Limburgsche sermoenen

[p. V]

Voorrede.

De tekst van de Limburgsche Sermoenen is in zooveel opzichten van belang voor de taalstudie, dat een uitgave zeker geen woord van rechtvaardiging behoeft. In de eerste plaats is zijn waarde als uitgebreidste werk in een middeleeuwsch Limburgschen tongval buitengewoon groot. Als zoodanig levert hij een schat van gegevens voor de kennis van de Limburgsche taal in de veertiende eeuw onzer jaartelling, een overvloed van woorden van elders niet of weinig bekend, een merkwaardig voorbeeld van den invloed van de Westmiddelnederlandsche schrijftaal op een Limburgschen kloosterschrijver. Maar bovendien is de tekst opmerkelijk als goede vertaling, en als vertaling van een Hoogduitsch voorbeeld, terwijl de innerlijke waarde van verscheiden stukken betrekkelijk hoog staat.

In de uitgave is ernaar gestreefd, zooveel mogelijk op alle zijden van 't werk licht te laten vallen, het recht te laten wedervaren als hulpbron voor de spraakkunst, als bergplaats van woorden, als vertaling en als proeve van taal en stijl. Misschien is hier of daar gezondigd door overmaat: dat moeten de lezers beoordeelen.

Eenige opmerkingen moeten nog worden gemaakt. Op de klank- en vormleer zal men nogal wat verbeteringen vinden, het natuurlijk gevolg hiervan dat ik moest beginnen met deze te laten verschijnen, en er

[p. VI]

niet mee kon wachten tot de tekst gedrukt en nog eens met 't handschrift vergeleken vóór mij lag.

Van de wijze van uitgave is reeds op blz. 175 vlg. rekenschap gegeven; een enkel woord ter rechtvaardiging van mijn standpunt. Hoe men ook moge denken over zoogenaamde kritische uitgaven, men zal grif toegeven dat bij een tekst als deze van wijzigingen in den vorm der woorden geen sprake kan zijn. Anders staat het m.i. met de interpunktie, de scheiding der woorden, de hoofdletters en de afkortingen.

Ik zal niet beweren dat in de interpunktie van Middelnederlandsche handschriften, en van dit in 't bizonder, geen regel is te ontdekken, maar in allen gevalle zijn de uitzonderingen ongeveer even talrijk als de regel. Bovendien, waar het een afschrift geldt kunnen we nergens met zekerheid bepalen van wien de interpunktie afkomstig is: van den schrijver of den kopiïst; en daarmee verliest ze voor ons nagenoeg alle waarde. De plicht van den uitgever is m.i. niet, de lezers raadseltjes voor te zetten en hun nog eens dezelfde moeite te bezorgen welke hij zich zelf heeft getroost om bijeen te voegen wat volgens de beteekenis bij elkaar hoort. Wat voor nut heeft het b.v., met het handschrift, op blz. 477, regel 5 te lezen: gedenckenisse. Dis enz., of op blz. 495, regel 25: din beet. wie. jh'c. doet enz., of op blz. 576, regel 5: minnen si gevult oec die wile. Dat enz.?

Ten deele geldt hetzelfde van de hoofdletters, en er komt nog bij dat in 't handschrift b.v. W en w, S en s herhaaldelijk niet te onderscheiden zijn, terwijl zoowel voor j als voor J alleen J wordt gebezigd (behalve aan 't einde van een woord en in abijt f. 231c).

In de woordscheiding ben ik eveneens mijn eigen gang gegaan. In dat opzicht is er geen spoor van konsekwentie in 't handschrift. Op f. 132a staat al degene, op 132b al den genen en op 131d tweemaal

[p. VII]

alden genen; den eenen keer dar ombe, den anderen keer darombe; evenzoo gelikerwis naast geliker wis; heb di naast hebdi (habetis); - vergelijk voorts b.v. ter loesene f. 163a, heftte haren kinde 161c, Bidien wingarde 179c. Samenstellingen worden meest in twee woorden geschreven, maar ook vaak aaneen. Scheidbaar samengestelde verba meende ik in tweeën te moeten schrijven: - vergelijk ane gerupen f. 9b, ane getasten 119c, na gesprengen 163d, na gevolgen 50c, enz., dus ook: ane rupen, na volgen, enz.

Alleen in de noten onder den tekst zijn alle aanhalingen uit dezelfde bladzijde van de uitgave ongewijzigd naar 't handschrift opgegeven, behalve dat een willekeurig onderscheid is gemaakt tusschen j en J, en dat voor de afkortingen voor er en us één teeken (') is gebruikt, terwijl de afscheiding van de regels alleen is opgegeven waar ze van belang is voor den vorm van het woord of anderszins. (|) beteekent een nieuwen regel, (||) een nieuwe bladzij. Een verschil te maken tusschen s en ſ en tusschen drie r-typen, zooals in 't handschrift, achtte ik onnoodig en niet geschikt.

Het Sankt-Georger handschrift is aangehaald naar 't manuskript, dat mij op de Universiteitsbibliotheek te Leiden een maand ten dienste stond, de overige Hoogduitsche handschriften naar Wackernagel's uitgave. Waar echter eerstgenoemd handschrift () bezigt, heb ik, naar de gewoonte in Middelhoogduitsche uitgaven, voor korte ü gebruikt: ü (ϋ), en voor lange iu (iv). Wanneer na een aanhaling uit S.-G. staat: ‘dgl. Z.’, dan wil dat zeggen dat Z. daar alleen in spelling afwijkt van S.-G.

In de Inleiding had nog moeten worden vermeld dat de katernen in 't handschrift der Sermoenen zijn genommerd, met dien verstande dat 1' (primus) achter op den begin-binio staat, 2' (secundus) achter op de eerste katern, 3' (tertius) achter op de tweede katern, enz.

[p. VIII]

De woordenlijst is, blijkens de ontleding, op blz. 649, niet volledig. Een volledig glossaar zou een zeer grooten omvang hebben gekregen en toch geen volmaakt beeld hebben gegeven van den woordenschat van den vertaler. Immers tal van dagelijksche woorden zouden erin hebben ontbroken. Wat eigenaardig Limburgsch is, vindt men in de lijst.

Men zal wellicht zien dat mijn tekst herhaaldelijk afwijkt van de aanhalingen in Verdam's Middelnederlandsch Woordenboek; voor de juistheid mijner lezing kan ik echter, menschelijk gesproken, instaan.

Toen het begin van dit werk als dissertatie verscheen, betuigde ik mijn dank aan alle die mij behulpzaam waren geweest en mij de vervaardiging gemakkelijk hadden gemaakt. Voor den steun dien ik van hun ook verder heb ondervonden, blijf ik hun diep erkentelijk. Het zij mij thans vergund, mijn hartelijken dank te betuigen ook aan de heeren prof. dr. H.E. Moltzer, te Utrecht, dr. F. Buitenrust Hettema, te Zwolle, J. Tideman, conservator van de handschriften aan de Koninklijke Bibliotheek, en J.H.W. Unger, archivaris van 't Gemeente-Archief alhier, en aan het zoo bij uitstek hulpvaardige personeel van de Leidsche Universiteitsbibliotheek.

Rotterdam, Februari 1895.