Het leven van Liedewij, de maagd van Schiedam

[p. 149]

Appendix 4

a. Oorkonde van de bestuurders van de stad Schiedam¹

Allen ende enen ygeliken, geestelycken ende wereltlycken, heren ende goede luyden, wij Johan - bijder genaden Goids etc. - ontbieden wy onsen dienst ende vriendlike gruete enen ygelycken als dat gebuert, ende begeren u te weten dat wy gesien ende gelesen hebben enen brief - besegelt mit onser stede uuthangende zegel van Schiedamme - gans, geheel, ongeraseirt ende ongecasseirt, inhoudende van woorde te woirde als hier na gescreven staet.

Allen goeden kerstenen ende gelovigen luyden, beyde geestelic ende wereltlijc, grote ende cleyn, edelen ende onedelen, van wat staten off van wesen dat sy sijn of wair dat sij geseten off woinechtich sijn, te water ende telande, bynnen steden ende dair buyten,

Bailiuu, Scout, Burchmeisteren, Scepenen ende Raide der stede van Schiedam, gelegen in Hollant onder den sticht van Utrecht, oitmoedige saluyt te voren, mit kennysse der wairheit. Want redene bewijst ende recht begeert dat men wairechtige dingen ende saken orkonden mach ende billiken orkonden ende tuygen salle ende sonderlingen dair die loff ende eere ende die werken Goide in gelegen mogen wesen.

So certificeren wij ende geven te kennen, bidden te weten alle goeden luyden nu voirscreven orkonden ende tuygen inder wairheid mit desen brief van zeer wonderlycken stucken ende dingen die bynnen der stede van Scyedamme voirscreven gevallen ende geschiet syn ende dagelix aen eenre maget geschien, genoemt Lydewy Peter dochter.

Dats te verstaen dat die selve maget ziec geweest ende gequelt heefft in hair bedde dair sy noch also in leit, wel XXIIII jair langk tot Onser Vrouwen Lichtmisse lest voirleden, ende nie bynnen deser tijt gebessicht en heefft dan ter weke omtrent een pinte wyns mit wat water, off mit wat sukers, off mit een cleyn luttelkijn pijpcanneels gewreven, uutgesteken binnen drie die ierste jaeren dat sij doe tusschen tyden een luttels van enen appel ende een luttelkijn broets ende wat zoeter melc att off dranck. Ende bynnen VII jaren lestleden niet mit allen gebesicht en heefft, noch teser tijt en besicht, noch niet en slaept, noch bynnen allen die vurscreven jairen nie en sliept dat dragen mach te samen gerekent twee nachte.

1 Kritische tekst naar van oerle (1980), pp. 262-264. Vgl. van dijk (1933), pp. 118-121 & van der feijst (1975), pp. 54-56.

[p. 150]

Ende leyt also deerlyck dat sy hair darmen verliest ende quyt wordt, ende dat vele graew wormen die vol graew waters sijn, also groff als een spil tenden is ende also langk als een lit van enen vinger, mit oirlove gescreve, hair vleysch eten sonder enigen stanck off quade roke dair off te comen.

Ende alsmense plach te verporren, so moestmen dat lichaem bouven om die scouderen binden ende vesten mit een zwachtel off met een dwele off des gelix, off het soude in stucken gevallen ende gesceiden hebben. Mer nu ter tijt en machmense niet verporren, noch yet verleggen, noch nie en mochte bynnen den VII lesten jairen, ende heefft gelegen bynnen desen VII jairen - ende noch leyt - op hairen rugge ende en mach niet roeren dan hoir hoefft ende den enen arme.

Ende tusschen tijden ten monde, ter nosen, ten oren ende tot anderen conduten vele bloets loset, boven dat sij niet gebesicht en heefft anders dan als voirscreven staet, ende nu niet en besicht.

Ende dese selve maight heefft bynnen desen voirscreven jairen gehadt - ende noch heeft - telken omden derden dach enen groten swaren corts die hair toecoempt yerst mit een onsprekelike hitten ende onlang dair na soe coempt een onsprekelike coude ende dan weder die hitte ende dan weder die coude. Ende als sy den corts quyt is, so en weet sy van hair selven niet bynnen X off XII uren. Ende snachs als sy den corts heefft, so geefft sy also vele roeds water over ten monde, dattet ter weke weil beloopt een kijndekijn van vate vol water.

Oic so heefft sy an hair lijff drie grote gate elx wail also groet als een tennen platteel, ende sijn also zwart in te kijken off te sien gelycken peck. Ende uut dat één gat - ende staet anden buyck - lopen tusschen tyden vanden wormen voirscreven II^c teffens, ende dair leytmen op een plaester gemaict van honich ende versche bloemen dair die wormen an zughen, off sy soudense quellen ter doot toe. Ende waerent oude ende niet versche bloemen, die wormen en souden dat plaester niet zugen noch besigen, dwelke al besocht ende ondervonden is.

Ende telken XIIII dagen so ontfaet dese maight dat Heilige wairdige Sacrament. Ende dair moet die priester subtijlheit ende fijnnicheit in besigen als hijt hair geefft, off sy en mochtet niet nutten noch in nemen, ende dan so geefft hij hair alte wenich waters dat sy oic niet wail nutten mach, ten leyt yerst een wyl ende nocket ende gordelt in hair keel; ende somwyl so en geefft hy hair geen water om dattet hoir also suer wordt te nutten off in te nemen.

Voirt so is dese maget beneden totten buyck toe verrot ende dair moet ment stoppen met enen cussen dat dair toe gemaict is, off dat ingewandt soude mit allen uutvallen.

So dat inder wairheit die wonderlicheden te grote ende te vele ende also clairlic niet te scrijven en syn als an deser maget geschiet syn ende dagelix geschien. Ende sy was oud XI jair doen hair die siecte yerst toe quam.

[p. 151]

Ende want wy - Bailiuu, Scout, Burgermeesters, Scepenen ende Raide voirscreven - wail ende volcomelic informert ende onderwyst syn van allen stucken voirscreven ende dagelix wail vernemen, so hebben wy desen brief tot enen warachtigen betoge open ende uutgehangenen besegelt mitter stede zegel ten saken, int jair Ons Heren XIIII^c XXI op Sinte Mariën Magdalenen avont, XXI dage in julio.

Ende want wij die maget voirnoemt oic gesien hebben ende ons ondersaet is, so hebben des torkonde desen brief op maniere van vidimus doen besegelen mit onsen signet, hier angehangen in absentie ons zegels, op dese tijt, int jair Ons Heren voirnoemt des Vsten dach in augusto.

b. De hoofdstuktitels in het Utrechtse handschrift

1	yerst hoe si gheboren waert dat yerste capittel (p. 1)
2	van onser vrouwen beelt ende vander deuocien die liedewij daer toe hadde (p. 2)
3	vanden beginne haere siecte ende pinen (p. 4)
4	van haren lichaemlijcke voetsel (p. 6)
5	(p. 7)^2
6	Hoe dat een meyster tot hair quam (p. 10)
7	(p. 12)^3
8	van haren seren been (p. 13)
9	(p. 14)^4
10	van haren bant (p. 15)
11	Hoe hertoge willem haers vaders armode verlichten (p. 17)
12	vanden beghinne haerre trosteliker ende gheesteliker troostinge (p. 19)
13	van beghinne haerre ghesteliker bescouingen int gemeyn (pp. 21-22)
14	van bewisinge dat si oec lichaemlic wt geuert ende van haer selven quam (p. 24)
15	vander wonderliker godliker claerheit ende sueticheit die bij haer vernomen waert (p. 26)
16	Jn wat manieren datsi dat heilige sacrament na voortgancs haers leuens plach te ontfangen ende vanden gecruysten kinde datsi sach (p. 28)
17	hoe si bewijsde^5 in wat manieren die gods soen mens waert (p. 41)
18	vanden wijn die bij haer vonden waert (p. 43)
19	Van heer andries des voirseiden cureyt doot ende hoe si hem warende (p. 44)

2 Geen titel; de ruimte die daarvoor is uitgespaard, is opgevuld met rode streepjes. Midden in dit hoofdstuk (p. 9) begint ‘Doe screef MCCCC ende XII, van grooten laste [...]’ met een lombarde. Ofschoon daarvoor een regel is opengelaten, is er geen titel ingevuld.

3 De ruimte voor het capittelopschrift is opgevuld met rode streepjes.

4 Ook hier is de ruimte voor het capittelopschrift opgevuld met rode streepjes.

5 Voor de ‘w’ is een ‘s’ doorgehaald.

[p. 152]

20	van enen man ende van eender vrouwen die bij haeren raden verloost soude warden van swaerlicken ende myseliken dingen (p. 46)
21	van ihesus budel (p. 49)
22	van eender hammen die haer was geseint (p. 50)
23	vanden vleys ende erweiten die si copen dede (p. 51)
24	van hoerder martelien die si leet vanden pijckaerden (p. 52)
25	van haers vaders ende petronilla haren nichten doot (p. 57)
26	van brueder gherijt die heremijt (p. 60)
27	van ii priesteren doot ende verlosinge ende vander hellen ende pijnlic steden (p. 65)
28	vanden coster van ouderschie ende ander doden die sij grootelijc te hulpen quam (p. 69)
29	hoe opten heiligen kersnacht veruult worden met melc (p. 71)
30	van^6 eenre cypressyen roede die haer die engel bracht (p. 73)
31	van eenre schoender ranssen die si met haer bracht uten peradijs (p. 75)
32	hoe si opten asschelen woensdach ontfinc assen vanden engel (p. 79)
33	hoe haer aelmissen ende der heiliger vroechden int ertsche peradijs (p. 80)
34	vanden steen die sij een wijl voer hoer doot ontfinc (p. 83)
35	van heer jans haer biechtuaders ende haer nefkens boudewijn corts ende siecten (p. 84)
35	^7vander prophecien haers doots (p. 85)
38	^8van haren steruen (p. 87)
41	^9vander scoenheit haers lichaems dat si was na haerre doot (p. 91)
43	hoe si waert versocht (p. 93)
44	van haerde begrauinghe (p. 93)

6 Het handschrift heeft ‘vand’.

7 De hoofdstukken 36 & 37 staan onder één titel.

8 De hoofdstukken 38,39 & 40 staan onder één titel.

9 De hoofdstukken 41 & 42 staan onder één titel.

c. Het in de drukken toegevoegde wonder¹⁰

HEt gesciede doe Liedwy doot was dat een hulck quam seilen van oesten in die zwer see ende en conde niet wel voert seylen ghelijc ander scepen. Ende doe sagen si dit boec van Liedwy driven in die swere see ende si sloegen daer na met een pudse. Ende doe si dit boec in dien hulc hadden, doe seylden si voert, alle ander scepen verby, te Ansterdam aen die stede. Ende dat boeck wort te Scyedam ghesent.

10 Tekst naar 1487-druk (f7V).

[p. 153]

d. De afwijkende hoofdstukindeling en -titels en de plaats van de houtsneden in de 1505-druk

Tussen [ ] staan de hoofdstuknummering uit deze druk, de foliëring; de woorden waarmee het hoofdstuk in deze druk begint & het nummer van de afbeelding in deze uitgave.

1	[= I; a2R]
2	- Hoe die scippers metten beelde van maria te schiedamme quamen [II; a2V; afb. 6] - Hoe dat liedwy onser vrouwen beelde gruetende was [III; a3V; ‘Doe Liedewy VII of VIII jaer out was’; afb. 6]
3	- Vanden beghin haerre siecten ende van die val opt ijs [IV; a3V; afb. 7] - Hoe een dootslach bi haer bescudt ende verburghen wert [V; a5R; ‘Binnen desen drie jaren ghevielt’; afb. 15]
4	[= VI; a5R]
5	- [= VII; a5V] - Hoe si haer oefende in dat lijden ende passie ons heren als haer die coertse of siecte aen quam [VIII; a6V; ‘Want als haer die corts aen quam’; afb. 17]
6	[= IX; b1R; afb. 8]
7	Van haer ander siecten ende hoe die enghel toende liedwy haer vrienden inden vegheuier [X; b2R; afb. 18]
8	[= XI; b3R]
9	[= XII; b3R]
10	Van haren staet nae haers moeders doot ende van heer warmbout ende aelmissen die si gaf [XIII; b3V; afb. 15]
11	- Hoe hertoech willem graue van hollant haers vaders armoede verlichte ende gaf hem xii vrancrijcxe schilden iaerlicx om sijn notruste daer of te hebben met sijn docter^11 liedwy [XIV; b5R; afb. 9] - Hoe den brant in haer betstede quam ende hoe si den brant met haer hant leste [XV; b5V; ‘Maer eer sij aldus verlicht was na harer moeder doot’; afb. 10]
12	- Van dat beghin van haerre gheestelike troestinghe ende hoe dat die priester brenct liedwy dat heilighe sacrament [XVI; b6R; afb. 11] - Hoe cristus vertoende hem seluen liedwy met sijn cruys ende met sijn vijf wonden [XVII; c1R; ‘Ende daer om deelde si die historie van Ons Liefs Heeren Passiën in seven ghetijden’; afb. 17]
13	Vanden beghinne ende manieren haerre bescouwinghe int ghemeen ende hoe die enghel voerde liedwy op den berch van caluarien ende op ander heilighe steden. [XVIII; c2R; afb. 12]
14	Menigherhande exempel dat si oec lichamelic wort op gheuoert opten berch van caluarien ende ander heilighe steden [XIX; c3R/V; afb. 12]
15	Van wonderlike godlike claerheit ende soeticheit die bi haer wort gheuonden ouermits dat gecruyste kint int olyecruys hanghende [XX; c4V; afb. 13]
16	- In wat manieren si dat heylighe sacrament naer voertganc haers leuens plach te ontfangen ende van dat ghecruyste kint dat si eens sach ouer haer bedde [XXI; c5V; afb. 13] - Hoe dye cureit^12 haer een onghewijde ostie voer dat sacrament gaf twelc si wel gheuoelde [XXII; c6V; ‘Ende cort daer na - omtrent die hoochtijt van Onser Liever Vrouwen Gheboerte’; afb. 11]

11 De druk heeft ‘docyter’.

12 De druk heeft ‘cnreit’.

[p. 154]

	- Hoe dat oly cruys metten kinde liedwy openbaerde [XXIII; d1V; Hierna op eenen maendach die was des dachs voer Sente Thomaes avont; afb. 13] - Hoe die bisscop liedwy visiteerde met die prouisoer ende sommighe ander gheestelike mannen [XXIV;^13 d3V/d4R; ‘Hier en tusschen wart dat gherucht also groot buten die stede, dat her Jan die Clerc’; afb. 13]
17	Hoe si bewijsde in wat manieren die goods soen mensche wort ende hoe si dat kint jhesus^14 sach legghen op marien mantel. ende hoe maria toende haer borste [XXV; d5R; afb. 19]
18	[= XXVI; d6R; afb. 10]
19	Van heer andries des voerscreuen cureits doet. ende hoe liedwy sijn pijn sach [XXVII; e1V; afb. 18]
20	[= XXVIII; e2R; afb. 14]
21	Van ihesus budel ende aelmissen der armer [XXIX; e3R; afb. 15]
22	[= XXX; e4R]
23	[= XXXI; e4R]
24	- Van de croen die niet volmaect en was [XXXII; e4V; afb. 17] - Van haer martelie die si leede vanden piccaerden [XXXIII; e5R/V; ‘Doe die heeren hadden gheten, doe quamen tot Liedewy somighe van des hertoghen dieners’; afb. 16]
25	[= XXXIV; e6V]
26	[= XXXV; f2R]
27	- [= XXXVI; f3V] - Hoe liedwy gheuoert worde vanden enghel tot die pijnlike steden des vegheuiers [XXXVII; f4R; ‘Ende binnen drie daghen wort Liedewy vanden ynghel Gods ghevoert tot vele pijnlike steden’; afb. 18]
28	[= XXXVIII; f5R/V; afb. 18]
29	Hoe opten kersnacht haer borsten veruolt waren met melc doer gods wonderlike wercken [XXXIX; f6V; afb. 19]
30	[= XL; g1V; afb. 20]
31	[= XLI; g3R; afb. 17]
32	[= XLII; g4V; afb. 21]
33	Van der heiligher vroechden die si sach in dat aertsche paradijs ende van haren aelmissen [XLIII; h1R/V; afb. 22]
34	[= XLIV; h2V]
35	[= XLV; h2V]
36	Van die godlike soeticheit die een prioer bi haer voelde vander prophecie haerre doot. Ende hoe si den roesboem sach in dat aertsche paradijs [XLVI; h3V; afb. 20]
37	[= XLVII; h4V]
38	Van haerre doot ende hoe si haer neefken tot heer ian sandt ende als hi quam haer doot vandt [XLVIII; h4V; afb. 23]
39	[= XLIX; i2R]
40	[= L; i2R]
41	Hoe dese maghet ghecleet was als si in block gheleyt was [LI; i2V; afb. 24]
42	[LII; i3R]
43	Van dat versoeck der ellendigher menschen die tot liedwy quamen als si inder kisten legghende was [LIII; i3V; afb. 24]
44	[= LIV; i4V; afb. 25]

13 De druk heeft ‘XXIII’.

14 De druk heeft ‘jhesns’.