Dien langen Duyvel van Nieukoop. Twee pamfletten uit 1651 over baljuw Jan van Sevenhoven

(2004)–Anoniem Dien langen Duyvel van Nieukoop [...]– rechtenstatus

twee pamfletten uit 1651 over baljuw Jan van Sevenhoven



Nieukoops Buer-Praetje
[Folio A1r]
Nieukoops Buer-PraetjeGa naar voetnoot1, Tusschen drie Bueren, Goossen Coerten, met Melten Flooren, en Balten Corssen. Virum inprobum, vel mus mordeat.Ga naar voetnoot1 Dat is: Boeven komen altijdt daer zy't vinden.Ga naar voetnoot2 Gedruckt in Seghwaer,Ga naar voetnoot3 op de ParsGa naar voetnoot4 der lijdtsaemheyt, in 't Jaer 1651.

[Folio A1v]
Aen den goedtwilligenGa naar voetnoot5 Leser. BemindeGa naar voetnoot6 Leser, hier hebt ghy nu een kleyn StaeltjeGa naar voetnoot7 tot een Proeff, van'tGa naar voetnoot8 Regiment Ga naar voetnoot9 van Meyster Jan van 7. Hoven,Ga naar voetnoot10 BalliuwGa naar voetnoot11 van 18. Hoven,Ga naar voetnoot12 Balliuw en SchoutGa naar voetnoot13 tot Nieukoop ende Noorden, om te sien oft eenich vruchtGa naar voetnoot14 kon uyt wercken tot beteringh; doch soo dit niet helpt, soo hebben wy een grooterGa naar voetnoot15 gereet daer in wy noch al leeliker fouten sullen aen den dach brengen, en wy sullen 't niet alleen seggen, maer bewijsen met naem en toenaem, waer en wien 't gebeurt is, hopende dat middeler tijdtGa naar voetnoot16 de goe Godt en de wijse H. Mog: H. StatenGa naar voetnoot17 hier in versienGa naar voetnoot18 sullen: Niet dat wy dit doen om yemandts eer of faem te benemen,Ga naar voetnoot19 want wy seggen de waerheyt, maer uyt medelijden vande arme GhemeentGa naar voetnoot20 van Nieukoop: Doet dan met dit lesen u profijt.Ga naar voetnoot21 Vaert wel. Nulla salus bello, pacem te poscimus omnes.Ga naar voetnoot22 Dat is: In Krijgh is Moord; gekrijt en wêe, Wy wenschen na de soete Vrêe.

[Folio A2r]
Nieukoops Buer-Praetje. Goos. Goede morghen Melten-buer goede morgen: hoe vaerje al,Ga naar voetnoot23 mijn dunckt je sieter soo drollichGa naar voetnoot24 uyt hoe ist Vaer?Ga naar voetnoot25 Melt. Ja Goosen-buer goede morghen, hoe sout wesen ick ben soo misselijck ick heb schier niet geslapen van alGa naar voetnoot26 de nacht soo drollich staet mijn 't hooft. Goos. Wel hoe dus Man hebje droncken eweest, of heyt 't wijf onsteltGa naar voetnoot27 eweest? Melt. Had ick droncken of mijn wijf ontstelt eweest, soo was 't niet en beet, Ga naar voetnoot28 't was dan om een HuysGa naar voetnoot29 edeen al was dat bedurven,Ga naar voetnoot30 't was dan noch licht te helpen, maer nu is het bederfGa naar voetnoot31 van heel Nieukoop dat mijn quelt. Goos. Wel hoe Melten-buer waer souw dat van daen komen, isser weer qua tijdinghGa naar voetnoot32 in't Landt? ick schrick dat ick 't hoor. Melt. Soo veel 't Landt belanght,Ga naar voetnoot33 daer hoor ick niet quaets van: maer 't is in Nieukoop dat mijn quelt. Goos. Is 't aers niet, dat verlicht mijn hert weer: ick weet niet dat daer sulcke swaricheytGa naar voetnoot34 is dat het heele Dorp bedorven sou wesen, en als jou wijf te vreen is wat scheelt het jou dan of een ander stribbelingGa naar voetnoot35 heyt; maer evenwel seght het mijn soo ick't meeGa naar voetnoot36 weten moet watter te doen is, datje soo onrustich bent? Melt. Je praet of je hier vreemt waert, geckje met mijnGa naar voetnoot37 datje soo vraeght, of hoorje de Luy alle daegh niet praten? Goos. Wat sou ick hooren praten, ick werck ochtent vroegh en avont laet, ick moeyGa naar voetnoot38 my met de Luy niet, maer wat isser te doen? Melt. Wat souwer te doen wesen, ick heb schier niet slapen konnen van al de nacht van dat groote Beest hier an 't Dorp, dien langen Duyvel (Godt vergeeft 't mijn dat ick soo spreeck) hyGa naar voetnoot39 heyt daer een eerlijck MansGa naar voetnoot40 KijntGa naar voetnoot41 van Aerleveen evangen, om dat hyGa naar voetnoot42 droncken zijnde wat moeyelijckGa naar voetnoot43 was in een Kroegh daerGa naar voetnoot44 sy menkaer wat terghden, is dat te verdraghen van sulcken pockigenGa naar voetnoot45 Schelm,Ga naar voetnoot46 die (soo de Luy segghen) van de Pocken op evret wordt,Ga naar voetnoot47 en sijn heele Huys daer mee bedorven heyt; en volgens Godts WetGa naar voetnoot48 weert is met stienen doodt te smacken,Ga naar voetnoot49 soo ick wel hooren lesenGa naar voetnoot50 heb. Goos. Wel Melten hoe gaje an,Ga naar voetnoot51 de quaetdoenders moeten estraft wesen, die Jongman stelden de pijpen,Ga naar voetnoot52 't is sijnGa naar voetnoot53 amptGa naar voetnoot54 daer na te sien.Ga naar voetnoot55 Melt. Ick verstaet mee soo Goosen dat de quaetdoenders estraft moeten wesen, maer dan most hyGa naar voetnoot56 er eerst an dien uytsuyper,Ga naar voetnoot57 die Weeuw, noch Wees, Kerck, noch Armen ontsiet. Goos. 'T is soo quaet niet Melten, 't is een vriendelijck gedienstichGa naar voetnoot58 Man. Melt. Soo quaet niet, dien Schelm sooer geen tegenstant komt hy is 't heele Dorp machtich, dien Belsbuyck,Ga naar voetnoot59 hy doet elcke MorgenGa naar voetnoot60 Landt soo menichGa naar voetnoot61 alsser in't Dorp is wel 300. gulden of-slaen;Ga naar voetnoot62 Se hebben nu een ander Weerdin daer sy teeren opGa naar voetnoot63 die plaets daer sy plegen te wesen in de Swaen,Ga naar voetnoot2 daer noyt boven de 500. gulden in't jaer verteert worde, doen de Burghmeysters al op 't Dorp teerden, daer was 't niet na sijnGa naar voetnoot64
[Folio A2v]
zin, maer in de gouwe Wagen, daer moet GoutGa naar voetnoot65 wesen, daer hebbenseGa naar voetnoot66 1700. gulden op een jaer verteert, en dan heyt hyGa naar voetnoot67 1200. gulden ghehadt voor syn DienstGa naar voetnoot68 die hy 't Dorp een jaer gedaen heeft, en noch 500. gulden van verschootenGa naar voetnoot69 Penningen, dat's t'samen 3400. gulden, wat dunckje moetet niet uyt de schamele GemeentGa naar voetnoot70 komen? en dat is behalvenGa naar voetnoot71 al 't ander; Hy bederftGa naar voetnoot72 de SecretarisGa naar voetnoot73 mee, die was goet toen hyGa naar voetnoot74 te MijertGa naar voetnoot75 woonde, maer nu is't een volckGa naar voetnoot76 sy grijpen als Wolven.Ga naar voetnoot77 Goos. Hoe raesGa naar voetnoot78 je dus Melten ten is soo breetGa naar voetnoot79 niet, je moet de Goeluy achter ruch soo niet verachten.Ga naar voetnoot80 Melt. Ick verachtse niet, ick segh de waerheyt, hy is een SchelmGa naar voetnoot81 die niet en deucht, en dat heyt hy al langh eweest eer hy te Nieukoop quam: ick heb een goetGa naar voetnoot82 Man hooren seggen die doen Burghmeyster was, doen de Secretaris doodt was doen stont hy naeGa naar voetnoot83 dat Officy,Ga naar voetnoot84 en sy liepen omGa naar voetnoot85 dese Secretaris diese nu hebben, doen sey de Heer van Nieukoop, had ick jou dien langen Duyvel opgheholpenGa naar voetnoot86 hy hadje allegaerGa naar voetnoot87 wel opgheslockt,Ga naar voetnoot88 wat dunckje is dat niet braef?Ga naar voetnoot89 en nu heyt hy hem Balliuw gemaeckt, maer wat salmen seggen, 't schijnt dat ons een plaeghGa naar voetnoot90 uyt-eleytGa naar voetnoot91 was. Balt. 'T is waer Melten jy hebt gelijck al wil 't Goosen-buer niet bekennen,Ga naar voetnoot92 het kost mijn oock wel slapen, want ick sie dat wyer an vast bennen, hy heyt immers vant begin of soo an egaen met smijtenGa naar voetnoot93 en vangen,Ga naar voetnoot94 eerst Meester David teghen alle recht en reen,Ga naar voetnoot95 daer na Jan Kerssensz aen de Mije,Ga naar voetnoot96 sijn Soon, dat hy op sijn eyghen Landt ginck vissen Kroos,Ga naar voetnoot97 Ga naar voetnoot3 hy smeet die bykansGa naar voetnoot98 doodt, en doen 't de Vaer aen de Heer klaeghde, was't, de quaetdoendersGa naar voetnoot99 moeten estraft wesen, even ofGa naar voetnoot100 Boere-werck quaet doen was, daerom weet ick niet wat icker van segghen sal, of de Heer 't beste met Nieukoop al soeckt,Ga naar voetnoot101 hy sou hem aersGa naar voetnoot102 wel of setten. Goos. Jy hebt ongelijck Buertjes, 't is haer ampt,Ga naar voetnoot103 maer hy dient een quaetGa naar voetnoot104 Heer die alle manGa naar voetnoot105 dienen moet. Melt. Ick weet dat wel Goosen, die alle man dienen moet dattet die niet licht van passen maecken sal,Ga naar voetnoot106 maer dit Beest maecktet te grof, hy slockt als een Wolff, hy heyt eer noch schaemt, hy doet wat hy wil, hebben is hebben, hy is Balliuw, hy eyst, de Wel-booren MannenGa naar voetnoot107 hebben 't hart nietGa naar voetnoot108 dat sy 't hem tegen wijsen,Ga naar voetnoot109 Spaer en Teeuw Lamberden bennen sijn getuygen, ghelijckGa naar voetnoot110 van 't vissen in de Mey-Maent, hy hadt soo hy seyde verscheyden Luyden bekeurt, hy Dachvaertse, sy quamen op de Recht-dach om hem te Recht te staen, wat doet hy? tegen alle recht en reen, hy schort de Recht-dach op, daer warender die sustineerdenGa naar voetnoot111 dewijleGa naar voetnoot112 hy aenleggerGa naar voetnoot113 was, dat hy volghens 't tweede Artijckel vande Ordenantie op't stuck van Justitie,Ga naar voetnoot114 ende 't schrijven van Grootius en Hoogerbeets,Ga naar voetnoot4 sulcks niet vermocht te doen, of hy most alvoren eer hy weer verhoort worde aen Recht, de kosten van dien Recht-dach, als oock haer dach-geldenGa naar voetnoot115 betalen: wat doet hy? hy dreyghde haer sulcks elcke reysGa naar voetnoot116 te doen, hy doet het oock, de Welbooren-Mannen latent hem toe, sy durven oock niet anders doen: veel die sulck loopen moe worden maeckent (om van die moeyten ontslaghen te wesen) met hem ofGa naar voetnoot117 Maer Claes Gerritsen die hy sey dat in de Sluys ghevist hadde, stont hem te Recht en quam dickwils loopen te vergeefs, de boeten was ses gulden, maer hy sey dat sy 't water in de Polder hadden laten loopen deur de Schot-deuren,Ga naar voetnoot118 maer hy loochet, al de deuren stonden toe, soo Teeuw Lamberden self daer na seyde, hadden de Welbooren-Mannen hem maer ehoort, maer dien opslockerGa naar voetnoot119 eyste Vonnis doen hy wist dat Claes Gerritsen van huys was, en hy riep daer sijn mijn ghetuygen Teeuw en Spaer, dat was de BodeGa naar voetnoot120 en sijn Diender,Ga naar voetnoot121 of Kees-OomGa naar voetnoot122 al versocht in staie te houdenGa naar voetnoot122 tot dat Claes Gerritsen thuys was 't mocht niet helpen, men gincker mee deur sonder de ghe-
[Folio A3r]
tuygen te hooren spreecken, en wijsen dien Man in plaets van ses gulden in een boete van vijf-en-twintigh gulden, was dat niet treffelijck?Ga naar voetnoot123 Goos. Daer hoefde Claes Gerritsen niet mee te vreen te wesen, hy mocht geappelleertGa naar voetnoot124 hebben. Balt. Wel Goosen benje soo slecht,Ga naar voetnoot125 wie loopter Rechten in den Haegh om 25. gul: 't is de kosten niet waert; en soo verblint hy de Welbooren-Mannen, en krijght onder dien schijn al wat hy hebben wil, en hoe menich isser die geen moeyten aen en staet; hy slaet, hy vanght, hy neemt het goet: ghelijck op de Nieuwe-Vaert, daer heyt hy de Schippers op contributie,Ga naar voetnoot126 hy bekeurtse, hy dwinghtse boeten of. Daer quam eens een vreemt Man die onwetende quam zeylen, want daer staet geen Placcaet,Ga naar voetnoot127 hy most het geldt gaen leenen om hem datelijckGa naar voetnoot128 te betalen: andere liep hy op haer Schepen, als de Knechts quamen drijven met de Fock hy snijtse van de Voorstaegh en loopter mee heen, maer dat is noch 't minste, het opslocken van Weeuw, en Weesen en de arme Gemeent,Ga naar voetnoot129 dat is't meeste. Goos. Wat doense dan nemense meer als haer toe komt? Melt. Ja wisGa naar voetnoot130 nemense meer: Se hebben te Noorden op een kleyn BoeltjeGa naar voetnoot131 eweest tot Vreeck den Backer die doodt is om dat te deylen, de Secretaris en dien Grijp-wolff namen t'samen hondert en vijftich gulden voor haer salaris, en dat in een dach of twee, de VriendenGa naar voetnoot132 seyden dattet wat veel was, sy begeerdentGa naar voetnoot133 niet minder te doen, 't was wiljet niet geven soo loopen wy heen daer is dan niet edeen, de Luy stont geen moeyten an sy gaven't. Op't Zuyt-eynde, doen de Weeuw van Gerrit Japen doodt was, daer was wat geldt te deelen, de Kinders brochtentGa naar voetnoot134 op een Tafel, sy tastent aenGa naar voetnoot135 en namender soo veel of als haer goedt docht, sonder eens te segghen hoe veel dat sy namen, de Kinders wetent oock noch niet, maer 't was al veel, is dat geen stelen? soo weet ick niet wat het is. Balt. Ja daer was in't Noort-eyndeGa naar voetnoot136 oock eens een Desolaet Boeltje,Ga naar voetnoot137 de Man souw uytkoopGa naar voetnoot138 doen met sijn Kinders hoewel te kort quam, sy namen 't Volck alleen en eysten voor haer moeyten in een uur of twee edeenGa naar voetnoot139 dertich gulden, 't Volck seyden't tegen de Wees-Meesters,Ga naar voetnoot140 die seyden dat de KeurenGa naar voetnoot141 van Rijnlandt waren als Partijen niet en konden accorderenGa naar voetnoot142 van't salaris, dattet dan stont aen haer uytspraeck; sy vonden al een properGa naar voetnoot143 penninckjen van 8. of 10. gulden, 't is mijn schier vergeten, 't was genoech in die gelegentheyt,Ga naar voetnoot144 maer sy warender niet mee te vreen, sy woudender liever niet van hebben, sy vreesden als de Luyden dat wijs waren dat de Wees-Meesters soo veel macht hadden, dat het elcke reys soo wesen souw, sy lietent die reys soo heen schieten voor niet of quansuysGa naar voetnoot145 om Godts-wil, wat dunckje van die schelmen: En nu als sy op een Boel-scheyinghGa naar voetnoot146 bennen, soo nemen sy de Luy alleen en porssenseGa naar voetnoot147 soo veel of als sy konnen, jae dwingen, want de Luy en dorvender niet teghen opstaen, en soo isset met alle dingh, soo dat mijn hooft omloopt als een Tol.Ga naar voetnoot148 Goos. Jae lieve Buertjes weest doch te vreen 't sal misschien niet langh dueren, ick heb hooren seggen dat de Heer eseyt heyt dat hy 't geen half jaer hardenGa naar voetnoot149 machGa naar voetnoot150 of de spaense PockenGa naar voetnoot151 sullen hem al op evret hebben, en hadje dan beter?Ga naar voetnoot152 maer ick sorghGa naar voetnoot153 dat het noch erger vallen mocht. Melt. Ergher en macht niet wesen of't most de Duyvel selfs wesen, want die Weeuw noch Wees, Kerck, noch Armen ontsiet dat is duyvels Maet: want hoe heytet met den Armen sijn dingen eloopen nu een deelGa naar voetnoot154 Jaren langh, daer is in sijn tijdt noyt pertinente Reeckeningh gedaenGa naar voetnoot155 als 't behoort, en haddet dese Arm-Meyster Jan-Neeff niet edaen 't sou al soo voort egaen hebben. Daer stont onder de ouwe Schoutin [sic] Ga naar voetnoot156
[Folio A3v]
ontrent de 1700. gulden, die souw 't wel missaecktGa naar voetnoot157 hebben, en sy souwen dat Kalf wel in de groep esmoort hebbenGa naar voetnoot158 had Jan-Neeff niet toe esien,Ga naar voetnoot159 en soo ist met de Kerck mee, en watter in den ouwen Secretaris Boel noch schuylt dat weet onsen lieven Heer, maer dit is openbaer:Ga naar voetnoot160 sy hebbender om aen Recht eweestGa naar voetnoot161 daer waren BrievenGa naar voetnoot162 noch niet, alleen uyt de ouwe gaer-boeckjesGa naar voetnoot163 vande voorgaende Arm-Meysters was 't Jan-Neeff te weten ekomen, soo raeckten hy an den dreet en te met an't kluwen.Ga naar voetnoot164 Goos. Maer jy sey flusGa naar voetnoot165 dat heel Nieukoop bedurven was, en dat elcke MorghenGa naar voetnoot166 Landt wel 300. gulden minder sou gelden als 't behoorde, dat kan ick niet verstaen waer dat schort, dat kan hy alleen niet doen. Balten. Kanje dat niet verstaen ick wel, Nieukoop is een Dorp het geeft gheen Sparendams geldt,Ga naar voetnoot5 dienvolgens laegh int ongelt,Ga naar voetnoot167 als hy een beleeftGa naar voetnoot168 Man was als HensbeeckGa naar voetnoot169 wel eer plach te wesen soo souder weynich ongelt te gheven wesen, maer nu dien BelGa naar voetnoot170 soo aengaet,Ga naar voetnoot171 want hy heyt veel PriestersGa naar voetnoot172 te houwen;Ga naar voetnoot173 hij heyt een Dorps Schuyt laten maecken tot sijn gerijf, die kan alleen niet varen, 't Dorp moet Schuyt en Schippers betalen, en noch Waghen en Paerden half ten tijdt daer by, dats een: en ten anderen 1700. gulden verteert in de gouwe Waghen op een jaer, en dan noch op andere plaetsen de Teer-kosten:Ga naar voetnoot174 ten derden 1700. gulden voor sijn salaris in een jaer, en dan de Secretaris die hy mee bedurven heyt, (het jammert mijn van dien Man die was te vooren goet, en ick meen dat moch wel gaen sou waren wy dien Belsbuyck quijt) ettelijckeGa naar voetnoot175 hondert gulden, dat maeckt te samen ettelijcke duysent guldens alle jaer aen kosten op het Dorp; en ten is oock geen nieuw dat het hoogh loopt,Ga naar voetnoot176 want soo als hy aengaet, kan 't niet minder wesen: want 't is al een out spreeck-woort onder de Geleerde Fit cito per multas, preda petita manus.Ga naar voetnoot177 Dat is: Haest wordt den Roof groot, my gelooft: Die met veel handen is gerooft. In sommaGa naar voetnoot178 dat komt al op de Morgen-TalGa naar voetnoot179 en Ingesetenen aen, dat maeckt dan dat de Stee-luy, al komter al een Bruyckweer LandtsGa naar voetnoot180 te koop, daer niet na om-sien willen, gelijckseGa naar voetnoot181 aers wel doen souwen, of sy moetent soo veel minder koopen als recht heen: en de Inwoonders verarmen te met door al het geven en dat in dese dieren tijdt;Ga naar voetnoot182 en dan als 't niet precijs op die Sit-dagenGa naar voetnoot183 betaelt wordt, ghelijck het somtijdts beurt dat de Luy 't geldt niet en hebben dat sy haer Turff soo ratGa naar voetnoot184 niet verkoopen en konnen, komen datelijck met een Deurwaerder daer after her,Ga naar voetnoot185 enGa naar voetnoot186 de onkosten viermael grooter ghemaeckt als de schult, jae somtijdts achtmael grooter: jae 't is ghebeurt dat daer waren die 't gelt geleent hebben en hadden betaelt, anderwerfGa naar voetnoot187 hebben met groote kosten moeten betalen om dat sy niet tegen hem opstaen konnen met pleyten; jae daer zijnder geweest die 't bewijsen konnen dat sy betaelt hadden, en dat is alle jaer weer an:Ga naar voetnoot188 jae hy heeft een Huys by parate ExecutieGa naar voetnoot189 doen verkoopen om een Kroon of Rijcksdaelder van ongelt, tot merckelijcke schade van de Crediteuren die daer by te kort gekomen zijn, ten was te vooren by Mans leven in Nieukoop niet ghebeurt, en dat heyt dit Beest edaen, soo dat het Landt soo doende al meer of slaetGa naar voetnoot190 als Melten-buer eseyt heyt. Goos. Ick loof wel dat het geen goet daer in en doet, maer 't scheelt soo veel niet, je moet wat oversienGa naar voetnoot191 hy is nog jongh, 't is gemeenlijckGa naar voetnoot192 met de OfficiersGa naar voetnoot193 soo, alsser eerstGa naar voetnoot194 aen komen dan is 't quaetste,Ga naar voetnoot195 hout maer moet, 't sal wel beteren, hy sal beginnen te denken aen 't oude spreeck-woordt, dat in Politijcke Regeringhe behoort plaets te hebben, salus populi supremo lex esto.Ga naar voetnoot196 Dat is: laet 'sVolcks Heyl de hoochste Wet
[Folio A4r]
zijn. En hy hout weer goe RegelGa naar voetnoot197 in 't Dorp, daer wordt nu soo niet gestruyckrooft als 't plach,Ga naar voetnoot198 noch geen schelmery bedreven, noch gheen GlasenGa naar voetnoot199 gesmeten, daer moetje oock om dencken. Melt. Daer is geen beteren an, ick vrees dattet al in 't gebeent is; de Boeren hebben voor een spreeck-woort, een Paert dat eens geholt heeft, houter al sijn leven een gesicht van.Ga naar voetnoot200 En de spreucke HoratijGa naar voetnoot201 heeft in dese saecke oock plaets, Quo semel est imbuta recens servabit odetrem tista diu.Ga naar voetnoot202 Dat is: Het nieuw ghebacken aerden Vat, Hout langh den reuck van't eerste nat. En soo is mijn vrees, dattet met hem oock ghelegen is, dat hy sijn leven niet deugen en sal. Goos. Je moet beter ghevoelenGa naar voetnoot203 van hem hebben Buertjes, je moet sijn deughden an sien, hy is niet geck wat hem schort, hy sel't Dorp wel in goe regel houwen, en de schelmery wel straffen mee, daerom hout slechtsGa naar voetnoot204 moet. Balt. Wel Goosen, benje mal,Ga naar voetnoot205 of benje beseten van dien DuyvelGa naar voetnoot206 datje hem soo voorstaet,Ga naar voetnoot207 daer is geen schelmeryGa naar voetnoot208 die hy sal straffen alsser maer geldt is, (sed hic me Continio.)Ga naar voetnoot209 hy helpt de struyckroovery en schelmery self doen; ghelijck over een jaer den Backer an de Mije, die Man quam vande Moolen met sijn goet, sy ontnament hem en 't was vry, hy wasser haer niet van schuldich, en noch daer boven setten sy den Backer in't Vangen-Huys of op de Gijsel-kamer, maer ick hoor kon de FiscaelGa naar voetnoot210 hem t'Wtrecht krijghen, 't sou hem wel betaelt worden: maer den Backer is evenwel sijn goedt quijt. En nu van de jaer aen 't Woertse Verlaet,Ga naar voetnoot6 daer komt een Man van WillesGa naar voetnoot211 varen met Neusloose PannenGa naar voetnoot212 van Woerden, PadenburghGa naar voetnoot213 haelt hem aenGa naar voetnoot214 en dwinght den onnoselen Boer over de hondert gulden of,Ga naar voetnoot215 voor die boeten die hey sey dat verbeurtGa naar voetnoot216 was, om dat hy geen briefje van't goedt hadde, en 't goedt was geen pachtGa naar voetnoot217 schuldich, en doen gaet hy heen by desen Wolff,Ga naar voetnoot218 en geef het hem te kennen, en sy deelen de buyt samen, en doen gaen sy heen om als kacxGa naar voetnoot219 haer selven te verschoonen,Ga naar voetnoot220 en 't quaetGa naar voetnoot221 op een ander te schuyven,Ga naar voetnoot222 en geven Kees-Oom (die Pachter was) 6. of 8. gulden van de pacht, maer doen Kees-Oom hoorde waer het geldt van daen quam, gaf hy 't den HuysmanGa naar voetnoot223 weer, en de Heer van 18. HovenGa naar voetnoot224 sette Padenburgh (gelijck 't oock behoorde) van sijn Officie,Ga naar voetnoot225 en maeckte Kees-Oom daer tot 18. Hoven Secretaris; maer dese Heer van Nieukoop houwt desen Schelm noch aen,Ga naar voetnoot226 daerom weet ick niet wat ick van de Heer van Nieukoop seggen sal, oft wel een volck wesen mochtGa naar voetnoot227 soo Meyster soo Knecht? Goos. De Heer van Nieukoop en wetet misschien niet, want ick heb wel hooren seggen hoe geweldich hy liegen kan en ten is niet nieuw,Ga naar voetnoot228? want hy heefter langh genoegh over eleert,Ga naar voetnoot229 't heyt syn Vaer wel duysenden ekost, en of hy 't al wist wat sou hy met hem doen, hy kan niet spitten,Ga naar voetnoot230 en 't bedelen is te schandelijck,Ga naar voetnoot231 en sijn HuyshoudingeGa naar voetnoot232 is te groot om sijn renten te leven,Ga naar voetnoot233 daerom isset best dat hy hem slechs anhout.Ga naar voetnoot234 Melten. Steljet soo lichtGa naar voetnoot235 Goosen-buer ick looft niet, mijn dunckt datjer mee geckt, ick begin te mercken datjet beter verstaetGa naar voetnoot236 dan wy doen, daerom segh recht uyt Ga naar voetnoot237 hoejet meent, en hoe wy 't best aenleggen sullen om van dat BeestGa naar voetnoot238 ontslagenGa naar voetnoot239 te worden? Goos. Wat sou ick verstaen, ick heb genoech te doen met mijn eygen Huyshouding. Balten. Ja ja Goosen, ey lieve seght eens jou goet duncken.Ga naar voetnoot240 Goosen. Mijn dunckt aen de Heer te klaghen dat helpt niet, de Wees-meesters en Arm-Meesters hebbent al edaen, dieGa naar voetnoot241 looft hemGa naar voetnoot242 beter als al de Luy in Nieukoop, en hy sey vlack uytGa naar voetnoot243 dat zy't liegen, soo stoutGa naar voetnoot244 is dien BoefGa naar voetnoot245 daer de Wees-ManGa naar voetnoot246 by was,
[Folio A4v]
en daer was goet bewijs van, en meer kompter niet of,Ga naar voetnoot247 en dan worden de goe LuyGa naar voetnoot248 verdrietich,Ga naar voetnoot249 want hy krijchtse in't ooghGa naar voetnoot250 om weer te pas te brengen.Ga naar voetnoot251 Melten. Maer wat soumen dan doen Goosen-buer, gelijck sy te WensveenGa naar voetnoot252 met den DonderGa naar voetnoot7 dee'n? Goos. Neen Buertjes, dat was de verkeerde wegh. Balten. Hoe raecktmen hem dan best quijt Goosen? Goos. Maer gelijcker handtGa naar voetnoot253 an te spannen,Ga naar voetnoot254 en leggen elck een Rijckxdaelder d'een min d'ander meer by een, en nemen dan van alles goedt bewijs en gaen dan met een RequestGa naar voetnoot255 voor de H.H.Ga naar voetnoot256 Staten van Hollandt,Ga naar voetnoot8 of geven 't de FiscaelGa naar voetnoot257 in handen, en vertoonenGa naar voetnoot258 daer de saeck soo kort en bondigh alst mogelijck is, en passender wacker op,Ga naar voetnoot259 en bidden en smeecken haer in't besonder,Ga naar voetnoot260 dat sy doch gelievenGa naar voetnoot261 medelijden te hebben met de arme Ingeseten van Nieukoop, ick twijffel der niet an of het sou wel haest veranderen. Melten. Maer Goosen-buer dat was goet,Ga naar voetnoot262 maer hoe soumen 't best an legghen,Ga naar voetnoot263 niemant sou by de Huysen gaen durven om 't geldt te garen,Ga naar voetnoot264 want hy souse quellenGa naar voetnoot265 als de Duyvel Job de'e;Ga naar voetnoot266 was het niet goedt datmen dit Praetje uyt-schreef en lietent drucken, misschien wieder wacker deur worde?Ga naar voetnoot267 Goosen. Wie souw't drucken durven, en als hy wist dat wy 't edaen hadden hoe soud' hy ons dat peperen.Ga naar voetnoot268 Balten. Daer is niet an gelegenGa naar voetnoot269 wy sullent hem self niet seggen, en niemant sal't aen ons vermoen,Ga naar voetnoot270 den Drucker salder sijn naem oock wel uyt houwen; wy zijn hier nu tot Middelburgh, de Turff wil doch soo drae niet verkoft wesen, soo dat wy van daech leegh tijdtGa naar voetnoot271 hebben, kom vallen wyer stracx an,Ga naar voetnoot272 ginder op't ander eyndt vande Stadt woont een Drucker daer ick by bekent ben ick losser staegh Turff, die sal 't datelijck wel drucken, en stierenGa naar voetnoot273 een Jongen van de Corant-loopersGa naar voetnoot274 hier an de Turff-MarcktGa naar voetnoot275 met nieuwe Boeckjes van't Nieukoops Boere-Praetje,Ga naar voetnoot276 soo weet niemant waer het van daen komt, en het sal dan wel voort komenGa naar voetnoot277 en wel betaelt worden me'e, soo dat den Drucker noch wy geen schae lyen sullen. Melt. Dats seecker goen raet Balten, vallen wyer slechts datelijck an. Goos. Ick ben oock te vreen,Ga naar voetnoot278 kom gaen wy in jou Schip dat is't ruymste. FINIS.	voetnoot1 Buer-praetje: wellicht refereert deze titel aan de zogenaamde Buijerspraken, de vergaderingen van de 17e-eeuwse Nieuwkoopse ‘gemeenteraad’ waarvan de notulen over een aantal jaren vanaf 1651 in het Gemeente-archief zijn overgeleverd. De Buijerspraken werden op onregelmatige tijden gehouden tussen de baljuw, de ambachtsbewaarders, beroepen buijeren en buijerluijden (Nieuwkoop, GA: inv. nr. 1). voetnoot1 Virum inprobum, vel mus mordeat: letterlijke vertaling: zelfs een muis zou een boef wel eens kunnen bijten. De bron voor dit Latijnse citaat is niet bekend. voetnoot2 Boeven komen altijdt daer zy't vinden: vrije interpretatie van het Latijnse citaat. De bedoeling is wellicht dat boeven toch vaak een onvoorzichtigheid begaan en dan gepakt worden. voetnoot3 Seghwaer: gefingeerde naam met de betekenis: zegt de waarheid. voetnoot4 Pars: drukpers (WNT XII, i, 1266). voetnoot5 goedtwilligen: welwillend, vriendelijk. Vaak in opdrachten aan lezers (WNT V, 379). voetnoot6 beminde: geliefde, dierbare (WNT II, i, 1767). voetnoot7 staeltje: voorbeeld (WNT XV, 40). voetnoot8 tot een proeff van: waarvan de beoordeling is (of wordt) gelaten aan (WNT XII, ii, 4287). voetnoot9 regiment: gedrag (WNT XII, iii, 1453). voetnoot10 Jan van 7. Hoven: Jan van Sevenhoven is baljuw van Nieuwkoop sinds 1648; zijn naam komt vanaf 18 maart 1648 voor in de Criminele Dingboeken van Nieuwkoop ('s-Gravenhage ARA). voetnoot11 Balliuw: baljuw: hoge ambtenaar, aangesteld door de Staten van Holland of de Heer van Nieuwkoop; het ambt van baljuw en schout werd vaak gecombineerd (Verlooij 1996). voetnoot12 18. Hoven: Acht(t)ienhoven: ambachtsheerlijkheid ten zuidoosten van Nieuwkoop en Noorden, bestaande uit twee gedeelten, de Haak en Den Bosch (Eijs 1992b; Eijs 1995; Eijs 1996a). voetnoot13 Schout: hoge ambtenaar, aangesteld door de Staten van Holland of de Heer van Nieuwkoop; het ambt van baljuw en schout werd vaak gecombineerd (Verlooij 1996). voetnoot14 vrucht: resultaat, gevolg (WNT XXIII, 1113). voetnoot15 een grooter: heeft betrekking op ‘Staeltje’. Hier wordt waarschijnlijk gedoeld op een tweede deel van het Buer-praetje, waarover ook gesproken wordt in het Kroegh-praetie op fol. B1v. voetnoot16 middeler tijdt: in die tussentijd, inmiddels (WNT IX, 676). voetnoot17 H. Mog: H. Staten: normale aanspreekvorm van de Hoog Mogende Heren Staten (van Holland). voetnoot18 hier in versien: er voor zorgen dat er een einde komt aan; door middel van (bestuurlijke) maatregelen (WNT XXII, ii, 1097). voetnoot19 benemen: ontnemen, afnemen (WNT II, i, 1793). voetnoot20 Ghemeent: volk, burgers (WNT IV, 1393). voetnoot21 profijt doen: voordeel trekken (WNT XII, ii, 4368). voetnoot22 letterlijke vertaling: Er is geen heil in oorlog, wij smeken u allen om vrede. Bron van het Latijnse citaat: Vergilius, Aeneis II, 362. voetnoot23 hoe vaerje al: hoe gaat het (WNT XVIII, 532). ‘Al’ benadrukt in deze uitdrukking het algemene en onbepaalde van de vraag, waarop tevens niet meer dan een algemeen antwoord wordt verwacht (WNT II, i, 79). voetnoot24 drollich: raar, niet goed in orde (WNT III, ii, 3414). voetnoot25 Vaer: man, kerel (WNT XVIII, 50). voetnoot26 al: geheel (WNT II, i, 62). voetnoot27 ontstelt: niet volkomen wel, licht ziek (WNT X, 1662). voetnoot28 niet en beet: in het geheel niet (WNT II, i, 1344). voetnoot29 Huys: huishouding, familieleven van een bepaald gezin (WNT VI, 121). voetnoot30 bedurven: te gronde richten (WNT II, i, 1171). voetnoot31 bederf: ondergang (WNT II, i, 1166). voetnoot32 qua tijdingh: slecht nieuws (WNT XVII, i, 69). voetnoot33 belanght: betreft (WNT II, i, 1672). voetnoot34 swaricheyt: moeilijkheid (MNW). voetnoot35 stribbeling: ruzie (WNT XVI, 3). voetnoot36 mee: evenzo, ook (WNT IX, 330). voetnoot37 geckje met mijn: iemand voor de gek houden (WNT IV, 960). voetnoot38 moey: bemoeien (WNT IX, 951). voetnoot39 hy: nl. de baljuw. voetnoot40 eerlijck man: iemand (WNT III, iii, 3909). voetnoot41 kijnt: kind. Gevolgd door een plaatsnaam als bepaling wordt het gebruikt in de betekenis van volwassen man (WNT VII, ii, 2986). voetnoot42 hy: nl. de man uit Aarlanderveen. voetnoot43 moeyelijck: lastig, vervelend (WNT IX, 954). voetnoot44 daer: waar (WNT III, ii, 2190). voetnoot45 pockigen: door de pokken aangetast, pokdalig. Gevolgd door een zelfstandig naamwoord ook in de betekenis van ‘vervloekt’ (WNT XII, ii, 3071). voetnoot46 Schelm: scheldwoord; schurk, schavuit (WNT XIV, 392). Bedoeld wordt de baljuw. voetnoot47 van de Pocken op evret wordt: door de pokken verteerd worden (WNT XI, 1351). voetnoot48 Godts Wet: waarschijnlijk wordt hier verwezen naar Leviticus 20:27 waarin wordt gesteld dat duivelskunstenaars gestenigd dienen te worden. voetnoot49 met stienen doodt te smacken: stenigen (WNT XIV, 2039). voetnoot50 hooren lesen: tijdens de preek in de kerk. voetnoot51 hoe gaje an: wat bezielt je (WNT I,132). voetnoot52 stelden de pijpen: de beest spelen, uitgelaten zijn; dikwijls in verband met dronken zijn (WNT XII, i, 1700). voetnoot53 sijn: nl. de baljuw. voetnoot54 ampt: werk dat iemand te verrichten heeft, taak of plicht die op hem rust (WNT II, i, 370). voetnoot55 na te sien: controleren, beoordelen (WNT IX, 1679). voetnoot56 hy: nl. de baljuw. voetnoot57 uytsuyper: uitzuiger. Vaak als scheldwoord (WNT XVII, iii, 2500). voetnoot58 gedienstich: dienstwillig (WNT III, ii, 2555). voetnoot59 Belsbuyck: belzebuik: Beëlzebub (WNT III, i, 1751). voetnoot60 Morgen: benaming van een landmaat die niet overal even groot is. Eigenlijk: een uitgebreidheid die in één morgen kan worden bewerkt. Variërend van 3180 m² (Gelderse morgen) tot 8516 m² (Rijnlandse morgen). Deze laatste is de meest voorkomende morgen (WNT IX, 1139). voetnoot61 menich: veel meer dan één. Het voorafgaande ‘soo’ zorgt voor nadruk (WNT IX, 533). voetnoot62 of-slaen: verminderen in waarde (WNT I, 1418). voetnoot63 teeren op: teren op, leven op kosten van (WNT XVI, 1559). voetnoot2 de Swaen: herberg in Nieuwkoop; in de 17e eeuw blijkbaar in het bezit van de familie Van Sevenhoven: in de boedel van Hendrik van Sevenhoven wordt in 1694 de Witte Zwan als onroerend goed opgevoerd: ‘een huijs, stal, schuur, kaatsbaan, erf en enig veenland daer achter aen, staende ende gelegen opden dorpe van Nieuwkoop alwaar uijthangt de Witte Zwan’ ('s-Gravenhage, ARA). voetnoot64 sijn: nl. de baljuw. voetnoot65 Gout: geld (WNT V, 463). voetnoot66 se: nl. de baljuw en zijn handlangers. voetnoot67 hy: nl. de baljuw. voetnoot68 Dienst: ambtelijke betrekking (WNT III, ii, 2540). voetnoot69 verschooten: verschieten: met betrekking tot geld; te leen geven, onder voorwaarde van rente. Uitdrukking: verschoten penningen (WNT XX, ii, 20). voetnoot70 de schamele Gemeent: het geringe volk, de kleine man (WNT XIV, 241). voetnoot71 behalven: ongerekend (WNT II, i, 1463). voetnoot72 bederft: in het verderf storten (WNT II, i, 1170). voetnoot73 Secretaris: hoge ambtenaar, aangesteld door de Staten van Holland of de Heer van Nieuwkoop (Verlooij 1996). voetnoot74 hy: nl. de secretaris. voetnoot75 te Mijert: in De Meije: buurtschap ten zuiden van het riviertje de Meije; men onderscheidde de Bodegraafse, Stichtse of Zegveldse en Nieuwkoopse Meije (Eijs 1992c). voetnoot76 volck: bepaald slag, soort mensen; meestal in ongunstige betekenis (WNT XXII, i, 841). voetnoot77 Wolven: vaak gebruikt als scheldwoord (MNW). voetnoot78 raes: razen: tekeergaan (WNT XII, iii, 105). voetnoot79 breet: erg (ernstig) (WNT III, i, 1174). voetnoot80 verachten: minachten, verachten (WNT XIX, 37-43). voetnoot81 schelm: schurk, boosdoener (WNT XIV, 392). voetnoot82 goet: rechtschapen, goedhartig, vriendelijk (WNT V, 289-336). voetnoot83 stont nae: staan naar (WNT XV, 71); staan naar (iets), verlangen, streven naar (iets), het pogen te verkrijgen; naar een ambt, een betrekking staan. voetnoot84 Officy: ambt (WNT X, 96). voetnoot85 liepen om: om iets lopen; om het te halen, te krijgen (WNT VII, ii, 2828). voetnoot86 opgheholpen: ophelpen: iemand ophelpen tot iets (een hogere staat enz) (WNT XI, 835-837). voetnoot87 allegaer: geheel en al (helemaal) (WNT II, i, 163). voetnoot88 opgheslockt: opslokken: verslinden; uitzuigen (WNT XI, 1204-1205). voetnoot89 braef: dapper, flink, deugdelijk, een goede eigenschap in hoge mate aanwezig (WNT III, i, 932-950). voetnoot90 plaegh: een door God gezonden straf; onheil, ramp; als benaming voor een persoon (WNT XII, i, 2039-2048). voetnoot91 uyt-eleyt: uitgestort. voetnoot92 bekennen: tot het inzicht van iets komen, iets begrijpen; erkennen, toegeven (WNT II, ii, 1573). voetnoot93 smijten: slaan (WNT XIV, 2165-2173). voetnoot94 vangen: beetnemen; gevangen nemen (WNT XVIII, 467-478). voetnoot95 reen: rede, redelijkheid (WNT XII, iii, 801/815). voetnoot96 Mije: de buurtschap De Meije. voetnoot97 Kroos: verschillende soorten waterplanten (WNT VIII, i, 361). voetnoot3 hy ginck vissen Kroos: kroos vissen: krozen (m.b.t. wateren): van kroos en andere waterplanten zuiveren. Er bestond zelfs een kroosheemraad, een persoon belast met het toezicht op het zuiveren der sloten in een polder, inzonderheid in Zuid-Holland. Kroos kon gebruikt worden als middel tegen het uitdrogen van de grond. Rondom een boomstam werd dan een laagje kroos aangebracht. Ook andere daartoe geschikte stoffen, zoals mos, omgekeerde zoden of plaggen, konden gebruikt worden. voetnoot98 bykans: bijna, nagenoeg (WNT II, ii, 2614-2615). voetnoot99 quaetdoener: iemand die eenmaal of herhaaldelijk kwaad doet of gedaan heeft, hetzij in het algemeen of door het plegen van een strafbaar feit; overtreder (WNT VIII, i, 656). voetnoot100 even (of): net of (WNT III, ii-iii, 4276-4284). voetnoot101 al soeckt: voorheeft. voetnoot102 aers: anders (WNT I, 576). voetnoot103 ampt: de dienst of bediening die iemand te vervullen, het werk dat hij te verrichten heeft, de taak of plicht die op hem rust (WNT II, i, 370). voetnoot104 quaet: onbekwaam, ongeschikt; slecht (WNT VIII, i, 630). voetnoot105 alle man: iedereen (WNT II, i, 168). voetnoot106 die niet licht van passen maecken sal: kan niet gemakkelijk iets goed doen. Het van pas maken: iets goed doen (WNT XII, i, 589-630). voetnoot107 Wel-booren Mannen: ambtstitel van de rechters in een baljuwshof (WNT XXV, 1021). voetnoot108 hebben het hart niet: hebben de moed niet (WNT VI, 34). voetnoot109 tegenwijsen: in ongunstige zin een uitspraak doen over (WNT XVI, 1288). voetnoot110 ghelijck: zoals (WNT IV, 1177). voetnoot111 sustineerden: juridische term voor zich beroepen op; beweren, aanvoeren (Van Dale: 3001). Helpen, ondersteunen, steunen (WNT VII, ii, 2443). voetnoot112 dewijle: terwijl; daar, aangezien, omdat (WNT III, 2-3, 2476-2477). voetnoot113 aenlegger: eiser (WNT I, 226). voetnoot114 Ordenantie op't stuck van Justitie: reglementen die de rechtsgang betreffen. voetnoot4 Grootius: Hugo de Groot (Delft 1583 - Rostock 1645). Nederlands jurist, theoloog, classicus, historicus, staatsman en diplomaat. Verwierf grote faam als jurist. Juridische werken o.a.: Inleidinge tot de Hollandse rechtsgeleerdheid (1631); De iure belli ac pacis (1625). (Van Bork/Verkruijsse 1985: 233-236). Hoogerbeets: Rombout Hogerbeets (Hoorn 1561 - Wassenaar 1625). Nederlands rechtsgeleerde en staatsman; raad en pensionaris van Leiden (1590; wederom in 1617), lid van de Hoge Raad van Holland en Zeeland (1596). Hogerbeets werd, evenals Hugo de Groot, gevangen genomen omdat hij aan de zijde stond van Van Oldenbarneveldt. Juridische werken: Korte inleiding tot de praktijk voor de hoven van Justitie in Holland; handschrift van het aanleggen en volvoeren der processen voor de respectieve hoven van Justitie in Holland, verklaard en uitgebreid door een Hollandsch regtsgeleerde. (Van der Aa 1852: 297; Winkler Prins 1969: 457). voetnoot115 dach-gelden: het loon voor een dag werkens, het loon dat per dag berekend wordt. (WNT III, ii, 2226). voetnoot116 elcke reys: elke keer, telkens (WNT XII, iii, 1698). voetnoot117 maeckent met hem of: afmaken in de zin van tenietdoening van zaken, die tussen twee of meer personen moeilijkheden of onaangenaamheden opleveren; ze te niet doen, ze uit de wereld helpen, er een einde aan maken en daardoor de onaangename gevolgen voorkomen of doen ophouden, hetzij bij minnelijke schikking of door een schikking te treffen (WNT I, 1184-1188). voetnoot118 Schot-deuren: valdeur tot afsluiting van een sluis of poort (WNT XIV, 925). voetnoot119 opslocker: uitzuiger (WNT XI, 1205). voetnoot120 Bode: gerechtelijk functionaris, aangesteld door de baljuw of de Heer van Nieuwkoop (Verlooij 1996). voetnoot121 Diender: gerechtsdienaar, schoutendienaar (WNT III, 2-3, 2527-2530; Verlooij 1996). voetnoot122 Kees-Oom: Kees. voetnoot122 in staie te houden: iemand houden staan, hem doen staan blijven, maken dat hij staan blijft (WNT XV, 91). voetnoot123 treffelijck: fraai (WNT XVII, i, 2296). voetnoot124 geappeleert: appelleren: in hoger beroep gaan (WNT I, Suppl., 1409-1411). voetnoot125 slecht: onnozel, onwetend (WNT XIV, 1616). voetnoot126 contributie: heffing, bijdrage, belasting (WNT III, ii, 2135). voetnoot127 placcaet: aanplakbiljet met aankondiging, ter kennisgeving (WNT XII, i, 2197-2205). voetnoot128 datelijck: onmiddellijk (WNT III, i, 2206-2208). voetnoot129 gemeent: burgerij, volk (WNT IV, 1393). voetnoot130 wis: zeker, waarachtig (WNT XXVI, 1357-1365). voetnoot131 Boeltje: geheel van iemands vermogen, boedel; nalatenschap, erfenis (WNT III, i, 138-141). voetnoot132 vrienden: ter aanduiding van de gezamenlijke bezoekers, gasten; het gezelschap (WNT XVIII, 532). voetnoot133 begeerdent: begeren: verlangen (WNT II, 1-2, 1368-1370). voetnoot134 brochtent: brachten het: verleden tijd van brengen. voetnoot135 tasten: aanraken, door voelen onderzoeken (WNT XVI, 1020). voetnoot136 Noort-eynde: het Noordeinde lag in het verlengde van het Zuideinde en werd gevormd door de huidige Noordenseweg en Simon van Capelweg (Eijs 1992a: 1). voetnoot137 Desolaet Boeltje: failliete boedel (WNT III, ii, 2428). voetnoot138 uytkoop: betaling van een som gelds om daardoor bepaalde rechten te verwerven of van bepaalde verplichtingen ontslagen te zijn, afkoopsom. Betaling van een som gelds aan een (mede) erfgenaam waardoor deze afziet van zijn wettelijk erfdeel en den betaler het recht op dat erfdeel werft (WNT XVII, iii, 922-928). voetnoot139 edeen: gedaan. voetnoot140 Wees-Meester: hij die door de overheid is aangesteld om de belangen van de wezen te behartigen, hun bezittingen te beheren; hij die oppervoogdij over wezen heeft (WNT XXV, 272-274). voetnoot141 Keuren: rijkswetten; verordeningen; gebodsbepalingen (WNT VII, i, 2634). voetnoot142 accorderen: overeenkomen (WNT I, Suppl., 318-319). voetnoot143 proper: redelijk (WNT XII, ii, 4468-4471). voetnoot144 gelegentheyt: omstandigheid (WNT IV, 1111-1121). voetnoot145 quansuys: schijnbaar, zogenaamd (WNT VIII, i, 698-701). voetnoot146 Boel-scheyingh: de handeling van verdelen/splitsen van vaste goederen of nalatenschappen (WNT XIV, 365). voetnoot147 porssense: porsen: vorm van persen (WNT XII, ii, 1277-1294). voetnoot148 mijn hoofd omloopt als een tol: spreekwoord: vgl. het hoofd loopt me om, d.w.z. het hoofd, mijn gedachte schijnt me als in een kring om te lopen, rond te draaien (Stoett 1978: 364). voetnoot149 harden: uithouden (WNT V, 2175). voetnoot150 mogen: kunnen (WNT IX, 1000). voetnoot151 spaanse pokken: syphilis (WNT XII, ii, 3053); vervolgens in verwensingen ook zo gebezigd, dat men aan de eigenlijke betekenis niet meer dacht, maar het woord synoniem werd met duivel, drommel e.d. voetnoot152 hadje dan beter?: wordt de toestand dan gunstiger? (WNT II, 1-2, 2218). voetnoot153 sorgen: bezorgd zijn (Verdam, 1593). voetnoot154 een deel: een groot aantal (WNT III, 2-3, 2333). voetnoot155 pertinente Reeckeningh gedaen: nauwkeurig verantwoording afgelegd in geldzaken (WNT XII, iii, 1878). voetnoot156 schoutin: zetfout voor ‘schout in’. voetnoot157 miszaken: het bestaan ontkennen (WNT IX, 886). voetnoot158 het Kalf in de groep smoren: iets in de doofpot stoppen (Stoett, p. 182). voetnoot159 toesien: opletten (WNT XVI, i, 886). voetnoot160 openbaer: algemeen bekend (WNT XI, 535). voetnoot161 aen Recht zijn: terecht staan (WNT XII, iii, 519). voetnoot162 brieven: beschreven of bedrukte stukken perkament (WNT III, i, 1318). voetnoot163 gaerboeckje: boek of register dat tot grondslag dient voor de invordering van de omslagen van de ingelanden en naar welks uittreksel de gaarder de gelden int (WNT IV, 106, i.v. gaarderboek). voetnoot164 an den dreet en an't kluwen raecken: als men de draad heeft, zal men het kluwen wel vinden (Harebomee, i.v. draad). voetnoot165 flus: zo-even (WNT III, iii, 4592-4593). voetnoot166 morghen: landmaat die in een morgen kan worden bewerkt (WNT IX, 1139). voetnoot5 Sparendams geldt: Na de verzanding van de oude Rijnmonding bij Katwijk liep de Rijnlandse uitwatering via Spaarndam. Voor nieuwe sluizen e.d. dienden gemeenten per morgen land een zeker bedrag te betalen via de hoogheemraden die het college van Rijnland vormden (Giebels 1994). Nieuwkoop echter bekleedde hierin een uitzonderingspositie. De gemeente had vrije uitwatering in de Rijn in ruil voor wat onderhoudsklusjes aan polderkaden en watergangen. Het verhaal hierachter is, dat Nieuwkoop vanouds tot het Grootwaterschap Woerden behoorde. Toen Woerden na 1366 in de IJssel ging lozen, scheidde het zich van Rijnland af en behoorde Nieuwkoop noch tot het ene noch tot het andere hoogheemraadschap. Vervolgens is er een minnelijke schikking getroffen, zodat Nieuwkoop via de Meije vrij kon uitwateren in de Rijn. Deze schikking heeft eeuwenlang voor conflicten gezorgd tussen Rijnland en Nieuwkoop. voetnoot167 laegh int ongelt: weinig belasting betalend (WNT X, 1607). voetnoot168 beleeft: zachtzinnig, goedertieren (WNT II, i, 1685-1687). voetnoot169 Hensbeeck: Heijndrick Dircksz van Hensbeek. Baljuw van Nieuwkoop en Noorden van 1620 tot 1628 (Jansen/Verlooij 1996: 134). voetnoot170 Bel: afkorting van Belsbuyck (= Beëlzebub). voetnoot171 aengaen: tieren, razen (WNT I, 130). voetnoot172 priester: iemand die zich aan iets wijdt, bijv. kunst (WNT XII, ii, 4121-4124). Hier wellicht bedoeld als ironische toespeling op het oogluikend toegelaten katholicisme. Van Sevenhoven was waarschijnlijk katholiek en wordt hier als duivelse leider van andere slechterikken in het dorp gevisualiseerd. voetnoot173 houwen: onderhouden (WNT VI, 1143). voetnoot174 teer-kosten: verblijfskosten (WNT XVI, 1219). voetnoot175 ettelijk: in een vrij groot aantal; tal van; verscheidene (WNT III, 2-3, 4259). voetnoot176 hoogh loopen: hoog oplopen. voetnoot177 Fit cito per multas, preda petita manus: de bron voor dit Latijnse citaat is Ovidius, Amores 1, 8, 92. voetnoot178 in somma: kortom (WNT XIV, 2508). voetnoot179 Morgen-Tal: het getal morgens in een gemeente of polder waarover de belasting wordt omgeslagen (WNT IX, 1143). voetnoot180 Bruyckweer Landts: (pacht)hoeve met bijbehorende landerijen (WNT III, i, 1654). voetnoot181 gelijck: zoals (WNT IV, 1177). voetnoot182 dieren tijdt: tijd dat de levensmiddelen duur zijn (WNT III, 2-3, 2583). voetnoot183 Sit-dagen: dagen waarop de zittingen gehouden werden. voetnoot184 rat: rap. voetnoot185 after her: achter hem aan (WNT VI, 581). voetnoot186 en: waardoor. voetnoot187 anderwerf: wederom (WNT II, 1-2, 443). voetnoot188 dat is ... an: dat is aan de gang (WNT I, 50). voetnoot189 parate executie: vonnis of beslag, dat zonder verdere vorm van proces ten uitvoer kan worden gelegd. voetnoot190 afslaen: in waarde verminderen (WNT I, Suppl., 671). voetnoot191 oversien: door de vingers zien (WNT XI, 2253). voetnoot192 gemeenlijck: gewoonlijk, doorgaans (WNT IV, 1380). voetnoot193 officier: een ieder die een ambt bekleedt, bijv. baljuw, schout (WNT X, 96). voetnoot194 eerst: voor het eerst (WNT III, 2-3, 3921). voetnoot195 quaetste: ergste. voetnoot196 salus populi supremo [= suprema] lex esto: het welzijn van het volk moet de hoogste wet zijn. De bron voor dit Latijnse citaat is Cicero, De legibus 3,3,8. voetnoot197 regel houden: regels stellen (WNT cd-rom). voetnoot198 als 't plach: zoals dat regelmatig gebeurde (WNT XII, i, 2498). voetnoot199 glazen: ruiten. voetnoot200 een Paert dat eens geholt heeft, houter al sijn leven lang een gesicht van: eens gestolen, altijd een dief. voetnoot201 Horatij: tweede naamval: van Horatius. voetnoot202 Quo semel est imbuta recens servabit odetrem [= odorem] tistadiu [= testa diu]: citaat uit Horatius, Epistolae 1, 2, 69-70. voetnoot203 ghevoelen: mening (WNT IV, 1970). voetnoot204 slechts: (als aansporing) eenvoudigweg, maar (WNT XIV, 1632). voetnoot205 mal: gek. voetnoot206 dien Duyvel: bedoeld wordt de baljuw. voetnoot207 voor-staet: opneemt voor (WNT XXII, ii, 447-448). voetnoot208 schelmery: schurkenstreek (WNT XIV, 395). voetnoot209 sed hic me Continio: kreupel Latijn voor óf ‘contineo’ (maar hier houd ik mij in) óf ‘confinio’ (maar hier beperk ik mij): laat ik me daarover inhouden. voetnoot210 Fiscael: rechterlijke ambtenaar (WNT III, iii, 4496). voetnoot6 't Woertse Verlaet: Woerdense Verlaat, tegenwoordig gemeente Nieuwkoop, ligt op de grens van Holland en Utrecht. Van oudsher was er een schut- en uitwateringssluis op het knooppunt van de waterwegen de Mije en Kromme Mijdrecht. Door de eeuwen heen zijn er voortdurend conflicten over verboden binnenvaart en tolplichten (Van Doorn 1984: 179-180, 191-193; Eijs 1995). voetnoot211 Willes: Wilnis, ten noorden van Woerdense Verlaat. voetnoot212 neusloose pannen: dakpannen zonder klamp (WNT IX, 1898, i.v. neus). Woerden is van oudsher een plaats waar dakpannen gemaakt worden. voetnoot213 Padenburgh: Pieter Pietersz Padenburgh is een van de in Nieuwkoop werkzame procureurs; hij komt regelmatig voor in de criminele en civiele dingboeken van Nieuwkoop ('s-Gravenhage, ARA). voetnoot214 haelt ... aen: van belaste goederen: aanhouden en in beslag nemen ter zake van belasting (WNT I, 159-160; Supplement I, 67). voetnoot215 dwingt ... of: afdwingen, dwingen te geven (WNT I, 932). voetnoot216 verbeurt: m.b.t. een boete: opgelegd, waartoe men veroordeeld is (WNT XIX, 477). voetnoot217 pacht: pacht of tolgeld, oorspronkelijk te betalen door de pachter, later ook door anderen aan de pachter (WNT XII, i, 114). voetnoot218 desen Wolff: bedoeld wordt Johan van Sevenhoven. voetnoot219 als kacx: voor de schijn, quasi (WNT II, i, 273-275). voetnoot220 verschoonen: vrijpleiten van schuld (WNT XX, ii, 82). voetnoot221 't quaet: slechte daad (WNT VIII, i, 649). voetnoot222 op een ander te schuyven: een ander in de schoenen te schuiven. voetnoot223 Huysman: boer (WNT VI, 1276). voetnoot224 Heer van 18. Hoven: de Heer van Achtienhoven. voetnoot225 Officie: ambt (WNT X, 96, i.v. officier). voetnoot226 houwt ... aen: houdt in dienst (WNT I, 178). voetnoot227 oft wel een volck wesen mocht: behorend tot een bepaald slag (ongunstig) volk (WNT XXII, 841-842). voetnoot228 en ten is niet nieuw: dat is niet van kort geleden (WNT IX, 1969). voetnoot229 eleert: geleerd, gestudeerd. voetnoot230 spitten: spitten, een spa vasthouden, figuurlijk dus geen boerenwerk doen of in dit geval wellicht turf steken (WNT XIV, 2874). voetnoot231 schandelijck: schande veroorzakend (WNT XIV, 264). voetnoot232 Huyshoudinge: gezin (WNT VI, 1273). voetnoot233 om sijn renten te leven: om van zijn rente te leven, te rentenieren. voetnoot234 anhout: aanhouden: in dienst houden (WNT I, 178). voetnoot235 Steljet soo licht: vat je het zo luchtig op (WNT VIII, 1949). voetnoot236 verstaet: begrijpt (WNT XX, ii, 589). voetnoot237 recht uyt: oprecht (WNT XII, iii, 648). voetnoot238 dat Beest: bedoeld wordt de baljuw. voetnoot239 ontslagen: verlost (WNT X, 1969, i.v. ontslaging). voetnoot240 jou goet duncken: jouw oordeel (WNT V, 345). voetnoot241 die: nl. de Heer van Nieuwkoop. voetnoot242 hem: nl. de baljuw. voetnoot243 vlack uyt: rondweg, zonder omwegen (WNT XXI, 1439). voetnoot244 stout: brutaal (WNT XV, 2021). voetnoot245 dien Boef: de baljuw. voetnoot246 Wees-Man: weesmeester. voetnoot247 meer kompter niet of: meer valt niet te bereiken (WNT I, 1087; Suppl. 561). voetnoot248 goe Luy: de mensen (WNT V, 384). voetnoot249 verdrietich: moedeloos (WNT XIX, 1448-1454). voetnoot250 krijchtse in't oogh: houdt ze in de gaten. voetnoot251 te pas ... brengen: vergelden, betaald zetten (WNT XII, i, 603-604). voetnoot252 Wensveen: bedoeld wordt Waddinxveen. voetnoot7 den Donder: de familie Donder is enkele generaties lang baljuw en schout van Waddinxveen geweest. De laatst bekende is Huijbert Joris Donder, schout van Noord- en Zuid-Waddinxveen, in 1637 gehuwd met de Nieuwkoopse Neeltge Gerrits. Doordat hij op zijn voorgenomen trouwdag, 3 augustus, in de herberg ‘manslag’ pleegt op Aert Dircxsz Bosch, die de schout ervan beschuldigt dat hij zijn moeder ‘eens drie hondert gulden (heeft) afgeknevelt’, moet het huwelijk wat uitgesteld worden. Met een boete van 36 pond komt hij er op 21 oktober 1637 van af. Omdat Huijbert Donder in 1640 overleden schijnt te zijn, is het niet duidelijk of in het Buer-praetje deze Donder bedoeld wordt of een ander familielid. (Verlooij 1997). voetnoot253 gelijcker handt: gezamenlijk (WNT IV, 1195). voetnoot254 an .. spannen: ondernemen, op touw zetten (WNT I, Suppl. 144). voetnoot255 Request: verzoekschrift (WNT XII, iii, 2682). voetnoot256 H.H.: Heren. voetnoot8 Staten van Hollandt: bestuurscollege, samengesteld uit de ridderschap en vertegenwoordigers van de stemhebbende steden. Sedert de Tachtigjarige Oorlog vormden de Staten in de Republiek de souvereine hoge overheid van het gewest. voetnoot257 Fiscael: rechterlijk ambtenaar (WNT III, ii, 4496). voetnoot258 vertoonen: onder de aandacht brengen (WNT XX, ii, 1129). voetnoot259 passender wacker op: zorgen ervoor (WNT XI, 1070). voetnoot260 haar in't besonder: ieder afzonderlijk (WNT II, ii, 2680). voetnoot261 gelieven: willen (WNT IV, 1158). voetnoot262 dat was goet: prima! voetnoot263 an legghen: aanpakken. voetnoot264 garen: inzamelen (WNT IV, 126). voetnoot265 quellen: beproeven. voetnoot266 als de Duyvel Job de'e: verwijst naar het bijbelboek Job uit het Oude Testament waarin diens beproevingen door de duivel - overigens met toestemming van God - beschreven staan. voetnoot267 misschien wieder wacker deur worde: misschien worden erdoor wakker geschud? voetnoot268 peperen: betaald zetten (WNT XII, i, 1169). voetnoot269 Daer is niet an gelegen: dat is van geen belang (WNT IV, 1108). voetnoot270 vermoen: verdenken (WNT XX, i, 1450). voetnoot271 leegh tijdt: vrije tijd (WNT VIII, i, 1215-1216). voetnoot272 vallen wyer stracx an: zonder dralen beginnen (WNT cd-rom). voetnoot273 stieren: sturen. voetnoot274 Corant-loopers: krantenbezorgers. voetnoot275 Turff-Marckt: in Middelburg is geen Turfmarkt, wel een Turfkaai. voetnoot276 Boere-Praetje: de officiële titel van het pamflet is Buer-Praetje. voetnoot277 voort komen: verschijnen van publicaties (WNT cd-rom). voetnoot278 te vreen zijn: zich erin kunnen vinden (WNT cd-rom).

Vorige Volgende

Dien langen Duyvel van Nieukoop. Twee pamfletten uit 1651 over baljuw Jan van Sevenhoven

twee pamfletten uit 1651 over baljuw Jan van Sevenhoven

Nieukoops Buer-Praetje

Aen den goedtwilligenGa naar voetnoot5 Leser.

Nieukoops Buer-Praetje.

Over het gehele werk

auteurs

plaatsen