Leesgoed. Jaargang 14

Vakboeken

Blyton, Enid. The story of my life. - London: Grafton Books. 1986. - ISBN 0-246-12795-3. - Oorspronkelijke editie London: Pitkins, 1952.

Enid Blyton (1897-1968) schreef tussen 1915 en 1968 meer dan 700 boeken, waarvan er alleen al de laatste 20 jaar meer dan 100 miljoen werden verkocht. Verder ontving ze 20 gouden platen voor haar voorgelezen verhalen op plaat en cassette. In dit boek beschrijft ze haar jeugd en haar schrijverscarrière. Ze doet dit speciaal voor kinderen, waarvan ze vele duizenden brieven kreeg met allerlei vragen, die in het boek uitgebreid beantwoord worden. Deze autobiografie begint met een voorwoord van haar dochter Imogen, waarin een korte levensbeschrijving wordt gegeven. Daarna beschrijft Enid Blyton haar liefde voor tuinieren, kinderen, schrijven, dieren, muziek en haar huis, haar jeugd, de boeken die ze toen las, hoe ze met schrijven begon en hoe ze uiteindelijk succesvol werd, hoe ze schrijft en waarom zo veel. Het is heel duidelijk voor kinderen vanaf een jaar of 9 geschreven. De schrijfster neemt daarbij veel als vanzelfsprekend aan. Ze is erg overtuigd van haar eigen kunnen en laat dit wel erg duidelijk merken, hetgeen nogal kan irriteren. Regelmatig schrijft ze in de trant van: ‘Er zijn 2 manieren om iets te doen. Ik doe zus en zo, en dat is verreweg de beste manier!’ Niettemin, of juist mede daardoor geeft deze autobiografie een aardige zij het wat eenzijdige (rooskleurige) blik op het leven en de opvattingen van deze veelgelezen schrijfster.

Het boek bevat 4 zwart-wit foto's van haar en haar gezin.

- Wilma Bruins-Jorna

Fisher, Margery. The Bright Face of Danger; an exploration of the Adventure Story. - London etc.: Hodder and Stoughton, 1986. - ƒ 65, -. - ISBN 0-340-22993-4.

Binnen de kinderliteratuur zijn verschillende genres te onderkennen. Een van de belangrijkste is het avonturenverhaal en, zoals Fisher aangeeft, geldt dit in belangrijke mate ook voor de literatuur voor volwassenen. In dit boek worden de specifieke kenmerken van dit genre besproken. Getracht wordt enkele verschillen en overeenkomsten aan te geven voor avonturenverhalen voor volwassenen en voor kinderen. Een avonturenverhaal kenmerkt zich altijd door actie en spanning. ‘Danger has a bright face’ omdat binnen de verhalen steeds sprake is van een optimistische benadering. Natuurlijk komt de held of heldin in diverse, vaak weinig uitzicht biedende, gevaarlijke situaties terecht, maar steeds zal de oorzaak van het gevaar overwonnen worden. Of het verhaal zich nu afspeelt in een onbestaanbaar land (bijvoorbeeld Ruritania) of tijdens een van de vele zeeslagen die Engeland heeft geleverd, of de held nu een man of vrouw, of misschien eerder een schurk in plaats van een held genoemd moet worden, met betrekking tot het thema zijn er niet veel verschillen aan te geven tussen de verhalen voor volwassenen en voor kinderen.

Fisher bespreekt een hoeveelheid boeken waar menige bibliotheek trots op zou zijn. De veelheid van (vaak te uitgebreide) boekbesprekingen maakt het betoog niet duidelijker. De bekende bomen en het bos. Een opzet van het onderzoek en een samenvatting van de resultaten had dit boek zeker toegankelijker gemaakt. Via veel omwegen concludeert Fisher onder meer dat het avonturenverhaal, net als de hele kinderliteratuur, als genre nog steeds voor minder waardevol wordt aangezien. Wel constateert zij een positieve beweging. Het avonturenverhaal zou een uitstekende brug kunnen zijn tussen de literatuur voor volwassenen en de kinderliteratuur. De thema's en de structuur komen vaak overeen, alleen de uitwerking en de diepgang verschillen. Ondanks de invloed van de nieuwe media zal de held en het avontuur altijd blijven bestaan.

- Toin Duijx

Handbuch zur Kinder- und Jugendliteratur; Vom Beginn des Buchdrucks bis 1570 / Theodor Brüggemann in Zusammenarbeit mit Otto Brunken, Red. Otto Brunken u. Maria Michels (Bibliogr.). - Stuttgart: J.B. Metzlersche Verlagsbuchhandlung, 1987. - 789 blz.! - ISBN 3-476-00607-7.

Enige tijd geleden verscheen een lijvig handboek, Handbuch zur Kinder- und Jugendliteratur von 1750 bis 1800, van Theodor Brüggemann, hoogleraar te Keulen. Publiek en samenstellers verwachtten een vervolg dat ons de negentiende eeuw in zou voeren. Maar, zo verklaren ze in het voorwoord, al ras bleek dat het nodig was verder terug in de tijd te gaan. Want er moet maar eens een eind worden gemaakt aan de al te gangbare opvatting dat er vóór de Verlichting geen kinderliteratuur zou hebben bestaan, vonden de samenstellers. Zeer bescheiden stellen ze dat hun boek slechts een inventarisatie van materiaal voor onderzoek is, wat ze echter niet heeft belet om hun verzameling van een zeer gedegen, 134 bladzijden tellende inleiding te voorzien.

Beschreven wordt een vijftigtal titels, die gekozen werden omdat ze representatief geacht werden. Die vijftig titels zijn verdeeld in vier genres: religieuze literatuur; boeken over de ‘vrije kunsten’; zedenleren en aanverwante boeken; en ‘unterhaltend-didaktische’ literatuur. Deze indeling wordt uiteraard zeer uitvoerig verantwoord. Hij blijkt in feite gebaseerd te zijn op Erasmus, die in zijn De civilitate morum puerilium ‘einen wesentlichen Orientierungspunkt’ bood, te weten deze indeling. Bijna onnodig te vermelden dat deze genres ook weer nauwgezet worden onderverdeeld. Naast de genres behandelen de samenstellers in hun inleiding ook de begrippen ‘Kindheit’ en ‘Jugend’, het precieze begin van kinderliteratuur, de pedagogische achtergrond ervan, en het gebruik van beelden in die vroege kinderliteratuur. Tot de kinderliteratuur worden ook schoolboeken gerekend, echter (om praktische redenen, niet uit principe) alleen als ze ook enige betekenis buiten de scholen hadden.

Die vijftig titels worden zeer uitvoerig beschreven. Zo uitvoerig dat iedere beschrijving een opstel op zich is. Onder de Aelius Donat: Donatus minor (Augsburg 1481) vindt men bijvoorbeeld de geschiedenis van deze latijnse grammatica uit en terna beschreven, en bij Catechismus ecclesiae Genevensus van Jean Calvin (Strassburg 1545) wordt de betekenis

[p. 199]

van deze catechismus 9 bladzijden groot uit de doeken gedaan. Overigens bieden deze twee voorbeelden wel een enigszins vertekende indruk van wat de samenstellers kennelijk tot de ‘Kinder- und Jugendliteratur’ rekenen: alles wat men aan kinderen te lezen gaf valt daar onder. De genoemde werken dus, maar ook Ein Lied für die Kinder (anoniem, Wittenberg, 1545) en Der Goldfaden van Jörg Wickram (Strassburg, 1557).

Na die vijftig titels volgt een bibliografie van 484 werken. Die worden ook weer uiterst nauwgezet beschreven, dus inclusief druktechniek, afmetingen, vindplaats, en voorzien van toelichtingen waarin alle bekende bewerkingen beschreven worden, en een indruk van de inhoud gegeven wordt, met verwijzingen naar andere vindplaatsen van motieven en themata, en naar bronnen. De literatuuropgave telt 2756 titels, en wordt gevolgd door indexen op namen en onderwerpen.

- Herman Verschuren

Kaminski, Winfred. Einführung in die Kinder- und Jugendliteratur: literarische Phantasie und gesellschaftliche Wirklichkeit. - Weinheim etc.: Juventa Verlag, 1987. - (Grundlagentexte Soziale Berufe). - ISBN 3-7799-0741-0, ƒ 26,80.

Deze inleiding is niet bedoeld als literatuurwetenschappelijke studie, maar richt zich tot opvoeders en allen die met kinderliteratuur te maken hebben.

Na een zeer korte inleiding over het veranderend kindbeeld wordt in hoofdstuk II de geschiedenis van de Duitse kinderliteratuur in vogelvlucht behandeld, waarbij bepaalde auteurs die een stempel hebben gedrukt op de literatuur extra worden uitgewerkt.

Tweederde van het boek wordt in beslag genomen door de vraag naar wat resp. een (goed) prentenboek, een kinderboek en een jeugdboek is. Daartoe worden in hoofdstuk III klassieke schrijvers als Hoffmann en Busch afgezet tegen hedendaagse Duitse en internationale prentenboekmakers (Carle, Sendak, Janosch) en hun kunstopvattingen. In hoofdstuk IV de twee klassieken Johanna Spyri en Karl May tegenover vier hedendaagse auteurs van realistische kinderliteratuur en de sprookjes van Grimm tegenover de fantastische vertellingen van Lagerlöf, Lindgren e.a.

Maatschappelijke werkelijkheid en literaire fantasie in het jeugdboek komen in hoofdstuk V aan de orde door twee moderne klassieken Nöstlinger en Ende als leidraad te gebruiken. Thema's als anti-autoritaire opvoeding, vredesliteratuur, derde wereldproblematiek worden kort aangestipt.

Voor een beetje belezen lezer vermeldt dit boek niets nieuws. Als inleiding in de kinderliteratuur is het te warrig. Je proeft overal een beetje van, maar krijgt weinig overzicht. Aangehaalde voorbeelden van auteurs en boeken zijn te willekeurig gekozen, zonder verantwoording.

Literaire fantasie en maatschappelijke werkelijkheid mag dan als een rode draad door het boek heen bedoeld zijn, zonder deze altijd bewegende draad zou er geen discussie over jeugdliteratuur mogelijk zijn. Wat dat betreft heeft deze uitgave niets nieuws toegevoegd aan de reeds bestaande vakboeken.

- Anke Boelens

Matthiae, Astrid. Vom pfiffigen Peter und der faden Anna: zum kleinen Unterschied im Bilderbuch. - Frankfurt am Main: Fischer Taschenbuch Verlag, 1986. - ISBN 3-596-23768-8. Prijs ƒ 14,40.

De auteur richt haar kruistocht tegen sexisme in kinderboeken vooral tegen succesauteurs als Janosch en Mitgutsch, en in het algemeen tegen de wereld van produktie, kritiek en promotie van het prentenboek. Haar onderzoeksmethode wordt echter nergens ter discussie gesteld, waardoor haar betoog iets gelijkhebberigs heeft. Zij bekijkt niet de waarde van het rollenpatroon in samenhang met andere beoordelingscriteria, maar richt zich op het aanwijzen van gebreken in ieder afzonderlijk werk, met steeds hetzelfde resultaat: het gebrek aan vrouwelijke hoofdfiguren of hun stereotypering. Het ontbreken van een theoretische achtergrond, vooral over de invloed van het rollenpatroon bij kinderen, maar ook over onderzoeksmethodologie, betekent niet dat het werk overbodig zou zijn. De interviews (met Helme Heine, Marie Marcks en enkele uitgeefsters) zijn lezenswaard en daarin komt soms wel de dialectiek ter sprake, die elders afwezig is. Ook veel analysen van prentenboeken zijn veelzeggend en kunnen zeker bijdragen aan de bewustwording van het fenomeen stereotypering van geslachtsrollen in prentenboeken. Bevat een lijst van antisexistische prentenboeken.

- Rian van de Sande

Modderman, Arjen. Vruchten van studie en phantasie, een onderzoek naar de populaire geschiedschrijving van vijf protestants-christelijke auteurs uit de tweede helft der negentiende eeuw. - Amsterdam, 1986. - Doktoraalskriptie Nieuwe geschiedenis Vrije Universiteit Amsterdam.

Ter inzage documentatie boek en jeugd, NBLC. De vijf auteurs zijn Pieter Jacob Andriessen, Eduard Gerdes, Piet Louwerse, Hendrik Jan van Lummel en Pieter Vergers. Hun leven wordt beschreven, vervolgens hun contacten met uitgevers en de verspreiding van hun werk, daarna ‘de auteurs en hun historische arbeid’, dat wil zeggen de voorbereiding die de auteurs pleegden, en tenslotte de ‘ontvangst en beoordeling van de auteurs en hun werk in de pers’. Er is bovendien een ‘conclusie en besluit’, een lijst van geraadpleegde archieven en een literatuuropgave.

Modderman heeft een heel grondige studie geleverd, maar beklaagt zich op enkele plaatsen over het gebrek aan bronnen. Dit gebrek aan bronnen gaf de grenzen voor zijn onderzoek aan. Opmerkelijk in de conclusie is de scherpe tweedeling in de waardering voor de auteurs: de protestants-christelijke pers hield het bij Gerdes, Van Lummel en Vergers, de algemene pers precies andersom. Modderman spreekt van een ‘duidelijk herkenbare richtingenstrijd’ waardoor men aan ‘inhoudelijke kritiek niet meer toekwam’. Niettemin is het ‘gewaagd’ om de auteurs te plaatsen in een specifieke kerkelijke richting. Maar het bleek vast te stellen dat ‘Gods Hand’ in het werk van de genoemde drie auteurs veel meer aanwezig was dan in dat van de andere twee. De eerste drie schreven duidelijk ‘in de calvinistische traditie’ terwijl de andere twee eerder ‘conservatief-moralistisch’ genoemd kunnen worden, aldus Arjen Modderman.

- Herman Verschuren

NB. Scripties als deze maken deel uit van de Scriptiebank van de documentatie boek en jeugd van het NBLC. Ze zijn in de catalogus ontsloten als de overige documentatie, en dus ook op trefwoord te vinden. Deze scriptiebank wordt opgebouwd in samenwerking met het Platform Kinder- en Jeugdliteratuur. In het bulletin van het Platform, Documentatieblad kinder- en jeugdliteratuur kan men regelmatig overzichten vinden, kort geannoteerd. Wetenschappelijke instellingen worden uitgenodigd hun scripties, voor zover handelend over kinderlectuur of leesgedrag van kinderen, naar het NBLC te sturen, per adres NBLC, dienst boek en jeugd, postbus 93054, 2509 AB Den Haag.

Duitstalige catalogi, keuzelijsten e.d. Hoffnung, wie sie im Buche steht: Ausstellung des Börsenvereins des Deutschen Buchhandels e.V. / red. Katrin Boenig. - Frankfurt am Main: Börsenverein des Deutschen Buchhandels e.V., Abteilung Öffentlichkeitsarbeit, 1986. - 31 p. - ISBN 3-87318-59.

Geannoteerde keuzelijst oorspronkelijk Duitse en vertaalde kinderboeken waarin het alledaagse, doch niet uitzichtsloze leven wordt beschreven.

Ludwig Emil Grimm 1790-1853: Maler, Zeichner, Radierer: Ausstellung Kassel, Museum Fridericianum 1.6 - 15.9.1985 / hrsg. von Ingrid Koszinowski und Vera Leuschner. - Kassel: Weber & Weidemeyer, [1985]. - 343 p. - ISBN 3-925272-02-X. - DM 36, -.

Tentoonstellingscatalogus met opstellen over de kunstenaar Ludwig Emil Grimm, die behalve zijn broers ook veel andere bekende tijdgenoten tekende, en bovendien tekeningen maakte in enkele uitgaven van de sprookjesverzameling van zijn broers.

Else Wenz-Viëtor: Aquarelle, Federzeichnungen, Bleistiftskizzen, Gesamtbibliographie: Ausstellung in der IJB von 7. November bis 7. Dezember 1986 / Vorw. Andreas Bode; Beitr. Ingrid Lohan-Wenz, Ingeborg Ramsegger, Harmut von Hentig; Bibliogr. bearb. von Marianne Reetz. - München: Internationale Jugendbibliothek, 1986. - 46 p.

Tentoonstellingscatalogus en studie over leven en werk van de illustratrice Else Wenz-Viëtor (1882-1973). Bevat een bijdrage van haar dochter.

Im andern Land: Kinder- und Jugendbücher als Verständigungshilfe zwischen ausländischen und Schweizer Kindern / Plänung und Durchführung: Arbeitskreis Kinderbücher als Verständigungshilfe zwischen ausländischen und Schweizer Kindern; Vorw. Anna Katharina Ulrich. - Zürich: Schweizerischen Jugendbuch-Institut, 1986. - 104 p. - DM 10,50.

Geannoteerde keuzelijst met duitstalige verhalende lectuur met het thema buitenlandse kinderen, met onder meer een kleine schets van de schoolsystemen in diverse buitenlanden.

Wegehaupt, Heinz. Alte deutsche Kinderbücher: Zugleich Bestandsverzeichnung der Kinder- und Jugendbuchabteilung der Deutschen Staatsbibliothek zu Berlin / Heinz Wegehaupt. - Stuttgart: Hauswedell, 1985. - 417 p. - ƒ 214,20. - ISBN 3-7762-0238-6.

Alfabetisch ingerichte bibliografie van Duitse en in het Duits vertaalde kinderboeken, met nauwkeurige titelbeschrijvingen.

Engelstalige catalogi, keuzelijsten e.d. American writers for children, 1900-1960 / ed. by John Cech. - Detroit, Michigan: Gale Research, 1983. - XIII, 412 p. - Dictionary of literary biography Vol. 22. - ISBN 0-8103-1146-1.

Naslagwerk met 43 bijdragen over auteurs en illustratoren.

The bookfinder, when kids need books: annotations of books published 1979 through 1982 / ed. by Sharon Spredeman Dreyer. - Vol. 3. - Circle Pines, Minnesota: American Guidance Service, 1985. - XXII, 522 p. - ISBN 0-913476-49-8 (hard cover), -48-X (soft cover).

Alfabetisch op auteur gerangschikt naslagwerk over 725 kinderboeken uit de genoemde periode, waarin middels een index bij tal van problemen bijpassende boeken kunnen worden gevonden.

[p. 200]

Carpenter, Humphrey. The Oxford companion to children's literature / Humphrey Carpenter and Mari Prichard. - Oxford: Oxford University Press, 1984. - X, 586 p. - ISBN 0-19-211582-0.

Encyclopedie.

Noakes, Vivien. Edward Lear, 1812-1888 / Vivien Noakes, introd. Steven Runciman, essay Jeremy Maas. - London: Royal Academy of Arts, 1985. - 216 p. - ISBN 0-297-78636-9.

Catalogus van een tentoonstelling van het werk van Edward Lear.

Salway, Lance. Reading about children's books: an introductory guide to books about children's literature / sel. by Lance Salway. - London: National Book League, 1986. - II, 26 p. ISBN 0-85353-404-X. - ƒ 13,06.

Geannoteerde lijst van voornamelijk oorspronkelijk Engelse vakliteratuur over kinderliteratuur, ingedeeld naar onderwerpen.

Internationale catalogi, keuzelijsten e.d. Annual '87; illustratori di libri per ragazzi. - Bologna: Fiera del libro per ragazzi, 1987. - 184 p. - ISBN 0-88708-047-0. - Lire 30.000.

Geïllustreerde catalogus van de illustraties die tentoongesteld werden tijdens de Internationale Kinderboekenbeurs 1987 in Bologna. Teksten in Italiaans en Engels. Hetzelfde geldt overigens voor de Annual-catalogi van voorgaande jaren.

Children's picture book posters in celebration of IBBY Congress Tokyo / comp. Hisako Aoki, introd. Yutaka Sugita. - Tokyo: Kaisei-Sha, 1986. - 88 p. - ISBN 4-03-016010-7.

Tentoonstellingscatalogus International Board on Books for Young people (IBBY) 1986 met afbeeldingen van prentenboekposters of posters die met boeken en lezen te maken hebben.

Directory of institutions and organizations specializing in children's literature / comp. International Board on Books for Young people (IBBY), ed. Leena Maissen. - Paris: Unesco, 1985. - 2 delen. - Studies on Books and Reading 23.

Adreslijst met gegevens over allerlei instellingen en organisaties die zich bezig houden met onderzoek naar kinderliteratuur en leesgewoontes van kinderen, en het bevorderen daarvan.

The white ravens 1986: a selection of international children's and youth literature / sel. Gerlinda Burger e.a., ed. Lioba Betten e.a., transl. from the German Virginia Bronfen. - München: Internationale Jugendbibliothek, 1986. - 104 p.

Geannoteerde catalogus bij de tentoonstelling gehouden door de IJB tijdens de Internationale Kinderboekenbeurs Bologna van aanbevolen boeken uit een veertigtal landen.

Spaanse catalogi, keuzelijsten e.d. Children's books from Spain - Libros espaoles para nios. - Madrid: Federación de Gremios de Editores de Espaa, 1987. - 136 p.

Geannoteerde, als paperback utgevoerde keuzelijst van in Spanje uitgegeven kinderboeken geordend op uitgever. Series staan apart vermeld. Met bibliografische gegevens, afbeeldingen van omslagen en adressen van uitgeverijen. Geproduceerd voor de Internationale Kinderboekenbeurs in Bologna.

Catalèg d'illustrators de llibri infantil en Català / pról. Joan Granados. - Barcelona: Departament de Cultura de la Generalitat de Catalunya, Conseil Català de llibre per a Infants [enz.], 1984. 104 p. ISBN 84-500-9781-9.

Geïllustreerd overzicht van werk van hedendaagse Catalaanse illustratoren van kinderboeken. Met gegevens over de kunstenaars.

Towards excellence: case studies of good school libraries / ed. by Margaret Marshall McDonald. - London: Library Association, 1986. - XII, 92 p. - ISBN 0-85365-856-0. - ƒ 44,50.

In de hoop dat goed voorbeeld doet volgen hebben tien bibliothecarissen of leerkrachten op verzoek van de redactrice hun schoolbibliotheken beschreven. Drie primary schools, één middle school en zes secondary schools. De beschrijvingen omvatten onder meer doelstellingen, financiële middelen, verdeling van taken en beheer, inrichting en samenstelling van de collectie, en het gebruik ervan. Doordat tien mensen aan het woord zijn gelaten verschillen de beschrijvingen onderling nogal, maar in alle vertogen komen de genoemde aspecten aan bod. De secondary schools blijken alle over een full time schoolbibliothecaris te beschikken, hetgeen ook in Groot-Brittannië uitzonderlijk is, en hebben bovendien grotere collecties. In alle gevallen is de bibliotheek geen eiland, maar middelpunt in de school. Men streeft naar soms vergaande deelname van alle leerkrachten, schakelt soms ook ouders in, en houdt van schier onbeperkte openingsuren. In bijna alle gevallen is er ook een school bookshop, overigens zelden een permanente winkel: soms wordt er iedere week gedurende een middag verkocht, maar soms ook slechts enkele keren per jaar. De winkel wordt vaak door de schoolbibliotheek georganiseerd en ervaren als een welkome aanvulling. Als de winkel winst maakt, vloeit die vaak terug naar de bibliotheek. Boeken vormen nog steeds de hoofdmoot van de collectie, maar in alle tien bibliotheken zijn ook dia's, geluidscassettes met apparatuur, soms ook video idem, en documentatiekaarten te vinden, en een niet onaanzienlijk deel hiervan is door de school zelf geproduceerd, ‘tailor made for the curriculum’. In veel bibliotheken staat een computer met programmatuur ter beschikking. Merk of systeem wordt nergens vermeld. (De kans is groot dat het Acorn BBC computers betreft.) In veel, maar niet alle gevallen meldt men ondersteuning door de openbare bibliotheek, althans een locale school library service, en soms worden de tentoonstellingen vermeld van de National Book League (nu Book Trust) en de Teachers' Centres. Een aardig boekje voor wie eens wil weten hoe de buren het doen.

Jammer dat de illustraties's (grijzige foto's) wat willekeurig lijken te zijn. Een betere keus zou de informatieve waarde belangrijk verhoogd hebben.

- Herman Verschuren

NB. Dit boek is niet centraal aan de openbare bibliotheken aangeboden.

De wereld van het kinderboek; een oriëntatie in de jeugdliteratuur / onder red. van Annie Moerkercken en Hanny Spelbrink. - Groningen: Wolters-Noordhoff, 1987. - 2e herziene druk. - 326 blz. - ISBN 90-01-59341-0. - Prijs ƒ 37,50.

Vijf jaar na de eerste uigave is een herziene druk verschenen van dit boek dat - blijkens het voorwoord - een oriëntatie in de jeugdliteratuur bedoeld te zijn, bestemd voor studenten aan diverse hbo-opleidingen. De opzet, een aantal capita selecta geschreven door deskundigen, is hetzelfde gebleven. De bijdragen zijn op verzoek van de redactie zonodig geactualiseerd. Vergelijking met de uitgave van 1982 laat zien dat verschillende auteurs (zo'n 6 van de 17) herziening of aanpassing van de tekst niet nodig oordeelden. Niet altijd dus zijn nieuwe ontwikkelingen, zoals bijvoorbeeld vermeld in het eerste hoofdstuk, verwerkt; ook wordt het betoog soms geadstrueerd met titels die niet meer in de handel zijn. Zie de hoofdstukken over genres (‘Echt of onecht’), over prentenboeken, over boekbespreken of over omgaan met boeken op school. Informatie over triviale literatuur (op verschillende plaatsen in het boek te vinden) wordt nog steeds geïllustreerd met de Kameleon, Arendsoog en De Vijf, Zonder vermelding van nieuwe Nederlandse series als Bianca, Wolf, Euro 5 etc. In het lange hoofdstuk over sprookjes overheerst een romantische visie en blijft recent literair-sociologisch onderzoek buiten beschouwing.

Helemaal vernieuwd en instructief zijn de hoofdstukken over kinderen en hun gedichten, strips, informatieve boeken, boeken voor moeilijk lezenden, voorlezen en vertellen, de geschiedenis van het jeugdboek, schoolmediatheekdiensten en activiteiten op het gebied van de jeugdliteratuur. Nieuw toegevoegd is een hoofdstuk over literatuur voor immigranten. Naast de genoemde verdubbeling met betrekking tot triviale literatuur buigen verschillende auteurs zich over prentenboeken, over de functie van het jeugdboek en over genres. Op zich is dat geen bezwaar, temeer daar de meningen wel eens van elkaar verschillen, maar dan mist men wel een register, waar alle onderwerpen bijeen zijn gebracht.

Enige stroomleiding en een strakkere regie zou het geheel overzichtelijker maken, waarbij ruimte kan ontstaan voor onderwerpen die in het geheel niet of te beperkt aan de orde komen. Het hoofdstuk over omgaan met boeken op school bevat slechts één zeer specifieke methode; de daarbij behorende boekenlijst uit de eerste druk is nu echter weggelaten. Verder zoekt men vergeefs naar een beschouwing over kinderjury's, over kinderboeken als bron van geluidsband, film of tv-serie, over nieuwe ontwikkelingen op het gebied van de schoolleesboekjes. De achterflap vermeldt ‘Het aanbod van kinderboeken is tegenwoordig uitgesproken groot’; het zou interessant zijn deze uitspraak met cijfers geïllustreerd te zien.

Al met al een bundel van wisselende kwaliteit, waarin vele, met zorg en inventiviteit herziene hoofdstukken afgewisseld worden met verouderde en soms te wijdlopig gebrachte beschouwingen.

- Annerieke Freeman-Smulders

Winkler, Jürg. Johanna Spyri: aus dem Leben der ‘Heidi’-Autorin. - Rüschlikon-Zürich etc.: Müller, 1986. - ISBN 3-275-00898-6, ƒ 40,60.

In een nawoord deelt de auteur mee dat hij, doende een boek te schrijven over het geboortedorp van Johanna Spyri-Heusser, op de gedachte kwam ook haar leven te beschrijven, mede omdat er geen ‘betrouwbare biografie’ bestond. Zijn kennis van het verleden en de omgeving komt tot uiting in 4 breed opgezette hoofdstukken over het dorp, de grootouders en ouders van Johanna Spyri. Een goed gedocumenteerde voorgeschiedenis die meer dan de helft van het boek in beslag neemt; de auteur voorziet daarbij situaties en gebeurtenissen van een persoonlijk commentaar. Zijzelf komt tot leven in het laatste hoofdstuk als de dochter van een arts en een gedichten schrijvende moeder, op 25-jarige leeftijd gehuwd met een jurist en verder wonend in Zürich. Daar heeft zij heimwee naar de bergen. Moederschap noch huishouden spreken haar aan. In voortdurend schuldbewustzijn meent zij steeds te weinig vroom te zijn. De auteur legt verband tussen haar literaire werk en het overwinnen van de jarenlang voortdurende depressie. Feit is dat zij pas op 51-jarige leeftijd haar eerste verhaal publiceerde en als 53-jarige Heidi schreef. In totaal verschenen van haar 49 verhalen, bijeengebracht in 28 banden. De auteur wijst parallellen aan tussen de inhoud van de verhalen en gebeurenissen uit Johanna Spyri's leven, het dorp, de bergen en haar piëtistische levenhouding. De reactie van de kritiek, vroeger en nu,

[p. 201]

wordt slechts summier behandeld, waarbij de auteur negatieve kritiek bestrijdt of becommentarieert. De verspreiding van het boek Heidi, bewerkingen, vertalingen, komen niet aan de orde.

Het boek is uitvoerig met voetnoten gedocumenteerd. Naast een opgave van al haar werken volgt nog: een genealogie van het geslacht Heusser en een bibliografie over de gemeente Hirzel, enkele familieleden en over Johanna Spyri-Heusser zelf.

- Annerieke Freeman-Smulders