Leiding. Jaargang 1

[p. 303]

Aanteekeningen

De toekomst van Nederland en Vlaanderen II

Wij ontvingen van de heer J. van Mierlo, lid van de Belgische Senaat, het volgend stuk naar aanleiding van de Aanteekening in ons vorig nummer. Wij plaatsen het gaarne. Over sommige uitingen van de Senator zou ik nog wel een nieuwe discussie kunnen opzetten. Ik laat dit echter na en merk slechts met groot genoegen op, dat ik hem blijkbaar verkeerd verstond, toen ik uit zijn polemiek met Vlaanderen meende te moeten afleiden dat hij aan ‘anti-Hollandsch vooroordeel’ toegeeft.

P.G.

Het opstel van Professor Geyl, in Leiding, 15 September l.l., onder den titel: ‘De toekomst van Nederland en Vlaanderen’, is voor mij een aanleiding om een misverstand, eerder dan een meeningsverschil tusschen hem en mij uit den weg te ruimen. Want al is zijn schrijven bijzonder tegen mij gericht, in werkelijkheid staat Professor Geyl op hetzelfde standpunt als ik.

Professor Geyl neme in aanmerking dat mijn stuk in Vlaanderen, feitelijk gericht was tegen dit blad, dat, gelijk hij zelf zegt, ‘maar regelrecht op Groot-Nederland losstormen wil’; het was gericht tegen ‘die studentenvergaderingen en weekbladen die luid om Groot-Nederland roepen’ buiten alle werkelijkheid om. Mijn strijd ging tegen Vlaanderen, dat betoogde dat het Vlaamsche Nationalisme uitsluitend Groot-Nederlandsch Nationalisme was, en dat daarom allen die voor minder vergaande oplossingen werken, ‘verraders, neo-Belgicisten en wat al niet zijn’. Daartegen verzette ik mij, en pleitte dat het Vlaamsch Nationalisme Vlaamsch Nationalisme was, dat eerst en vooral naar Vlaanderen's kultureele vrijmaking en ontwikkeling streeft. Op politiek terrein was dit ideaal het vroegst en het best te verwerkelijken, zegde ik, in een Federaal België. Als rechtstreeksch doel van ons politiek streven te stellen de staatkundige hereeniging van Noord- en Zuid-Nederland, beschouwde ik, in de huidige omstandigheden van Vlaanderen en Holland, voor onze beweging als gelijkstaande met zelfmoord. Zoo zette ik uiteen dat Vlaanderen en Nederland te zeer van elkander vervreemd zijn, dan dat Vlaanderen nu ten tijde, zonder gevaar voor haar eigen wezenheid met Nederland zou kunnen verbonden worden. Ik ben het volkomen eens met den Heer Herman Vos: ‘dat Vlaanderen eerst staatkundig

[p. 304]

volgroeid zij, met al de organen die noodig zijn om zijn kultureele functie te vervullen, vooraleer het naar het rijk van de als nog onbereikbare politieke idealiteit blikt’.

Heeft Vlaanderen eenmaal zijn eigen kuituur, staat het kultureel sterk, dan zal het ook, gelijk Professor Geyl zegt, in geval van crisis, met meer bewustheid en doortastendheid kunnen handelen, en met meer gezag (niet langer als bedelares, maar als gelijk-berechtigde en in eigen wezenheid gevestigde) tot Wallonië, zoowel als tot Nederland en tot Europa spreken.

Waar Professor Geyl mij dan laat zeggen: ‘Maar ik wil niet dat dit geschiedt’, dat n.l. ooit Vlaanderen en Nederland vereenigd worden, daar vergist hij zich. Ik wil vooreerst een kultureel sterk en levenskrachtig Vlaanderen. Wat er dan verder zal gebeuren zal de toekomst uitmaken, als Vlaanderen maar leeft.

Het was dus tegen Vlaanderen's grondstellingen dat ik het nu bestaande diep verschil in de kultuur tusschen Vlaanderen en Nederland sterk heb moeten betoonen, om het klaar te maken, dat wij, Vlaamsche Nationalisten, en voornamelijk wij, Katholieke Vlaamsche Nationalisten, in de bestaande omstandigheden, naar geen politieke aansluiting met Nederland moeten streven. Wanneer die omstandigheden zich grondig zullen gewijzigd hebben, wanneer Vlaanderen zoo levenskrachtig zal zijn geworden, dat het zich zelf blijft en eigenmachtig over zich zelf kan beschikken, dan zullen ook mijn bezwaren hebben opgehouden te bestaan.

Of dan een Groot-Nederlandsche Staat er het gevolg van zal zijn, moet de toekomst uitwijzen.

Turnhout.

J. VAN MIERLO.

Het Leidsche stadhuis ii

In mijn eerste aanteekening over het Leidsche stadhuis sprak ik de hoop uit, dat de dubbele opdracht aan bouwmeester Dudok, dat ook diens aanvaarding van deze opdracht slechts ten doel had, de bouw van een volkomen nieuw stadhuis te verzekeren, en hun die zich een stadhuis zonder nabootsing van de oude gevel niet denken kunnen, ondertusschen de mond te stoppen. De werkelijke bedoeling is het omgekeerde gebleken: de bouw van een stadhuis met de oude gevel voor te bereiden en hen die een nieuw stadhuis geëischt hadden door

[p. 305]

een schijnconcessie voorloopig tot zwijgen te brengen. Bouwmeester Dudok heeft daaraan, bij middel van zijn plannen, maar ook van een door valschheid van beeldspraak, door scheefheid van vergelijking, door gebrekkigheid van redeneering opmerkelijk armoedige toelichting, volijverig medegewerkt.

Dudok weet zeer goed dat in het organisme van een bouwwerk de gevel een gansch andere functie heeft dan de steen in een ring. Toch wendt hij voor te gelooven, dat het opnemen van de oude gevel in het nieuwe raadhuis met het zetten van ‘een oude steen in een nieuwen ring’ vergeleken kan worden. Dudok weet zeer goed dat geen Renaissance-bouwmeester het denkbeeld ingevallen ware, aan zijn bouwwerk de nabootsing van een vergane gevel uit oude tijden op te dringen. Toch wijst hij op de binnenhof van het Venetiaansche Dogenpaleis, ‘waar zelfs de aan elkander aansluitende gevels twee aan twee ontzaglijk van karakter verschillen’; alsof tusschen een deels van zelf sprekende, deels trotsche trouw aan eigen stijl, gelijk in het werk van die vroegere eeuwen te zien is, en de kleinberekenende óntrouw aan eigen stijl gelijk zíjn stadhuis die te aanschouwen geeft, geen hemelsbreed verschil bestaat.

Dudok weet dat de oude gevel, grootendeels verwoest, nagenoeg geheel, zoo niet geheel, herbouwd zal moeten worden, en dat ook de mogelijkheid om zekere deelen te wijzigen eerst daardoor geschapen werd. Toch schrijft hij de onwaarheid dat ‘in dezen fraaien gevel ongetwijfeld het meest waardevolle deel van het oude raadhuis behouden’ gebleven is. Dudok weet zeer wel dat met betrekking tot een gebouw waaraan het ‘groote beteekenis’ heeft ‘dat men van geen enkel standpunt het oude en het nieuwe bouwwerk tegelijk overzien kan’, van geen ‘gaafheid’ sprake kan zijn. Wanneer hij het uit zich zelf niet wist, moet aan de maquette van zijn plan de onzinnige misplaatstheid van de oude gevel het hem toegegrijnsd hebben. Niettemin verzekert hij dat ‘het opnemen van de oude gevel in het nieuwe project’ naar zijn meening ‘slechts dan geschieden mocht, wanneer die gevel de ontwikkeling van een gaaf, modern plan met volkomen redelijke ruimte-distributie, niet in den weg zou staan.’ Hij heeft zijn hooge, vierkante klokketoren dus ook dáárom aan de Vischmarkt geplaatst, dat die van heinde en verre graag alzijds zichtbare slechts boven een der beide hoofdgevels niet zichtbaar mag zijn, wil hij de beweerde ‘gaafheid’ van Dudok's kunstwerk niet tot een aanfluiting maken.

[p. 306]

Zag Dudok zich niet in staat een gevel te ontwerpen die als de oude ‘op het nabije effect berekend’, en niettemin ten volle van deze tijd zou zijn, dan had hij de opdracht aan andere, daartoe bekwamere dan hij zelf moeten overlaten. Meende hij dat de Breestraat een gevel als die bij de rest van zijn gebouw gepast had niet verdragen kon, maar dat deze niettemin de noodzakelijke afsluiting van zijn moderne raadhuis was, ook dan had hij de opdracht moeten afwijzen of een ander bouwterrein kunnen eischen. Toch schrijft hij, of de keuze te Leiden enkel tusschen de oude, ‘op het nabije effect’ berekende gevel, en een gevel in zijn eigen stijl lag, die aan de rooilijn der Breestraat dan echter niet behoorlijk tot zijn recht gekomen ware; wekt hij aldus de indruk, of aan het behoud van de oude gevel zelfs onvervangbare bouwkunstige voordeelen verbonden zijn.

De zaak is - en ieder die zich het plan, naar maquette of eigen fantasie, een oogenblik verwezenlijkt voor oogen plaatst, zal dit erkennen - dat Dudok, enkel om de opdracht binnen te slepen, een in alle opzichten en onderdeden modern gebouw van deze tijd, een gebouw dat dus eerst in zijn gevels zijn natuurlijke voltooiing bereiken kon, onvoleindigd gelaten en door er de nabootsing van een oude gevel in op te nemen, zelfs geschonden heeft. Toch zou dit slechts ‘in zekeren zin een gevoelskwestie’ zijn. Hij vergist zich. Meer dan een gevoelskwestie is het een karakterkwestie. Wanneer tegen het nieuwe gebouw met de opgezette oude gevel de nageslachten inderdaad ‘wellicht honderden jaren’ bezwaren zullen ondervinden’, zal dit zijn, niet alleen om de te Leiden op het oogenblik nog heerschende ‘verkeerd begrepen deferentie voor oude architecturale schoonheid’, maar ook - want met die deferentie heeft zijn plan wat hem zelf betreft niets te maken - om zijn, Dudok's, in daad en woord zoo armzalig-baatzuchtig geschipper met de levensbeginselen van een nieuwe en eerlijke Nederlandsche bouwkunst.

P.N.v.E.