Leiding. Jaargang 1

[p. 322]

Boekbesprekingen

Dr. Kurt Bährens, Flanderns Kampf um die eigene Scholle; Eine Studie seiner wirtschaftlicher Struktur; Breslau, 1930.

De literatuur over de Vlaamsche beweging is rijk aan pamfletten en brochures, maar arm aan ietwat breed opgezette studies. De Vlamingen zitten blijkbaar in de dagelijksche strijd te vast verstrikt om zich tot een standpunt vanwaar wezenlijk wetenschappelijke beschouwing mogelijk zijn zou licht te verheffen. De Hollanders? Hebben nog niet begrepen dat er op hun Zuidgrens en onder hun taalgenooten iets gaande is, waar de aandacht niet slechts van de politicus maar van de econoom en de socioloog even wel aan besteed zou zijn als aan welke Europeesche of.... Indische kwestie ook. Zal het dus aan de Duitschers blijven om de degelijke monografieën te schrijven, waaraan de volken van de Nederlandsche stam zoo 'n behoefte hebben om in hun eigen zaken klaar te zien?

Dr. Bährens, die correspondent van een Duitsch blad te Brussel is, levert met dit boek een uiterst nuttige bijdrage. Zijn stelling is dat sedert den oorlog de economische ontvoogding van het Vlaamsche volk begonnen is; kapitaal concentreert zich in de handen van doelbewuste Vlamingen en naarmate dit proces voortgang heeft, wint de Vlaamsche beweging aan waarachtige kracht en moet de Belgische staat zich naar de behoeften der Vlaamsche volksgemeenschap voegen. De noodzakelijkheid van die ontwikkeling is nog voor den oorlog uiteengezet in de baanbrekende geschriften van Lodewijk de Raet; Van Cauwelaert zelf formuleerde in 1919 een heel program van Vlaamsche economische aaneensluiting: ‘de Vlaamsche beweging mag niet enkel een gemeenschap van gelijke gezindheid, zij moet ook een gemeenschap van gelijke belangen worden’. Daarnaar is gehandeld, en Dr. Bährens beschrijft in bizonderheden, met tabellen en statistieken, het indrukwekkend resultaat.

Hij geeft eerst de groote vereenigingen van Vlaamsche economische samenwerking, voor alles de Belgische Boerenbond van Leuven, een machtig werktuig voor de geestelijke en stoffelijke verheffing van de Vlaamsche boerenstand; het Vlaamsch Economisch Verbond, dat een band slaat om alle Vlaamsch-willende firma's, waaronder er enkele zijn van de eerste rang, zooals Gevaert of De Beuckelaere; en het Vlaamsch Financieel Verbond, dat nog maar in October 1928 gesticht is. Daarna behandelt de schrijver de Vlaamsche ‘Groszunternehmen’, de drie groote financieele groepeerin-

[p. 323]

gen, die het Vlaamsche bedrijfsleven beheerschen en waar zich zelfstandige Vlaamsch-willende firma's meer en meer bij aangesloten hebben: de Algemeene Bankvereeniging en Volksbank van Leuven (uitgaande van de Boerenbond), het Algemeen Beleggingskantoor van Antwerpen, een Vlaamsche ‘Holding Company’ in 1925 op initiatief van de heer Van Cauwelaert gesticht; en de Handelsbank van Gent (met Fondsenbank en verzekeringsmaatschappij Noordstar-Boerhaave). Sedert Dr. Bährens schreef, is de laatste groep door de tweede geabsorbeerd.

Het succes van die ondernemingen is treffend. Hun omzet, de bedrijven die zij beheerschen - in de oude textielnijverheid van Gent en vooral van Kortrijk en het land van Waes, in de handelswereld van Antwerpen -, het neemt alles toe als een sneeuwbal. Dr. Bährens merkt zeer juist op, dat de nationalistische geestesgesteldheid in Vlaanderen, het besef dat de lange onderwerping aan het Brusselsch-Waalsche kapitaal schadelijk voor het Vlaamsche volk geweest is, het verlangen dus naar economische zelfstandigheid, hiervan de verklaring levert. Reeds nu zijn die Vlaamsche ondernemingen, die onderling alle samenhangen, een macht geworden waarmee het Belgische kapitaal rekening houden moet. Er bestaat reeds eenige samenwerking met Fransch, Engelsch, Nederlandsch kapitaal. Dr. Bährens klaagt, dat het Duitsche kapitaal bij voorkeur in verbinding treedt met aan Duitschland vijandige groepeeringen. Of men niettemin ‘Nederlandsch’ niet in de plaats van ‘Duitsch’ zou kunnen stellen, waar hij uitroept dat in de samenwerking met Vlaamsche ondernemingen ongedroomde mogelijkheden voor het Duitsche kapitaal liggen?

Hoe belangrijk ook het feitenmateriaal dat dit boek brengt zij, en hoe onbetwistbaar op zichzelf, bij mij zijn onder de lezing ervan weer allerlei oude, lastige vragen gerezen, waarop in deze 200 bladzijden geen antwoord te vinden is. In hoever is de optimistische toon van Dr. Bährens, die heel Vlaanderen in de door hem geschetste economische ontwikkeling onweerstaanbaar meegesleept schijnt te zien, gerechtvaardigd? De bereikte resultaten zijn merkwaardig en vergeleken met vooroorloogsche toestanden vertegenwoordigen zij iets nieuws. Men mag er een weerslag van zien in het door Dr. Bährens vermelde feit, dat de opgaven in het handelsregister, die dagelijks in het toevoegsel op het Belgische Staatsblad gepubliceerd worden thans voor een vierde in het Nederlandsch gesteld

[p. 324]

worden; vóór den oorlog slechts voor een tiende. Ook zal men moeten toegeven, dat de Vlaamsche kapitaalvorming de eerste, moeilijkste jaren glansrijk doorstaan heeft en nog groote uitbreidingsmogelijkheden tegemoet gaat. En toch - wat men zou willen weten, maar hierover zwijgt Dr. Bährens, is de macht van dat nieuwe Vlaamsche kapitaal (hij schat de gezamenlijke ‘Wirkungsbereich’ der drie financieele groepeeringen op 2.000.000.000 franken) in vergelijking met het oude Belgische, en vooral (want het is ten slotte bekend genoeg dat dit nog maar een fractie is), men zou nader aangeduid willen zien, of de ontwikkeling inderdaad kan doorgaan tot heel het economisch leven van Vlaanderen onder haar invloed gebracht is, en zoo niet (hoogst onwaarschijnlijk, m.i.), waar dan de grenzen liggen, wat weerstanden er te voorzien zijn.

Er is in dit verband één allerbelangrijkste kwestie, waar Dr. Bährens zich wel wat te gemakkelijk afmaakt. Ik bedoel die van de nieuw ontdekte kolenmijnen in Belgisch Limburg. Die rijke mijnen in een door en door Vlaamsche streek, welke totnogtoe tot de dorste en armste van België behoord had, in ontginning genomen op een oogenblik, dat de mijnen waaraan het Walenland zijn lange heerschappij in het Belgische economische leven gedankt heeft, uitgeput gaan raken, - aan Dr. Bährens verschaffen zij eenvoudig een punt op zijn lijst van factoren, en het voornaamste, die de verlegging van het economisch zwaartepunt van Wallonië naar Vlaanderen en daarmee de triomf der Vlaamsche ontvoogding voorbereiden. En dat ofschoon hijzelf een staatje geeft, waaruit blijkt, dat van de acht tot dusver uitgegeven concessies zeven - samen ruim 30.000 H.A. - in handen van Waalsche of zelfs Fransche combinaties geraakt zijn, en maar één - 3.000 H.A. - in Vlaamsche handen, en die laatste wordt nog niet geëxploiteerd. De staat heeft reserves gehouden van 20.000 H.A., maar is het zoo zeker dat bij de politieke strijd, die daarover te verwachten is, de Vlaamsche stelling, dat de Vlaming baas moet blijven in zijn eigen deel van het land, zal zegevieren? En ondertusschen vormen de Waalsch-Fransche maatschappijen in het hart van die nieuwe industriestreek Belgisch Limburg haarden van stelselmatige verfransching!

Het optimisme van Dr. Bährens lijkt soms wat onkritisch. Maar het heldere en goed gedocumenteerde overzicht dat hij geeft, verdient toch van ieder die het belang van de transformatie die Vlaanderen doormaakt erkent, de warmste dank. p.g.