dan compt in 27den wille, vele schire magt uort comen ten wercken. Alse
[p. 207]
tekstkritische noten 1+der euele geest aldus versugt ene vromege sile, tehant alse 2siet dat hi dat bilde formert, so widersteet sine ende denct 3ane Gode ende verdrift din euelen geest. 4Nv gescit bi wilen dat die sele sulge forme ontfaet die hare 5der euel geest vore set, ende en heft dog engenen wille datse 6dor al die werelt enege sonde dade, ende gaet dog mettin 7gedegten ombe ont dat te quader begerten compt. Alse der 8euel geest der selen die forme vor set dar hise mede ver-9suket, weder sit ontfaen sule ogt nit, dis en weet hi nit; 10hin weet oec der gedegten nit. Mer alse die sile also lange 11volgt ende ane dat dinc gedinckende wert dat hare der 12euel geest ontworpen heft in der bescheidenheit dasse dat 13so lange ane siet dat sire mede becort wert ende der 14+‖ lichame die beruringe ontfeet, so weet der euel geeste irst. 15Ende alse hi dan dir beruringen gewar wert, so stoect hi 16ende stoect ilanc so meer. 17Jn ene ander wis wert oec der mensche becort van sins 18selfs bosheit: dat gesciet van dir naturen die heit fomes pec-19cati. Die nature geliect S. Augustin din slange die dat wif 20verrit in din paradise. Het sin twee begeringen in der selen. 21Di ene es neder gekert ten ertrike wert, die gert erderscher 22dinge; dandere es oppert gekert, dasse Gode besie. Nu reet 23der slange der onderster gerden dasse sonde due, ende als 24die begerde den raet ontfaet van din slange, so es Jue dar, 25die oec din raet ontfinc in din paradise van din slange. 26Ende wert dan die begerde die Juen betekent, also berurt 27dat sise tehant biet der ouerster gerden, dats Adame, ende
[p. 208]
tekstkritische noten 1+so sondeget hi dan met hare; ende alse die twe begeringen 2+dan also ‖ versellen, so gescit die sonde. Aldus gelost S. 3Augustin dese rede ende gelict die naturlike crancheit din 4slange, ende die onderste begerde gelicter Juen ende die 5ouerste Adame. 6Nu hefter gesegt wie Jue din raet ontfinc van din slange 7ende bieten Adame, dats die ouerste begerde, ende sonde-8get dan Adam mide. Nu sulder weten die wile dat die 9onderste gerde stille staet also dasse nit berurt en wert van 10din slange, so en scaet ons der raet nit; wertse oec berurt, 11son magt nimmer gescin die ouerste en neige sig herneder, 12ende gesellen tesamen. 13Nu merket wie. Die sonne scint int water. Di wile dat 14dwater stille staet, so stat oec der sonnen scin stille di op 15dwater schint. Alse oec dat onderste deel berurt wert, dats 16dwater, tehant beruret dwater der sonnen schin. Regte also 17+gescit din tween begeringen. Di wile dat die onderste be‖gerde 18stille steet, so steet oec die ouerste stille; want die onderste 19gerde gelict din watere, ende die ouerste dir sonnen schine. 20Ende gelic alse der sonnen schin berurt wert van din wa-21tere, also wert oec die ouerste begerde berurt van dir 22onderster. 23Die naturlike crancheit, die desen raet geft ende allen 24tit din mensce stoert op die sonde, dats der slange din wi 25op heffen sulen; geliec alse onse Here sprict dat wi teken 26sulen dun dat wi in sinen name die slangen sulen op heffen. 27Dit teken sulwi ane ons seluer began: alse wi gewar werden 28dat ons die nature ten sonden reet ende ons onse begerde 29beruren wilt, so sulwi uaste staen onder die begeringe ende 30sulen onse herte ende onse begerde op heffen te Gode ende
[p. 209]
tekstkritische noten 1+sulen ons becomberen bit guden werke(n) ende bit guder 2begeringen. Also sulwi die slangen op heffen. 3+Dat uirde teken es: drincdie vergifenisse, hen ‖ sal v nit 4scaden. Onse Here sprict in der Ewangelien: ‘Simile est 5regnum celorum: himelrike es gelic enen nette dat mi 6int meer werpet.’ Gi wet wale, alse een vischere sin nette 7int meer werpet, so tregt hi ute quaet ende gut ende allet 8dat heme tu comet. Ende alse hit vte brenct ten lande, 9so list hi tgude van din bosen ende behelt dat gude ende 10begift dat bose. Also sal di mensce dun alse hi sin herte 11werpet in die werelt: dar veet hi euel ende guet ende ge-12dencket ane die oppersheit der werelde ende beueet met 13sire gedegten menge onselecheit die in der werelde es. So 14salse der mensce dan vt trecken ane dat lant, dats ane dat 15inneg gebet, ende sal dar sceiden dat gude van din quaden 16ende sal die werelt ende alle hare oppersheit vte werpen 17ende sal dencken dat al es ene doet der selen. Ende, also 18alse onse Here sprict, drincdi vergifenisse, hen sal v nit 19+de‖ren. Der selen vergiffenisse en es nit anders dan die werelt 20ende alle dat die werelt begrepen heft: dat drinct di sele. 21Dit vergiffenisse es also: watse hir ane gedenct, dat en sal 22hare nit werren; want si sal tehant vt werpen dat quade 23ende behauden dat gude ende en sal hare nit laten werren. 24So wert dat virde teken volmaect. 25Dat vifte teken es datse hare hande op die siken sulen 26lechgen, ende si sulen gesůnt werden. Alse der mensce 27begint te tragene ane Gots dinste, so es hi siec, dan sal 28dit teken ane heme geschien. So sulwi die hande op sig
[p. 210]
tekstkritische noten 1+leggen, dats also dat wi gude werke sulen vffenen ende 2sulen dar mide die bose tracheit erwecken. 3S. Bern. sprict: ‘Gi wet wale dat der dorpere herten 4oderen hebben, van dir gewonheit, datse met arbeide ge-5togen sin; dar af mogense wonder van arbeide liden. Laet 6+mise rasten, soe datse hars ‖ selues gevulen, so werdense 7alse trege alse een ander mensce.’ Geliker wis est mettin 8mensche die sig guder wercke ende guts leuens went: di 9mag wonder arbeiden. Mer din tregen liden die haren lif 10laten vertregen, din gescit alse din dorperen: alse si be-11ginnen te rastene, so werdense ilanc treger ende treger. Dan 12sulewi dit teken ane ons seluer begaen ende sulen ons 13dwengen te guden wercken ende dar na sulwise vffenen 14ulitelike. Alse der mensche aldus met willen gude werc 15dut, dan es dat vifde teken volbragt ende es der sike ge-16sont worden. Dat es der wille: din wille heft dan der 17mensce erwect met vffeningen guder werke; dan es dat 18teken geschit. 19Nu geue ons Got dese teken also te hebbene ende te 20dunne dat sine ere sie ende onse selecheit. Amen.	4. vlechs. Bedoeld is vleschs of vlesch. 6 vlg. hs.: den audē. Dadelijk veranderd uit: der aud'(cop.). 9. lant. t uit c (cop.). 10. hs.: due se. Eerste e bijgevoegd, tweede e uit i (cop.). 11, 14 (bis). datse. Uit: dat si (cop.). 12. sise. se op rat. (cop.). 12 vlgg. Jozua 6, 15 vlgg. 16. Of: een bosewegt. S.-G. 10c: ain bovse wiht. 16 vlg. Jozua 7, 21. 17 vlgg. Jozua 7, 2 vlgg. 17. quamense. se. op ratuur (cop.). - hs.: sulden se. e uit i. Dgl. worden se r. 18. 20 vlg. vre een heuet v'wart. Iets anders S.-G.: iuwir aine hat iuch uirwrckit. 21. hs.: worpen se. Laatste e uit i (cop.). 22. hefste. Laatste e uit eene andere letter (u? cop.). 27. hs.: geuugde? d misschien (en dan dadelijk) uit t (cop.). - Johannes. hs.: jo. 27 vlgg. 1 Joh. 2, 16. 30. wilt .. steinē. D.i.: zal .. steenigen; vgl. S-G. 10d: wirt .. stainente. + f. 10c. + f 10d. + f. 11a. 1. jo. 1 vlg. 1 Joh. 2, 17. 4. En sin. hs.: en̄ sin, waarschijnlijk eene vergissing van den afschrijver. Men leze: en, d.i. ên; vgl. S.-G.: ains daz sint enz. Tegenover en ('t eene) staat: die andere regele r. 7. - hs.: Alle. Tweede 1 uit s (cop.). S.-G.: alse. 10. hs.: en̄ geestelic leuen. Misschien moet men voor en̄ lezen: en, d.i.: in; vgl. S.-G.: vndir gaistlichime lebinne. Wil men en̄ behouden, dan is geestelic leuen nom. plur. 12. een. Eerste e op ratuur van twee letters (en? cop.). 16 vlgg. Mtt. 19, 16 vlgg. 17. hs.: dat, maar at uit in (cop.). - lif. De afschrijver heeft dit woord doorgehaald en aan den rand met verwijzingsteeken leuen gezet. S.-G. 11a: lip. 18. teen. hs.: .X. 21. Wilte. e uit eene andere letter (u? cop.). 25. du wi. Boven de u staan 2 letters, naar 't schijnt: oe (rec.). 26. geswacht. S.-G.: gesweckit. 27. also gerne. D.i.: zeer licht. S.-G.: gerne. - ware Wi. Wi op ratuur (cop.). S.-G.: waerin. 29. dinc. c bovenaan bijgevoegd (cop.). + f. 11a. + f. 11b. 1, 3. datse. Uit: dat si (cop.). 2. here. Met verwijzingsteeken aan den rand (cop.). 2 vlgg. Mtt. 5, 3. 4. notdorfte. r bovenaan bijgevoegd (cop.). notdorfte is niet gen. sg. of pl. (Inl., blz. 96), maar acc. sg., blijkens nit in den vorigen regel. 5. dats. Op ratuur (cop.). 8 vlg. Dat ic dan enz. dan (S.-G. 11b: denne) duidt hier een tegenstelling aan; men vertale dus: Daarentegen is het onnatuurlijk dat men een kuisch leven leidt, of: Maar een kuisch leven te leiden is tegen de natuur. Zie ook Verdam i.v. I, 4). 10. dans. De laatste haal der n en de s op ratuur van vijf letters (cop.; eerst: dat en es?). - hime❘elchs. 14. dwinct. Daarna ratuur van ene. Beide lezingen zijn te verdedigen. 15. haude. ude op ratuur van l:: (cop.). 16. Na d' m̄sce nog eens: dan der m̄sce, maar met stippels eronder (cop.). 19. Ende. hs.: en̄; met verwijzingsteeken aan den rand (cop.). - mogt. S.-G.: mugent ir. 20. men. e uit i; n op ratuur van twee letters (en? cop.). men, min en mi en komen alle elders in de Serm. voor. 22. abt S.-G.: babest. 24. loueliker te merkene. S.-G.: lobilichir zemerckinne. 26. hine. ine op ratuur. - behaude. ude op ratuur (cop.). 26 vlg. hs.: En̄ wi duet. et op ratuur (cop.). S.-G. 11c: swer daz tuot. Men zou kunnen verbinden: widuet en oplossen: wit duet, maar 't pers. vnw. moet den klemtoon hebben. + f. 11b. + f. 11c. + f. 11d. 1. hets. s op ratuur van twee letters (es? cop.). Dgl. Hets r. 2, 6. - uel. Daarna is een e uitgeschrapt en nu onleesbaar, en boven de e staat een o (rec.): ue̊l, d.i. uoel. - hs.: s❘war. Na s is ééne letter uitgeschrapt (e?). S.-G.: swaere. 2. mogelike. Fout vertaald. S.-G. heeft: muelicher, d.i.: moeielijker. Een gevolg van de verkeerde vertaling is de inlassching van want (r. 3), welks equivalent in S.-G. ontbreekt. 8. hs.: Hets. s op ratuur van twee letters (e? s; cop.). 11. nit. S.-G.: mit niute. 24. spreke. Boven de tweede e een streepje: sprekē (rec.). 25. ouerste. D.i.: prior. S.-G. 11d: priorin. Zie Inl., § 5. 30. die wonde alre serst dut. S.-G. plur.: die wnda allir wirst tuont. + f. 11d. + f. 12a. + f. 12b. 1 vlg. die wonde alre meest sw't. S.-G. plur.: die wnda allir serost swern. 2. sw't. S.-G.: swirt. 5. aug'. 6. M' die iwet hars willen heft. S.-G.: diu abir ivt ir willin het. Door den lateren corrector is in H. boven de i van iwet een streep gezet, de t uitgekrast en bovenaan niet geschreven, zoodat er nu staat: M' die īwe niet hars enz. 8. des. e uit i (cop.). 11. Want enz. Vertaal: Want slechts zulk eene gehoorzaamheid is Gode aangenaam. S.-G. 12a: diu gehorsami ist ainigiu gotte liep. 12 vlgg. 1 Samuel 15, 1 vlgg. 13. cō. - mi. hs.: mī, maar de streep is van den lateren corrector. 14. Duese. Eerste e bijgevoegd, de tweede uit i (cop.). 15. vonden se. e uit i (cop.) 16. cō. 20. weste. De laatste e uit een andere letter (u?). 23 vlg. Filipp. 2, 8. 28 vlg. also te v'stane also enz. 29 vlgg. Mtt. 19, 29. 29. We. e uit i (cop.). 30. mi. Rechts bovenaan de i is ch bijgevoegd: mich (rec.). - in d're. d' uit: di (cop.). S.-G.: andirre. + f. 12b. + f. 12c. + f. 12d. 3. he(n). Na he is een letter uitgekrast, vermoedelijk n. - hs.: hī. Vgl. S.-G. 12b: dien git er wedir ere noh guot. - gut. Boven de u een o, rec. 4 vlg. Nu mut enz. S.-G.: nu muoz der ainwedirs war sin. daz ünsir herre hat gesprochin odir niut. Rieger's verandering: nu muoz der ainwedirs sin. daz ünsir herre hat war gesprochin odir niut (Wackern., Altd. Pred., s 525, z. 135 flg.) is verleidelijk, maar strookt niet met de vertaling, en men kan de bestaande lezing m.i. ook wel verklaren: Nu muoz der ainwedirs: war sin daz ünsir herre hat gesprochin, odir niut. In dat geval beteekent ‘daz’: wat (id quod), en dat in onzen tekst moet zeker zoo vertaald worden. 6 heil❘gen. De l is bijgevoegd (cop.). - en(de). hs.: En. - sprec❘ken. 7. he. e uit i (cop.). 8. mensce. hs.: M.̄ (S.-G. sg.). 10. sin se. e uit i (cop.). 22 vlg. Hand. 6, 8. 25. dats kuscheit. Versta: Dat is ten eerste (of: De eerste is) kuischheid. De tweede regele wordt genoemd in r. 28, de derde op blz. 203, r. 8. Dergelijk S.-G. 12c. Zie ook blz 188, r. 22 vlg. 27. gode alre neest. S.-G.: gotte allir naehist sinde. + f. 12d. + f. 13a. + f. 13b. 6 vlg. Ps. 10, 14. 9, sconre. S.-G. 12d: grovzlichir. 11. ond' enē anderē. S-G.: undir den (nl. willen). 14 vlgg. Jakobus 4, 6. 15. din oetmudegē m̄sce. S.-G.: deme demuotigen menschin. 16. iegē dien houerdegē. S.-G.: widir die hôhuertigen liute. 19 vlgg. Markus 16, 17 vlg. 26. utterste. D.i: uiterlijke, exteriora. S.-G.: diu liplichin zaichin. 27. sose. se op ratuur (cop.). 33. dun. S.-G. 13a: tuege. + f. 13b. + f. 13c. + f. 13d. 3. di .V. senne. di uitgeschrapt, ten onrechte. S.-G.: dîe sinne alle. 1, 3. brengen se. e uit i (cop.). 4. besuke. S.-G.: uirsuecke. 5. dat hare die senne toenen. S.G.: der enphindunge der sinne. - d' coringen. S.-G.: der bewegunge. 6. becort. S.-G.: bewegit. 6 vlg. becoringe. na c. acc. is zeldzaam. S.-G.: bewegunne (sic). 7. te samen. S.-G.: mit ain andir. 8. dat se. e uit i (cop.). 8 vlg. dit gehenckenisse vā sonden. S.-G.: diu gehellunge. 16. hi dā. Na ā is een letter uitgekrast. 17. wilt horen. S.-G. 13b: irhovre. 20. verter. Daarvóór is iets weggekrast; waarschijnlijk stond er eerst: werter. Dergelijk vert r. 25. 25. Bi willē. S.-G.: Etwenne. 26. maectene. D.i.: facit eum. S.-G. beter: machot sich. 27. ond' sig. S.-G.: nider. 28. trege gots gebets. S.G.: urdriuzich gotte zedienenne. vnde gebettis. 29. sto❘ect. S-G.: raizit. - mensce. hs.: M̄. 30 vlg. bliuē .. idel staende. S.-G.: werdint italstoende. + f. 13d. + f. 14a. + f. 14b. 1. sin se. e uit i (cop.). - ledeg. S.-G.: muezich. 2. Jeremias. hs.: j'e. 2 vlg. Klaagl. 1, 1. 5. w'dē. Daarna is een letter uitgekrabd; de vorm der rat. laat toe aan n of t te denken. 6. en der selen (in anima). S.-G. 13c: der sele (animae). - ledeg staende. S.-G.: muezichstoende. - so datse. e op ratuur (cop.). 10. genomen. S.-G.: gar entwickin. Zie r. 11. 11. also datse. datse uit: dat si (cop.). 16. wecken. De eerste e is bovenaan bijgeschreven (cop.). 17. disciplinen nemē. S.-G.: discipline nemin. 19. Werpt, t bovenaan bijgeschreven (cop.). S.-G.: Wirf, maar de aangehaalde tekst heeft 't meervoud. 19 vlg. Jakobus 4, 7. 20. v. Op ratuur, naar 't schijnt van di. S.-G.: dir. 21. met nuwen tongen. ^{S.-G.: niuwe zunga} (l.: zungan). 24. te leringē. S.G.: zebezsirunge. 25 vlgg. Handel. 2, 4 vlgg. 26. datse. Uit: dat si (cop.). - met mengerhande tongen. S.-G. 13d: manige zungen. 27. in hen. S.-G.: vffin siu. + f. 14b. + f. 14c. + f. 14d. 1 vlg. wi weten enz. S.-G.: Ez enist niut also geuarn. wir wizsen wol waz wir sagen. ez ist noh terciezît. De laatste zinsnede stemt overeen met den aangehaalden tekst (Hand. 2, 15); waar onze vertaler de ontkenning vandaan heeft, is niet duidelijk; misschien verstond hij ‘noh’ (pas, eerst) niet. 6. aug'. 9. di slange. Versta: ten eerste de slang. Zie blz. 202. De beide andere dingen worden niet opgenoemd. 10 vlgg. Den tekst van het stukje uit S.-G. dat beantwoordt aan 't begin van H. 15a, kan men volledig vinden Inl., blz. 6; zie ook blz. 7, r. 3. 11. eneg. S.-G.: oenich. Vgl. H. 184a. 51c is oenic c. gen. met ledeg vertaald, 123d met quit. 14. Want. S.-G.: vnde. 15. sig. S.-G.: si (nl. die natiure). 16, 22. datse. Uit: dat si (cop.). 16. datse (nl. de menschen) geren. S.-G.: daz si (nl. diu natiure) gerot. - dis vlesches genugde. S.G.: dez libes wollust. 17. gerent. S.-G.: gerot. - dir. In S.-G. ontbreekt hier terecht 't lidwoord. 21. formert. S.-G. 14a: formier (sic). 23. dā. Daarna is een letter uitgekrast. 24. d'na. S.-G.: dar nah. 24 vlg. si compter mide. S.-G.: vnz daz si kumit. 25. magse. Uit: mag si (cop.). 26. si compt enz. S.-G.: daz ez zedeme willen kumit (onpersoonlijk). - alse. e bovenaan bijgeschreven (cop.). + f. 14d. + f. 15a. + f. 15b. 1. vromege. S.-G.: bidirbe. - alse. e op ratuur van twee letters (si? cop.). 2. formert. S.-G.: formieret. 4. sulge forme. S.-G.: manige forme. 5. datse. Uit: dat si (cop.). 7. ont dat ... compt. S.-G.: vnz ez ... kumit. 8 vlg. v'suket. S.-G.: wil virsueckin. 12. in der bescheidenheit. S.-G.: in der be ❘ 14b ❘ schaidinhait, d.i.: met de bedoeling. - dasse. Eerste s uit t; se bijgevoegd (cop.). 14. beruringe en 15. beruringen. S.-G. 14b: bewegunge 14. euelgeeste. Vgl. gheeste (n.s.) LvJ. blz. 113. geeste misschien naar lighame. 15 vlg. so sto❘ect hi en̄ stoect enz. S.-G.: so raizit er si denne îe me vnde me. 18. heit. i uit f. 19. aug'. 22. dasse. sse op ratuur van t:: (cop.). - reet. D.i.: raadt S.G.: raizit (c. acc.). 23. dasse. sse op ratuur van t:: (si? cop.). 24. so es jue dar. S.-G.: so ist eua da von worden. 26. die juē betekēt. S.-G.: diu da euam bezaichint. 26 vlg. also - gerden. De acc. -se in sise is onbegrijpelijk: men zou verwachten: sine, waarin -ne op raet zou slaan. -se wordt echter verklaarbaar aoor hetgeen S.-G. heeft: (bewegit) von deme rate. vnde so si also bewegit wirt. so biutet si zehant die begirde. diesi hoet der übirun girde. Misschien heeft de schrijver van H. wat overgeslagen. 27. adame. Beter: adam (n.s.). + f. 15b. + f. 15c. 3. aug'. 6. ontfinc. S.-G. 14c: enphat. 7. bieten. S--G. biutet denne den rat. Boven de i van bieten een o (rec.), wegens ontfinc r. 6. 7 vlg. en̄ - mide. S.-G. unde sündont (nl. Adam en Eva) denne. 9. dasse. sse op rat. van t:: (cop.). 10. wert se. e uit: i (cop.). - oec. S.G.: abir. 13. Die sonne. S.-G.: so diu sunne. 14. dwater. d bovenaan bijgeschreven (cop.). 15. d❘water. Na d ratuur van twee letters (at? cop.). - oec. S.-G.: abir. 16. dwater. d op ratuur van 3 letters (dat? cop.) - beruret dwater. et d op ratuur van 4 letters (t dat? cop.). 19. gelict. S.-G.: gelichit er (d.i. Augustinus). 20. berurt wert. S.-G.: bewegunge enphat. 21. wert ... berurt. S.-G.: wirt .. geraizit vnde bewegit. 24. stoert op. S.-G.: raizit vffin. 28. reet. S.-G. 14d: raizit. Zie blz. 207, r. 22. 29. ond'. S.-G: widir. 30. (1e) onse. Daarna een letter uitgekrast. + f. 15c. + f. 15d. + f. 16a. 1. hs.: werke. S.-G.: werckin. 2. begeringē. S.-G.: andaht. 3. drinc die v'gifenisse. S.-G.: trinkint ir uirgift. 4 vlgg. Mtt. 13, 47. 5. S.-G.: regnum celorum. H.: reg. c. - nette. S.-G.: segi (d i. sagenae), maar r. 6: netze. 6. w'pet. S.-G.: senckit, maar r. 7: wirfet en r. 11: gewirfet. 8. dat - comet. S.-G.: daz ime drin kumit. 10. begift. ft op rat. (cop.). en̄ (r. 9) - bose ontbr. S.-G. 12. oppersheit. S.-G.: uppichait. 13. onselecheit. S.-G.: unsaelichait. 14. d'mensce. d' bovenaan bijgevoegd (cop.). 15. inneg. S.-G.: hailich. 16. hs.: w'pen. Daarvóór we geëxpungeerd. 18. Drinc di v'gifenisse. S.-G. 15a: Trinkint ir virgift. 19. deren. S.-G.: schadon, r. 4 met scaden vertaald. 20. begrepen heft. S.-G.: begriffen het (d.i. continet). 21. also wat se. e uit i (cop.). wat is een verkeerde vertaling van mhd. daz; er behoorde dat te staan. De verklaring al so watse is onwaarschijnlijk omdat het hs. al so heeft. In S.-G. na ‘also’ een punt. 22. werrē en 23. werren. S.-G.: werrin. 25. datse. Uit: dat si (cop.). 27. so. Op ratuur. 28. op sig Dit schijnt te moeten beteekenen: in nobismet ipsis, hoewel op ons meer gewoon ware. S.-G.: vffin siu, terwijl men vffin in (in eo) verwacht. + f. 16a. + f. 16b. + f. 16c. 2. erweckē. 2e e bovenaan bijgevoegd (cop.). S.-G.: weckin. 3 vlgg. Gi wet - M̄. r. 7. Deze plaats luidt bij Bernardus (Opera Omnia; Paris. 1602; p. 1027l) als volgt: Rusticus duros habet neruos, fortes lacertos, exercitatio hoc facit; sine eum torpore, mollescit. 't Begin van de lezing van H. is dus in de war; men verwacht: Gi wet wale dat die dorpere harde oderen hebben. S.-G. geeft ook niets goeds: Wir wizsent wol daz der gebuore herte andir art het, terwijl men verwacht: - herte adiran het. We kunnen daaruit besluiten dat onze vertaler eene verkeerde lezing vóór zich had, maar in al geval een die nader bij Bernardus' woorden stond dan de lezing van S.-G. Hoe hij zich die boerenharten met zenuwen voorstelde, is mij niet duidelijk. odere (mndl. adere) beteekent hier intusschen zeker niet ‘vena’, maar ‘nervus’, hoewel Verdam i.v. deze beteekenis niet opgeeft. Men overtuige zich aan de eerste plaats die in 't Mndl. Wdb. wordt aangehaald, en vgl. mhd. adere. Den lateren corrector was 't verband ook niet helder, maar hij verbeterde de zaak niet door d' dorpere in dee (of des?) dorpere te veranderen. 4. datse. Uit: dat si (cop.). 5. mogen se. e uit i (cop.). Dgl. werden ❘ se r. 6. - wonder van arbeide. S.-G: wndir arbait. 6. datse. Uit: dat si (cop.). 7. mensce en 8. mensche. hs.: M̄. 9. wōd' arbeiden. S.-G.: wndir gearbaitin. - din tregen liden .. Din. S.-G.: die zartin liute .. dien. 10. laten vertregen. S.-G.: uirzertint. 11. w'den se. e uit: i (cop.). 17. mensce. hs.: M̄. - erwect. S.-G. 15b: irweckit. 19 vlg. Deze wensch ontbr. in S.-G. 20. sie. e bijgevoegd (cop.). + f. 16c. + f. 16d.

Vorige Volgende

Limburgsche sermoenen

20III. Dets van gesteliken ende van gorde-21nirden leuene.

Over het gehele werk

titels

auteurs