Leesgoed. Jaargang 14

Het is leuk spelen in de bibliotheek
Een interview met Firma Tip Top
Door Herman Verschuren

Voor de derde keer entte het theatergezelschap Firma Tip Top een voorstelling op het leesprogramma dat veel bibliotheken van het NBLC betrekken. Dat is uniek, en reden om eens te gaan praten met dit gezelschap, dat op deze wijze een bijdrage levert aan het streven van bibliothecarissen hun jonge lezers aan het lezen te krijgen en te houden. De interviewer is redacteur van Leesgoed, in dienst van het NBLC.

Ik spreek met de twee acteurs, in feite de kern van het gezelschap, Hanneke de Reus en Vincent Alders. Ze leggen meteen een persmap voor mijn neus, en daarin staat een handig overzicht van de geschiedenis van de groep. Dat begint aldus: ‘Zomer 1984. “Firma Tip Top” is begonnen met het maken van poppentheater. 1985. Na 2 experimentele produkties is gekozen om kindertheater te maken vóór en te spelen in jeugdbibliotheken. Die keus is gemaakt door Vincent Alders en Hanneke de Reus - die ook nu nog tekenen voor de ideeën, de vormgeving, de teksten en het spel.’

Hoe kwamen ze daar zo op? Die vraag is vragen naar de geschiedenis van de spelers.

Hanneke: ‘Ik heb de opleiding voor jeugdbibliothecaris gedaan en was tijdens de opleiding al gefascineerd door boekpromotie. Ik wou daar iets mee doen. Toen ik een half jaar in een buurthuis werkte zette ik daar een klein bibliotheekje op en ik leidde twee kinderclubs, en ik gebruikte boeken om allerlei dingen te doen. Daarna ging ik naar een Academie voor Expressie, en daar kreeg ik steeds meer ideeën. Ik heb die academie niet afgemaakt, maar ben na een paar jaar meteen met Firma Tip Top begonnen.’

Scenes uit Muurstraat 17. Foto's Annet Borchert.

Vincent: ‘Ik volgde een opleiding voor leraar tekenen en handenarbeid, maar wou geen leraar worden. Ik had ideeën voor eigen produkties. Het halve jaar dat ik toch leraar was, als vervanger, zette ik met collega's vormen van theater op, waarbij ik vooral de beeldende kant verzorgde. Ik werkte dan bijvoorbeeld samen met een muziekdocente, zodat een soort muziektheater ontstond. Eigenlijk groeide ik zo vanzelf naar Firma Tip Top toe.

Het eerste wat we deden is wat we “flapuit-theater” noemden. Theater als een boek, dat bij wijze van spreken uit hoofdstukken bestond, of uit bladzijden die je kon omslaan. Daarna hebben we een voorstelling naar aanleiding van het

[p. 176]

kinderboekenweekthema gemaakt. We namen toen contact op met de Provinciale Bibliotheekcentrale Groningen, en daar bracht men ons op het spoor van het leesprogramma.’

Die eerste voorstelling heette Het hotel achter de bergen en werd ongeveer 50 keer gespeeld. De tweede voorstelling, Liever rauw dan met een sausje, was in ongeveer 80 bibliotheken te zien. De derde voorstelling, Muurstraat 17, is meer dan 100 keer gespeeld.

- Het gezelschap valt kennelijk in de smaak, hoewel de benoeming, in januari dit jaar, van een zakelijk leider ook invloed zal hebben?

Beiden, afwisselend: ‘We wilden van begin af aan professioneler worden, en investeerden daarom alle inkomsten in decor, uitrusting, belichting, en mensen. In het begin deden we alles met zijn tweeën. Maar al voor de tweede voorstelling hadden we iemand voor de belichting, iemand voor de muziek, mensen die poppen maakten, en decoronderdelen, en een regisseur. Dit jaar kwamen daar nog een roadie en een zakelijk leider bij. Dat heeft inderdaad invloed. Voordien moesten we het toch vooral van mond-op-mond reclame hebben, en dat speelt nog een grote rol. Je moet jezelf voortdurend onder de aandacht brengen, en het scheelt enorm als iemand dat voor je doet. Hoe meer wij ons op spelen kunnen concentreren, en bijvoorbeeld niet ook nog de bus rijden en alles zelf opbouwen en afbreken, hoe beter we spelen. We treden ook steeds vaker in theaters op.’

- Is dat niet een heel ander soort spelen? En levert dat geen financiële problemen op? Een bibliotheek kun je niet het bedrag vragen dat je een theater vraagt.

Hanneke: ‘Spelen in de bibliotheek is heel anders dan spelen in het theater. In de bibliotheek spelen we voor bijna uitsluitend kinderen, en dan meestal een hele bak vol. In het theater treffen we ook ouders aan. Ook is de afstand tussen publiek en podium in de bibliotheek gevoelsmatig minder groot, zodat je makkelijker reacties krijgt.’

Vincent: ‘Voor kinderen is de bibliotheek vaak een vertrouwde omgeving, het is er gezelliger dan in het theater, de sfeer is informeler. We spelen heel graag in bibliotheken.’

Hanneke, die dat bevestigt: ‘Toch zoeken we ook het theater op, want als je, zoals wij, professioneler wil gaan werken, is dat echt nodig. Maar we houden voorlopig onze voorstellingen met opzet zo, dat ze ook met de beperkingen die de bibliotheek als speelruimte heeft gespeeld kunnen worden. En we zijn van plan ook volgend jaar weer een voorstelling naar aanleiding van het leesprogramma uit te brengen.’

Vincent: ‘We hebben soms wel commentaar gekregen op de verschillen in prijzen. Maar we houden het zo. Per slot van rekening kunnen theaters toegangsprijzen vragen, en bibliotheken niet.’

- In jullie persmap staan twee premières voor Muurstraat 17 genoteerd: 23 september in Het Kruithuis in Groningen, en 7 oktober de landelijke première in de Rotonde in Amsterdam. Toch hebben jullie dat stuk dus al tientallen keren gespeeld.

Vincent: ‘Ja, daaruit blijkt ook hoe ver die twee circuits van elkaar verwijderd zijn. Om in het Theaternetwerk te worden opgenomen moet je beoordeeld worden door daartoe door het Theaternetwerk aangewezen mensen, meestal mensen die zelf op de een of andere wijze met kindertheater te maken hebben. Bovendien is het erg prettig om aandacht in de pers te krijgen. Die premières zijn speciaal hiervoor bedoeld. En al hebben we Muurstraat 17 nu al vele keren in de bibliotheek gespeeld, ik kan je zeggen dat we voor zo'n première behoorlijk zenuwachtig zijn, zelfs al is ons vorige stuk ook al in het Theaternetwerk opgenomen.’ Die zenuwen worden door Hanneke beaamd; dit gesprek vindt enige dagen voor de Groningse première plaats. Overigens is er eigenlijk nog een derde première: op 8 november spelen ze in de Beursschouwburg te Brussel.

- Is er een ontwikkeling in jullie voorstellingen aan te wijzen?

Hanneke: ‘We hebben nog steeds dezelfde aanpak als drie jaar geleden, wat dat betreft zijn we niet erg veranderd. We zijn tevreden over die aanpak. Ik heb wel het idee dat we steeds beter worden. En we blijven bijvoorbeeld met zijn tweeën spelen, niet alleen omdat dat ons bevalt, maar ook omdat meer spelers meer ruimte vragen, en we ons bewust willen beperken met het oog op de speelruimtes in bibliotheken.’

Vincent: ‘We gaan iedere keer bewuster om met de middelen die we kunnen

[p. 177]

gebruiken, en in die middelen kunnen we steeds meer investeren. We hebben ook erg veel aan de regisseurs die we vragen. Voor Muurstraat 17 bijvoorbeeld hebben we buitengewoon veel geleerd van Lejo Dijkgraaf.’

Hanneke: ‘De laatste tijd spelen we ook voor geestelijk gehandicapten, en dat vinden we ook wel erg leuk. We passen de voorstelling dan fors aan, en anders dan zoals we dat voor verschillende leeftijden doen. Er verdwijnt bijvoorbeeld heel veel tekst.’

- Wat is het aandeel van ieder van jullie afzonderlijk in de produktie van voorstellingen?

Mijn gesprekspartners kijken elkaar eens aan.

Vincent: ‘De voorbereiding voor een nieuw stuk verloopt bij ons planmatig, en voor ons beiden hetzelfde. We lezen een groot deel van de boeken van het leesprogramma, gaan ideeën inventariseren, associëren, en stellen een termijn vast waarbinnen we een besluit moeten nemen.

Dan gaan we het stuk verzinnen, en daarbij hebben we wel verschillende invalshoeken.’

Hanneke: ‘Ik begin met het verzinnen van verhalen, of delen van verhalen, en ik ga teksten schrijven.’

Vincent: ‘En ik maak vooral schetsen. Ik benader het stuk van de beeldende kant, en Hanneke doet vooral de woorden, zou je kunnen zeggen. Tot nu toe komen we er altijd wel uit.’

- Hoe dicht blijven jullie bij het thema van het leesprogramma?

Vincent: ‘Niet zo dicht. We lezen dus wel veel boeken, maar niet met de bedoeling die op de een of andere manier in het stuk te verwerken, zoals in die eerste Flap-uit voorstellingen, wel om ideeën op te doen. We proberen een voorstelling te maken, die past bij het thema, maar ook buiten dat kader gespeeld kan worden. Zo kwamen we met het leesprogramma Wonder boven wonder na het overwegen van veel mogelijke uitwerkingen tenslotte bij verwondering als motief terecht, en bij een eigen fantasiewereld.’

- Toekomstplannen?

Vincent: ‘Doorgaan met Firma Tip Top natuurlijk, en voorlopig vreet dat tijd. Daarnaast hebben we ieder onze eigen ideeën. Ik denk dan aan beeldende kunst.’

Hanneke: ‘En ik aan schrijven. Ik denk dat ik nog wel eens een kinderboek schrijf.’

Vincent: ‘De keus waar we met Firma Tip Top voor komen te staan is of we ons nog zo expliciet op de bibliotheken kunnen richten als we meer in theaters gaan spelen. Maar dat is nu nog verre toekomst. Voorlopig gaan we door zoals we nu bezig zijn. En we vinden het echt leuk om in bibliotheken te spelen.’

In Muurstraat 17 is Pietje de hoofdpersoon. Die heeft haar eigen wereld boven op het dakterras, in de deftige Muurstraat. De grote wereld kan ze maar matig waarderen, ze wordt er teveel rondgecommandeerd. In haar eigen wereld wonen wonderlijke dieren, zoals Jannie het dwergnijlpaardje. Die maken er een vrolijke boel van, tot verdriet van de mussen, die de naam van de buurt bevlekt zien. En er is een gemene rijke man die Jannie in zijn show wil hebben.
De voorstelling is bedoeld voor kinderen van zes tot twaalf jaar, maximum aantal 100, speelduur 1 uur zonder pauze, opbouwen en afbreken kost elk 2 uur. Minimale maten speelvlak 4 meter breed, 3 meter diep en krap 3 meter hoog. Er moet volledig verduisterd kunnen worden.
Kosten: voor bibliotheken en scholen is de utkoopsom exclusief btw ƒ 375, - per voorstelling, voor theaters ƒ 750, -. (Of de tegenwaarde in Bfr.) Daarboven komen reiskosten à ƒ 0,50 per km gerekend vanaf Groningen.
Inlichtingen: Firma Tip Top, Noorderhaven 24, 9724 VK Groningen, telefoon 050-183184.