Leesgoed. Jaargang 14

Prentenboeken maken is ambachtelijk werk
Een interview met Ingrid en Diet Schubert
Door Truusje Vrooland-Löb

Ingrid en Dieter Schubert: twee illustratoren van Duitse herkomst die wonen en werken in Amsterdam en zowel afzonderlijk als samen prentenboeken hebben gemaakt die door publiek en kritiek gunstig werden ontvangen. De vraag wie nu precies wat doet in gezamenlijke produkten wordt ook in dit interview niet beantwoord. Maar wel wordt een verrassend licht op Monkie geworpen. De interviewer is freelance publiciste en lid van de redactie van Leesgoed.

De mens is een sociaal wezen dat moeilijk zonder zijn soortgenoten kan functioneren, en mensen werken ook meestal samen. Sommige mensen werken heel erg samen, zelfs kunstenaars. We kennen allemaal de schrijvende of acterende duo's (b.v. Van Kooten en De Bie), de dansers-combinaties (Ebbelaar/Radius) of de samenwerking van een auteur en een tekenaar die elkaar nodig hebben om tot een geslaagd eindprodukt te komen.

Er zijn ook tekenende twee-eenheden. Wat is het geheim van zo'n succesvolle samenwerking? Is het een complementaire zaak, dus een elkaar aanvullen, of heeft het te maken met een soort ‘adrenaline-effect’, een elkaar-via-humor inspireren, dat ontstaat bij dit samen werken? Misschien ligt het soms aan een grote mate van vergroeidheid of verknochtheid met elkaar, door familiebanden (de zusjes Heymans) of huwelijksbanden, zoals bij het kunstenaars-echtpaar Ingrid en Dieter Schubert.

De Pluim van de Maand maart was voor het prentenboek Monkie, dat Dieter Schubert (alleen) maakte. Een gesprek met hen, op een Amsterdamse etage over het maken van prentenboeken, en over het samenwerken.

Successtory

Ondanks een begroeting in rap Nederlands blijkt snel dat de Schuberts van huis uit tot onze Oosterburen behoren. Ingrid (1953, klein, tenger, en zeer expressief) vertelt meteen dat ze tien jaar geleden samen, met een Duitse studiebeurs, naar de Rietveld-academie in Amsterdam kwamen. Daarvóór hadden ze allebei de ‘Fachhochschule für Design’ (afdeling schilderen en vrije grafiek) al doorlopen, en deden ze een vervolgstudie ‘Kunstpedagogiek’ aan de Academie in Münster, die helaas niet geheel beviel.

Ingrid: ‘Er was daar geen rust en ruimte om artistiek goed bezig te zijn. Dieter moest bijvoorbeeld op de gangvloer werken.’ Toen een vriendin met een Amsterdammer trouwde en hen een flat in Amstelveen aanbood, en ze even later ook allebei op de Rietveld-academie werden aangenomen, hadden ze èn woonruimte èn een opleidingsplaats èn een beurs om naar Nederland te komen.

Ingrid: ‘De beslissing om hier te blijven was achteraf gezien heel goed; heel vruchtbaar.’

In het kader van hun studie maakten ze voor hun docent Piet Klaasse ‘voor de grap’ samen Er ligt een krokodil onder mijn bed. Klaasse's opdracht was een eigen verhaal te maken en dat te illustreren. Ze besloten bewust het zwaartepunt bij de tekeningen te leggen. Piet Klaasse bracht daarna - zoals zo vaak bij zijn begaafde leerlingen - het contact met uitgeverij Lemniscaat voor hen tot stand. Binnen vier weken was het hele boek af en kon het gedrukt worden. Als eindexamenproject maakten ze Helemaal verkikkerd, dat pas na wat veranderingen op instigatie van de uitgever in tweede instantie ook werd uitgegeven. Een soort successtory dus. Vooral omdat ze niet in eerste instantie hadden gekozen voor illustreren maar begonnen waren op de afdeling vrije grafiek.

Rode draad

Dieter wilde eerst schilderen en grafiek doen en beeldhouwen en vond toen nog: ‘Een kunstenaar moet niet illustreren, om aan de kost te komen, maar moet schilderen.’ Maar omdat de docent schilderen niet geheel in hun lijn paste, en omdat Ingrid ook wel de richting van de gebonden grafiek op wilde, kwamen ze bij Piet Klaasse terecht. ‘Hij geeft echt constructieve kritiek; daar heb je veel aan. En legt je niet in de watten, maar prikkelt je tot prestaties. Het is zelfs zó, dat we nu nog elk boek met hem bespreken, laten zien.’ Ingrid: ‘Eigenlijk is de kinderboek-illustratie toch al jaren een rode draad in ons leven. We hebben in Duitsland in een kindercrêche gewerkt om geld te verdienen. Allemaal van die kabouters van

[p. 57]

tweeëneenhalf waartegen Dieter zich echt nogal anarchistisch opstelde, en waar ik weer rustgevend mee omging. Daar hebben we veel ervaring met jonge kinderen opgedaan. Ook al is het toeval dat we nu prentenboeken maken, de belangstelling voor kinderboeken is er al veel langer. Met een goed prentenboek maak je kinderen gevoelig voor kwaliteit. Het is niet alleen vermaak, maar het werkt dóór. Kinderen zijn gevoelig voor kleuren, en kunnen kijken. Wij zien onze boeken als een produkt van ambachtelijk werk en niet als een kunstuiting of kunstobject met zo'n wazig artistiek aureool eromheen!’

Ingrid, Hanna en Dieter Schubert

Vooral Dieter (1947, rustig en bedachtzaam formulerend) schildert en aquarelleert veel en maakt dan dingen die verschillen van zijn boekillustraties.

Dieter: ‘Kinderboeken maken doen we met veel plezier, dat moet je niet onderschatten. We léven echt met zo'n boek. Maar ik ben heel blij als het af is, en ga dan aan andere dingen beginnen. Ik kan meer in de vrije kunst kwijt; het is een tegenpool van het illustreren. Altijd alleen maar illustreren zou me heel ongelukkig maken. Er is een soort wisselwerking tussen het vrije werk en de illustratie. Zonder een echte technische (schilder-)ondergrond kun je niet illustreren, dat heeft alles met een degelijke opleiding te maken. Je kunt de technieken die je beheerst - bijvoorbeeld met betrekking tot het kleurgebruik - toepassen in je illustratie, want je kent de theoretische achtergrond ervan en wat voor effect een bepaalde combinatie oplevert. Bij het illustreren kun je dan zodoende als het ware uit je schouder werken en niet vanuit je handgewricht. Verder moet je, als je voor kinderen illustreert, heel concreet werken. De herkenbaarheid is belangrijk: een kind moet in één oogopslag een geit van een hond kunnen onderscheiden. Met schilderen mag je veel meer verdoezelen. In onze prentenboeken mogen nooit discriminerende elementen zitten, en ook moeten de illustraties niet te stereotiep rolbevestigend zijn, al zul je bij ons niet gauw stoere moeders en verwijfde vaders aantreffen. Eerlijkheid is erg belangrijk en we maken geen karikaturen (wèl een enkele overdrijving) en ook niets belachelijk, omdat dat niet kan voor jonge kinderen.’

Samen aan tafel

Op de vraag hoe hun samenwerking nu precies in elkaar zit, en vooral wíe wàt tekent, geven beide kunstenaars niet echt antwoord. Ze zien het nut van dit soort in-de-keuken-kijken niet in (‘zelfs onze uitgever weet het niet’) en willen alleen het volgende kwijt.

Dieter: ‘We werken veel in een gemengde techniek van aquarel met potlood. Elk boek heeft een zekere voorbereidingstijd nodig. Het verhaal is er meestal eerst en dat zien we vooral in beelden. Als het verhaal goed in elkaar zit wordt er voor een bepaalde compositie gekozen en dan beginnen we die uit te werken in potloodschetsen. Deze schetsen ruilen we, en eventuele suggesties voor veranderingen geven we aan op transparant papier dat we op de tekening leggen. We werken níet in elkaars tekening.’

Ingrid: ‘Dieter is expressiever; zijn potloodstreep is duidelijker, en de mijne is wat voorzichtiger. Meer zeg ik niet hierover. Het tekenen gebeurt aan één tafel in de huiskamer. Dieter maakt altijd rommel en dan schuif ik zijn spullen naar zíjn kant en komt er even ruzie. We kennen elkaar al heel lang, dus ook elkaars sterke en zwakke kanten. Onze ontwikkeling hebben we samen doorgemaakt en we leven - misschien daarom ook - vierentwintig uur per dag in goede verstandhouding samen.’ Dochter Hanna van vier speelt met haar vriendinnetjes met allerlei speelgoed in dezelfde kamer terwijl haar ouders aan tafel werken.

Dieter: ‘Misschien zou buitenshuis in een atelier werken de concentratie verhogen, maar ik zou die keuvelgeluidjes op de achtergrond toch missen. Naast “Hanna, mag ik nu even het rood” geeft het toch ook de mogelijkheid om voor een bepaalde houding te vragen aan een kind: “blijf even zo stilzitten”.’

Hanna's aap

Monkie (1986, Lemniscaat, ƒ 19,90) is een prentenboek zonder woorden, waarin Dieter Schubert heel gedetailleerd in een groot aantal aquarellen een eigen wereldje weet te creëren. Een speelgoedaap mag mee met een kleutertje en Moeder op een fietstocht. Ze gaan de ganzen voeren, maar moeten op een gegeven moment snel naar huis om aan een fikse regenbui te ontkomen. Dan verliest het kindje de aap. En hoe ze daarna ook zoeken, deze blijft onvindbaar. De dieren uit het bos gaan slepen met Monkie: de muizen, de egel en een ekster. Tot hij enige seizoenen later ernstig gehavend door een poppendokter uit een slootje wordt opgevist! En die reviseert de arme speelgoed-aap helemaal en zet hem in de etalage van zijn winkel, waar op een mooie sneeuwdag het kind op een slee langskomt...

De hoofdpersoon van Monkie.

Ingrid: ‘Monkie is het verhaal van Hanna's aap. Hij heeft bestaan, en was de lelijkste aap die we ooit gezien hebben, compleet met oranje strik, groen jasje en geruite broek. Anderhalf jaar oud heeft Hanna hem gekregen van het zoontje van een vriend, en het was liefde op het eerste gezicht. Deze aap zijn we op die manier kwijtgeraakt en is nooit meer teruggevonden ondanks speurtochten en zoekbrieven die we bij winkeliers in de buurt ophingen. Het kind uit het prentenboek is dus ook Hanna met haar mooie mutsje op en haar lievelingsjasje aan. Eigenlijk moeten boeken losstaan van een kind, het intieme gebeuren van zo'n kinderleven mag niet misbruikt worden. Denk maar aan Christopher Robinson van Milne.’ Dieter: ‘We tekenen heel veel uit het hoofd. Wel kijken we hoe de dingen in elkaar zitten, maar het meeste speelgoed uit Monkie is verzonnen. Ik denk dat het beter werkt; echte poppen en speelgoeddieren hebben vaak iets griezeligs door hun zoetelijkheid. Natekenen van bestaand speelgoed zou waarschijnlijk ten koste gaan van de levendigheid van de tekening en een kil, statisch effect veroorzaken. Je maakt het

[p. 58]

tekenen voor jezelf ook spannender als je dit soort zaken creëert. In Monkie is heel bewust een perspectief-element toegepast: dichtbij/veraf en groot/klein.’

Waarom een boek van Dieter alleen?

Ingrid: ‘Hij is dol op het tekenen van dieren, en heeft veel gevoel voor de anatomie daarvan. Verder wilde hij een soort vervolg maken op Ravestreken - ook van hem alleen - en een wensvervullend verhaal tekenen over wat er met die verloren aap gebeurd zou kunnen zijn. Ik maak nu ook een boekje alleen voor uitgeverij Zwijsen. Verder zijn we weer bezig met een gezamenlijk project; dat willen we ook graag zo houden. Want zo is het altijd geweest. Dieter is een Kreeft en ik ben een Ram: twee verschillende naturen die fijn samen kunnen werken. Collega Peter Doebele noemt ons altijd “Hermann und Dorothea” en zo voelen we ons ook.’

Hun prentenboeken worden eerst in het Duits geschreven en dan door de uitgever voor de boekenbeurzen (Frankfurt en Bologna) in het Engels vertaald en pas daarna in het Nederlands. Ze bereiken inmiddels grote oplagen in Duitsland, heel Scandinavië, Frankrijk en Amerika, Japan en China en dat is voor een ‘boekenmaker’ prettig.

Want, zegt Dieter Schubert: ‘Dat is het mooiste wat je kan gebeuren als kunstenaar, met opdrachten aan de kost komen; in je levensonderhoud voorzien....’