Leesgoed. Jaargang 14

[p. 149]

De strip hapt naar adem
Overzicht van instellingen, vaktijdschriften en ander stripgoed
Door Rik Pareit

Zoals op het gebied van het kinderboek en -tijdschrift een reeks specifieke instellingen en vakperiodieken valt aan te wijzen, zo geldt dat ook voor stripland. Eigen prijzen, eigen musea en documentatiecentra, eigen tentoonstellingen en vakperiodieken. Rik Pareit, BRT-medewerker en striprecensent, geeft een overzicht.

Het gaat niet goed met de strip, verkondigen kenners hardop. ‘De markt is verzadigd,’ zegt Hennie Wesseling, voorzitter van het ‘Stripschap’, ‘het fenomeen video en compact disc verdringt de strip als consumptieprodukt.’ Hoe goed of slecht staan de Belgische en Nederlandse strips en stripbladen ervoor? Hoe zit het met stripinformatie? Welke stripevenementen pik je nog mee en welke niet? Een balans.

Belgische strip in Franse handen

Het franstalige Belgische weekblad Le Vif-L'express (de tegenhanger van het nederlandstalige Knack) wijdde in april dit jaar zijn hoofdartikel aan de verpieterende Belgische strip. De twee grootste Belgische stripuitgeverijen, Lombard en Dupuis, zijn opgekocht door Franse groepen en hun partners, zo schrijft Le Vif. Lombard is voor 60 procent in handen van de Parijse groep Fleurus. Dupuis is opgekocht door Hachette, een Franse multimediale maatschappij, en de Groep Brussel-Lambert. Waarmee Dupuis grotendeels Frans-Belgisch is geworden (daarnaast bezit een Zwitsers Dupuis-familielid nog 4,4 procent van de aandelen). De overblijvende ‘grote’, de Doornikse uitgeverij Casterman, blijft voorlopig buiten schot.

Na een relatieve groei tot de helft van de jaren '70 is de Belgische stripbladenmarkt ineengestuikt. Het lot van de nederlandstalige stripbladen Kuifje en Robbedoes is in België niet los te maken van dat van hun franstalige originelen Tintin en Spirou (waarvan het grotendeels doorslagen zijn). De feiten? In 1968-70 was er op de Franse markt de concurrentie van het stripweekblad Pilote, erg vernieuwend in die tijd, maar inmiddels ook in moeilijkheden en gefusioneerd met het buitenissige Charlie. Televisie drong zich meer en meer op en later nog kwamen video, computerspelletjes en compact disc. Er was de concurrentie van de stripalbums zelf (die het weekblad zijn gaan verdringen, waardoor het veel van zijn redactionele identiteit verloor en uitsluitend nog als catalogus voor het uitgeverijfonds ging functioneren) en er was de splitsing volwassenen-en kinderstrips (waardoor men zich nu tot twee soorten consumentengroepen moest gaan richten, waar er vroeger maar één was: de groep van 7 tot 77 jaar). Tenslotte stortte ook de albummarkt in elkaar als gevolg van overproduktie.

Pogingen om de stripweekbladen nieuw leven in te blazen zijn tot nu toe mislukt. Een apart nederlandstalig katern in ‘Robbedoes’, nieuwe formules zoals het plaatsen van meer platen per week van een vervolgverhaal: het zette niet direct zoden aan de dijk.

Erwin Cavens, al 10 jaar redacteur bij Robbedoes en de enige nog in die functie, wijst met beschuldigende vinger naar zijn directeuren. ‘Het zijn bankmensen, die weinig affiniteit hebben met de strip,’ zegt hij, ‘beleggen in strips is niet iets wat op korte termijn rendeert, je moet eerst heel wat investeren alvorens je resultaten ziet, en dat hebben ze bij ons niet door.’ Ook Kuifje moddert maar aan en ziet veel van zijn slecht ‘verzorgde’ sterauteurs (Cosey, Martin...) hun biezen nemen. En ondertussen overweegt de weduwe Hergé de naam Kuifje aan het weekblad te onttrekken omdat ze heel wat strips te ‘verregaand’ vindt...

Eppo-Wordt Vervolgd, Donald Duck, Titanic...

Het bekendste algemeen stripblad in Nederland is Eppo (van het mediaconcern VNU), dat in 1985 de titel Eppo-Wordt Vervolgd meekreeg, waarmee de makers aansluiting probeerden te vinden met het populaire TV-stripprogramma van de AVRO. Ook hier had men met dalende verkoopcijfers te kampen, maar met de nieuwe formule - meer Nederlandse tekenaars en het herplaatsen van oude series, wat financieel goedkoper uitkomt - schijnt de situatie gestabiliseerd.

Populair en onverwoestbaar is het weekblad Donald Duck (ook van VNU), niet zozeer in België, dan wel in Nederland en Frankrijk. Volgens Le Vif heeft dat te maken met het feit dat het kinderblad al decennia onveranderd is gebleven, zodat de ouders weten wat ze eraan hebben. Bovendien profiteert Donald Duck van de wisseling van generaties en van regelmatige verschijning van de Disney-figuren op het TV-scherm. Een vorm van gratis publiciteit. Televisie is trouwens iets waar alle uitgeverijen in geïnteresseerd zijn. Animatiefilm lijkt hier de magische sleutel tot het succes, hoewel de Amerikanen en vooral de Japanners zware concurrenten zijn.

In navolging van Frankrijk, waar een specifieke stripmarkt voor geïnteresseerde volwassenen was ontstaan (en waar de strip sowieso minder een infantiel imago bezit), wilde men ook bij ons dat marktsegment aanboren. België sloeg de bal mis met Spetters (té anti en té grof naar Vlaamse normen). Nederland zag Tante Leny en Talent aan zich voorbijgaan, die teveel nog teerden op gedateerde ‘underground’. Gummi kwam niet echt van de grond. Het nederlandstalige Métal Hurlant hield het amper enkele nummers vol. Voorlopige blijvers zijn Wordt Vervolgd (Casterman, evenknie van het Franse A suivre, maar sinds 1985 met vernieuwde Nederlandse redactionele inbreng) en Titanic (Dendros, vroeger Comic Design). De oplages van beide bladen zijn niet te vergelijken met die van Robbedoes of Eppo-Wordt Vervolgd. Ze zijn dan ook niet bestemd voor een groot publiek, vanwege te moeilijk, te vernieuwend. Het adolescenten- en volwassenenpubliek is helaas ook een grillige en onvoorspelbare doelgroep. Iedere nieuwe serie kan een gok zijn. Ondertussen zouden er zowel bij Dupuis als Lombard plannen bestaan voor gelijkaardige, meer ‘artistieke’ bladen. Maar dat wordt al jaren gefluisterd. De tijd van het blad en de strip voor alle leeftijden lijkt definitief voorbij. Wie er toch in slaagt iedereen te strikken voor een bepaald produkt, prijst zich gelukkig. Inhakend op het verschijnsel van een beperkte, maar geïnteresseerde, meer volwassen stripconsumentengroep, ontstonden kleinere uitgeverijen, die zich gingen specialiseren in het uitgeven van curiosa, luxe-albums (een trend waarop ook de ‘groten’ sprongen), serigrafieën of waardevol stripwerk in beperkte oplage: Rijperman, Arboris... Het Belgische Den Gulden Engel sluit daar min of meer bij aan, maar probeert ook een breder fonds uit te bouwen voor een breder publiek.

Stripschrift

Wie zich voor de hierboven vermelde stripgeschiedenis en -evolutie interesseert, kan hiervoor zelden terecht in wijdverspreide kranten, tijdschriften of andere media. Het stripgebeuren hoort nog steeds niet thuis in het algemene cultuurgebeuren. Alleen gespecialiseerde bladen kunnen je hierover inlichten. En dan nog moeten ze compromissen sluiten om hun kop boven water te houden. Het Nederlandse Stripschrift (een initiatief van het ‘Stripschap’) is het grootste stripinformatieblad in ons taalgebied (oplage: een krappe 5000 exemplaren, waarvan de helft abonnees). Stripschrift koos het midden tussen vakblad met artikels over strips,

[p. 150]

interviews met stripmakers en stripinfo en fanblad met onuitgegeven of speciaal materiaal van populaire tekenaars, stripweetjes of stripbibliografieën.

Want strips lezen mag dan wel een populaire bezigheid zijn, over strips lezen is dat heel wat minder. Vandaar de middenweg.

In de loop van zijn bestaan heeft Stripschrift al voor heel wat hete vuren gestaan. Verandering van uitgeverij, onregelmatig verschijnen, het leeglopen van de redactie, etcetera. Dat heeft er natuurlijk mee te maken dat het blad steunt op vrijwilligersinzet, waar niet veel geld mee te halen valt; een andere oorzaak is de slappe leidinggeving van het ‘Stripschap’ zelf, die het blad te weinig impulsen geeft. Dit jaar werd een nieuwe poging ondernomen om het blad alerter, actueler en aantrekkelijker te maken. Het blad verschijnt nu vast tweemaandelijks, is dikker geworden (wat meer publicatiemogelijkheden geeft) en kreeg een harde kaft. Te oordelen naar de eerste twee nummers, die ik inmiddels kreeg toegestuurd, is het voor de makers nog wel even wennen met de nieuwe formule: het stikt van de drukfouten en sommige bladen in het tweede nummer bleven (in mijn exemplaar althans) onbedrukt. Maar hoe dan ook, naast het kleinere Striprofiel is dit het degelijkste wat er op nederlandstalig gebied aan stripinfo voorhanden is.

Stripevenementen

Het mag dan al iets minder goed gaan met de strip in het algemeen, aan belangstelling heeft het stripwezen ondertussen niet ingeboet. Integendeel. Het aantal stripmanifestaties breidt alsmaar uit. We zetten de voornaamste op een rijtje.

In Nederland is er de Strip-Driedaagse, traditioneel in de maand september in Breda, maar dit jaar pas in november (van 20 tot 22) en wel in het Congresgebouw in Den Haag. Het thema - want iedere Strip-Driedaagse loopt rond een thema - wordt: ‘De Negende Hemel’, waarin zowat alle aspecten van de strip vervat zullen liggen. Aan de Strip-Driedaagse is ook al gewoontegetrouw een colloquium verbonden en dat zou dan als onderwerp ‘strips en geweld’ hebben (vroegere onderwerpen waren onder andere strips in het onderwijs en de volwassen strip). De Strip-Driedaagse is een totaalgebeuren met optredens, signeeracties, veilingen, film, een tweedehandsbeurs, een tentoonstelling en dies meer. Jaarlijks wordt bij die gelegenheid ook de Stripschappenning uitgereikt aan een verdienstelijke Nederlandse tekenaar. Laatst was dat Dick Materna.

De Strip-Driedaagse is vooral een commercieel gebeuren. De meeste uitgeverijen komen erop af met nieuwigheden en plannen ook een aantal uitgaven met het oog op deze manifestatie.

Het is een gelegenheid om alles wat er op stripgebied verhandeld wordt eens bij elkaar te zien: van albums over posters tot gadgets. Het is er doorgaans erg druk (het hele gebeuren speelt zich tijdens het weekend af), maar een doorwinterde stripliefhebber maalt daar niet om. Overigens vind je hier en daar buiten het gewoel van de stripstands wel een rustruimte. De Strip-Driedaagse trekt vooral Nederlanders. Minder dan 10 procent zijn Belgen.

In de herfstmaand oktober kan je in het prachtig gelegen Ardense stadje Durbuy terecht voor een weekend-stripfestival. Hier is niet zozeer de commerciële activiteit interessant, want het is bijna uitsluitend een francofone aangelegenheid, maar je moet wel de randactiviteiten meepikken. Doorgaans zijn dat retrospectieves of tentoonstellingen (vorig jaar onder andere: de originele platen van het album Laïyna van Hausman en een retrospectieve van Mitacq, schepper van de Beverpatroelje), verspreid over het hele historische stadje. En over dat laatste hoef je je absoluuut geen zorgen te maken, want Durbuy prijst zich toeristisch aan als het kleinste stadje ter wereld. De sfeer is er heel wat bezadigder dan bij de Strip-Driedaagse en wie even op adem wil komen, kan dat in een streekrestaurantje of langs de oevers van de Ourthe, die zich om het stadje heen kronkelt. Een heerlijke strip-herfstuitstap.

Nieuwkomers in dit rijtje zijn de stripevenementen in de Belgische kuststeden Koksijde en Middelkerke, en dat in het voorjaar. Middelkerke is uitsluitend commercieel bedoeld (met de nieuwste uitgaven ter plaatse) en bestaat pas sinds dit jaar. Een vervolg is nog niet zeker. Koksijde bestaat al een tijdje en is tot nu toe sterk op kinderen afgesteld, met wedstrijden, tekenfilmpjes en dergelijke. Tentoonstellingen nemen ook hier evenwel een belangrijke plaats in.

Het stripschap
Het stripschap noemt zich het Nederlands Centrum voor Belangstellenden in Strips en heeft als doelstelling de Nederlandse strip te bevorderen, naast de strip in het algemeen. Daarvoor beschikt het centrum over een informatiedienst, het stelt tentoonstellingen ter beschikking rond een bepaald thema en het bezit ook een filmotheek, toegespitst op filmpjes met stripfiguren in de hoofdrol (De Bommelfilm bijvoorbeeld of de allereerste ‘Mickey Mouse’). Verder is het Stripschap actief op het uitgeversvlak. In samenwerking met uitgeverij Arboris geeft het stripcentrum de zwartwit reeks ‘Uit de Toonder-studio's’ uit, een verzameling van het werk, zoals de titel het zegt, uit de studio van Maarten Toonder. Leden van het Stripschap krijgen deze reeks tegen een iets voordeliger prijs. Het Stripschap heeft namelijk een zogenaamde ‘ledenservice’, waarbij het secundaire literatuur over strips, die in het normale circuit moeilijk te vinden is, ter beschikking stelt van zijn leden.
Maar zo heel veel moet je je daar niet van voorstellen, want de lijst met die secundaire literatuur is al jaren zo goed als onveranderd gebleven.
Tenslotte is het Stripschap ook de geïnspireerde kracht achter het blad Stripschrift, een momenteel tweemaandelijks blad met en over strips, en achter de Strip-Driedaagse, een jaarlijks stripevenement in Nederland.
Het Stripschrift werd opgericht in 1968 en telt nu zo'n 2000 leden (in 1980 waren het er nog een 1100), een aantal dat stabiliseert. Haast alle leden zijn Nederlanders, met uitzondering van een 50 tot 100 Belgische leden. Behalve de ‘ledenservice’, genieten de Stripschapleden ook gratis toegang bij de Strip-Driedaagse (ze krijgen daar ook nog een tas bij met allerlei stripsnuisterijen) en andere Stripschap-evenementen, van een reductie op Stripschrift, een periodiek verschijnend leden-informatieblad en van een Stripschap-jaarkalender.
(Voor informatie: Het Stripschap 020 - 85 22 29)