Leesgoed. Jaargang 14

[p. 231]

Kleine Wapper en Lange Sofie
Wat weet de leraar Nederlands van jeugdliteratuur?
Door Max Verbeek

Elders in dit nummer roemt een rector zijn docenten als dragers van cultuur, en het is niet te ontkennen dat leraren een zekere invloed op hun leerlingen kunnen hebben en ze in het beste geval een kennismaking kunnen bieden met wat er aan leuk en waardevol leesgoed te koop is. Maar hoe staat het met de kennis van leraren Nederlands over een deel van dat leesgoed, de jeugdliteratuur? Een leraar Nederlands, tevens recensent en lid van de redactie van Leesgoed, verrichtte een peiling.

Wat weten leraren Nederlands in het voortgezet onderwijs van jeugdliteratuur? Leraren Nederlands werden onlangs in de pers niet minder dan van landsbelang genoemd omdat zij ervoor zouden kunnen zorgen dat wij zonder misverstanden met elkaar communiceren.

Dat hun taak zwaar is, zelfs aanzienlijk zwaarder dan die van hun collega's, bleek uit de resultaten van het onderzoek naar de taakzwaarte van leraren in het voortgezet onderwijs, die kort gelden gepubliceerd werden. Behalve lesgeven in de communicatieve vaardigheden lezen, schrijven, luisteren en spreken, behoren ze hun leerlingen ook nog in te leiden in de literatuur, van Reinaert tot Reve en van Woutertje Pietrse tot Willem Wilmink. Neerlandici spelen een vitale rol als bemiddelaar tussen schrijvers en lezers. Het leek me in het kader van dit nummer interessant een indruk te geven van de mate waarin leraren Nederlands tegen het laatst genoemde deel van die taak zijn opgewassen en op de hoogte zijn van ‘de’ jeugdliteratuur.

De waarde van mijn onderzoekje is zeer beperkt. Ik hield een telefonische enquête onder twintig betrekkelijk willekeurig gekozen leraren Nederlands. Dertien vrouwen en zeven mannen tussen 25 en 45 jaar oud, gemiddeld 35. Ze geven allen (ook) les in de onderbouw, dwz. klas 1, 2 en 3; de meesten op havo/vwo-scholen, een enkeleing ook op lbo/mavo niveau. De meesten wonen en werken in de randstad, een paar in Groningen. Zij werken op 10 verschillende scholen.

Dat er nogal wat sectiegenoten bij waren beïnvloedde met name het antwoord op de vraag naar het lesprogramma, maar er bleken genoeg onderlinge verschillen over te blijven.

Ik enquêteerde hen telefonisch om spontane reacties uit te lokken en om te voorkomen dat zij hun boekenkast zouden raadplegen.

Slechts 5 van de 20 bleken Leesgoed te kennen. Twee antwoordden met ‘vaag’ toen ik eraan toevoegde dat ons blad tot voor een jaar En nu over jeugdliteratuur heette. Misschien is dat reden om nog eens wat aan naambekendheid in het voortgezet onderwijs te doen. Hier volgen de vragen, met de antwoorden er meteen bij.

Jeugdliteratuur in de onderbouw

Vraag 1: Welk deel van uw lessen in de onderbouw besteedt u aan jeugdliteratuur?

Meer dan de helft van de lessen niemand, de helft één, een derde van de lessen vijf, een kwart negen en minder dan een kwart vijf. Gemiddeld dus een kwart, wat mij niet echt tegenviel.

Boekpromotie

Vraag 2: Kunt u drie kinderboeken noemen die u dit schooljaar in uw lessen hebt geïntroduceerd bij wijze van boekpromotie?

Vier leraren antwoordden dat zij voor geen enkel boek reclame hadden gemaakt, meestal omdat zij voor jeugdliteratuur gebruik maakten van een methode waarin fragmenten worden behandeld.

De anderen noemden merendeels oudere boeken, soms zelfs echt bejaarde boeken. Als enige echt recente boek werd de kinderboekenweekuitgave genoemd, en dat slechts éénmaal, ondanks de mogelijkheden die dit boekje biedt (zie de rubriek Uit de C-kast).

Bovenaan de titellijst staan Joost van Peter van Gestel, Het wonderlijk verhaal van Hendrik Meier en Solo van Roald Dahl, De trimbaan van Imme Dros, Kruistocht in spijkerbroek van Thea Beckman en Pjotr van Jan Terlouw. Daarna volgden ex aequo en letterlijk geciteerd, dus inclusief fouten (die moet u er zelf proberen uit te halen): Alan en Naomi (auteur onbekend); Druiloor en dwazen van Ulf Sark; Ko Kruyer van Peter van Gestel; Winnie van Fabienne

[p. 232]

Meershoek; Mensen uit andere landen (de kinderboekenweekuitgave); Kinderjaren van Iona Oberski; Het nijlpaard van Marilyn Sachs; Met de poppen gooien, Rad van fortuin, ‘die trilogie’ en ‘dat nieuwe boek’ van Thea Beckman; Boy van Roald Dahl; De aard van het beest van Howker; De golf (auteur onbekend); Oorlogswinter van Jan Terlouw; Gegijzeld en Het onzichtbare licht van Evert Hartman; Orkaan van Sonia Garmers; Waarlijk, waarlijk, water is gevaarlijk van Tonke Dragt; De gebroeders Leeuwenhart van Astrid Lindgren; Kon hesi baka en Hier ben ik dan van Henk Barnard; Het oneindige verhaal van Michael Ende; de kinderpoëzie, Doe maar eens open en Een handvol verhalen van Annie M.G. Schmidt; en Rijn bij de lorredraaiers van Miep Diekmann.

Favoriete boek

Vraag 3: Het blad Tikker heeft in nummer 1 van deze jaargang een Top Tien gepubliceerd van Nederlandse kinderboekenschrijvers. Ik noem u die tien auteurs. Kunt u van elke auteur uw favoriete boek noemen? Als u geen enkel boek van die auteur kent of tot uw favorieten rekent slaan we die over.

Twee leraren bekenden dat ze geen enkel jeugdboek hadden gelezen. Eén verklaarde: ‘Ik ken wel alle recensies uit mijn hoofd.’ Die twee heb ik bij alle negatieve antwoorden opgeteld. Overigens noemden sommigen hier eerder het enige dan het meest favoriete boek dat ze kenden. Ik vermeld de antwoorden weer letterlijk, dus niet gecorrigeerd.

1.	Thea Beckman: Kruistocht in spijkerbroek (9x); ‘die trilogie’ (2x); Mijn ouders wonen in Brazilië, Mijn vader woont in Brazilië; Wegwerpkinderen. Zeven leraren rekenden geen enkel boek van Thea Beckman tot hun favorieten.
2.	Miep Diekmann: Marijn bij de lorredraaiers (2x), ‘over die slavenhandel’, ‘die chirurgijnsjongen’; Dagen van olim (3x); Wiele wiele stap (2x); Ik heb geen naam; Roeland West woud; Total loss. Acht blanco. 3. Tonke Dragt: De torens van februari, De torens in februari; Brief van de koning, Brief aan de koning, Brief voor de koning; De zevensprong; Mijlenhoog en torenbreed, Torenhoog mijlenver; Waarlijk, waarlijk, water is gevaarlijk; De tijger van olim; De verhalen van de tweelingbroer; De geheimen van het wilde woud. Vier blanco.
4.	Karel Eykman: Liefdesverdriet (8x); Woord voor woord; Zij van hiernaast. Tien blanco. De score van Liefdesverdriet is opvallend, ook gezien zijn afwezigheid bij vraag 2.
5.	Jaap ter Haar: Boris (6x); Saskia en Jeroen (2x); Beertje Ligthart, Wereldje van Jan Ligthart (deze leraar was mijn trucje van vraag 5 een stap voor). Tien blanco (‘vreselijke boeken’).
6.	Evert Hartman: Oorlog zonder vrienden (6x), Zonder vrienden, Vechten zonder vrienden, ‘iets over een vader’; Het licht in je ogen, Het onbekende licht, Het onzichtbare licht (2x); Gegijzeld (3x); Gat in de grens. Vier blanco. (‘Vreselijk’, zei er een.)
7.	Guus Kuijer: Madelief (5x); Krassen in het tafelblad (4x); Drie verschrikkelijke dagen (2x); Gat in de grens (2x); Grote mensen, daar kun je beter soep van koken; Mieke Mom. Vijf blanco.
8.	An Rutgers van der Loeff: De kinderkaravaan (5x); ‘de huppelepup lawine’, Lawines razen (3x); Rossy, dat krantenkind; ‘dat boek in Waterland’. Zeven blanco.
9.	Jan Terlouw: Oorlogswinter (7x); Oosterschelde (4x); Briefgeheim; Pjotr; ‘iets met een toren’, De kloof. Vijf blanco (‘te modieus’, ‘niet zo geweldig’).
10.	Jan de Zanger: Ben is dood (3x). Maar liefst 15 blanco. (‘Ik ken wel een boek dat Jan is de zanger heet.’

Gouden Griffel

Vraag 4: ‘Ik noem u tien titels van boeken die ooit een Gouden Griffel hebben gekregen. Kent u ze en weet u door wie ze geschreven zijn?’

Acht van de tien titels had ik gewijzigd om te controleren of ze echt bekend waren. De kenner haalt de fouten er wel uit. Ter misleiding noemde ik twee zeer bekende titels correct.

1.	Koning van Katoren. Bekend: 18. Onbekend: 1. Auteur: Jan Terlouw (15x), Tonke Dragt (2x), Astrid Lindgren, onbekend.
2.	Het malle ding van Holderdebolder. (Het malle ding van Bobbistiek.) Bekend: 2. Onbekend: 18. Fout verbeterd: 2. Auteur: Annie M.G. Schmidt, Astrid Lindgren, Thea Beckman.
3.	De Turk en de kat van tante Da. (De Marokkaan en de kat van tante Da.) Bekend: 9. Onbekend: 11. Fout verbeterd: 3. Auteur: Henk Barnard (3x), Karel Eykman, Annie M.G. Schmidt, Paul Biegel, onbekend (12x).
4.	Het wereldje van Jan Ligthart. (Het wereldje van Beer Ligthart.) Bekend: 14. Onbekend: 6. Fout verbeterd: 4. Auteur: Jaap ter Haar (8x), Jan Terlouw (2x), Theo Thijssen, onbekend (9x).
5.	Kruistocht in spijkerbroek. Bekend: 20. Onbekend: 0. Auteur: Thea Beckman (19x), onbekend.
6.	De kinderen van het Achterwoud. (De kinderen van het Achtste Woud.) Bekend: 13. Onbekend: 7. Fout verbeterd: 6 (o.a. in De kinderen van het Zwarte Woud). Auteur: Els Pelgrom (3x), Tonke Dragt (4x), onbekend (12x). Arme Els Pelgrom.
7.	Krassen in het tafellaken. (Krassen in het tafelblad.) Bekend: 17. Onbekend: 2. Fout verbeterd: 9. Auteur: Guus Kuijer (16x), onbekend (3x). Blijkbaar een zeer bekende titel, zie ook het grote aantal verbeteringen. Hier kan echter een rol spelen dat een aantal leraren gaandeweg de lijst nattigheid begon te voelen en hun schroom tegenover de ‘deskundige’ enquêteur toch maar overwonnen.
8.	Zeegezicht. (Zeezicht.) Bekend: 7. Onbekend: 12. Fout verbeterd: 2 (o.a. Uitzicht over zee). Auteur: Simone Schell (6x), Els Pelgrom, An Rutgers, onbekend (1 lx, eenmaal ‘een vrouw’). Ofwel mijn wijziging was erg misleidend, of deze titel is inderdaad erg onbekend. 9. De bananenkoning. (De bavianenkoning.) Bekend: 7. Onbekend: 11. Fout verbeterd: 5 (o.a. De rattenkoning). Auteur: Anton Quintana (6x), Paul Biegel, onbekend (11x). Misschien was mijn wijziging weer te ingrijpend.
10.	Kleine Wapper en Lange Sofïe. (Kleine Sofie en Lange Wapper.) Bekend: 10. Onbekend: 9. Fout verbeterd: 4. Auteur: Els Pelgrom (3x), Midas Dekkers, Annie M.G. Schmidt, onbekend (14x, eenmaal ‘een vrouw’). Hoe lachwekkend de verandering van de titel ook is, slechts weinig leraren merkten dat, terwijl de helft toch zegt het boek te kennen en ze zo langzamerhand gealarmeerd moesten zijn.

Gouden Griffel 1987

Vraag 5: ‘Weet u welk boek en welke auteur dit jaar de Gouden Griffel hebben gewonnen?’ (Harriët van Reek, Het verhaal van Lena lena.) Titel bekend: 3. Titel onbekend: 14. Auteur bekend: 1. Auteur onbekend: 16. Fout: Deesje (Gouden Griffel 1986), Monkie (Gouden Penseel 1987). Eén Gouden Griffel maakt nog niet beroemd.

Zoals ik al zei is dit onderzoekje niet representatief voor wat ‘de’ leraar Nederlands van ‘de’ jeugdliteratuur weet. Toch denk ik dat het, ondanks allerlei slagen om de arm, een aanwijzing geeft hoe gebrekkig en onvolledig de kennis is die deze belangrijke bemiddelaar en beïnvloeder tot zijn of haar beschikking heeft.