Libertinage. Jaargang 3

[p. 109]

Ton van Oudwijk
De Onevenwichtige

August Roberts staat voor de spiegel en zeept zich in. Halverwege houdt hij op en bukt zich om zijn schoenen uit te trekken. Als de ene schoen uit is komt hij overeind en grijpt opnieuw de scheerkwast. Het is zijn eigenaardigheid om zich altijd op zijn sokken te scheren. Gewoonlijk namelijk trekt hij het laatst zijn schoenen aan, dat is door de een of andere omstandigheid vandaag niet gebeurd en daarom voelt hij zich nu een beetje onwennig. Dat is niet erg, iedereen heeft zo zijn eigenaardige gewoonten. Maar dat hij, na de ene schoen te hebben uitgetrokken zich verder gaat inzepen, dat, èn de vraag waarom hij dat doet is waarmee hij zich gaat bezighouden onder het scheren. Hij zegt zachtjes tegen zichzelf in de spiegel - ja hij praat tegen zichzelf, dat doet hij wel vaker als hij alleen is, hij zegt nu: August wat betekent dat? Ben je onevenwichtig, of wispelturig, of ga je uit principe met je vaste gewoonten breken?

Omdat hij in elk geval niet onevenwichtig wil zijn bukt hij zich nog eens en trekt de andere schoen ook uit. Dat is een zoethoudertje voor het ogenblik maar helpt het pas opgekomen probleem niet uit de wereld. Als hij zich dat realiseert wordt hij kwaad want hij had zich nu de moeite kunnen besparen. Voor de zesde keer in één week overweegt hij of hij nu meteen dat snorretje er ook maar af zal halen. Deze keer doet hij het werkelijk, voor een gedeelte uit nieuwsgierigheid naar wat er nu te voorschijn zal komen. Hij heeft nog nooit zijn gezichtslijnen op onevenwichtigheid bestudeerd - dat gaat hij nu doen. Maar hij ziet in dat hij daar vandaag niet veel verder mee komt. Voor dat plotseling vreemde gezicht is hij wat verlegen, daar durft hij niet alles tegen te zeggen. Morgen, of overmorgen, als het weer zijn eigen gezicht is, zal het ongetwijfeld beter gaan. Opgelucht door dit uitstel doet hij zijn overhemd dicht en zijn das om, en vermijdt daarbij zoveel mogelijk om naar zijn gezicht te kijken. Zijn vrouw schrikt even als hij beneden komt met zijn kale gezicht en daarom doet hij alsof het juist als een verrassing voor haar bedoeld was.

- En gisteren zei je nog dat je het toch maar niet zou doen -.

- Nou dan is de verrassing des te groter hè? -

Het gaat hem nog wel af om het vriendelijk te zeggen maar hij

[p. 110]

voelt dat hij, waarom weet hij niet eens precies, min of meer kwaad wordt op zichzelf. Een man wordt echter niet graag kwaad op zichzelf en daarom wordt hij het op haar. Slaande ruzie wordt het overigens niet, daarvoor is Joan te lakoniek en kent ze hem te goed en verder is er ook geen tijd voor, want hij moet weg. Hij haalt zijn jeep uit de garage en rijdt de laan uit, bij de hoek keert hij weer terug om het bij te gaan leggen met Joan.

- Ik zal hem wel weer laten groeien - zegt August kinderachtig.

- Nee laat maar voorlopig, het zal wel wennen. Ik zou alleen wel eens willen weten waarom je het nu toch gedaan hebt. -

Kan hij het nu zeggen - Omdat ik er achter wou zien te komen of ik bijgeval een onevenwichtig mens ben - Neen dat kan hij niet. Al ben je nog zo goed getrouwd, dan zeg je zoiets nog niet gemakkelijk tegen je vrouw.

Als hij het kazerneplein op rijdt herkent de wacht hem eerst niet. Dat vindt hij echter niet zo belangrijk, ook niet dat de overste later op de dag tegen hem zegt dat hij nu op een geciviliseerde aap lijkt. Het is ook immers niet belangrijk. Belangrijk is alleen dat en waarom hij het gedaan heeft.

- Sommige mannen hebben beslist een snor nodig - zegt de overste hatelijk.

Daar schrikt August even van, voor hij zich realiseert dat de overste alleen maar hatelijk heeft willen zijn en niet scherpzinnig. Met een strakke blik op de gladde bovenlip van de overste zegt hij:

- Dat hebben sommige mannen zeker. -

Omdat de overste overste is en August Roberts zijn mindere in rang, wordt er hierna een hartig woordje gezegd waarbij de man van standing en de soldaat in de overste, een beetje met elkaar in het gedrang komen.

Als August op zijn bureau terug is gaat hij voor de spiegel staan. Hij kijkt niet naar zijn haar, niet naar zijn das of zijn uniform, hij kijkt naar zijn gezicht, zomaar naar zijn gezicht. Het is jammer dat hij August heet want daar ziet hij niet naar uit. Misschien is hij een rare vent, misschien ook niet. In elk geval zegt hij - Francis - als hij zijn eigen gezicht in de spiegel ziet. Francis is de naam van zijn eerste vrouw waar hij van gescheiden is. Waarom noemt hij de naam van zijn gescheiden vrouw als hij zichzelf ziet. Misschien omdat dit vreemde gezicht dat toch van hemzelf is hem doet denken aan de tijd dat hij en Francis nog bij elkaar

[p. 111]

waren. Tot nog toe is het zo geweest dat hij, als hij aan Francis dacht, dit meestal deed als Joan bij hem was. Dan moest hij, al vocht hij er wel vaak tegen, vergelijkingen maken. Niet dat ze altijd in Francis' voordeel uitvielen, daar ging het ook niet om, dat kwam en ging vanzelf.

Waarom is hij feitelijk bij haar weggegaan. Toen hij dat deed indertijd waren er redenen genoeg, nu kan hij er opeens geen enkele doorslaande vinden. Hij stopt zijn pijp en gaat aan zijn bureau zitten. Hij moet een route en een plan voor een nachtoefening uitstippelen; hij neemt een kaart voor zich en doet niets. Dat is te zeggen, hij doet wel wat, maar niet iets waarvoor hij door het rijk betaald wordt.

Het is niet goed om, na twee jaar van je eerste vrouw weg te zijn, ineens niet meer te weten waarom je het eigenlijk gedaan hebt. Het zou eenvoudig zijn als hij kon zeggen: - omdat ik niets meer om haar gaf -. Maar dat kan hij juist niet zeggen omdat hij het niet weet en het toen ook niet wist. Er is nog wel meer wat hij zelf niet weet. Bijvoorbeeld dat hij inderdaad onevenwichtig is. Iemand kan ook te goed zijn. Misschien was Francis dat wel, te goed van vertrouwen, te argeloos, te trouw, en te weinig geraffineerd. Voor een rustig evenwichtig mens was het waarschijnlijk ideaal geweest, voor hem was het te rustig. Te rustig en te veilig, om precies te zijn. Had ze, al was het maar zo te hooi en te gras zich nu en dan eens voor een andere man geïnteresseerd, dan had August bij wijze van afwisseling eens de jaloerse echtgenoot kunnen uithangen, en wat veel aantrekkelijker is, uiteindelijk de grootmoedige kunnen wezen. Hij heeft het ook wel eens nodig om zich de edele superieure man te voelen, net zo goed als ieder ander. Voor zijn gevoel van eigenwaarde was het zeker beter geweest als hij Francis, door haar af en toe eens wat te moeten vergeven bijvoorbeeld, had kunnen laten zien hoe ruim en vrij hij van zijn kant kon zijn, terwijl dat nu allemaal van haar kant had moeten komen.

Lang niet alle mensen weten op het moment zelf waarom en waardoor ze op een gegeven ogenblik een ingrijpende verandering in hun leven gaan brengen. August Roberts heeft het toen zeker niet geweten en als Francis hem indertijd al beter begrepen en gekend heeft dan hij zichzelf, heeft ze daar toch niets van laten merken en zonder veel commentaren in een scheiding toegestemd.

Omdat hij Joan toen al kende en zich voor haar interesseerde en wat misschien nog wel meer zei, Joan zich voor hem interes-

[p. 112]

seerde, heeft hij een en ander wel gemakkelijk gevonden en er zich verder niet al te veel in verdiept. Francis legde zich er nogal rustig bij neer dus schofterig hoefde hij zich niet eens te voelen.

August tracht nog eens zich te concentreren op zijn nachtelijke oefening maar het lukt nog steeds niet. Dan haalt hij de telefoon maar naar zich toe en belt Joan op, wellicht in een onderbewuste behoefte naar een soort rehabilitatie voor Joan. Feitelijk heeft hij haar niets te zeggen maar hij wil haar stem wel eens horen, waarom niet? - daar heeft hij toch zeker recht op en bovendien ligt hij met zichzelf overhoop.

Diezelfde avond rijdt hij naar het flatje waar Francis nog steeds woont. Sinds hij met Joan getrouwd is gaat hij nooit uit zonder haar eerst gezegd te hebben waar hij heen gaat. Hij verzint nu een uitgekookte smoes en Joan is er trots op dat hij háár nooit iets op de mouw kan spelden.

Francis begrijpt niet wat hij komt doen hoewel ze dat niet zegt. Zelf weet hij het ook niet maar hij zegt dat ze er aardig uitziet. Mijn god wat 'n opmerking voor 'n man die voor twee jaar is weggegaan en haar sindsdien enkel nog zakelijk een paar keer heeft opgebeld of geschreven. In stilte vraagt hij zich af of zij nog geen trouwplannen heeft maar dat vraagt hij haar niet; ze mocht er immers eens iets achter gaan zoeken en hij is nog een voorzichtig man ook. Verwachtingsvol loert hij onderuit als Francis wat staat te rommelen in het kastje waar het glaswerk staat. Zij is altijd 'n vlotte meid geweest en wist altijd van een pijnlijke situatie een min of meer dragelijke te maken. En als hij maar eerst 'n borrel heeft gehad zal hij zich meer op zijn gemak voelen. Ze komt terug met een pakje sigaretten en August wendt zijn teleurgestelde blik naar buiten.

- Je woont hier toch wel aardig - zegt hij omdat hij het gevoel heeft dat hij nu iets zeggen moet. Het klinkt onnozel en hij hoort het jammer genoeg zelf ook.

- Och jawel - zegt Francis. Ze spuugt een draadje tabak uit en August herkent onmiddellijk het oude gebaar, ze rookte vroeger trouwens ook altijd kwasten aan haar sigaretten. - Niet aardiger dan vroeger trouwens - voegt ze er dan nog aan toe. Hier weet hij niets op te zeggen. In deze flat hebben ze samen vroeger gewoond. Hij kan dus moeilijk zeggen: - O nee? - of iets dergelijks. Overigens is het helemaal niet zeker dat ze verwacht dat hij hier iets op zeggen zal; waarschijnlijk zelfs niet. Het zal wel zo'n

[p. 113]

onplezierige deprimerende opmerking geweest zijn waar je bij moet gaan denken zonder iets terug te hoeven zeggen als dat bij geval beter zou uitkomen. August drukt zijn sigaret uit en stopt meteen zijn pijp. Zoveel sigaretten zal Francis niet hebben en hij weet dat ze er zelf niet goed buiten kan. Hij gooit de lucifer door het openstaande raam naar buiten en legt zijn benen op de vensterbank. Dan valt hem plotseling de onwennige manier op waarmee Francis op haar stoel zit.

- Voel je je niet op je gemak? vraagt hij vriendelijk. Francis kijkt hem even verbaasd aan en begint te grinneken. Dan dringt het pas tot hem door dat hij hier zo'n beetje zit als de een of andere oude vent die een kind van de buren op visite heeft. Francis vouwt haar benen dubbel onder zich en zwijgt. Ze kauwt op een lucifer en bedenkt dat het jammer is dat ze geen kinderen hebben, dan konden ze tenminste dáár over praten. Ze weet immers nog steeds niet waarvoor hij gekomen is en zolang hij dat niet zegt weet zij niet waar ze over praten moet. Als August haar ogen strak op de knoop van zijn das voelt rusten weet hij niet dat zij zich met 'n plotselinge felle interesse afvraagt of hij bij Joan een kind heeft of krijgen zal. Nooit heeft zij daar iets over gehoord, nog minder moeite gedaan in die richting iets te weten te komen. Hij is vrijwillig weggegaan, hij ging zijn eigen leven leiden en zijn kinderen zullen nooit de hare zijn.

- Waar kijk je naar? -

Francis steekt 'n nieuwe sigaret aan. Ze schudt haar hoofd. - Nee - zegt ze. - Niets -.

August neemt zijn benen van de vensterbank en buigt zich naar buiten om te kijken of zijn jeep er nog staat. Hij heeft hem wel niet weg horen rijden maar je kan nooit weten per slot. De jeep staat er nog maar hij blijft toch nog even naar beneden de straat in kijken. God weet waar Francis aan zat te denken en hij kan het haar niet eens vragen. Je kunt nog veel beter bij een wildvreemde op visite gaan dan bij de vrouw waar je mee getrouwd bent geweest. Nergens kun je over praten, nergens kun je naar vragen.

- Had je soms thee willen hebben? Ja stom, daar heb ik helemaal niet aan gedacht -.

August glimlacht vertederd tegen de straat beneden. Ze is dus wel ondersteboven geweest omdat hij gekomen is. Nee kind, voor hem geen moeite hoor, hij geeft er niet veel om, echt niet. Zijn antwoord ontgaat Francis trouwens, de onuitgesproken vraag van

[p. 114]

straks houdt haar weer bezig en laat haar nu niet meer los. Omdat hij nu toch met zijn rug naar haar toe staat vraagt ze:

- Hoe gaat 't met Joan? -

Hoe gaat 't met Joan! Zou ze eigenlijk bedoelen: hoe gaat 't met Joan en jou; hoe is 't tussen jullie?

Verdomme wat ben ik begonnen - geen woord kan er gezegd worden of je kan er iets achter gaan zoeken. Niet dat ik er ondanks alles veel voel om nu al weg te gaan maar het lijkt me toch wel verstandiger. Het dringt vaag tot hem door dat wat hij nu doet misschien erger is tegenover Joan dan dat hij met een of ander los vriendinnetje een schaamteloze flirtation op touw zou gaan zetten. Hier wordt niets gedaan wat in de verte op flirten lijkt. Maar hij vindt dit, hoe krankzinnig ook omdat het zo pijnlijk is, toch op een ondefinieerbare manier prettig.

Francis is uit de andere vensterbank gaan leunen. Ze kijkt ook naar de straat en naar de jeep. - Hebben jullie een kind? - vraagt ze nu toch. Ze vraagt het hem immers niet rechtstreeks al lijkt het er veel op, ze vraagt het via de straat en via de jeep. Misschien kunnen ze zich nu wel gaan suggereren dat ze zo'n beetje ins blaue hinein staat te praten.

- Nee - zegt August alleen.

- Vindt ze - Vinden jullie het jammer? -

August doet een paar stappen de kamer in en neemt nu toch maar een sigaret uit het pakje. Daarna buigt hij zich weer uit de vensterbank en zegt weer, nog steeds zonder opzij naar Francis te kijken:

- Nee -.

Wat Francis nu denkt kan ze niet zeggen - vroeger vond je het wel erg dat wij er geen hadden. -.

Na een poosje zegt August:

- Joan geeft er niet om -.

Hier zegt Francis niets op, en omdat hij het wonderlijke gevoel heeft dat er toch iets gezegd moet worden, voegt hij er dan bij:

- En ik ben er achteraf wel blij om. Ik zou het niet eens graag meer willen -.

Weer heeft hij het gevoel, maar nu sterker, dat dit allemaal niet goed is tegenover Joan. Toch doet hij niets anders dan de vragen van Francis die feitelijk in 't minst niet intiem of indringerig genoemd kunnen worden, beantwoorden.

Aan de overkant van de straat gaat het licht aan in een slaapkamer. daarna gaan de gordijnen dicht. - De mensen gaan naar

[p. 115]

bed - denkt August. - Het is misschien al laat -. Nu wendt hij zich pas weer rechtstreeks naar Francis.

- Ik ga -, zegt hij. - Me bezatten - denkt hij er achteraan. Pas als hij de jeep in beweging zet gaat hij zich afvragen wat Francis van dit onverwachte bezoek waarvan zij noch de reden, noch de drijfveren kent, moet denken. Hij denkt dat hij zich daar niet druk over maakt; hijzelf weet immers niet goed waarom hij gegaan is, wat had hij haar dan moeten zeggen? Toch staat hij vijf minuten later weer voor de stoep. Nog net met zijn ene been in de wagen kijkt hij naar boven en als hij dan ziet dat in de zitkamer het licht al uit is laat hij zich haastig, met het gevoel alsof hij zich belachelijk gemaakt heeft weer achter het stuur vallen.

- Jenever - denkt hij. - Veel jenever en weinig mensen, neen, geen mensen, dat is nog beter -.

Als hij de stad achter zich heeft gelaten weet hij pas dat de nacht stil en koel en weldadig is, en bereid alle problemen in zich op te bergen, al is het voor een enkele nacht.

August Roberts staat voor de spiegel en zeept zich in. Halverwege houdt hij daarmee op om nauwkeurig zijn snor te bekijken. Twee maanden geleden heeft hij hem afgeschoren, nu staat hij er weer. De vraag of hij onevenwichtig of wispelturig is heeft hij zich voor kort vele malen gesteld, hij doet dat nu niet meer. Van zichzelf komt men dat niet zo gemakkelijk te weten. Het is niet uitgesloten dat dit feit er iets mee te maken heeft dat hij nu die snor weer heeft laten groeien; aan onopgeloste problemen en aan zichzelf gestelde onbeantwoorde vragen wordt hij liever niet herinnerd. Dat hij nu ook van Joan is weggegaan, hij kan er, ook voor zichzelf, geen andere motieven voor vinden dan dat hij aan zijn innerlijke onrust heeft willen ontkomen.

Hij stropt zijn das. Hij praat niet meer hardop tegen zichzelf, hij fluit. Hij constateert bovendien met genoegen dat het een uur is in de nacht. Dat kan hij zich permiteren, om in de nacht wakker te zijn zonder met zichzelf overhoop te moeten liggen. De nacht is er om uit te rusten; hij ziet momenteel niet in waarom dat slapend zou moeten gebeuren. Ook ziet hij niet in waarom hij zich overdag zou scheren als hij zin heeft om het 's nachts te doen. Zijn schoenen die hij voor het scheren heeft uitgetrokken doet hij weer aan, daarbij verliest hij de geraniums die in het open venster staan bijna geen moment uit het oog. August Roberts, hij is niet eens dronken; toch gaat hij zich te buiten aan gedachten die voor hem

[p. 116]

sinds lang ongewoon waren. - Hoe lang is het geleden dat ik zag dat geraniums zo rood zijn? -

Wat is hij onbeholpen in zijn denken, en wat benijdenswaardig sober. En achter die geraniums is de nacht, ook die nacht heeft hoe donker ook een kleur. In deze nacht gaat August wandelen - hij gaat niet alleen, hij neemt zijn gemoedsrust met zich mee.

Hij praat niet meer hardop tegen zichzelf, hij fluit -.

December 1949.