Leesgoed. Jaargang 14

[p. 33]

Goed gelezen
Uit de B-kast
Door Joke Linders-Nouwens
Boeken voor lezers van 8-12 jaar

Het initiatief voor St. Kitts van de Bovenwindse (eind 1985) had behalve met het enthousiasme van de redactie veel te maken met het schaarse aanbod aan kindertijdschriften in Nederland. Met St. Kitts, Ezelsoor en Taptoe in nieuwe uitvoering waren er toen ineens drie voor ongeveer dezelfde leeftijdsgroep. St. Kitts heeft het moedig vijf nummers (waaronder 4 en 5 als dubbelnummer) uitgehouden en is nu voor onbepaalde duur van de markt verdwenen.

Het was een aanstekelijk blad, in de zin van uitdagend, prikkelend om naar en in te kijken, maar ook tamelijk kinderachtig omdat er niet gewerkt werd met echte mensen, maar met papieren figuren, met pseudoniemen die in een eigen, andere wereld leven, de wereld van St. Kitts, een eiland ergens tussen fantasie en realiteit, met een eigen humor als ‘Ik zing voor u een lied, een lied van een eiland, een eiland met zonder verdriet’. De mensen die dat eiland bevolken heten bv. meneer de la Kaderrie, je eet er kannibalentomaat of stoplichtzandkoekjes, en waar zich problemen voordoen werden die vakkundig gerelativeerd door Tjitjikof. Ondanks de wat oubollige leukigheid heb ik veel waardering voor de creativiteit en inzet en betreur ik het dat de redactie niet de kans kreeg uit te groeien tot meer evenwicht. Ezelsoor, dat zie je in één oogopslag, is veel serieuzer van toon en aanpak, terwijl het toch wil laten zien dat lezen leuk en de moeite waard is. Ezelsoor doet dat door het aanbieden van allerlei soorten teksten, door uitnodigingen tot schrijven, spelen, experimenteren. Het aanbod is gevarieerd en goed. Het lezende kind wordt serieus genomen en hoeft niet in een afzonderlijk wereldje te worden geplaatst, maar toon en presentatie zijn soms misschien wat al te serieus.

De tweede jaargang vertoont al verbetering ten opzichte van de eerste, maar het zou allemaal nog wat luchtiger kunnen, met meer kleur en een grotere verschijningsfrequentie, voor een groter publiek. De tweede pretentie van Ezelsoor, een nieuw kanaal zijn voor nieuw talent op schrijvend en illustrerend gebied, met mogelijkheden om nieuwe vormen uit te proberen (zie bv. de beeldverhalen), is in het anderhalve jaar van zijn bestaan zeker waar gemaakt. Dus nu maar hopen dat Ezelsoor wel de gelegenheid krijgt uit te groeien tot een volwaardig literair kindertijdschrift, dat velen iets te bieden heeft. Nieuw talent wordt ook gepresenteerd in de eenmalige uitgave Verboden te bedelen en andere ruzieverhalen van de Schrijfsters van de Havenkant, een collectief van vrouwen die een cursus schrijvenvoorkinderen volgden en daarbij onder de bezielende leiding stonden van hun apetrotse schoolmeester Karel Eykman. Er zitten een paar aardige verhalen in, zoals het stil-poëtische ‘En toen was jij dood’ van Mathea Boogert, het SOS-gedicht van Hanneke Pot en ‘De schaar erin’ van Henny Fortuin (Stichting Kunstzinnige Vorming Rotterdam, ƒ 5, -).

Door naar de echte boeken. Er is weer heel veel waar ik niet doorheen zal komen: weinig uitschieters, veel acceptabel leesvoer. Een vluchtige blik in de voor-jaarsaanbieding leerde me dat het aanbod voor 1987 tamelijk mager is: nog meer herdrukken dan dit jaar en zeker minder nieuwe titels. Dus er is nog hoop voor recensenten dat ze ooit door hun rijstebrijberg heen zullen komen.

Godfried, het vliegende varken van Waldrun Behncke springt meteen in het oog door de vertederend warme en malle kleurpotloodtekeningen van Jutta Bauer. Godfried is een eigenwijs varkentje dat ontzettend graag wil vliegen. Hij wil het zo graag dat het nog lukt ook, maar alleen als hij droomt van liefde of andere mooie dingen. Als hij gedwongen wordt, gaat het niet. Godfried wil graag aardig gevonden worden en dat zal voor velen een zeer herkenbaar verlangen zijn, maar de avonturen van Godfried berusten op fantasieën. De gebeurtenissen zijn het resultaat van toevalligheden, ontmoetingen met mensen hangen samen met zijn vliegreisjes en dat geldt ook voor zijn verliefdheid op Mimi. De dromerige passages in dit boek zijn het aardigste, maar dat kan niet gezegd worden van onhandige vertalingen als ‘Intussen had Godfried de roltrap ontdekt en ging naar de eerste verdieping’ of van het veelvuldige hanteren van het woordje maar als er van tegenstelling geen sprake is. Wegens het gebrek aan ontwikkeling in de gebeurtenissen lijkt het boek me vooral geschikt om voor te lezen voor het slapen gaan, om dan heerlijk te kunnen dromen van vliegen (Querido, ƒ 29,50).

De titel Charlotte de kleinste vrouw van de wereld suggereert een verhaal over een bijzondere vrouw, de achtjarige Charlotte, die niet groter is dan een haas op zijn achterpoten en waarschijnlijk ook nooit groter zal worden. Gerard Brands koos voor zo'n extreem klein meisje om de kennismaking met de wereld van de kleinere dieren makkelijker te laten verlopen. De lezer komt in de loop van het boek (Querido, ƒ 18,90) inderdaad heel wat te weten over leven en gewoontes van eekhoorns, eksters, mieren, een vos en een hond. Als variant op Erik en het klein insectenboek maar dan zonder de Bomansiaanse humor, en als stilistisch produkt vind ik het boek zeer geslaagd. Maar ik heb bezwaar tegen de verhaalvorm als de nadruk overduidelijk ligt op de informatie over de dierenwereld. Wat Brands uithaalde met het meisje is psychologisch niet erg acceptabel. Ze loopt van huis weg omdat oom Karel haar geringe afmetingen wil gaan exploiteren op de kermis, terwijl haar ouders daarop fel tegen zijn. Geen vuiltje aan de lucht dus, zou je denken. Dat Charlotte wegloopt heeft derhalve meer te maken met de noodzaak

[p. 34]

dat zij in het bos terecht dient te komen dan met het dreigement van oom Karel. Eenmaal in het bos speelt dat weglopen geen rol meer en denkt ze nauwelijks nog aan haar ouders omdat ze geheel in beslag genomen wordt door steeds nieuwe ontdekkingen over de dierenwereld. De tekeningen van The Tjong Khing zijn zoals altijd heel aardig, maar ook enigszins slordig. Charlotte heeft ten opzichte van haar omgeving een sterk wisselende grootte en op een beukeboom die ‘hier en daar knoesten heeft die wel ogen leken’ zijn geen ogen te zien. Haastwerk?

Een leeuw met lange tanden van Dolf Verroen (Leopold, ƒ 19,90) bevat een aantal verhalen over de dierenwereld, waarin zowel soorten mensen als dieren getypeerd worden met daarbij behorende merkwaardig gedrag. Het zijn een soort Koolhaasverhalen, goed geschreven, met mensen die zich gedragen als beesten en omgekeerd. Bijna alle verhalen hebben impliciet een moraal, zoals ‘aan je lot valt niets te veranderen’ of ‘pas op voor kuddegedrag’. Daarom, en ook omdat de verhalen in het geheel niet kinderachtig zijn, lenen ze zich goed voor voorlezen of bespreken in de klas.

De debuterende Tom van Ewijk schreef een boek dat precies past in het begrip dat Piet Mooren hanteerde in En nu over jeugdliteratuur 1986/6 en dat we volgens Bregje Boonstra niet kunnen gebruiken: factie. In de ban van een bosvriend (Meulenhoff, ƒ 19,50) is namelijk geschreven met de bedoeling kinderen te laten zien hoe mensen met bossen, velden, vogels, dieren, planten enz. moeten omgaan als ze de natuur nog een tijdje willen behouden. Dat lesje is aangekleed als een kinderverhaal met een jongetje en een meisje in de hoofdrollen, met een boswachter en zijn tuinierende vrouw als liefhebbende ouders, met op de achtergrond een bekakt sprekende maar goedige jonkheer en een zeer aardige alternatieve natuurliefhebber. Dat vredelievende samenzijn wordt wreed verstoord door de komst van een stroper met een blotebillengezicht. Nogal stereotiepe figuren dus, die overigens prima functioneren in wat het boek eigenlijk beoogt.

Kom erin, zei de spin van Thea Dubelaar (Ploegsma, ƒ 22,50) heeft niets met dieren te maken. Wel met ingrediënten waar kinderen doorgaans van smullen: lekker griezelen met enge mensen, spannende gebeurtenissen, avonturen los van ouders enz. Daartegen heb ik natuurlijk geen bezwaar, wel tegen het wereldbeeld dat in dit boek wordt geschetst. Niet omdat de ideeën daarin verboden zouden moeten worden, maar omdat de voorstelling van zaken niet waarschijnlijk, niet logisch, niet eerlijk is. De ouders van Tom, Maarten en Rosalie zijn arm. Beiden hebben weliswaar gestudeerd en weten van alles over oude stenen, maar ze zijn werkloos, zodat Tom geen nieuwe schoenen kan krijgen als er een gat in zijn zool zit. Vader probeert nog wel iets met de verkoop van iets onbekends, maar ook dat levert niets op. Na veel ellende krijgt vader een baan aangeboden in Zuid-Amerika. (Waar eigenlijk, wat voor baan, voor hoe lang en als wat?) De beide ouders vertrekken om in dat verre land een huis te regelen; de kinderen hebben overigens nog geen idee van wat hen te wachten staat, welke taal ze moeten leren, hoe het gaat met school enz. Moeder zal na enige weken terugkeren om de kinderen op te halen. (Een extra tripje kan er dus nog wel van af, of zou de nieuwe baas dat betalen?) De kinderen mogen een tijd logeren bij ene mevrouw De Reus, die zij kort daarvoor per toeval hebben leren kennen als een aardige, snoepjes uitdelende mevrouw, iemand die nogal sentimenteel doet over kinderen. Zonder dat de ouders zich goed informeren over wie of wat mevrouw De Reus is, laten zij hun kinderen daar achter. Tom voelt zich door haar kleverige spinnegedrag zeer bedreigd en hij is ook degene die ontdekt dat er op zolder enge dingen zijn: babykleertjes met bloed eraan, terwijl mevrouw De Reus beweert nooit kinderen gehad te hebben. Allemaal lekker spannend, dat wel, maar ook erg onwaarschijnlijk, vooral als blijkt dat er inderdaad sprake is van een baby die van de trap gevallen zou zijn gevallen, van een angstaanjagende grote meneer De Reus, die plotseling uit het niets opduikt en zwaar gestoord blijkt te zijn. Hij bedreigt de drie kinderen, die er vandoor gaan, en slaagt er ook nog even in een paar andere kinderen te verwonden. Een hoop naargeestig geweld en ontsporing die wel realistisch te noemen is, maar er wordt weinig houvast geboden om daar als kind iets van te begrijpen of je ertegen te wapenen. Wat zwaar en slecht gericht geschut om spanning op te wekken.

Geef me dan maar Spijkers op zak van Corrie Hafkamp (Hans Elzenga, ƒ 22,50). Ook hier wordt iemand door haar ouders bij een vreemde achtergelaten: Eva, voor een jaar bij haar onbekende tante. Ze zegt nog dat ze die tante eerst wil leren kennen, maar haar ouders hebben het te druk met (ook al) vertrekken om aan die wens tegemoet te komen (vreemd hoor!). Maar haar angst voor het alleen achterblijven wordt herkend, en er wordt op gereageerd. Door warme belangstelling en brieven van haar ouders, door haar tante Dirkje, die vol wonderlijke fantasieën blijkt te zitten en het Eva in alle opzichten naar de zin probeert te maken. Daardoorheen loopt een tweede verhaal, over zeetrollen en duindreutels, waarin Corrie Hafkamp naar hartelust haar fantasie heeft kunnen botvieren. Sommige fragmenten zijn heel spannend, andere wat te gewild en te lang uitgesponnen, maar het idee van een boek dat alleen gelezen kan worden door mensen die zich openstellen voor het fantastische is beslist een aardige vondst. Een boek voor dromertjes die geduld hebben.

Els Pelgrom creëerde in Granada, waar ze zich heeft teruggetrokken, een verhaal over een probleem dat haar kennelijk hoog zit. Wat voor soort verhalen zijn nou beter: echt gebeurde of verzonnen verhalen? Want in het echt gebeurt er nooit iets, terwijl verzonnen verhalen niet echt zijn. Een voor schrijvers misschien lastig probleem, maar ook iets dat jonge lezers bezighoudt?

[p. 35]

De straat waar niets gebeurt (Querido, ƒ 19,90) is een saai straatje in Granada waar Andreas met zijn broertje Gabriel, met Angel en José en hun ouders een tamelijk saai leven leidt. Er gebeurt eigenlijk nooit iets. Op een dag komt hij per toeval terecht bij Lu, een vrouw die altijd een broek draagt en verhalen schrijft ( = Els Pelgrom?). Hij gaat daarna regelmatig met zijn tweelingbroertje op bezoek om verhalen te schrijven op de schrijfmachine. Zo overkomt het Andreas dat hij verhalen gaat zien en dromen waarvan hij niet meer weet of ze echt gebeurd dan wel verzonnen zijn. En als er dan een heuse prinses ontvoerd wordt, die bovendien in de kloostertuin tegenover hun huis verstopt blijkt te zitten, en als hij een heldenrol speelt in haar ontsnapping, vindt hij nog steeds een regen van kikkers een echtere gebeurtenis om over te schrijven. De rest is toch maar onzin.

Het spel met fictie en werkelijkheid is aardig, al heb ik zo mijn twijfels over de relevantie ervan voor kinderen. Els Pelgrom wist het na een wat trage start boeiend te verpakken in een typisch Spaans sfeertje. Andreas is een aardig joch en de reacties van de volwassenen in zijn omgeving op zijn fantasieën zijn begrijpelijk. Toch groeien er weer twijfels bij me als Andreas aan het eind van het boek prachtige zinnen schrijft als ‘De hele nacht bleef de nevel bij de plas, liefkoosde hem’. Pure poëzie, terwijl zijn eerste schrijfpogingen een paar maanden daarvoor slechts stuntelige en-toen opsommingen opleverden. Een snelle leerling of een natuurtalent zullen we maar denken.

De negatieve kritiek die ik dit keer vrij overvloedig zit te spuien komt niet voort uit een verlangen de reputatie van onze erkende kinderboekenauteurs nu eens flink aan het wankelen te brengen, maar uit bezorgdheid ten aanzien van een nonchalance die gevaarlijk is en die optreedt als op een paar schrijvers bij voortduring een beroep wordt gedaan.

Zo heeft Karel Eykman het verhaal van de opkomst en de ondergang, van de trots en de nederigheid van David (Zomer en Keuning, ƒ 19,90) beschreven op een manier die dit bijbelverhaal voor velen toegankelijk zal maken. Bij wijze van parabel laat hij zien hoe David toen hij nog jong en onschuldig was, veel vermocht en kon, en hoe hij als koning te zeer vertrouwde op zijn hoge staat, alles nam wat hij wilde hebben en daardoor kwijt raakte wat hem dierbaar was: vrienden, een zoon, maar ook de nabijheid en de troost van God. En dat alles in een verhaal vol bijbelse gevechten, en intrigerend geïllustreerd door Friso Henstra, die meer koos voor sfeer en emotie dan voor de fysieke juistheid van zijn figuren of hun handelingen. De aldus ontstane bijbelse roman (een nieuw genre?) wordt tot mijn grote spijt ontsierd door tal van stilistische zwakheden en onnodige herhalingen. ‘Hij sprong weer omhoog om de wolf in verwarring te brengen. Die schrok inderdaad en sprong.’ ‘Hij hoopte dat het indruk zou maken. Abimelek was dan ook onder de indruk.’

Of door spreektaalachtige uitdrukkingen als ‘maar dat was maar de helft van de mannen’. ‘Volgende maand mogen ze zelfs in dienst in het leger van de koning.’ ‘Ben jij die jongen, die David, die onze Goliat heeft verslagen? Die David die zo'n held is in Israël?’

Of echte fouten als ‘tegen de avond werd David bij de poort van destad uitgezet en de deuren gingen achter hem dicht’, ‘Hij werd in loop van de jaren echt een geboren en getogen Jeruzalemmertje’.

Mij hinderden ook de talloze nodeloze herhalingen van woorden als ook en nu, en ik weet zeker dat bij meer tijd of een nauwkeuriger redactie dit soort fouten niet zouden zijn voorgekomen. Jammer. De jonge prinsen van Guus Kuijer en De kluizenaar en de beer van John Yeoman bewaar ik voor de volgende keer.