Lanceloet. De Middelnederlandse vertaling van de Lancelot en prose overgeleverd in de Lancelotcompilatie. Pars 3

[p. 217]

Tekst

[p. 218]

's-Gravenhage, kb, 129 A 10, fol. 30R (verkleind); Lanceloet, vs. 10971-11152.

[p. 219]

Korte inhoud van het voorafgaande

Tijdens een jachtpartij op de achtste dag na Pinksteren poogt een huilende ridder (Bohort incognito) de koningin te ontvoeren. Drie van haar begeleiders - Keye, Sagrimor en Dodineel - worden door hem uit het zadel gestoten. De vierde, Lanceloet, maakt zich op voor het beslissende tweegevecht als een bejaarde jonkvrouwe, de ‘quene’, tussenbeide komt. Zij verzoekt Lanceloet haar te volgen en staat hem ternauwernood toe de koningin te verdedigen. Lanceloet steekt de aanvaller van zijn paard en redt zo zijn geliefde. Hij raakt daarbij ernstig gewond, maar rijdt toch de ‘quene’ achterna. Met haar overgebleven begeleiders en de gewonde ridder gaat Genevre naar ‘der Elvinnen Fonteine’. Sagrimor en Dodineel worden op eten uitgestuurd. Nadat hun wegen zich gescheiden hebben, belanden zij beide in gevangenschap.

Lanceloet ontmoet Griffoen en staat hem zijn wapenrusting af, alvorens de ‘quene’ weer te volgen. Griffoen draagt het afgehouwen hoofd van een verslagen ridder aan zijn zadelknop mee. Dit zorgt voor grote opschudding als hij even later de koningin en haar gezelschap tegenkomt. Zij vreest dat deze ridder in Lanceloets wapenrusting haar minnaar verslagen heeft en zijn hoofd nu als trofee meevoert. Keye wordt op onderzoek uitgestuurd, maar Griffoen overwint hem. Hij neemt de Arturridder gevangen, zodat de koningin van verder nieuws verstoken blijft. Terwijl Lanceloet en zijn leidsvrouwe onderdak vinden op een plaats waar zij zullen verblijven tot Lanceloet hersteld is, keert Genevre met de gewonde ridder ontredderd naar het hof terug.

Zij vertelt Artur en de anderen van haar belevenissen. Haar vermoeden dat Lanceloet dood is, doet Walewein besluiten met negen andere ridders op queeste te gaan om zekerheid omtrent Lanceloets lot te verkrijgen. De tien zoekers blijven bij elkaar tot zij bij het zwarte kruis komen. Nadat uit een gebroken-zwaardtest is gebleken dat geen van de tien de uitverkoren Graalheld is, gaat de groep uiteen. De afspraak is dat zij elkaar na een week weer treffen. Gedurende deze week worden Keye, Sagrimor en Dodineel bevrijd door respectievelijk Aglovael, Walewein en Hestor, zodat op de afgesproken dag dertien ridders samenkomen. Aangezien geen van hen iets over Lanceloet vernomen heeft, besluit men dat ieder afzonderlijk de zoektocht zal hervatten.

Walewein bereikt, na samen met Hestor tevergeefs geprobeerd te hebben een avontuur te volbrengen dat aan Lanceloet voorbestemd is, de Graalburcht. Zijn oneerbiedige reactie op de verschijning van de Graal is er de oorzaak van dat hij de volgende morgen na een avontuurlijke, maar onaangename nacht weinig eervol uit het kasteel verwijderd wordt. Op zoek naar Lanceloet beleven Hestor, Mordret, Agravein, Gurreës en Gaheret tal van avonturen, die hoofdzakelijk het redden en helpen van jonkvrouwen betreffen. Zij vernemen geen nieuws over Lanceloet. Agravein en Gurreës worden gevangengenomen door Sornahan. Gaheret bevrijdt zijn twee broers en gedrieën staan zij hertog Cales bij in de strijd tegen zijn zoons. (Lanceloet, vs. 1-10740; vgl. M ii, liii, 1 - M iv, lxxii, 64; S iv, 301/11 - S v, 59/1 en K ii, 219/20 - 318/16)

[p. 220]

Nu doet davonture verstaen,⁺
Alse die gesellen waeren gegaen⁺
In die queste, als gi mocht horen
In die avonture hier te voren,
Die van Kameloet waren gesceden
Ende hare queste begonden leden,
Dattie coninc in gepense sware⁺
Ende tonpayse bleef om die niemare
Die hi van Lancelote hadde verstaen:

+ F. 29R,c,13

+ 10740

+ 10745

P/G

10741

Nu ] initiaal N, rood, 5 regels hoog, zwart penwerk.

10742	Alse... gegaen ] Dit vers is over twee regels verdeeld. Tussen waeren en gegaen ligt de regelgrens.
	die gesellen ] hs diegesellen

10743	kop	Jn die queste	as	gi mocht horen
	cor		a<l>s
	In... horen ] Dit vers is over twee regels verdeeld. Tussen gi en mocht ligt de regelgrens.

W

10741 davonture: ‘het verhaal’. 10743 queste: ‘zoektocht’. 10744 In... voren: ‘eerder in het verhaal’. 10745-6 Die... leden: deze regels vormen een bijstelling bij gesellen (vs. 10742). 10746 begonden leden: ‘begonnen uit te voeren’. 10747 Dattie sluit over vs. 10742-6, die een bijw. bijzin van tijd vormen, heen aan op vs. 10741. Het is ook mogelijk dat het woord aansluit op queste in vs. 10743. 10747-8 in... bleef: ‘verzonken in bedroefd gepeins en verdrietig achterbleef’. 10748 die niemare: ‘het bericht’.

T

10741 De overgang tussen twee episodes wordt in de Lancelot en prose gekenmerkt door formules als ‘Ore se taist li contes de...’ en ‘Or dist li contes...’. Door de afwezigheid van een vertellend ‘ik’ lijkt het verhaal zichzelf te vertellen. De vertaling neemt deze vertelwijze meestal over, vgl. Inleiding, hfst. 2, par. 4. 10742-3 Sinds een oude vrouw hem wegvoerde van de koningin en haar jachtgezelschap is Lanceloet verdwenen (zie Dl. iv, vs. 166-314). Aan het hof vreest men voor zijn leven, omdat de koningin een ridder gezien heeft die Lanceloets wapenrusting aanhad en die een hoofd, dat veel op dat van Lanceloet leek, aan zijn zadel had hangen (Dl. iv, vs. 1280-1387). Een groep van tien ridders onder leiding van Walewein (zie vs. 10742: die gesellen) zweert Lanceloet te zoeken gedurende een jaar en een dag (zie vs. 10743: die queste), vgl. Dl. iv, vs. 1665-1746. Het verhaal heeft geruime tijd gesproken over de belevenissen van deze ridders (zie Dl. iv, vs. 1746-5530 en Dl. v, vs. 5531-10740) en maakt nu via de overgangsformule een sprong terug in de tijd naar het moment van hun vertrek. 10743-4 De Lancelot en prose en de vertaling hanteren een beperkt aantal standaardzinnen voor prospectieve en retrospectieve verwijzingen naar andere delen van het verhaal. Deze terugverwijzing naar Dl. iv, vs. 1733-1746 is een voorbeeld van een dergelijke formule. 10745 Kameloet is één van Arturs hofplaatsen. 10747-50 Het Ofr. legt hier expliciet uit waarom de koning Lanceloet dood waant: ‘car bien cuidoit qu'il fust occis par la novele que la roine li avoit dit’ (M iv, lxxiii, 1; S v, 59/3-4).

[p. 221]

⁺ Hi hiltene over doet sonder waen.
Hi weende ende was drove van desen
Gelijc ocht hi sijn vader hadde gewesen⁺
Ende seide dat hem vor die tijt niet
So groete scade nie en was gesciet
Noch geen verlies toe en quam so groet
Bi allene eens mans doet.
⁺ Na desen sprac die coninc vort⁺
Ter coninginne dese wort:
‘Ic hadde liever, bi mire trouwe,
Dat ic hadde verloren, vrouwe,
Dat conincrike van Logers al
Ende al mine neven groet ende smal,⁺
Sonder Walewein allene,
Ende van al minen lande gemene
Die ene helecht geheellike.’
⁺ Die coninginne seide: ‘Sekerlike,
Here, mine wondert niet vandien:⁺

+ want

+ 10750

+ ende

+ 10755

+ 10760

+ ende

+ 10765

P/G

10750	kop		Hi hiltene ouer doet sonder waen
	cor	→want→

10751	kop		Hi weende		ende was droue van desen
	cor			<:>

10752	kop		Ocht hi sijn vader hadde gewesen
	cor	→geliic→

10754	kop		So groete scade nie		was gesciet
	cor			⪕en⪖

10755	kop		Noch geen verlies toe		quam so groet
	cor			⪕en⪖

10766

sekerlike ] onder de tweede k een inktvlek.

W

10750 hiltene over doet: ‘beschouwde hem als dood’. 10752 sijn: d.i. Lanceloets. 10754 scade... gesciet: ‘ellende nooit was overkomen’. 10761 Dat... al: ‘het gehele koninkrijk Logers’, vgl. T. 10763 Sonder: ‘met uitzondering van’. 10764 van... gemene: ‘van mijn gehele rijk’. 10765 helecht: ‘helft’. 10767 mine... niet: ‘dat verbaast mij niet’.

T

10761-5 Arturs koninkrijk Logers, het gebied waarover hij als vorst direct de macht uitoefent, wordt hier onderscheiden van zijn gehele rijk (vs. 10764: al minen lande gemene), waartoe ook de leengebieden behoren. 10763 Als Arturs neef en als voorman van de Tafelronderidders bekleedt Walewein een zeer vooraanstaande positie aan het hof. Zijn onmisbaarheid wordt hier zowel in het Ofr. als in de vertaling bevestigd door het feit dat Artur hem uitsluit van de personen die hij liever zou verliezen dan Lanceloet.

[p. 222]

⁺ U hof was vernaemt ende ontsien
Bi sire namen in allen steden
Ende bi sire doechdechticheden
Meer dant sal wesen nu mere
Bi X den besten ridders, here,⁺
Die in u hof sullen wesen.’
Jonge ende oude waren van desen
Drove ende tonpayse utermaten
Ende hebben lachen ende spelen gelaten.
⁺ Si seggen oc sine weten niet wale⁺
Hoe davonturen vanden Grale
Thoefde moegen worden bracht vort an,
Na dien dat doet es die selve man
Daer si alle ontbeidden naer.

+ want

+ 10770

+ ende

+ 10775

P/G

10768	kop		V hof was vernaemt		ende ontsien
	cor	want		<⁝>

10771	kop		Meer	dan	sal wesen nv mere
	cor			dan⪕t⪖

10777	kop		Si seggen		sine weten niet wale
	cor	ende		⪕oc⪖

10778	kop		Hoe	dauonture	vanden grale
	cor			dauonture<n>

10780

dien ] voor de d een inktstip.

W

10768 vernaemt: ‘vermaard’; ontsien: ‘gerespecteerd’. 10769 namen: ‘faam’; in allen steden: ‘overal’, te verbinden met vs. 10768. 10770 doechdechticheden: ‘voortreffelijke daden’. 10771 nu mere: ‘van nu af’. 10772 X den besten ridders: dit kan zowel ‘de tien beste ridders’ als ‘tien van de beste ridders’ betekenen. Vanwege het Ofr. (M iv, lxxiii, 1: ‘.X. des millors chevaliers’ en BN 122, F. 109R,a, r. 31-32: ‘.X. chevaliers des milleurs’) verdient de tweede mogelijkheid de voorkeur. 10775 tonpayse: ‘verdrietig’, ‘ongelukkig’. 10776 spelen: ‘zich vermaken’. 10779 Thoefde... an: ‘nu tot een (goed) einde gebracht kunnen worden’. 10780 Na dien dat: ‘nu’; die selve man: ‘juist die man’. 10781 ontbeidden naer: ‘op wachtten’. Vgl. T bij vs. 10778.

T

10778 In het ‘Préparation à la Queste’-gedeelte van de Lancelot en prose wordt veelvuldig vooruitgewezen naar de Graal en de avonturen die de Graalqueeste met zich mee zal brengen. Tot op dit punt in het verhaal hebben de vooruitwijzingen bestaan uit opmerkingen van de vertelinstantie en uit voorspellingen aan ridders tijdens hun avonturentochten (zie bijv. Dl. iv, vs. 1939-44 en 2265-72). Walewein heeft een bezoek gebracht aan de Graalburcht en daar de Graal aanschouwd (vgl. Dl. iv, vs. 3671-3782). Hij heeft daarvan nog geen verslag uitgebracht aan Arturs hof, waar davonturen vanden Grale nog niet aangekondigd zijn. Het is daarom opmerkelijk dat de hovelingen hier weet hebben van de Graalavonturen en zelfs de hoop koesterden dat Lanceloet ze zou kunnen volbrengen (vgl. Kennedy 1986, p. 276-7).

[p. 223]

⁺ Omtrent middach quam Lionel daer.^+
+ Alse die coninginne horde mare das
Dat Lionel gecomen was
Ende sine hadde versien,
Vernuwede har har seer mettien.
Ende si weenden alle mede⁺
Die daer waren tier stede.⁺
Ende als hise alle sach wenen
Hine wiste niet wat si menen.
⁺ Hi temayerde hem van desen;
⁺ Hine es niet sonder grote vresen.^+
+ Hi es toter coninginnen gegaen
Ende heeft hare gevraget saen
Waer omme die barone waren
So drove. Si seide sonder sparen:
⁺ ‘Gi sullet weten alte tijt.⁺

+ ende

+ 10780

+ ende

+ 10785

+ F. 29V,a

+ ende

+ ende

+ 10790

+ mer

+ here

+ 10795

P/G

10783

ende ] voor deze leesaanwijzing een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. vs. 10724 (kolom b).

10784	kop	Dat lionel		comen was
	cor		→ge→	comen

10785

sine ] de kopiist schreef bij vergissing eerst een stok (naar alle waarschijnlijkheid van een h) en maakte daar vervolgens een lange s van.

10786	kop	Vernuwede	har| e |		seer mettien
	cor		har	→har→

10796	kop	So droue		si seide sonder sparen
	kop, cor		<.>

10797

sullet ] onder de t inktvlek.

W

10783 horde mare das: ‘daarover bericht kreeg’. 10785 versien: ‘gezien’. 10786 Vernuwede... mettien: ‘deed haar smart zich daardoor met nieuwe kracht aan haar voelen’. 10790 menen: ‘bedoelden’, presens historicum, vgl. Stoett, par. 244. 10791 temayerde hem: ‘maakte zich ongerust’. 10795 barone: ‘edelen’. 10797 Gi... tijt: ‘u zult alles dadelijk horen’.

T

10782 Het is onduidelijk waar Lioneel vandaan komt. De laatste keer dat hij genoemd werd, verbleef hij aan Arturs hof te Kameloet (zie M ii, l, 60; S iv, 296/13). Er wordt geen melding gemaakt van zijn vertrek van het hof of van zijn afwezigheid. 10786 Het verdriet van de koningin verergert bij de aanblik van Lioneel. Hiervoor zijn verschillende verklaringen denkbaar: (a) Lioneel is Lanceloets neef, diens vermeende dood zal hem zeer aangrijpen (vgl. vs. 10823-8); (b) Lioneel lijkt sterk op Lanceloet (vgl. vs. 12574-9), zodat zijn verschijning het beeld van haar geliefde Lanceloet oproept in de gedachten van de koningin (vgl. vs. 11094-106).

[p. 224]

Doet also dat gi ontwapent sijt.’
Ende hi ontwapendem thant.
⁺ Doe namen die coninginne bider hant
Ende leidene metter vart
Te haerre camere wart.⁺
Ende alsi hem seggen soude
Die niemare, also houde
Gebrac hare herte ende cracht
Ende si viel neder in onmacht.
⁺ Alse Lyonel dat hadde versien,⁺
Hi namse in sinen arme mettien
Ende alsi was becomen een deel,
Doe seide tote hare Lyoneel:
‘Lieve vrouwe, segt mi
Waer of dese groete rouwe si.’⁺
‘Lioneel, wildi,’ sprac die vrouwe,
‘Dat ic segge desen groten rouwe
Ende u over groete verlies?
Hi es doet, sijt seker dies,
Die over guede ende die scone,⁺
Die beste die was onder dien trone;
Hi, na wien in allen manieren
Alle prouetsen moeten faelgieren,
Dat es u neve Lanceloet

+ ende

+ 10800

+ ende

+ 10805

+ 10810

+ 10815

P/G

10798	kop	Doet		so dat gi ontwapent sijt
	cor		⪕al⪖	so

10805

Gebrac hare ] over c en h lichte inktstreep, doorlopend over neder in vs. 10806.

10813

kop

Lioneel . wildi sprac die vrouwe

10815	kop	Ende v ouer	groet	verlies
	cor		groet⪕e⪖

W

10798 Doet also dat: ‘zorg dat’. 10804 Die niemare: ‘het nieuws (over Lanceloets vermeende dood)’; also houde: ‘op hetzelfde ogenblik’. 10805 Gebrac... cracht: ‘bezweek haar hart en (bezweek) haar kracht’. Vanwege het Ofr. (M iv, lxxiii, 2: ‘li cuers li serre’) is deze vertaling toepasselijker dan de mogelijkheid waarin hare indir. obj. is: ‘ontbrak het haar aan moed en kracht’. 10809 becomen een deel: ‘enigszins bijgekomen’. 10812 Waer... si: ‘wat de reden is van deze hevige smart’. 10814 segge: ‘vertel over’. 10815 over groete: ‘zeer grote’. 10817 over: ‘buitengewoon’; guede: ‘goede’, vgl. voor de ue < oe - wisseling Van Loey ii, par. 87 en Dl. iv, vs. 4348 (sluutmen < sloetmen). 10818 onder dien trone: ‘onder Gods troon (de hemel)’, ‘ter wereld’. 10820 Alle... faelgieren: ‘alle ridderlijke daden tekort moeten schieten’. Vgl. MNW 2, 773 en M iv, lxxiii, 2: ‘emprés qui toute prouesce doit faillir’.

[p. 225]

Die ridder was sonder genoet.’^+
+ Alse Lioneel dat verstont,
Hi dreef so groten rouwe tier stont
Ende weende ende dreef sulc mesbaer
Dat alle die lieden liepen daer.
⁺ Die conincinne troestene sere doe,⁺
Mar hi weende emmertoe.
⁺ Hi vragede der coninginnen saen
Wat si van sire doet hadde verstaen.
Ende si vertelde hem nadien
Hoe si den ridder hadde gesien⁺
Al gewapent vor hare liden
Die hadde hangende tien tiden
Een hoeft an sijn gereide.
Ende si visierde hem ende seide
Hoese een ridder woude sonder waen⁺

+ 10820

+ ende

+ mer

+ 10825

+ ende

+ 10830

+ 10835

P/G

10824	kop		Hi dreef so groten	ruwe	tier stont
	kop, cor			r⪕o⪖uwe

10827	kop		Die	coninc	troestene sere doe
	cor	mer		coninc⪕inne⪖
	conincinne ] op andere plaatsen verandert de corrector ook nog de tweede c van coninc in een g (vgl. vs. 11150 en vs. 11237). Mogelijk lag dat ook hier in de bedoeling.

10834

Die ] D dichtgelopen.

W

10822 genoet: ‘gelijke’. 10824 dreef... rouwe: ‘treurde zozeer’. 10825 dreef: ‘maakte’. 10827 conincinne: zie P/G. 10828 Mar... emmertoe: ‘maar hij bleef huilen’. 10833 Al gewapent: ‘geheel in wapenrusting gestoken’; liden: ‘langsrijden’. 10835 gereide: ‘zadel’. 10836 Ende... seide: ‘en zij beschreef en vertelde hem (d.i. Lioneel)’. Het is gezien het Ofr. (M iv, lxxiii, 3: ‘et li devise del chevalier qui...’) minder waarschijnlijk dat hem de ridder aanduidt. 10837 Hoese: ‘hoe (een ridder) haar’.

T

10827 De ingreep van de corrector (zie P/G) veroorzaakt een afwijking t.o.v. het Ofr., dat - net als de redactie van de kopiist - zegt dat de koning Lioneel troostte (vgl. M iv, lxxiii, 3; S v, 59/31). 10831-5 De ontmoeting waarnaar de koningin verwijst, wordt in Dl. iv, vs. 1345-62 en 1665-81 beschreven. De ridder draagt Lanceloets wapenrusting (zie Dl. iv, vs. 1280-1387). Het hoofd dat aan zijn zadel hangt, lijkt op Lanceloets hoofd. 10836-41 Deze gebeurtenissen worden beschreven in Dl. iv, vs. 53-237, 322-42 en 1564-8.

[p. 226]

Met crachte wech voren ende hadde gedaen,
Ne hadt hem Lanceloet niet benomen.
‘Ende die ridder es hier binnen comen
Ende leget hier siec,’ seide si.
⁺ ‘Weetti wie hi es?’ sprac hi.^+
+ Si antworde: ‘Nenic, bedi
Hi dect hem sere jegen mi.
Mar ic segt u wel,’ sprac die vrouwe,
‘Nie en dreef man sulken rouwe
Alse hi dreef doe hi seker was das⁺
Dattie gene Lanceloet was
Daer hi jegen joesterde daer.’^+
+ Lioneel seide tote hare daer naer
Dat hine gerne soude besien.
⁺ Si namen bider hant na dien⁺
Ende leiden daer. Ende alsi quamen

+ vrouwe

+ 10840

+ ende

+ 10845

+ F. 29V,b

+ ende

+ ende

+ 10850

P/G

10838	kop		Met	crachte/n/ wech voren ende hadde gedaen
	cor			crachte
	gedaen ] daen is op de volgende regel omlijnd onder ge afgeschreven.

10840	kop		Ende	[ hi ]	es hier binnen comen
	cor			→die ridder→
	ridder ] hs rd'. ; punt onderdeel van de abbreviatuur of versscheiding t.o.v. vs. 10901 (kolom b).

10843	kop		[ H ]i antworde nenic bedi
	cor	ende	←S←i

10852	kop		Si namen	b| e |ide	/hare/	hant na dien
	cor	ende		bide⪕r⪖	-
	bider ] onder de e een stip.

10853	kop		Ende leiden daer		ende alsi quamen
	cor			<:>
	daer ] onder de a inktvlek.

W

10838-9 Met... benomen: ‘met geweld (wilde) ontvoeren en hij zou dat hebben gedaan, had L. het hem niet belet’. 10844 Hi... mi: ‘hij verschuilt zich in hoge mate voor mij’. 10845 Mar... wel: ‘maar ik zal u dit wel vertellen’. 10846 dreef man: ‘uitte iemand’. 10849 joesterde: ‘vocht met de lans’. 10853 leiden: ‘bracht hem’.

T

10850-1 Het Ofr. heeft hier een korte dialoog, waarvan alleen het begin in de vertaling terug te vinden is: (M iv, lxxiii, 3) ‘Certes, fait Lyonel, or le verroie volentiers, savoir se je le connoistroie. - Par foi, fait ele, et je vos i menrai volentiers.’ (vgl. S v, 59/40-41). Het is denkbaar dat door een ‘saut-du-même-au-même’ (via ‘volentiers’) ‘savoir... volentiers’ in de grondtekst van de vertaling weggevallen was. Vgl. ook Besamusca 1991, p. 85-89.

[p. 227]

Te sinen bedde, si vernamen
Sijn ansichte gedect altoe,
Alse ocht hi slaepen woude doe.
Ende Lyoneel ginc daerin thant⁺
Ende vragede der joncfrouwen die hi daer vant
Ocht hi sliepe. Si sprac: ‘Neen hi, here,
⁺ Hi es tongemake sere:
⁺ Hem ontspranc heden sine wonde
Ende hi bloedde lange stonde,⁺
III werven ochte viere.’
Ende alsi spraken in deser maniere,
Ontspranc die ridder daer hi lach.
⁺ Hi ontdect hem ende als hi sach
Lionele, doe seide hi:⁺
‘Ay mi, lieve broeder, ay mi,
Wat sullen wie doen nu mere,

+ 10855

+ mer

+ want

+ 10860

+ ende

+ 10865

P/G

10859	kop	Ocht hi sliepe		| h |i sprac neen hi here
	(kop), cor		<.>
	cor			⪕s⪖i

10861

want ] voor deze leesaanwijzing een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. vs. 10800 (kolom a).

10862

lange stonde ] tussen deze woorden een horizontaal streepje op de regel.

10863

III ] hs iij.

W

10855 gedect altoe: ‘geheel bedekt’. 10860 Hi... sere: ‘hij is er zeer slecht aan toe’. 10861 Hem... wonde: ‘zijn wond sprong vandaag open’. 10862 lange stonde: ‘lange tijd’. 10865 Ontspranc: ‘ontwaakte (uit zijn sluimering)’. 10866 Hi ontdect hem: ‘hij kwam onder de dekens (of iets dergelijks) uit’, presens historicum, vgl. Stoett. par. 244. 10869 wie: in het tekstgedeelte van kopiist A treft men herhaaldelijk de varianten wie, sie en hie aan voor wi, si en hi. Deze Vlaamse dialectvariant wordt gewoonlijk door de corrector weggewerkt, vgl. Gerritsen 1976, p. 50 en bijv. vs. 11709, 11714 en 13279; nu mere: ‘nu verder’.

T

10861 De ridder heeft deze wond opgelopen bij zijn poging de koningin te ontvoeren. In een tweegevecht met de lans (zie Dl. iv, vs. 219-37) heeft Lanceloet hem doorstoken zodat ‘tyser bleec ter ander siden’ (vs. 236). 10868-70 De ridder is Lioneels broer Bohort (zie vs. 10874). Zij behoren tot het geslacht van de koningen Ban en Bohort. Hun neef Lanceloet is de leider en het grote voorbeeld van deze ‘clan’, die een eigen positie aan Arturs hof inneemt. Lioneel en Bohort zijn de vertrouwelingen van de koningin m.b.t. haar liefde voor Lanceloet (zie vs. 10923-4 en vs. 11179-90).

[p. 228]

Na dat doet es onse here?’
Ende sine wonde ontspranc metter vart,
Dat sijn bedde al bebloet wart.^+
+ Doe wart die coninginne das
Geware dat dat Behort was.
⁺ Lioneel namen sonder beide
In sinen arm ende hi seide:
‘Broeder, swiget hier af met allen.⁺
Of God wilt, dat en sal niet gevallen
Dat onse here teneger uren
Sterven sal bi sulker avonturen.
⁺ Om Gode, berecht mi van desen
Ocht gi sult moegen genesen.’⁺
‘Daer en es geen genesen an,
Es mijn here doet, mar nochtan
Leeft hi, ic segge dat ic sal
Sonder ersatre genesen al.’

+ 10870

+ ende

+ ende

+ 10875

+ mer

+ 10880

P/G

10879	onse ] na de e inktvlek.
	teneger ] hs te neger

10884	kop	Es mijn here doet		mar nochtan
	kop, (cor)		<.>

W

10870 Na dat: ‘nu’; here: ‘leidsman’, d.i. Lanceloet. 10871 ontspranc metter vart: ‘sprong onmiddellijk open’. 10872 Dat: ‘zodat’. 10875-6 namen [...] In sinen arm: ‘omhelsde hem’. 10877 met allen: ‘te enen male’, ‘volstrekt’. 10878 Of God wilt: ‘als God het wil’; gevallen: ‘gebeuren’. 10879 onse here: zie 10870. 10880 Sterven sal: de conjunctief in het Ofr. (M iv, lxxiii, 4: ‘n'avandra que il par mesaventure muire’) wordt vertaald met sterven sal, zodat de indruk wordt gewekt dat Lanceloets vermeende dood bi sulker avonturen nog in de toekomst ligt, terwijl die - volgens L. en B. - al plaatsgevonden heeft; bi sulker avonturen: ‘door een of ander voorval’. 10881 berecht: ‘vertel’. 10884 nochtan: ‘daarentegen’. 10886 ersatre: ‘arts’; al: ‘volledig’.

T

10874 Nu hij niet langer probeert zich te verbergen wordt duidelijk dat de gewonde ridder Bohort, Lanceloets neef, is. Zijn poging de koningin te ontvoeren was de uitvoering van zijn belofte aan de dochter van koning Brangoire, vgl. M ii, xlviii, 12 en S iv, 267/28-32 en zie Inleiding, hfst. 3, par. 5.3.

[p. 229]

Die coninc ende die barone⁺
Quamen daer in desen done
Ende alsi Bohorde hadden gesien
Worden si blide ende drove vandien.
Blide, om dat hi was vonden,
Ende si waren drove tien stonden,⁺
Om dat si waren in vresen
Dat hi niet en soude moegen genesen:
⁺ Hi was sere gewont sonder waen,
Na dattie meester dede verstaen.
⁺ Die meester hadde sine wonden⁺
Altehant weder gebonden.
Die coninc ende die barone
Sceiden van hem na desen doene
Ende daer en bleef nieman inne
Sonder Lioneel metter coninginne.⁺
In deser manieren lach Behort
Daer binnen siec die maent vort
Ende vele langer hadde gedaen,

+ 10885

+ 10890

+ want

+ ende

+ 10895

+ 10900

P/G

10887

Die ] initiaal D, blauw, 3 regels hoog, rood penwerk.

10888	kop	Quamen daer	| a |n desen done
	cor		⪕i⪖n

10890	kop	Worden si blide		ende droue vandien
	cor		<:>

10900	kop	Seiden	| n |a	hem na desen doene
	cor	S⪕c⪖eiden	⪕v⪖a<n>

W

10888 in desen done: ‘op dat moment’. 10896 Na... verstaen: ‘zoals de heelmeester meedeelde’. 10898 Altehant... gebonden: ‘weldra opnieuw verbonden’. 10900 na desen doene: ‘hierna’. 10902 Sonder: ‘behalve’. 10904 die maent vort: ‘de rest van de maand’ (vgl. M iv, lxxiii, 5: ‘plus d'un mois’). 10905 Ende... gedaen: ‘en hij zou veel langer ziek gelegen hebben’.

T

10897-900 In het Ofr. verzoekt de heelmeester na het verbinden van Bohorts wond de koning c.s. de gewonde te verlaten (M iv, lxxiii, 4): ‘et lor dist qu'il s'en aillent de laienz por la noise qui li fet mal.’ (vgl. ook S v, 60/18-19). Vgl. Besamusca 1991, p. 83-85. 10904 Gedurende een maand wordt Bohort te Kameloet verpleegd. In vs. 10947-11072 blijkt hij op de maandag na ‘Sinte Jans dage’ (vs. 10947-48, d.i. 24 juni) voldoende hersteld om een nieuwe queeste te beginnen. De periode van zijn verpleging beslaat de laatste week (of weken) van mei en het merendeel van juni. Vgl. de Bijlage bij de Inleiding.

[p. 230]

En hadde die coninc geweest, die saen
Hem enen goeden meester gaf,⁺
Die hem so onderwant dar af
Dat hi binnen VI male
Wandelen mochte inden zale.⁺
Ende die coninc lach daer al stille
Alden tijt doer Bohorts wille.^+
+ Hier en binnen hadde gerne die coninc
Bohorde gevraget ene dinc,
Die wile dat hi was daer inne:
Waer bi hi die coninginne
Wech wilde leiden. Mer hi⁺
Ne dorste ende hi liet, bedi
Dat hine gram waende maken also.
Die conincinne bleef emmertoe

+ 10905

+ F. 29V,c

+ 10910

+ ende

+ 10915

P/G

10906	kop		En/de/ hadde die coninc geweest die saen
	cor		En

10908	kop		Die hem so onderwant	da| s | af
	cor			da⪕r⪖

10911

coninc ] hs coninc ; de nasaalstreep is gedeeltelijk vervaagd.

10913	kop		Hier		binnen hadde gerne die coninc
	cor	ende		⪕en⪖

10917	kop		Wech wilde leiden		mer hi
	(kop), cor			<:>

10918	kop		Ne dorste		ende hi	l÷e÷et bedi
	kop, (cor)			<.>		l<i>et

10920	kop		Die	coninc	bleef emmertoe
	cor			coninc→inne→
	conincinne ] vgl. de aant. bij vs. 10827.

W

10906 En... geweest: ‘als de koning er niet geweest was’; saen: ‘onmiddellijk’. 10908 Die... af: ‘die zich daarvoor (voor Bohorts genezing) zo inzette’. 10909 male: ‘etmalen’, ‘dagen’. 10911 lach daer al stille: ‘resideerde daar (te Kameloet)’. 10912 doer Bohorts wille: ‘omwille van Bohort’. 10913 Hier en binnen: ‘in die tijd’. Dit is bijw. bep. van tijd die in de bijw. bijzin vs. 10915 nader aangeduid wordt. 10915 Die wile dat: ‘terwijl’. 10916 Waer bi: ‘waarom’. 10918 liet: ‘deed het niet’. 10918-9 bedi... also: ‘omdat hij meende hem daardoor kwaad te maken’. 10920 conincinne: vgl. P/G; emmertoe: ‘voortdurend’.

T

10909 VI male: het Ofr. spreekt hier van zes weken (M iv, lxxiii, 5; S v, 60/23). 10912 Van de hss van ‘groep BN 122’ heeft alleen BN 12573 hier ‘Boort’, zoals M iv, lxxiii, 5; S v, 60/25 en de vertaling. De lezing van de andere hss is ‘Lancelot’.

[p. 231]

Met hem ende dede hem geselscaps vele
Metten meester ende met Lyonele.^+
+ Si dreven onder hem drien dagelike
Haren rouwe al heimelike.
So groten rouwe dreef die coninginne
Dat sijs cume bleef in haren sinne
Ende tote haerre groter droefhede⁺
At si luttel ende dranc mede.
Ende si wart so mesmaect binnen desen,
Eer Bohort mochte genesen,
Dat si moeste sonder sage
Siec liggen wel XV dage.⁺
Ende die coninc was om die sake
Herde sere tongemake,
Bedi hine was niet vroet das
Dat doer Lanceloets wille was,
⁺ Bedi si hadde haer eenparlike⁺
Daer of gedect vroedelike.

+ 10920

+ ende

+ 10925

+ 10930

+ went

+ 10935

P/G

10930

genesen ] de eerste e is dichtgelopen.

W

10921 dede... vele: ‘hield hem vaak gezelschap’. Deze vertaling lijkt de voorkeur te verdienen boven ‘bewees hem vele (vrienden)diensten’ (vgl. MNW 2, 1635 bij d) vanwege het Ofr. (M iv, lxxiii, 5: ‘li faisoit compaingnie’), hoewel zij enigszins in tegenspraak is met emmertoe in vs. 10920. 10923 onder hem drien: ‘met z'n drieën’. 10923-4 dreven [...] Haren rouwe: ‘gaven uiting aan hun smart’. 10926 Dat... sinne: ‘dat zij er bijna haar verstand door verloor’. 10927 tote: ‘in’ (vgl. MNW 8, 610 bij 9, waar dit vers als enige voorbeeld wordt geciteerd). 10928 At... mede: ‘at zij weinig en dronk zij ook weinig’. 10929 mesmaect: ‘verzwakt’; binnen desen: ‘in die tijd’. 10931 sonder sage: ‘ongelogen’, ‘waarlijk’. 10934 tongemake: ‘ongerust’. 10935 Bedi... das: ‘want hij wist niet’. 10936 doer Lanceloets wille: ‘vanwege L.’. 10937-8 Bedi... vroedelike: ‘want zij had dat wijselijk constant verborgen gehouden’. Verdam vertaalt vrijer: ‘zij had nooit de liefde voor Lancelot laten blijken’ (MNW 2, 109 bij 6b).

T

10927-8 In het Ofr. wordt de gezondheid van de koningin niet alleen verzwakt doordat zij vanwege haar verdriet weinig eet en drinkt, maar ook doordat zij nauwelijks slaapt (M iv, lxxiii, 5; S v, 60/30-31).

[p. 232]

Dat hof was tongemake doe
Om Lanceloets wille ende daer toe
Om die ridders die waren
Lancelote te sokene varen,⁺
Daer men niet af en wiste tien tide,
Ende om die coninginne ob ander side,
Die siec was, dat si niet ne conden
Elc andren beraden tier stonden.
⁺ Daer na geviel op enen maendach,⁺
Die naest Sinte Jans dage lach,
Dattie coninc was geseten
Ter taflen ende soude gaen eten.
Ende als tirste gerechte was comen,
Hebben si daer binnen ene joncfrouwe vernomen,⁺

+ 10940

+ ende

+ 10945

+ 10950

P/G

10939

Dat ] initiaal D, rood, 3 regels hoog, zwart penwerk.

10940	kop	Om lanceloets wille		ende daer toe
	kop, cor		<.>

10942

Lancelote ] hs Lanc'. ; punt vermoedelijk deel van de afkorting.

10945	kop	Die siec was dat si niet	neconde
	cor		neconde<n>
	ne conden ] hs neconden

10946	kop	Elc andren beraden tier	stonde
	cor		stonde<n>

10952

joncfrouwe ] hs ioncf'. ; punt vermoedelijk deel van de afkorting.

W

10939 tongemake: ‘verontrust’, zie ook de aant. bij vs. 10945-46. 10942 Lancelote... varen: ‘uitgetrokken om L. te zoeken’. 10943 niet: ‘niets’. 10944 ob ander side: ‘anderzijds’. 10945-6 dat... stonden: ‘zodat zij (de hovelingen) elkaar toen niet konden bijstaan’. Deze bijzin sluit aan bij vs. 10939, waar wellicht so tongemake moet worden gelezen vanwege het Ofr. (M iv, lxxiii, 5): ‘si sont en torment povre et riche, si que li uns ne set l'autre conseillier’ (zie ook S v, 60/37-38). 10948 naest: ‘vlak na’. 10951 comen: ‘opgediend’.

T

10941-2 Zie T bij vs. 10742-3. 10948 Sinte Jans dage: de gedenkdag van Johannes de Doper, 24 juni. Het was in de middeleeuwen gebruikelijk het jaar in te delen aan de hand van heiligendagen en kerkelijke feesten. Het Ofr. geeft hier wat meer informatie (M iv, lxxiii, 6): ‘I. poi aprés feste saint Jehan que Boorz fu auques gariz et il pot porter armes, avint par un lundi (...)’ (vgl. S v, 60/38-39). 10949-50 Het Ofr. (M iv, lxxiii, 6) beschrijft hier de tafelschikking: ‘li rois fu assis au mengier au plus haut dois et aval la sale furent assis li baron dom il i avoit mains prodome’ (vgl. S v, 60/39-41). Vgl. Besamusca 1991, p. 91-95.

[p. 233]

Die den coninc groette met joyen
Vander vrouwen halven van Galoye.
Ende die coninc pensede so sware
Dat hi niet en horde na hare.
Altehant waende die joncfrouwe das⁺
Dat al bi onwerden was
Ende keerde weder altehant,
⁺ So dat si in haren wech vant
Lucan den bottelgier, die hare
Vragede wat hare wille ware.^+
+ ‘Ic quam hier,’ seit si, ‘om ene dinc,
Dat was om te spreken den coninc
Vander vrouwen halven die es
Vrouwe van Galoye, des sijt gewes,
Ende hine prijst mi so wale niet⁺
Dat hi jegen mi spreket iet.’
⁺ Lucan seide: ‘Ay, lieve joncfrouwe,
Ic segge u bi mire trouwe
Dattie coninc dat niet ne dede⁺

+ 10955

+ al

+ 10960

+ mer

+ 10965

+ ende

+ F. 30R,a

P/G

10953	kop	Die den coninc groette met	ioye
	cor		ioye<n>

10964	kop	Dat was	om| d | e | n |	spreken| e | den coninc
	cor		om⪕t⪖e	spreken
	om te ] hs omte

W

10953 met joyen: ‘hartelijk’. 10954 Vander vrouwen halven: ‘namens de vrouwe’. 10955 sware: ‘diep’. 10956 horde na hare: ‘luisterde naar haar’. 10957 Altehant: ‘direct’; waende [...] das: ‘dacht’. 10958 Dat... was: ‘dat het (het feit dat de koning niet naar haar luistert) geheel uit minachting voortkwam’. Vgl. MNW 5, 1552. 10959 Ende... altehant: ‘en (zij) keerde onmiddellijk om’. 10961 bottelgier: ‘opperschenker’. 10967 Ende... niet: ‘maar hij acht mij niet zo hoog’. Vgl. MNW 6, 691 bij 2.

T

10954 De vrouwe van Galoye en de jonkvrouwe die als haar boodschapster fungeert zijn nog niet eerder in het verhaal voorgekomen. Uit het vervolg (vs. 10990 en vs. 11021-3) blijkt dat Artur de leenheer is van de vrouwe. Als zodanig is hij verplicht haar bijstand te verlenen bij de verdediging van haar gebied. 10961 Lucans epitheton den bottelgier (Ofr. ‘le Boutillier’) kenschetst hem als de (opper)schenker, een belangrijk ambt aan een middeleeuws hof (vgl. LMa 11, 518-9). Zijn benoeming tot dit ambt wordt in de Lancelot en prose niet beschreven. Het is zeldzaam dat Lucan ‘in functie’ gepresenteerd wordt, zoals hier, waar hij als hoffunctionaris - naast Keye - de aangewezen man is om de jonkvrouwe op te vangen en haar onder Arturs aandacht te brengen.

[p. 234]

Bi enichger onwardichede,⁺
Mar hi es om die coninginne gram,
Die van haren bedde niet ne quam,
Des es meer dan ene maent geleden,
Daer si leget in groter siecheden.
Ontbeit, ic sal tote hem gaen.⁺
Gi sultene spreken sonder waen.’
Lucan ginc tote hem ende seide: ‘Here,
Gi penst utermaten sere,
God geve dat u goet moete wesen.’
⁺ Die coninc hief thoeft op na desen⁺
Ende vragede wat hi woude daer nare.
⁺ Lucan seide dat daer comen ware
Ene joncfrouwe diene spreken woude.
⁺ Hi hietse doen comen also houde.
⁺ Alsi quam si seide: ‘Here,⁺
Die vrouwe van Galvoye groet u sere
Ende si ontbiedt u, here, bi mi,
Alse haren rechten here, dat gi

+ 10970

+ 10975

+ ende

+ 10980

+ ende

+ ende

+ ende

+ 10985

P/G

10974	kop		Die van haren bedde		nequam
	cor			→niet→
	ne quam ] hs nequam

10975	kop		Des es meer dan ene maent		leden
	cor			⪕ge⪖	leden

10979	kop		Lucan ginc tote hem		ende seide here
	cor			<:>

10980	kop		Gi penst	| v |	vtermaten sere
	(kop), cor			-
	Gi... sere ] in deze regel lijken een aantal letters onderstreept. Dit is het gevolg van het wegvloeien van de inkt in de geultjes die bij het liniëren van het blad in het perkament getrokken zijn. Een dergelijke volgelopen liniëring komt vaak voor. In het vervolg zal alleen wanneer er sprake kan zijn van misverstanden (bijv. i.v.m. correcties) de volgelopen liniëring in deze aantekeningen vermeld worden.

10987	kop		Alsi quam		si seide here
	cor	ende		<.>

10990

Alse... gi ] de horizontale streep door dit vers is het gevolg van het vollopen van de liniëring (vgl. de opm. bij vs. 10980).

W

10972 Bi... onwardichede: ‘uit enigerlei minachting’. 10973 gram: ‘bedroefd’. 10975 Des: ‘dat’. 10977 Ontbeit: ‘wacht’. 10981 God... wesen: ‘God geve dat het (het peinzen) weldadig mag zijn voor u’. 10986 Hi... houde: ‘hij liet haar direct komen’. 10988 sere: ‘hartelijk’. 10989 ontbiedt u: ‘verzoekt u dringend’; bi: ‘via’. 10990 rechten here: ‘rechtmatige leenheer’.

[p. 235]

Hare sint eenen ridder van tween
Die ic nomen sal - die een⁺
Es Walewein ende die ander es
Lanceloet, here, sijt seker des -
Om te rechte te houdenne hare
Van ere dagen die hare gaet nare.
Ende en sindi hare den enen niet⁺
Van desen tween, si ontbiet
U bi mi, here, dat si sal
Hare clage verliesen al.’
⁺ Die coninc antworde hare
Datter geen vanden II daer binnen en ware.^+
+ Si seide: ‘So heeft al sonder sage
Mijn vrouwe verloren al hare clage,
Bedi ic segge over war dattie gene

+ 10990

+ 10995

+ ende

+ 11000

+ ende

P/G

10992	kop		Die ic nomen sal		de| n | een
	(kop), cor			<.>
	cor				d⪕i⪖e

10993	kop		Es walewein		ende die ander es
	cor			<.>

10995	kop		Om terechte		houdenne hare
	cor			→te→
	te rechte ] hs terechte

10999	kop		V bi mi here dat	s| o |	sal
	cor			s⪕i⪖
	here ] er vervaagd.

11000	kop		Hare	clage/n/ verliesen al
	cor			clage
	verliesen ] hs verliesen ; er vervaagd.

11001

antworde ] ord vervaagd.

11002	kop		Dat	geen vanden .ij. daer binnen		ware
	cor		Dat⪕ter⪖		⪕en⪖

11003	kop		Si seide so heeft	[ si ]	al sonder sage
	cor	ende		-

11005	kop		Bedi ic segge		dattie gene
	cor			→over war→ <.>

W

10991 sint: ‘zendt’. 10995-6 Om... nare: ‘Om haar in haar recht(en) te handhaven in een geding dat haar aangaat’. Vgl. MNW 6, 1085-86 bij 2. 10998-9 ontbiet U bi mi: ‘verzekert u via mij’.

T

11005-7 Blijkens J Bk. ii, vs. 17676 heet deze tegenstander van de vrouwe van Galoye ‘Moriales’.

[p. 236]

Daer si jegen heeft te done
Sulc ridder es, har ne soude moegen⁺
Geen ridder in die werelt genoegen,
Sonder die een van desen tween.’
‘Entrouwen,’ sprac die coninc, ‘haer negeen
Nes hier binnen, des hebbic rouwe.’
‘Ay God, here,’ sprac die joncfrouwe,⁺
‘Waer moegen si dan wesen?’
⁺ Die coninc antworde te desen:
‘Ic en can u niet berechten des,
Sonder datmen seit dat Lanceloet doet es,
Dat scade groet es mi namelike⁺
Ende allen goeden lieden gemeenlike,
Ende Walewein, mijn neve, es gevaren
Om te wetene van hem niemaren.
Ende om dat ic sculdich bem ure vrouwen

+ 11005

+ 11010

+ ende

+ 11015

P/G

11007	kop	Sulc ridder | h |	e | et |	÷si÷	ne soude moegen
	cor		e⪕s⪖	<h><ar>
	har ] de corrector verandert de letters si in een h door de i te verlengen zodat deze de rechterpoot van de h wordt.

11021

Door folium 30 loopt van rechtsboven (F. 30R,c,4) naar de linkerbenedenhoek een scheur, die na het beschrijven van het blad (en hoogstwaarschijnlijk ook na de correctie) ontstaan is. In eerste instantie werd de scheur dichtgenaaid: op regelmatige afstanden zijn langs de scheur de gaatjes, waardoor de draad liep, zichtbaar; een restje van de draad is achtergebleven in de laatste regels van F. 30R,a en F. 30V,c. Daarna is het blad gerepareerd m.b.v. opgeplakte stukjes papier. Op F. 30R is dat gebeurd onder kolom a, tussen kolom a en b (ter hoogte van r. 44-51) en tussen kolom b en c (ter hoogte van r. 30-32). Op F. 30V vinden we alleen een stukje papier ter reparatie tussen kolom a en b (ter hoogte van r. 24-31).

vrouwen ] hs vrouwen ; het stukje papier dat ter reparatie van de scheur tussen kolom a en b geplakt is, bedekt de nasaalstreep. In het hs is de nasaalstreep tegen het licht zichtbaar.

W

11006 Daer... done: ‘waar zij tegenover staat (in het geding)’, ‘waar zij mee van doen heeft’. 11007-8 har... genoegen: ‘(dat) geen enkele ridder ter wereld toereikend zou kunnen zijn voor haar (d.w.z. in staat zou zijn haar tegenstander te verslaan)’. 11009 Sonder die een: ‘behalve één’. 11010 haer negeen: ‘geen van hen’. 11011 des hebbic rouwe: ‘dat spijt mij’. 11015 niet berechten des: ‘niets daarover vertellen’. 11017 Dat... namelike: ‘hetgeen voor mij persoonlijk een groot verlies betekent’. 11018 gemeenlike: ‘tezamen’. 11019 gevaren: ‘uitgetrokken’. 11020 niemaren: ‘nieuws’. 11021 sculdich bem: ‘verplicht ben’.

T

11020 Net als in S (v, 61/26) en de hss van ‘groep-BN 122’ (behalve Yale) ontbreekt in de vertaling het equivalent van de mededeling ‘et a avec lui .X. chevaliers de cest chastel; si ne doivent mais venir devant que il en sachent vraies nouveles’ (M iv, lxxiii, 7).

[p. 237]

Te helpene met goeder trouwen,⁺
Te bescermen ende te bewaren hare lant,
Willic dat gi kiest thant
Wilke II ridders die gi wilt nu
Hier binnen ende vortse met u.’
⁺ Die joncfrouwe pensede een luttel vort⁺
Ende sprac ten coninc dese wort:
‘Here, hort wat mi mijn vrouwe hiet:
En mochtic den enen hebben niet
Van desen II, dat ic weder quame
Ende ic en genen ridder en name,⁺
Sonder of ic mochte hebben Bohorde.’
⁺ Die coninc gaf hare daer af antworde:
‘U vrouwe hadde recht daer an
Dat si woude hebben dien goeden man,
Want vander ouden dat hi heeft⁺
Dunct mi dat geen beter en leeft.

+ 11020

+ ende

+ 11025

+ F. 30R,b

+ ende

+ 11035

P/G

11023	kop		Bescermen ende		be [ scudden ] hare lant
	cor	←te←		→te→	be→waren→
	bewaren ] na dit woord punt van de corrector als versscheiding t.o.v. vs. 11084 (kolom b).

11030

mochtic ] de scheur (vgl. aant. bij vs. 11021) loopt tussen de h en de c door. De letters daartussenin - hoogstwaarschijnlijk ti - zijn weggevallen.

11036	kop		Dat si woude hebben	den	goeden man
	cor			d⪕i⪖en
	hebben ] boven de regel voor de h horizontaal streepje (inktvlek).

11038

leeft ] boven ef inktvlekje.

W

11023 bewaren: ‘verdedigen’. 11025 Wilke: vormvariant van welke, vgl. Van Loey II, par. 15. 11026 Hier binnen: ‘hier’ (de jonkvrouwe mag kiezen uit de aan het hof aanwezige ridders). 11029 hiet: ‘opdroeg’. 11033 Sonder of: ‘tenzij’. 11035 hadde recht: ‘had gelijk’. 11036 goeden: ‘voortreffelijke’, ‘dappere’. 11037 ouden: ‘leeftijd’.

T

11025 In het Ofr. (M iv, lxxiii, 7; S v, 61/28) is slechts sprake van één vrij te kiezen ridder. 11037 Terwijl Walewein duidelijk ouder is (vgl. Arturs doet, J Bk. iv, vs. 9619-24) bedraagt het leeftijdsverschil tussen Bohort en Lanceloet niet meer dan twee jaar. Als Lanceloet door de fee ontvoerd wordt is hij jonger dan drie (vgl. M vii, iva, 12; S iii, 22/11); Bohort is op dat moment negen maanden (M vii, iva, 1; S iii, 16/36). Mogelijk wordt Bohort toch als beduidend ‘jonger’ beschouwd, omdat hij veel later dan Lanceloet aan Arturs hof verscheen (vgl. M ii, xl, 8-25; S iv, 215-18).

[p. 238]

Ende u es wel gesciet van desen:
Hi heeft hier binnen VI weken gewesen.’
⁺ Si vragede waer bi dat ware.
⁺ Die coninc antworde hare⁺
Dat hi hadde gelegen van ere wonde,
Daer hi af was genesen tier stonde.
⁺ Si seide: ‘Ic bidde u, here, dat gi
Hem bidt dat hi vare met mi.’
⁺ Die coninc ontboet Bohorde na dien⁺
Ende seide als hine hadde gesien:
‘Bohort, hier coemt ene joncfrouwe
Om hulpe tote mi op trouwe,
Die mi heeft gebeden te biddene u
Dat gi wilt met haren varen nu⁺
In hare vrouwen besichede.
Ende ic wane een ander mede:

+ ende

+ ende

+ 11040

+ ende

+ ende

+ 11045

+ 11050

P/G

11044	kop		Daer hi af was genesen	tie| n | stonde
	cor			tie⪕r⪖

11045	kop		Si seide ic bidde		here dat gi
	cor	ende		→v→

11046	kop		Hem bidt		dat hi vare met mi
	kop, cor			<.>

11053	kop		Jn hare	vrouwe	besichede
	cor			vrouwe<n>

W

11039 u es wel gesciet: ‘u heeft geluk’. 11040 hier binnen: ‘hier’, ‘in dit hof’. 11041 waer bi: ‘waarom’. 11043 Dat... wonde: ‘dat hij het bed gehouden had vanwege een verwonding’. 11045 bidde: ‘vraag’. 11048 als... gesien: ‘toen hij hem (Bohort) voor zich zag’. 11050 op trouwe: ‘met een beroep op de trouw die ik aan haar vrouwe verplicht ben (als leenheer)’, vgl. MNW 8, 736 bij 1. 11053 In... besichede: ‘in het belang van haar vrouwe’, vgl. MNW 1, 1038 bij 7. 11054 Ende... mede: ‘maar ik vermoed bovendien iets anders’.

T

11047 In plaats van dit bondige vs. heeft het Ofr. hier (M iv, lxxiii, 8): ‘(priez li que il s'en reviengne o moi) - Par moi, fait il, volentiers.’ Puis conmande Lucan qu'il l'amaint es chambres la roine, si mangera; et il si fait. Aprés mengier vint li rois a Boort (et li dist)’, vgl. S v, 61/36-39. Vgl. voor het weglaten door de vertaler van dergelijke beschrijvingen Besamusca 1991, p. 76-89. 11050 op trouwe: deze woorden, die verwijzen naar de plichten van de leenheer, ontbreken in het Ofr. (M iv, lxxiii, 8; S v, 61/40-41).

[p. 239]

Dat gi niet wel ne sijt genesen.’
⁺ Bohort antworde te desen:
⁺ ‘Al en ware die joncfrouwe hier niet comen,⁺
Ic soude orlof hebben genomen
Binnen den andren dage ende hebben gevaren
Om te wetene ocht ic niemaren
Mocht hebben vernomen van Lancelote, daer mi na langhet sere.
Als die joncfrouwe wille, here,⁺
Varen voren, ic volge hare.’
⁺ Die coninc sprac tote hem daer nare:
‘Gi hebt siec geweest ende gewont,
Ne porret niet gine sijt gesont.’
⁺ Bohort seide: ‘Mine deert gene dinc⁺
Daer ic om dar laeten, here coninc,
Te done mine dach vart cort of lanc.’
Die coninc seide: ‘Des heb God danc!’

+ ende

+ here

+ 11055

+ 11060

+ ende

+ ende

+ 11065

P/G

11059	kop		Binnen den andren	dage/n/ ende		geuaren
	cor			dage	→hebben→
	hebben ] na dit woord een punt van de corrector, waarschijnlijk bedoeld als versscheiding t.o.v. vs. 11119 (kolom c). Het is echter niet uitgesloten dat de punt deel uitmaakt van de afkorting (hebben).

11061	kop		Van lancelote daer		na langhet sere
	cor	←mocht hebben vernomen←		→mi→
	mocht ] voor dit woord een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. vs. 11000 (kolom a).
	mi ] het stukje papier dat ter reparatie van de scheur (zie aant. bij vs. 11021) tussen kolom b en c is geplakt, bedekt de onderkant van mi, er kan ook mj staan.

11068	kop		Daer	ic| t | om dar laeten here coninc
	cor			ic
	here ] in de stok van de h een gaatje, overblijfsel van een eerdere poging de scheur in dit folium te herstellen (zie de aant. bij vs. 11021).

11070	kop		Die coninc seide des	heb| t | god danc
	cor			heb

W

11058 Ic... genomen: ‘ik zou toestemming hebben gevraagd om te vertrekken’, ‘ik zou afscheid hebben genomen’. 11059 Binnen... dage: ‘in de loop van morgen’. 11061 daer... sere: ‘waarnaar ik zeer verlang’. 11066 Ne... gesont: ‘vertrek niet, als u niet gezond bent’. 11068 dar laeten: ‘mag nalaten’. 11069 dach vart: ‘tocht’; cort of lanc: ‘of hij nu kort of lang is’.

[p. 240]

Sciere daerna dede Bohort
Sine wapine bringen vort.^+
+ Also dede Lioneel die fine,
Bedi hem ne stoet niet daer te sine,
Seidi, na sijns broeder wech varen.
Ende hi soude, seidi oc, tuwaren
Als sulke queste te done bestaen⁺
Alse die andre hadden gedaen.
‘Ende ic ne kere nemmermere,’
Sprac hi, ‘ic ne sal weten eere
Van Lancelote vraye niemaren.’

+ 11070

+ ende

+ 11075

P/G

11072

bringen ] hs b(.)ingen ; inge door slijtage moeilijk leesbaar, de letter tussen de b en de i is onleesbaar vanwege de scheur in dit folium (zie de aant. bij vs. 11021). Ongetwijfeld stond een r op deze plaats.

11075	kop	Seidi		na sijns broeder wech varen
	cor		<:>
	na sijns ] tussen deze woorden bevindt zich onder deze regel een gaatje, dat een overblijfsel is van een eerdere poging de scheur in dit folium te herstellen (zie de aant. bij vs. 11021).

11076	kop	Ende hi soude seidi		tuwaren
	cor		⪕oc⪖

W

11071 Sciere: ‘kort’. 11073 fine: lees sine. De lezing fine is op zich mogelijk, de vertaling luidt dan ‘voortreffelijke’. Vgl. echter M iv, lxxiii, 9: ‘Et Lyoniax refait les soues aporter’ (zie ook S v, 62/13). 11074 Bedi... niet: ‘want het betaamde hem niet’. 11076 tuwaren: ‘waarlijk’. Dit woord kan ook als bijw. bep. bij seidi opgevat worden. 11077 Als... bestaen: ‘op zich nemen net zo'n zoektocht te ondernemen’. 11081 vraye: ‘ware’.

T

11071-2 In het Ofr. (M iv, lxxiii, 9) wordt hier een gesprek tussen de koning en de jonkvrouwe gevoerd (vgl. ook T bij vs. 11047): ‘Quant la damoisele ot mengié, si vint au roi et li dit: “Sire, que me dites vos de ce que je sui venue querre? - Par foi, fait il, il ne vos faut fors que mouvoir, car Boorz est toz prez d'aler ou vos. - Voire, fait ele. Or sui je garie.” Et li rois conmande maintenant a aporter ses armes a Boort et cil de laienz les aportent.’ (vgl. S v, 62/8-13). Het Mnl. vermeldt alleen dat Bohort zelf zijn wapenrusting liet brengen. Vgl. ook Besamusca 1991, p. 85-89. 11073-4 Net als Walewein en de zijnen (vgl. Dl. iv, vs. 1703-46 en bijv. vs. 10941-42 en 11019-20) gaat Lioneel gedurende een jaar en een dag (zie vs. 11164) op zoek naar nieuws omtrent Lanceloets lot. Bohort had hetzelfde plan, maar hij liet dit - op verzoek van Artur - varen om de vrouwe van Galoye te gaan helpen (zie vs. 11057-63).

[p. 241]

Ende als si beide gewapent waren^+
+ Sprac Lyoneel toten broeder saen:
‘Bohort, broeder, coemt, laet ons gaen
Danken onser vrouwen der coninginnen
Van dat si ons heeft gedaen hier binnen,
Want noit so groete vrouwe en dede⁺
Vremden ridders teneger stede
So vele goets ende eeren als si
Ons hevet gedaen, dat dunket mi.’
Ende alse gewapent sach die coninginne,

+ 11080

+ do

+ 11085

P/G

11087

noit ] it dichtgelopen.

11088	kop	Vremde	ridders teneger stede
	cor	Vremde<n>

11089

eeren ] na dit woord een punt, waarschijnlijk geen interpunctieteken.

11091	kop	Ende		gewapent sach die coninginne
	cor		→alse→
	alse ] na dit woord een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. vs. 11151 (kolom c).

W

11082 gewapent: ‘in hun wapenrusting gestoken’, vgl. T. 11086 van dat: ‘voor hetgeen’. 11088 Vremden: ‘uitheemse’, vgl. T. 11091 alse: ‘toen (de koningin) hen’.

T

11082 gewapent: Bohort en Lioneel hebben hun wapenrusting aangetrokken. Gezien vs. 11149-54 hebben zij hun helm nog niet op. Het Ofr. (M iv, lxxiii, 9) zegt dit expliciet: ‘Et quant il sont andui armé fors de lor hiaumes’; S v, 62/17. 11088 Vremden ridders: Lioneel en Bohort zijn de zonen van koning ‘Bohors de Gaunes’ (M vii, iva, 1-2; S iii, 16/29-36). Hun geboorteland Gaunes ligt ‘En la marche de Gaule et de la petite Bretaigne’ (M vii, ia, 1; S iii, 3/1): in het westen van het huidige Frankrijk (in het gebied van de Loire, vgl. West 1978, p. 36 en 133). Ten opzichte van de ridders uit het eigenlijke Brittanië zijn zij uitheems, ‘buitenlanders’, afkomstig van overzee. De speciale aandacht die de koningin hun schenkt, komt waarschijnlijk vooral voort uit hun verwantschap met Lanceloet. 11091-2 Het Ofr. (M iv, lxxiii, 10) is hier uitgebreider dan het Mnl.: ‘Il entrent laienz en la chambre, si lor avint si bien qu'il n'i avoit fors la roine qui se voloit dormir. Et quant ele les voit armez, si pense bien qu'il s'en vuelent aler; (si lor dit tout em plorant)’; S v, 62/21-23. Zie ook P/G bij vs. 11092.

[p. 242]

Tirst dat si quamen dar inne,⁺
Seide si wenende wel sere:
‘Ic sie wel dat u nu mere⁺
Mijn genesen leet es, bedi
Dat gi nu wilt sceden van mi,
Want gi weet wel dattie sake⁺

+ 11090

+ F. 30R,c

+ 11095

P/G

11092	kop
	cor	↓comen al dar inne↓
	cor	→Tirst dat si quamen dar inne→
	De meest waarschijnlijke reconstructie van deze gefaseerde ingreep is als volgt. De corrector heeft het weesrijm vs. 11091 in eerste instantie aangevuld d.m.v. een vers onder de tekstkolom. Daarna zag hij dat de kopiist enkele regels verder (na vs. 11096) vs. 11091 grotendeels herhaalde, voorafgegaan door een rijmende regel:
	F. 30R,c,4	Tirst dat si quamen daer inne
	5	Gewapent sach die coninginne
	Deze verzen passen niet in de context (vs. 11094-11100) (vgl. ook het Ofr. M iv, lxxiii, 10; S v, 62/25) en zijn daar mogelijk terechtgekomen door een ‘saut-du-même-au-même’ (via mi in vs. 11090 en in vs. 11096). Door het wegraderen van het verwijsteken voor het onder kolom b toegevoegde vers maakte de corrector zijn eerste ingreep ongedaan. Hij plaatste een nieuw verwijsteken voor F. 30R,c,4 en vulde met dit ongewijzigd overgenomen KOP-vers vs. 11091 aan. Hoewel het onder kolom b toegevoegde vers en F. 30R,c,5 niet expliciet zijn verwijderd (doorgestreept o.i.d.), is het hoogst onwaarschijnlijk dat deze verzen in de uiteindelijke redactie van de corrector thuishoren. Zij zijn daarom niet in de leestekst opgenomen. Het teken → → heeft in de geformaliseerde weergave van deze ingreep een iets ruimere betekenis dan gewoonlijk: het geeft hier aan dat het toe te voegen vers in de kolom rechts van de tekstkolom staat. Vgl. voor Jonckbloets oplossing diens vs. 11090 en zijn aant. bij vs. 11089-90 en 11094 (J, p. 321).

11095	kop	Mijn genesen	/v/	leet es		bedi
	cor		-		<:>
	genesen ] onder de na dit woord doorgestreepte v een inktvlek.

11096

Dat... mi ] na dit vers volgen in het hs nog twee regels, die niet in de leestekst zijn opgenomen, zie de aant. bij vs. 11092.

W

11092 Tirst dat: ‘zodra’. Dit vers kan zowel een bijw. bijzin bij sach (vs. 11091) als bij seide (vs. 11093) zijn. 11094 nu mere: ‘nu’. 11095 leet es: ‘koud laat’. 11095-6 bedi Dat: ‘omdat’.

T

11096 In het Ofr. onderbreekt Lionel de koningin hier met een vraag: ‘Coment, fait Lyons, dame?’ (M iv, lxxiii, 10; S v, 62/25). De verwarring van de kopiist op deze plaats (vgl. P/G bij vs. 11091, 11092 en 11096) heeft mogelijk het wegvallen van deze vraag in de vertaling veroorzaakt. Vgl. echter ook Besamusca 1991, p. 85-89 waar het gegeven dat de vertaler soms dergelijke tekstelementen weglaat, besproken wordt.

[p. 243]

Daer ic siec af bem ende tongemake
Vanden genen coemt dies ic mere
Vergeten en sal in genen kere.
Ende om dat ic so grote minne
Te hem wart drage in minen sinne,⁺
Heeft mi gedocht op elken dach
Als ic u sien mochte dat ic hem sach
Ende mi verlichte hier mede
Een groet deel mine siechede.
Ende ic ne sal mi weten an wien⁺
Troesten alsic u niet en sal sien,
Van minen rouwe op genen dach,
⁺ So dat icker wel bi sterven mach

+ 11100

+ 11105

+ al

P/G

11101

so ] onder dit woord een gaatje in het perkament, overblijfsel van een reparatiepoging, vgl. aant. bij vs. 11021.

11102

hem wart ] na de m en onder de r gaatje in het perkament, overblijfsel van een reparatiepoging, zie aant. bij vs. 11021.

11103

gedocht ] onder de e gaatje in het perkament, overblijfsel van een reparatiepoging, zie de aant. bij vs. 11021.

11104	kop	Als	ic [ ken ] sien mochte dat	ic÷k÷en sach
	cor		ic ⪕v⪖	ic<h>em
	sien ] onder de e gaatje in het perkament, overblijfsel van een reparatiepoging, zie de aant. bij vs. 11021.
	ic hem ] hs ichem ; de correctie (zie boven) brengt met zich mee dat de afkorting niet meer als n maar als m opgelost wordt.

11105

verlichte ] onder de h een gaatje in het perkament, overblijfsel van een reparatiepoging, zie de aant. bij vs. 11021.

11108	Troesten ] onder de s een gaatje in het perkament, overblijfsel van een reparatiepoging, zie de aant. bij vs. 11021.
	sal sien ] hs salsien

W

11098 tongemake: ‘terneergeslagen’. 11099-100 dies... kere: ‘die ik nooit meer zal vergeten’. 11102 sinne: ‘hart’. 11103 Heeft mi gedocht: ‘meende ik’. 11109 Van minen rouwe en op genen dach zijn bijw. bepalingen bij Troesten (vs. 11108).

T

11103-4 De uiterlijke gelijkenis tussen Lanceloet en Lioneel wordt in vs. 12574-9 expliciet vermeld. Ook Bohort lijkt waarschijnlijk op zijn neef Lanceloet. 11107-11 Na het vertrek van haar vertrouwelingen Lioneel en Bohort zal de koningin haar verdriet om Lanceloet alleen moeten dragen. Het Ofr. zegt hier dat zij haar leed zal moeten verbergen (M iv, lxxiii, 10): ‘quant il me couvendra celer et repondre mes ennuiz’; S v, 62/30-31.

[p. 244]

Nu alsic moet hebben alliene den rouwe mijn,
Ende duchte dat het sal wonder sijn⁺
Ne breect mi mine herte niet.’
⁺ Bohort seide als hi dit siet:
‘Vrouwe, ic weet wel dat u leet es.
⁺ Ic ne waende binnen ere maent, sijt seker des,
Uten hove gevaren wezen, mer dat⁺
Mijn here die coninc mi des bat

+ 11110

+ ende

+ ende

+ 11115

P/G

11111	kop		Nv alsic moet hebben		den rouwe mjin
	cor			→alliene→
	alsic ] onder de l een gaatje in het perkament, overblijfsel van een reparatiepoging, vgl. aant. bij vs. 11021.
	mijn ] hs mjin

11112	kop		Ende duchte		het sal wonder sijn
	cor			→dat→
	Ende duchte ] bovenin de n en onder de h een gaatje in het perkament, overblijfsel van een reparatiepoging, vgl. aant. bij vs. 11021.

11113	Ne ] tussen beide letters een gaatje in het perkament, overblijfsel van een reparatiepoging, vgl. de aant. bij vs. 11021.
	breect ] onder de eerste e een gaatje in het perkament, overblijfsel van een reparatiepoging, vgl. de aant. bij vs. 11021.

11114

Bohort ] tussen B en o en onder de r een gaatje in het perkament, overblijfsel van een reparatiepoging, vgl. de aant. bij vs. 11021.

11115	kop		Vrouwe	[ nadien ]	dat v leet es
	cor			{⪕nv (..) dat⪖}
	cor			→ic weet wel→
	ic weet wel ] de weggeradeerde eerste correctie, waarvoor deze woorden in de plaats gekomen zijn, is alleen met UV-licht ten dele leesbaar.

11116	kop		Jc ne	wane	binnen ere maent sijt seker des
	cor	ende		wa⪕e⪖n⪕d⪖e
	ne ] onder de n en boven de e een gaatje in het perkament, overblijfsel van een reparatiepoging, vgl. de aant. bij vs. 11021.

11117	kop		Vten houe geuaren		[ na ] dat
	cor			→wezen→	⪕mer⪖

W

11111 hebben: ‘dragen’; alliene: de wisseling e > ie bij de corrector vindt men bijv. ook in vs. 11148 (ienegen) en 11329 (tienre), vgl. Van Loey ii, par. 59. 11112 Ende duchte: ‘en (ik) vrees’. 11114 siet: ‘zag’, presens historicum (vgl. Stoett par. 244), naar alle waarschijnlijkheid vanwege het rijm. 11115 dat u leet es: ‘dat het (ons vertrek) u verdriet doet’. 11117 mer dat: ‘ware het niet dat’. 11118 bat: ‘verzocht’.

T

11116-7 Bohorts woorden zijn in tegenspraak met zijn bewering in vs. 11057-61.

[p. 245]

Dat ic varen soude op trouwe
Om te helpene ere joncfrouwe.’
⁺ Die coninginne seide als sijt verstoet:
‘Na dien dat gi emmer varen moet,⁺
So bevelic u beide gader
Gode onser alre Vader,
Dat hi u ende u vriende alle
Bescermen moete van ongevalle.’
⁺ Zi nam een vingerlijn thant⁺
Dat si hadde an hare hant
Ende seide tote Bohorde vort:
‘Nu neemt dit vingerlin, Bohort.
Om dat ic seker ben van dien
Dat gi Lancelote eer sult sien⁺
Dan enich ander, op dat hi
Noch in levende live si,

+ ende

+ 11120

+ ende

+ 11125

+ 11130

P/G

11127	kop		Nam een vingerlijn thant
	cor	ende ←zi←

11128	kop		Dat	s| o | hadde an hare hant
	cor			s⪕i⪖

11131	kop		Om dat ic seker	be| m | van dien
	cor			be<n>
	ben ] de corrector heeft de m in een n veranderd door de derde poot van de m te expungeren.

11132	kop		Dat	| ic | lancelote eer	s| a |l	sien
	cor			→gi→	s⪕v⪖l⪕t⪖

11133	kop		Dan enich ander		op dat hi
	cor			<:>

W

11119 op trouwe: ‘vanwege een beroep op de trouw die hij (Artur) als leenheer aan haar vrouwe verplicht was’, vgl. vs. 11050. 11122 Na... moet: ‘aangezien u zeker zult vertrekken’. 11125 Dat: ‘opdat’. 11126 moete: ‘moge’. 11127 Zi: vgl. voor deze ongebruikelijke vorm van si P/G en Van Loey ii, par. 116a; vingerlijn: ‘ring’. 11133 op dat: ‘indien’. 11134 levende live: in MNW 4, 602 wordt de lezing levenden live voorgesteld.

T

11119 Net als bij vs. 11050 ontbreekt in het Ofr. (M iv, lxxiii, 10; S v, 62/36-7) een met op trouwe corresponderende zinsnede. 11127-44 Het is gebruikelijk in Arturromans dat boodschappen tussen geliefden vergezeld gaan van een ring o.i.d. Dit voorwerp dient als waarborg voor de juistheid en de herkomst van de boodschap (vgl. M ix, p. 172-3). Als Lanceloet de ring ontvangt, herkent hij hem (vs. 12331-3).

[p. 246]

So biddic u, tirst dat gine siet,
Dat gijt hem geeft ende ne lates niet.
Ic hope het sal cortelike sijn,⁺
Bedi mi seget die herte mijn
Dat hi noch indelike leeft.
Ende segt hem alse gijt hem geeft,
Op al dat hi van mi houdende es,
Dat hi niet en laete des⁺
Hine come tote mi thant nadien
Dat hi dit vingerlijn heeft gesien.’
⁺ Bohort seget dat hi wel sal
Doen dat si hem beveelt al,
Ocht God wilt, op dat hine mach⁺
Iewerinc vinden op ienegen dach.
Si namen orlof ende ten gescede
Cussedese die coninginne bede.

+ 11135

+ 11140

+ ende

+ 11145

P/G

11135	kop	So biddic		tirst dat gine siet
	cor		⪕v⪖

11145

wel sal ] hs welsal

11146	kop	Doen dat	| h |i	beueelt al
	cor		⪕s⪖i →hem→

11147	kop	Ocht god wilt		hine mach
	cor		<.> →op dat→

11148	kop	Jewerinc vinden op		gen| e | /n/ dach
	cor		→iene→	gen

11149	kop	Si| ne | namen orlof		ende ten gescede
	cor	Si	<:>
	gescede ] moeilijk leesbaar vanwege volgelopen liniëring.

11150	kop	Cussede	die	conin÷c÷	bede
	cor	Cussede⪕se⪖		conin<ginne>

W

11135 tirst dat: ‘zodra’. 11137 cortelike: ‘spoedig’. 11138 Bedi: ‘want’. 11139 Dat... leeft: ‘dat hij beslist nog leeft’. 11141 Op... es: ‘bij alles wat hij van mij in leen heeft’, (‘met een beroep op zijn liefde voor mij’). 11142-3 Dat... mi: ‘dat hij niet nalaat dat hij naar mij toe komt’. 11146 al kan verbonden worden met doen (‘volledig doen’), maar ook met dat si hem beveelt (‘alles wat zij hem opdraagt’). 11147 Ocht God wilt: ‘als God het wil’; op dat: ‘indien’. 11148 ienegen: zie de aant. bij vs. 11111 11149 orlof: ‘afscheid’; ten gescede: ‘bij het afscheid’. 11150 Cussedese... bede: ‘kuste de koningin hen beide’.

[p. 247]

Si sijn in dien zale gegaen
Ende nemen hare helme saen.^+
+ Daer cussedese die coninc bede⁺
Ende alle die barone mede
Ende bevalense Gode met minnen.
Also scieden si van daer binnen.
⁺ Die joncfrouwe die om hulpe quam⁺
Sat op alsi dit vernam
Ende voer met hem sonder sparen.
⁺ Tirst dat si geporet waren
Sekerde elkerlijc andren
Dat si te gader souden wandren⁺
Ende elc in die queste wesen

+ 11150

+ al

+ F. 30V,a

+ ende

+ 11155

+ ende

+ 11160

P/G

11153	kop		Daer	cussede	die coninc bede
	cor	al		cussede⪕se⪖

11156	van daer ] hs vandaer
	binnen ] hs binnen ; de nasaalstreep is bijna onzichtbaar.

11158

vernam ] onder de a een gaatje in het perkament, overblijfsel van een reparatiepoging, vgl. de aant. bij vs. 11021.

11159

sonder ] onder de o een gaatje in het perkament, overblijfsel van een reparatiepoging, vgl. de aant. bij vs. 11021.

11160

geporet waren ] onder de tweede e van geporet en boven en onder de w een gaatje in het perkament, overblijfsel van een reparatiepoging, vgl. de aant. bij vs. 11021.

11163

wesen ] onder de n een gaatje in het perkament, overblijfsel van een reparatiepoging, vgl. de aant. bij vs. 11021.

W

11152 nemen: ‘pakten’, presens historicum, vgl. Stoett, par. 244. 11155 Ende... minnen: ‘en bevolen hen van harte bij God aan’, (‘en wensten hen van harte Gods zegen toe’). 11158 Sat op: ‘besteeg haar rijdier’. 11159 hem: ‘hen’. 11160 geporet: ‘vertrokken’, deze vormvariant van geporret komt in het tekstgedeelte van kopiist A verder niet voor. 11161 Sekerde... andren: ‘beloofde elk de ander plechtig’. 11162 te... wandren: ‘samen zouden optrekken’.

T

11151-2 Terwijl in het Mnl. Lioneel en Bohort hun helm in de hand nemen, zetten zij die in M en de meeste hss van de ‘groep BN 122’ al op (M iv, lxxiii, 11: ‘lacent lor hiaumes’) vóór zij door de koning en de edelen bij het afscheid gekust worden. In S (v, 63/10) ontbreekt het kussen; in Rawlinson en BN 12580 worden de helmen erna pas opgezet. Vgl. ook T bij vs. 11082. 11160-8 Hoewel Lioneel en Bohort elkaar beloven samen de zoektocht naar (nieuws over) Lanceloet te ondernemen, is Bohorts eigenlijke doel het helpen van de vrouwe van Galoye (zie vs. 11049-63 en vs. 11118-20). Voor beide doelen met elkaar in conflict komen, vinden de broers Lanceloet (vs. 12251 e.v.).

[p. 248]

Soude jaer ende dach na desen,
Ne worde Lancelote niet eer vonden.
Aldus porreden tien stonden
Die twee gebrodere in die queste⁺
Ende voren te gadere in dien foreeste.
⁺ Nu sullen wi die tale laeten staen
Van dien II broederen sonder waen
Ende spreken vander coninginnen,
Die si te Kameloet binnen⁺
Lieten in groter droefhede
Ende sere tongemake mede.

+ 11165

+ mer

+ 11170

P/G

11164	kop	So| n |der	iaer ende dach na desen
	cor	So⪕u⪖d<e>er
	Soude ] hs soudeer ; het afkortingsteken voor er is door de corrector niet ongedaan gemaakt, maar het hoort ongetwijfeld niet in de corrector-redactie.
	desen ] onder de een gaatje in het perkament, overblijfsel van een reparatiepoging, vgl. de aant. bij vs. 11021.

11165

eer vonden ] tussen deze woorden een gaatje in het perkament, overblijfsel van een reparatiepoging, vgl. de aant. bij vs. 11021.

11166

stonden ] hs stonden ; onder de n een gaatje in het perkament, overblijfsel van een reparatiepoging, vgl. de aant. bij vs. 11021.

11167	die ] vanwege de scheur (zie de aant. bij vs. 11021) is de e slecht leesbaar.
	queste ] onder de u een gaatje in het perkament, overblijfsel van een reparatiepoging, vgl. de aant. bij vs. 11021.

11168

foreeste ] onder de o een gaatje in het perkament, overblijfsel van een reparatiepoging, vgl. de aant. bij vs. 11021.

11171	kop	Ende spreken vander	coninginne
	cor		coninginne<n>

W

11164 jaer... desen: ‘gedurende een jaar en een dag na deze dag’, vgl. T. 11165 eer: ‘voordien’. 11166-7 porreden [...] in die queste: ‘gingen [...] op zoektocht’. 11169 Nu... staen: ‘nu zullen wij het verhaal laten rusten’.

T

11164 jaer ende dach (Ofr. M iv, lxxiii, 11: ‘.I. an et .I. jor’; S v, 63/14) is een zeer gebruikelijke termijn in de middeleeuwen, niet alleen bij zoektochten in Arturromans (vgl. Dl. iv, vs. 1738). Volgens Verdam (MNW 3, 985) is het ‘de gewone verjaringstermijn (...), welke duurde één jaar, zes weken en drie dagen’, vgl. ook MNW 2, 10. 11169-74 Zie T bij vs. 10741. Terwijl in het Mnl. hier de verteller in de wi-vorm aan het woord is, heeft het Ofr. het over ‘li contes’ (M iv, lxxiii, 11; S v, 63/16-7). Vgl. Inleiding, hfst. 2, par. 4.

[p. 249]

Davonture seget hier ter steden,
Als die gebrodere waren gesceden,
Also als gi mocht horen⁺
In davonture hier te voren,
Vander coninginnen, dat si
Bleef drove ende tongemake daerbi:
⁺ Daer en was niemen int hof
Dien si dorste ontdecken waerof⁺
Dat si peynsede, stille noch openbare,

+ 11175

+ want

+ 11180

P/G

11175	kop	Dauonture seget hier ter	stede
	cor		stede<n>
	Davonture ] initiaal D, blauw, 4 regels hoog, rood penwerk.

11176	Als... gesceden ] dit vers is over twee regels verdeeld. Tussen waren en gesceden ligt de regelgrens.
	waren ] hs waren ; het ter reparatie van de scheur aangebrachte stukje papier (zie de aant. bij vs. 11021) bedekt re. Deze letters zijn echter tegen het licht nog leesbaar.

11177

horen ] de letters ren worden bedekt door het ter reparatie van de scheur aangebrachte stukje papier (zie de aant. bij vs. 11021); tegen het licht zijn zij leesbaar.

11179	kop	Vander coninginnen		dat si
	kop, cor		<.>

11180

daerbi ] hs daerbi ; dit woord wordt bedekt door het ter reparatie van de scheur aangebrachte stukje papier (zie de aant. bij vs. 11021); tegen het licht is bi goed leesbaar, daer is nog juist te onderscheiden.

11183	kop	Dat si	peysede	noch openbare
	cor		pey<n>sede →stille→
	stille ] na dit woord een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. vs. 11244 (kolom b).

W

11175 Davonture: ‘het verhaal’. 11179 Vander coninginnen kan zowel aansluiten bij vs. 11175 als bij vs. 11176 (zoals in het Ofr.: zie M iv, lxxiv, 1; S v, 63/20). Gezien het Ofr. en gezien het gebruikelijke patroon van zinnen als 11175 e.v. (‘Davonture seget [...], alse [...], dat [...]’, vgl. bijv. 11875-8, 13445-53, 13637-40) verdient de verbinding met vs. 11176 de voorkeur. 11180 Bleef... daerbi: ‘daardoor verdrietig en ongelukkig achterbleef’. 11182 dorste ontdecken: ‘durfde vertellen’. 11183 stille noch openbare: ‘op geen enkele wijze’, bijw. bep. bij ontdecken (vs. 11182).

T

11177-8 Also... voren: zie voor deze terugverwijzing T bij vs. 10743-4. 11181-4 Micha 1965 (p. 341) noemt deze passage als één van de verschilpunten tussen de lange versie (Parijs) en de korte versie (London). De lange versie luidt (M iv, lxxiv, 1): ‘car il n'avoit mes ame laienz a cui elle osast dire son pensé, puis qu'il s'en estoient alé. Ce li ert avis des or mais qu'ele ne trouvera nul confort’. De korte versie (zie S v, 63/21-23) mist de zinsnede ‘Ce... confort’. Het Mnl. komt overeen met S, het volgt hier de korte versie.

[p. 250]

Na dat dese II en wech waren.
⁺ Sine hadde daer binnen bedi
Genen so lieven vrient dien si
Van haren rouwe woude laeten kinnen⁺
Die waerheit ende van haerre minnen
Ende moeste aldus doegen die smerten
Ende dien rouwe van haerre herten.
⁺ Soude hare die doet comen bi
Van rouwen, so waende si⁺
Wel seker sijn van desen
Dat vandien rouwe soude wesen.
⁺ Den irsten nacht na dat gesceden
Waren die II ridders onder hem beden
Vander coninginnen, wart si das⁺
Sieker dan si te voren was.
⁺ Die coninginne lach allene
In ene camere, sonder dat ene

+ want

+ 11185

+ ende

+ 11190

+ ende

+ 11195

+ .

P/G

11184	kop		Na dat dese .ij. en wech	ware
	cor			ware<n>

11185	kop		Sine	hadde| n | daer binnen bedi
	cor	want		hadde

11188	kop		Die waerheit		ende van haerre minnen
	kop, cor			<.>

11189	kop		Ende	moeste/n/		dus doegen die smerten
	cor			moeste	⪕al⪖	dus

11190	kop		Ende	die	rouwe van haerre herten
	cor			die<n>

11192	kop		Van	| siecheden | so	wa| re |	si
	cor			→rouwen→	wa⪕ende⪖
	rouwen ] na dit woord een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. de leesaanwijzing voor vs. 11253 (kolom b).

11194	kop		Dat	vanden	rouwe soude wesen
	cor			vand⪕i⪖en

11199	kop		Die coninginne lach	/in/	allene
	cor			-

W

11185 bedi: ‘namelijk’. 11186 lieven: ‘goede’, ‘na aan het hart liggende’. 11187-8 Van... minnen: ‘(die zij) de waarheid omtrent haar verdriet en haar liefde(sverhouding) zou willen laten weten’. 11189 doegen: ‘dragen’. 11191-2 Soude... rouwen: ‘indien zij (ooit) zou sterven van smart’. 11194 Dat... wesen: ‘dat het vanwege (juist) die smart (het verdriet om Lanceloets vermeende dood, dat de koningin nu niet meer kan delen) zou zijn’. 11196 onder hem beden: ‘gezamenlijk’. 11197 das: ‘daardoor’. 11200 sonder dat: ‘behalve dat’.

[p. 251]

Joncfrouwe was met haer daere,
⁺ Hiete Helibeel ende was haer nichte nare.⁺
Dit was die joncfrouwe dier si it woude
Irst seggen, op dat si woude
Die dinc ontdecken enichgen wive
Emmermeer in haeren live.
⁺ Daer die coninginne eens in slape lach⁺
Dochte hare dat si sach
Lancelote openbaerlike,
Wel gecleet ende rikelike.

+ ende

+ 11200

+ al

+ 11205

P/G

11202	kop		Hiet	helibeel ende was haer nichte nare
	cor	ende	Hiet⪕e⪖
	nichte ] onder de n en de i twee diagonale streepjes. Het streepje onder de i is hoogstwaarschijnlijk het puntje op de i van it, dat als correctie boven de volgende regel wordt toegevoegd. Het streepje onder de n is niet op vergelijkbare wijze te verklaren. Het is naar alle waarschijnlijkheid geen expungatie-teken.

11203	kop		Dit was die ioncfrouwe dier si		woude
	cor			⪕it⪖
	it ] de i valt gedeeltelijk samen met de w van woude.

11204	kop		Jrst seggen op dat si	woude[ n ]
	cor			woude

11207	kop		Daer die coninginne		in slape lach
	cor	al		→.is.→
	eens ] hs .is.; dit woord wordt voorafgegaan en gevolgd door een punt, waarschijnlijk omdat het ten dele bestaat uit het getal i (1).

W

11202 Hiete Helibeel: ‘die H. heette’; nichte nare: ‘volle nicht’, hier: de dochter van oom en tante, vgl. M iv, lxxiv, 1: ‘cousine germainne’ (zie ook S v, 63/29 en MNW 4, 2379 bij 2). 11203-4 dier... seggen: ‘die zij het (de reden van haar verdriet, vgl. vs. 11185-90) in de eerste plaats zou willen vertellen’. Zie voor it MNW 2, 738. 11204 op dat: ‘indien’. 11205 ontdecken: ‘vertellen’. 11206 Emmermeer: ‘ooit’; live: ‘leven’. 11208 Dochte hare: ‘meende zij’, hier: ‘droomde zij’. 11209 openbaerlike: ‘duidelijk’. 11210 rikelike: ‘kostbaar’, te verbinden met gecleet.

T

11202 Helibeel (M iv, lxxiv, 1: ‘Elibel’; S v, 63/30: ‘elyzabel’) is nog niet eerder in de roman voorgekomen. 11207-35 De gebeurtenis waarvan de koningin droomt zal werkelijk plaatsvinden, zie J Bk. ii, vs. 35569-35732 (de koningin vindt Lanceloet bij koning Pelles' dochter; hij vlucht en wordt waanzinnig). Bovendien wijst de droom vooruit naar de aanstaande verleiding van Lanceloet door Pelles' dochter, waaruit Galaät zal voortkomen (zie vs. 14941-15354). 11207 Het Ofr. (M iv, lxxiv, 1) beschrijft hoe de koningin dezelfde avond (na het vertrek van Lioneel en Bohort) in slaap valt: ‘El premier some se fu la roine endormie moult a malaise et moult travillie de plourer et del jeuner qu'ele avoit fait’; S v, 63/32-33. Dit ontbreekt in de vertaling.

[p. 252]

Ende hi was so scone tien stonden
Datmen sine gelike niet ne hadde vonden.⁺
Ende na hem quam, dat hare dochte,⁺
Die scoenste joncfrouwe die wesen mochte,
Ende dat hare die coninc dede
Groete feeste entie coninginne mede.
⁺ Savonts, docht har, alse Lanceloet was gegaen⁺
In hare camere sonder waen
Ende hi in har bedde lach
Ende die coninginne, als si plach,
Bi hem int bedde woude slapen dare,
⁺ Wart die coninginne geware⁺
Dattie joncfrouwe int bedde lach
Bi Lancelote. Ende als si dat sach
Riep si op Lancelote sere
Ende spraecs hem groet onnere.
⁺ Lanceloet bat hare, dat hare dochte,⁺

+ 11210

+ F. 30V,b

+ ende

+ 11215

+ so

+ 11220

+ ende

+ 11225

P/G

11212

vonden ] dit woord is op de volgende regel omlijnd onder hadde afgeschreven.

11217	kop		Sauonts		alse lanceloet was gegaen
	cor	ende		→docht har→
	har ] na dit woord een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. vs. 11279 (kolom c).

11218	kop		Jn/der	coninginne/ camere sonder waen
	cor		Jn	⪕hare⪖

11219	kop		Ende hi	[ inder ]	/coninginne/	bedde lach
	cor			⪕in har⪖	-

11224	kop		Bi lancelote		als si dat sach
	cor			<.> →ende→

11225	kop		Riep si		lancelote op sere
	cor			<op>	-
	op ] de corrector heeft m.b.v. verwijstekens op verplaatst.

W

11213 dat hare dochte: ‘meende zij’, ‘droomde zij’. 11215 Ende dat: ‘en (zij droomde) dat’. 11215-6 hare... mede: ‘de koning en ook de koningin haar (de jonkvrouwe) veel eer betoonden’. 11220 als si plach: ‘zoals zij gewoon was’. 11225 Riep... sere: ‘schreeuwde zij zeer tegen L.’ (in MNW 5, 1795 bij 5 wordt voorgesteld niet Riep maar Liep (van oplopen met de betekenis ‘uitschelden’) te lezen. 11226 spraecs... onnere: ‘(zij) zei dat het een grote schande voor hem was’, vgl. MNW 5, 497.

T

11216 entie coninginne mede: de opvallende afstandelijkheid van de koningin t.o.v. haar optreden in haar eigen droom vindt men ook in het Ofr.: M iv, lxxiv, 2 en S v, 63/34 - 64/5. Zie ook vs. 11220 en 11222 en P/G bij 11218 en 11219.

[p. 253]

Genaden ende swoer al dat hi mochte
Dat hi niet en wiste van hare.
Dat en mochte helpen niet, mare
Si verboot hem dat hi nimmermere
In steden daer si es en kere.^+
+ Hi wart tongemake so doe
Vander avonture dat hi vloe
In himde, in broeke, van dier stede
Ende hi voer uut sinen sinne mede.
Die coninginne wart om die sake⁺
Herde sere tongemake.
Alsi ontspranc was hare so so onsochte
Dat si cume spreken mochte.
⁺ Die coninginne sechgende hare
Ende dreef den meesten rouwe daer nare⁺

+ 11230

+ ende

+ 11235

+ ende

+ 11240

P/G

11230	kop	Dat en mochte helpen niet		mare
	(kop), cor		<.>

11235	kop	Jn himde in	broeke/n/ van dier stede
	cor		broeke

11237	kop	Die	conin÷c÷	wart om die sake
	cor		conin<ginne>

11239	kop	Alsi ontspranc was hare		so onsochte
	cor		⪕so⪖
	so so ] de toevoeging van so lijkt een zinloze verdubbeling, mogelijk bedoelde de corrector so voor was in te voegen, maar liet hij na dit aan te geven.

11240	kop	Dat si cume spreken	| en |	mochte
	cor		-

11241

ende ] hs ende ; de leesaanwijzing wordt vrijwel geheel bedekt door het ter reparatie aangebrachte stukje papier (vgl. de aant. bij vs. 11021). Zij is tegen het licht leesbaar.

W

11231-2 nimmermere [...] en: ‘ooit nog’. 11232 kere: ‘zou komen’. 11234 vloe: ‘vluchtte’. 11235 In himde, in broeke: ‘in hemd en (onder)broek’, ‘in zijn onderkleding’. 11236 voer... sinne: ‘werd waanzinnig’. 11239 ontspranc: ‘wakker werd’; was... onsochte: ‘was zij zo van haar stuk’ (vgl. voor so so P/G en lees so). 11241 sechgende hare: ‘maakte een kruisteken’.

T

11241 Na haar onheilspellende droom maakt de koningin een kruisteken, mogelijk om onheil af te weren. Aangezien men in de middeleeuwen geloofde dat dromen zowel door engelen als door duivels gebracht konden worden, is het ook mogelijk dat het kruisteken bedoeld is als afweermiddel tegen de demonen. Vgl. vs. 13689 en Lurker 1983, p. 379.

[p. 254]

Die in erderike mochte wesen.
Ende si seide oc na desen:
‘Ay, wel soete minne Lanceloet,
U scoenheit es noch also groet
Alse mi dochte dat icse sach⁺
Als ic in minen drome lach.
⁺ Vergave God, wel lieve minne,
Dat gi nu wart hier inne
Gesont ende ic nu ter stonde
Die joncfrouwe hier liggende vonde,^+
+ Op die vorwarde oft ic mi
Daer af vererrede, dat ic daer bi
Mijn hoeft verliesen moeste dan,
Dat ic niet en woude nochtan
Om al dat es in erderike.’⁺

+ 11245

+ ay

+ 11250

+ ja

+ 11255

P/G

11244	kop		Ende si seide		na desen
	cor			⪕oc⪖

11247	kop		Alse mi dochte dat	ic	sach
	cor			ic⪕se⪖
	dochte ] onder de h een gaatje in het perkament, overblijfsel van een reparatiepoging, vgl. de aant. bij vs. 11021.

11249

God ] onder de o een gaatje in het perkament, overblijfsel van een reparatiepoging, zie de aant. bij vs. 11021.

11251	kop		Gesont		ende ic nv ter stonde
	cor			<.>

11253	kop		Op		vorwarde oft	ic| t | mi
	cor	ja		⪕die⪖		ic

11254	kop		Daer af	[ so ]	vererrede dat ic daer bi
	cor			-

11255

verliesen ] onder de n een gaatje in het perkament, overblijfsel van een reparatiepoging, vgl. de aant. bij vs. 11021.

11257

erderike ] onder de k een gaatje in het perkament, overblijfsel van een reparatiepoging, vgl. de aant. bij vs. 11021.

W

11245 minne: ‘geliefde’ (znw.). 11246 noch also: ‘tweemaal zo’. 11247 icse: ‘ik haar (d.i. U scoenheit, vs. 11246)’. 11249 Vergave God: ‘mocht God geven’, ‘als God zou toestaan’. 11253-5 Op... dan: ‘op voorwaarde dat wanneer ik mij daarover boos maakte, ik daarvoor mijn hoofd zou moeten verliezen (onthoofd zou moeten worden)’. 11256 Dat... nochtan: ‘hetgeen ik echter niet zou willen’.

T

11255 Mijn hoeft verliesen: gezien het Ofr. (M iv, lxxiv, 3: ‘que la teste me fust coupee’; S v, 64/14) dient dit letterlijk opgevat te worden. De koningin belooft dat zij niet kwaad zal reageren wanneer zij Lanceloet bij de jonkvrouwe zou aantreffen. Wordt zij toch kwaad, dan mag men haar onthoofden.

[p. 255]

Si mesbarde so drovelike
Als ocht si hadde gesijn doet
Al die warelt. Ende na dien rouwe groet
Viel si in sulc gepens dat si
Van hare selven quam bedi.^+
+ Mettien so docht har ende wart geware
Dat een beelde stont vor hare
In eens gewapens ridders gelike,
Van houte gewracht subtiellike.
⁺ Si sach op dat beelde tien stonden.^+
+ Ten voeten van haren bedde stonden
Twee kersen die bernden clare,
Die groet licht gaven dare.
Alsi lange hadde gesien
Dat beelde, dochte hare vandien⁺
Dat dat beelde Lanceloet ware.
Ende si rechte hare op daer nare
Int bedde ende warp hare himde gerede⁺

+ 11260

+ ende

+ ende

+ 11265

+ want

+ 11270

+ F. 30V,c

P/G

11260	kop		Al die warelt		ende	nadie	rouwe groet
	kop, cor			<.>
	cor					nadie<n>
	na dien ] hs nadien

11263	kop		Mettien so		wart geware
	cor	ende		→docht har→ ⪕ende⪖
	har ] na dit woord een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. de leesaanwijzing voor vs. 11324 (kolom c).

11264	kop		Dat een | ge |	belde	stont vor hare
	cor			b⪕e⪖elde
	beelde ] de toegevoegde e is bovenaan de stok van de b geschreven.

11267	kop		Hi	sach op dat beelde tien stonden
	cor	ende	H⪕s⪖i
	Si ] hs Hsi ; evidente vergissing van de corrector, die de H niet expungeerde en/of doorstreepte. De H is door slijtage moeilijk leesbaar.

11268

want ] a vervaagd, moeilijk leesbaar.

11271

Alsi ] initiaal A, rood, 4 regels hoog, zwart penwerk.

11272

vandien ] dit woord is vervaagd en daardoor moeilijk leesbaar.

W

11258 mesbarde: ‘jammerde’. 11259 gesijn: ‘gezien’, vgl. voor de spelling (ij) Van Loey ii, par. 69 en zie ook vs. 11311. 11262 Van... bedi: ‘buiten zinnen raakte daardoor’. 11264 beelde: ‘(stand)beeld’. Zie ook T bij vs. 11303-4. 11266 gewracht: ‘vervaardigd’. 11269 bernden clare: ‘helder brandden’. 11275-6 warp... rugge: ‘sloeg snel haar (nacht)hemd om’.

[p. 256]

Op haeren rugge ende si ontdede
Beide hare arme metter vart⁺
Ende seide: ‘Soete lief, coemt hare wart.
Waer hebbedi so lange gemert nu?
Coemt hare wart, dies biddic u,
Ende helpt mi vander doet,
⁺ Uter meester pinen ende uter meester noet⁺
Ende uten meesten rouwe
Daer noit in quam edele vrouwe
Doer eens ridders lichame.’ Ende alsi
Sach dat hi niet en dede dar bi
Om bede die si dede,⁺
Sprac si vort ende seide mede:
‘Ay vrient Lanceloet, ic ne sach u
Noit so fier als gi sijt nu
Te mi wart, mer dit ne diet u niet, bedi
⁺ Na dat gi niet wilt comen te mi,⁺
Ic sal tote u comen sonder waen.’
Mettien es die coninginne op gestaen
Ende gaet toten beelde als ende als
Ende warp hem den arm omden hals

+ 11275

+ ende

+ 11280

+ 11285

+ want

+ 11290

P/G

11276	kop		Op haeren rugge		ende si ontdede
	cor			<:>

11281	kop		Ende	help	mi vander doet
	cor			help⪕t⪖

11282	kop		Vter meester pinen		vter meester noet
	cor	ende		⪕ende⪖

11285

kop

Doer eens ridders lichame . ende alsi

11291	kop		Te mi wart		dit ne diet		n÷e÷et bedi
	kop						n<i>et
	cor			<⁝> →mer→		⪕v⪖

11294	kop		Mettien es die	conin÷c÷	op gestaen
	cor			conin<ginne>

W

11276-7 ontdede... arme: ‘opende haar armen’. 11278 hare wart: ‘hier’. 11279 gemert: ‘gebleven’, ‘getalmd’. 11281 helpt: ‘verlos’. 11282 meester: ‘ergste’; pinen: ‘ellende’. 11284 noit: ‘ooit’. 11285 Doer... lichame: ‘vanwege een ridder’. 11287 Om bede: ‘naar aanleiding van het verzoek’. 11290 fier: ‘hooghartig’. 11291 Te mi wart: ‘ten opzichte van mij’; diet: ‘helpt’. 11291-2 bedi Na dat: ‘want aangezien’. 11295 gaet: ‘ging’, presens historicum, vgl. Stoett, par. 244; toten... als: ‘helemaal naar het beeld toe’.

[p. 257]

Ende dreefer mede grote feeste dare,^+
+ Sulc alst Lanceloet selve ware,
Ende ontbeedde also tote deser sake
⁺ Dattie joncfrouwe wart in wake
Die met hare in die camere was.
⁺ Alse die joncfrouwe wart geware das⁺
Dattie coninginne har also helt
Gehelst met so starker gewelt,
Si spranc op alse die sorgede das
Dattie coninginne in frenesien was.
⁺ Si liep ten wijn watre thant,⁺
Dies si genoech daer binnen vant,

+ 11295

+ ja

+ want

+ ende

+ 11300

+ ende

+ 11305

P/G

11297	kop		Ende dreefer mede		feeste dare
	cor			<.> →grote→

11298	alst ] boven de s inktvlek.
	selve ] hs selne ; evidente verschrijving.

11299	kop		Ende ontb(.)edde		tote deser sake
	cor			→also→
	ontbeedde ] de letter na de b is door een vlek onleesbaar, hoogstwaarschijnlijk is het een e.

11300	kop		/Tote/	dattie ioncfrouwe wart in wake
	cor	want	-

11303	kop		Dattie	conin÷c÷	| dat beelde | helt
	cor			conin<ginne>	→har also→

11306	kop		Dattie	conin÷c÷	in frenesien was
	cor			conin<ginne>

11308	kop		Die	si genoech daer binnen vant
	cor		Die⪕s⪖

W

11297 dreefer... feeste: ‘betoonde het (het beeld) grote vreugde’. 11298 alst: ‘alsof het’. 11299 ontbeedde... sake: ‘bleef zo met deze zaak bezig’, vgl. MNW 5, 966-7. 11300 wart in wake: ‘wakker werd’. 11303-4 har... gewelt: ‘zichzelf zo hartstochtelijk omarmde’, zie T. 11305 sorgede: ‘vreesde’. 11306 in frenesien: ‘waanzinnig’. 11307 wijn watre: ‘wijwater’.

T

11303-4 Gezien vs. 11264-6 en vs. 11294-7 (Ofr. M iv, lxxiv, 3 en 4; S v, 64/19-20 en 33) is er werkelijk een houten beeld van een ridder aanwezig in de kamer van de koningin. Uit de ingrepen van de corrector (zie P/G bij 11303) lijkt af te leiden dat hij heeft aangenomen dat dit beeld alleen in haar gedachten bestond. In zijn lezing omarmt de koningin zichzelf in de waan dat zij Lanceloet omhelst. 11307-9 Wijwatervaten in huis (zoals hier in de slaapkamer) stellen de bewoners in staat zich voor het gebed met het water te zegenen. Het wijwater dat de jonkvrouwe in het gezicht van de koningin gooit, kan gediend hebben als opfrisser om haar weer tot zichzelf te brengen, maar ook als afweermiddel tegen demonen.

[p. 258]

Ende warpt hare in dansichte doe
Ende sprac hare dapperlike toe:
‘Vrouwe, sijt, hier coemt die coninc!’
⁺ Nu plac die coninginne ere dinc,⁺
Dat si sere tonsiene plach
Den coninc waer sine sach;
Ende hadde sulke vrese vanden worde,
Alsi ‘Siet hier den coninc’ spreken horde,
Dat si quam al te haer selven daer⁺
Ende ginc op hare bedde liggen daer naer.
⁺ Si wart slapende also siec
Dat si vorden dage niet ontwiec
Ende si vant hare doe bat gesont
Dan si hadde geweest vor die stont.^+
+ Si at een luttel nadien.
⁺ Alse hevet geeten, heeft si versien
Dat niemen in die camere was dare
Dan allene hare nichte met hare.
⁺ Si seide: ‘Nichte, wandic dat gi⁺

+ ende

+ 11310

+ 11315

+ ende

+ 11320

+ ende

+ ende

+ ende

+ 11325

P/G

11309	kop		Ende	warp	hare in dansichte doe
	cor			warp⪕t⪖

11313	kop		Dat si sere	ton÷l÷iene plach
	kop, cor			ton<s>iene
	tonsiene ] door het toevoegen van een horizontaal streepje bovenaan de l maakte de kopiist of de corrector van deze letter een lange s.

11315	kop		Ende	hadde| n |	sulke/n/ vrese vanden worde
	cor			hadde	sulke

11317

al te ] hs alte

11323	kop		Si | s |	at een luttel nadien
	(kop), cor			at
	cor	ende

11327	kop		Si seide nichte	wanic	dat gi
	cor	ende		wan⪕d⪖ic

W

11310 dapperlike: ‘vlug’. 11311 sijt: ‘kijk’, vgl. vs. 11259. 11312 plac: ‘was (de koningin iets) gewoon’. De vorm plac (voor plach) komt bij kopiist A verder niet voor, mogelijk is hij het gevolg van een verschrijving. 11313 tonsiene: ‘te vrezen’. 11315 Ende... worde: ‘en zij werd zo bang door de uitroep’ 11320 ontwiec: ‘wakker werd’. 11321 vant... gesont: ‘voelde zich toen gezonder’. 11324 Alse: ‘toen zij’. 11327 wandic: ‘als ik ervan overtuigd was’.

[p. 259]

Ene boetscap wel sout doen mi,
Ic soude u sinden tienre stede gerne.
Ende mi stonts oec wel tonberne
Gine wart vroet ende wel vorsien,
Want anders ne dochti niet te dien.^+
+ Niet bedi, ne doedijs niet,
Sone weet ic nieman, wat soes gesciet,
Dien icker wille sinden dan,
Allen gaetet mi sere ter herten an.’^+
+ Die joncfrouwe antworde der vrouwen:⁺
‘Het en es gene dinc, bi mire trouwen,
Die ic vermach te done nu,
Ine salse doen doer u.
Ende ghine sout gheen wijf vinden
Die hare soude onderwinden⁺
Alse wel te deckene uwe saken,
Indien dat gise mi cont wout maken.

+ 11330

+ mer

+ F. 31R,a

+ ende

+ 11335

+ 11340

P/G

11328	kop		Ene boetscap		sout doen mi
	cor			→wel→

11329	kop		Jc soude v sinden		gerne
	cor			→tienre stede→

11332

dochti ] o moeilijk leesbaar vanwege de scheur in dit folium, zie de aant. bij vs. 11021.

11333

mer ] voor deze leesaanwijzing een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. vs. 11272 (kolom b).

11334

wat ] w moeilijk leesbaar vanwege de scheur in dit folium, zie de aant. bij vs. 11021.

11335

dan ] de tweede letter is onleesbaar vanwege de scheur in dit folium, zie de aant. bij vs. 11021. Gezien het rijm op an in vs. 11336 stond er ongetwijfeld een a.

11336	kop		| Het |	gaet	mi	| so |	sere ter herten an
	cor		←allen←	gaet<et>		-

11337	kop		Die ioncfrouwe antworde der	vrouwe
	cor	ende		vrouwe<n>

11338	kop		Het en es gene dinc bi mire	trouwe
	cor			trouwe<n>

11344	kop		Jndien dat	gi	mi cont wout maken
	cor			gi⪕se⪖

W

11328 Ene... mi: ‘een boodschap voor mij goed zou doen’. 11329 tienre: vgl. W bij vs. 11111 en P/G. 11330-1 Ende... vorsien: ‘maar ik zou ervan af moeten zien, als u niet bekwaam en scherpzinnig zou zijn’, vgl. MNW 5, 970. 11332 ne dochti niet: ‘bent u niet geschikt’. 11333 Niet bedi: ‘niettemin’. 11334 So (uit Sone): ‘dan’. 11336 Allen gaetet mi: ‘ook al gaat het mij’. 11338 Het: ‘er’. 11339 vermach: ‘in staat ben’. 11340 Ine... u: ‘(of) ik zal het doen voor u’. 11342 hare soude onderwinden: ‘op zich zou nemen’. 11343 Alse... saken: ‘uw aangelegenheden zo goed geheim te houden’. 11344 cont wout maken: ‘zou willen vertellen’.

[p. 260]

⁺ Ic bem sculdich tallen uren
Doer u te done bi naturen,
Bedi ic bem van uwen geslachte⁺
Die naeste die ghi hier hebt ende ic achte
Van u goet tonfane ende weldaet,
Op dat ieman te hebbene staet,
Want alse gi mi sult gebreken,
Alle dandre sullen mi achter steken.⁺
Ende mi staet u te diennen wel,
Vele meer dan ieman el,
Om te hebbene lude ende stille
Uwen danc ende uwen goeden wille.’
⁺ Die coninginne sprac: ‘Vindic di⁺
Getrouwe in allen saken jegen mi,
Ic sal di meer goets doen om die dinc

+ want

+ 11345

+ 11350

+ ende

+ 11355

P/G

11348	kop	Die naeste die ghi hier hebt		ende ic achte
	(kop), cor		<.>

11353	kop	Ende mi staet vte	dienne	wel
	cor		dienne<n>
	u te ] hs vte

11356	kop	Vwen danc ende	v	goeden wille
	cor		v⪕wen⪖

W

11345 sculdich: ‘verplicht’. 11346 Doer u te done: ‘voor u te werken’, ‘u te dienen’; bi naturen: ‘van nature’ (nl. vanwege de familierelatie). 11347 geslachte: ‘familie’. 11348 Die naeste: ‘de nauwst verwante’; achte: ‘verwacht’. 11349 goet: ‘gunst(en)’. 11350 Op... staet: ‘indien iemand het (goet en weldaet, vs. 11349) hoort te krijgen’. 11351 sult gebreken: ‘in de steek zult laten’. 11352 achter steken: ‘laten vallen’. 11353 mi staet [...] wel: ‘het betaamt mij zeer’. 11354 ieman el: ‘iemand anders’. 11355 lude ende stille: ‘op allerlei manieren’. 11356 danc: ‘dankbaarheid’; uwen... wille: ‘uw welwillendheid’. 11357-8 Vindic di Getrouwe: ‘als ik vaststel dat je betrouwbaar bent’. 11358 jegen mi: ‘ten opzichte van mij’, te verbinden met getrouwe.

T

11357-9 In het Mnl. tutoyeert de koningin de jonkvrouwe hier even (vgl. vs. 11327-9 en vs. 11371-3). In het Ofr. daarentegen blijft zij de jonkvrouwe met ‘vos’ aanspreken (M iv, lxxiv, 5; S v, 65/14-16). Mogelijk beklemtoont de wisseling in het Mnl. de verhouding meesteres-dienares, die in de voorgaande verzen vastgesteld werd en die in vs. 11357-8 bevestigd lijkt te worden, vgl. Stoett, par. 28. Het is ook denkbaar dat het tutoyeren hier dient om de vertrouwensrelatie aan te geven, vgl. Lulofs 1967, p. 254-259.

[p. 261]

Dan noit van coninginnen ontfinc
Op enichgen tijt joncfrouwe.’
⁺ Si antworde: ‘Bi mire trouwe,⁺
Vrouwe, ic sal u doen van desen
Also seker als gi wilt wesen
Dat ic u getrouwelike sal
In allen stucken dienen al.’
⁺ Doe begonste een stuc die coninginne⁺
Te pensene in haren sinne.
⁺ Naden pensene sprac si doe
⁺ Dus haerre nichten toe:
‘Joncfrouwe, gi sult moeten tuwaren
Morgen int lant van Gaule varen⁺
Ende gi sult soeken in dat lant
Enen casteel die Trebes es genant.
⁺ Daerbi staet ene abedie, als ict weet,
Die in Walsche Monstijr Roal heet,

+ ende

+ 11360

+ ende

+ 11365

+ ende

+ al

+ 11370

+ ende

P/G

11360

ontfinc ] rechts boven c inktvlek.

11361	kop	Op	enichge	tijt ioncfrouwe
	kop, cor		enichge<n>

11365	kop	Dat ic		getrouwelike sal
	cor		⪕v⪖

11372	kop	Morge	int lant van gaule varen
	kop, cor	Morge<n>

W

11363-4 ic... wesen: ‘ik zal u wat dit aangaat zo stellig als u maar wilt verzekeren (dat)’. 11366 in allen stucken: ‘in alle opzichten’. 11367 een stuc: ‘een tijd lang’. 11372 int... varen: ‘naar Gaule (het huidige Frankrijk, vgl. West 1978, p. 133) reizen’. Hoewel dit gebied overzee ligt, is de betekenis ‘over water reizen’ van varen (MNW 9, 1257) hier gezien het Ofr. (M iv, lxxiv, 6: ‘aler en Gaule’; S v, 65/23) waarschijnlijk niet bedoeld. 10374 casteel: ‘vesting’. 11375 abedie: ‘abdij’. 11376 in Walsche: ‘in het Frans’.

T

11374 Trebes is blijkens het begin van de Lancelot en prose (M vii, 1a-111a; S iii, 1-16) een versterkte stad in het land dat aan koning Bohort toebehoorde, Gaunes. Dit gebied wordt rond de Loire gesitueerd, in het huidige Anjou. Vgl. West 1978, p. 133 en T bij vs. 11379-83. 11376 Monstijr Roal: M iv, lxxiv, 6, S v, 65/24-5 en de hss van ‘groep BN 122’ spreken hier wel van ‘Moustier Real’ (M) of iets dergelijks, maar geen van deze redacties komt qua spelling volledig overeen met het citaat in de vertaling, waarvan de spelling mogelijk door de kopiist verbasterd is.

[p. 262]

Dats in Dietsche na mijn verstaen⁺
Coninclik Monster sonder waen.
⁺ Die monster was gesticht, dats waer,
Om conincs Bans ere daer.
Die monster steet op enen berch al
Ende onder die monster staet een dal⁺
Ende daer in een lac. Also gi coemt daer
Gaeter in al sonder vaer,
Want els niet dan toverie en es.
Ende hebbedi gene herte des
Dat gire in gaet, ontbeit totien⁺
Dat gire ieman in gaen sult sien.
Ende alse gire ieman ingaen siet,
Volget hem ende en laetes niet,

+ 11375

+ ende

+ 11380

+ 11385

P/G

11378	kop	Coninclik| e | monster sonder waen
	cor	Coninclik

11387	kop	Dat gire in gaet		ontbeit totien
	kop, (cor)		<.>

W

11377 in Dietsche: ‘in het Diets’, ‘in het (Middel)nederlands’; na mijn verstaen: ‘naar mijn mening’, vgl. T. 11378 Monster: ‘abdij’. 11382 staet: ‘ligt’. 11383 lac: ‘meer’. 11384 Gaeter... vaer: ‘loop er (het meer) onbevreesd in’. 11385 els... es: ‘het is niets anders dan een toverkunst (een illusie)’. 11386 hebbedi... des: ‘heeft u het hart niet’, ‘mist u de moed’. 11387-8 ontbeit... Dat: ‘wacht totdat’.

T

11377-8 Deze regels, waarin de verteller/vertaler door de mond van de koningin lijkt te spreken, ontbreken in het Ofr. (M iv, lxxiv, 6; S v, 65/25). Het Duits (K ii, 229/23-24) geeft alleen een vertaling: ‘genant Konigliche Kirch’. 11379-83 Het begin van de Lancelot en prose beschrijft hoe koning Ban met zijn vrouw en zijn zoontje (Lancelot) vertrekt uit Trebes, zijn enig-overgebleven burcht, die door koning Claudas aangevallen wordt. Vanaf een heuvel kijkt Ban nog eenmaal naar de belegerde vesting. Als hij ziet dat deze in handen van Claudas gevallen is en verwoest wordt, sterft hij van smart. Terwijl zijn vrouw en de dienaren bij de gestorvene op de heuvel zijn, voert de ‘Dame du Lac’ (vgl. vs. 11398-400) het achtergebleven kind weg. Zij verdwijnt met hem in het betoverde meer aan de voet van de heuvel. Ter nagedachtenis aan Ban wordt op de heuvel een klooster gesticht (M vii, 111a, 13: ‘si fu apelés Moustiers Roiaus’), waarin Bans weduwe als non opgenomen wordt. Zie M vii, 1a-111a, S iii, 1-16/28 en vgl. Kennedy 1986, p. 287. 11383-400 Het rijk van Nimiane, de fee die Lanceloet ontvoerde (zie T bij vs. 11379-83) en opvoedde, ligt verborgen in de magische illusie van een meer. Vgl. Gerritsen/Lie/Van Oostrom 1978, p. 46.

[p. 263]

Want ne daeddijs niet sonder waen,
Mijn orbare bleve al ongedaen.⁺
Ende als gi sult comen daer tlac es,
Gi sult daer vinden, des sijt gewes,
Scone huse ende salen
Ende hovessche lieden ende vroet van talen.
Vraeget dan om die vrouwe daer⁺
Van daer binnen, die heet over waer
Nimiane bi rechter namen ende si
Heet vrouwe vanden Lake daer bi.
⁺ Als gise siet, segt hare daer naer
Dat ic u selve sinde daer⁺
Ende dat ic hare bidde om Gode des,
⁺ Bider trouwen die si sculdich es
Den genen dien si heeft gevoet,

+ 11390

+ F. 31R,b

+ ende

+ 11400

+ ende

P/G

11393	kop		Ende als gi sult comen daer		lac es
	cor			→t→	lac

11399	kop		|Jemenne | bi rechter namen		ende si
	cor		→nimiane→	<.>
	Nimiane ] na dit woord een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. vs. 11460 (kolom c).

11404	kop		Bider trouwen die si	/mi/	sculdich es
	cor	ende		-

W

11391 ne daeddijs niet: ‘zou u het niet doen’. 11392 Mijn... ongedaen: ‘dan zou wat ik verlang niet bereikt worden’ (vgl. MNW 5, 525 bij A, 1). 11395 salen: ‘(heren)huizen’. 11396 Ende... talen: ‘en beschaafde, welsprekende personen’. 11399 rechter: ‘eigenlijke’. 11402 ic u selve: ‘ikzelf u’. 11403 om Gode: ‘om Godswil’, ‘in Gods naam’. 11405 Den... gevoet: ‘degene die zij heeft opgevoed’, namelijk Lanceloet, vgl. T bij vs. 11399-11400.

T

11399-400 De fee Nimiane (Ofr. M iv, lxxiv, 6: ‘Niniane’; S v, 65/34), gewoonlijk ‘vrouwe van den Lake’ (‘Dame du Lac’) genoemd, speelt een belangrijke rol in Lanceloets leven. Nadat zij de zeer jonge held ontvoerde, heeft zij hem opgevoed en voorbereid op het ridderschap. Zij steunt en bevordert zijn relatie met de koningin en weet hem van zijn liefdeswaanzin te genezen. Nimiane was de geliefde van Merlijn. Zij ontfutselde hem zijn kennis, zodat zij in staat was hem m.b.v. zijn eigen toverkunsten voor eeuwig gevangen te zetten (zie LH, vs. 33-139; S iii, 19/18 - 21/38; M vii, via 1-10 en de Merlijncontinuatie (ed.-Van Vloten 1880), vs. 21946-22220, 31828-33, 35249-353 en 35815-928). Vgl. ook Brandsma 1985 en P/G.

[p. 264]

⁺ Dien si niet min en mint dan si mi doet,
Dat si, op dat hare wille si,⁺
Hier wille comen spreken jegen mi.’
Ende si visierde doe hare
Welc hare wech te varne ware.
⁺ Mettien quam die coninc daer inne
Ende alse hi sach die coninginne⁺
Op geseten, was hi blide,
Want hi wiste wel tien tide
Dat si niet also siec ne was sonder waen
Alse hem was doen verstaen.
⁺ Hi vragede hare wat si daede.^+
+ Si seide: ‘Wel, bi der Gods genade.
Ic ne bem niet so siec bedi
Als ic gisteren was,’ seide si,
‘Ic bem verlicht van mire siecheden.’

+ ende

+ 11405

+ ende

+ 11410

+ ende

+ 11415

+ ende

P/G

11418	kop		| H |i seide wel bi der gods genade
	cor	ende	←S←i

11420	kop		Als ic gisteren was seide	/hi/
	kop			<si>

11421	kop		Jc bem verlicht van mire	siechede
	cor			siechede<n>

W

11406 min: ‘minder’. 11407 op... si: ‘indien het haar wens is’. 11409 visierde doe hare: ‘legde haar vervolgens uit’. 11410 welc... ware: ‘welke weg zij gaan moest’. 11412-3 sach... geseten: ‘de koningin rechtop (in bed) zag zitten’. 11417 wat si daede: ‘hoe zij het maakte’. 11418 Wel: ‘goed’. 11421 Ic... siecheden: ‘ik ben minder ziek’, vgl. MNW 8, 2023 bij iii, 1 en het Ofr. (M iv, lxxiv, 7: ‘ainz sui auques asouagie’; S v, 66/7).

T

11406 dan si mi doet: het Ofr. is hier ambigu: ‘qu'ele n'aimme mie mains de moi’ (M iv, lxxiv, 6; S v, 65/36-37). Het kan uitgelegd worden als ‘dan ik’ en als ‘dan mij’. De vertaler heeft gekozen voor de tweede mogelijkheid. Aangezien er behalve beider liefde voor Lanceloet geen speciale band tussen de koningin en Nimiane is, lijkt het Ofr. de eerste mogelijkheid te hebben bedoeld. Het Duits heeft ‘dann ich’ (K ii, 230/8). 11410 Het Ofr. (M iv, lxxiv, 6; S, 65/38-40) legt hier uit dat de koningin haar kennis van de juiste route aan Lanceloet te danken heeft, hetgeen in de vertaling ontbreekt. De vertaler heeft een kort gesprekje tussen Helibeel en de koningin dat hier direct op volgt eveneens weggelaten (vgl. M iv, lxxiv, 6; S v, 65/40 - 66/2). Zie ook Besamusca 1991, p. 85-89.

[p. 265]

Hi seide: ‘Aet di iet heden?’^+
+ Si seide: ‘Jay ic, een luttelkin.’
‘Ic woude wel,’ sprac hi, ‘mocht sijn,
Dat gi van den bedde wart gestaen
Ende ghi in de zale moest gaen
Met den ridders ende proven dare⁺
Ocht gi mocht horen niemare
Die u mochte vertroesten iet.’
⁺ Si seide: ‘Ic ne gars noch niet,
⁺ Bedi ic bem siec ende zwaer.’
⁺ Die coninc seide tote hare daer naer:^+
+ ‘Ic salre danne gaen, bedi
Het es tijt.’ Doe ginc hi
Ende men ginc daer eten saen.

+ 11420

+ ende

+ 11425

+ ende

+ went

+ ende

+ 11430

+ vrouw .

P/G

11424

sijn ] na dit woord een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. de leesaanwijzing voor vs. 11485 (kolom c).

11426	kop		Ende ghi	inde| n | zale moest gaen
	cor			inde
	in de ] hs inde

11427	kop		Met		ridders ende prouen dare
	cor			⪕den⪖

11430	kop		| H |i seide ic ne	gar| e | noch niet
	cor	ende	←S←i	gar⪕s⪖

11432	kop		Die coninc	se| n |de tote hare daer naer
	cor	ende		se<i>de
	seide ] de corrector maakte van de n van sende een i door één poot van de n te expungeren en boven de andere poot een schuin streepje te zetten.

11433	kop		Jc salre danne gaen bedi
	(kop), cor	.
	cor	vrouw
	vrouw . ] de punt voor de regel is - indien zij van de corrector afkomstig is - hoogstwaarschijnlijk bedoeld als leesaanwijzing (vgl. Gerritsen 1976, p. 57). De vorm vrouw is ongebruikelijk. Gewoonlijk luidt deze leesaanwijzing vrouwe.

11434	kop		Het es	[ een ]	tijt		doe ginc hi
	kop, cor					<.>
	cor			-

W

11422 di: aangezien de koning in het vervolg de koningin steeds met ghi aanspreekt, valt deze tutoyering zozeer uit de toon dat het waarschijnlijk is dat di een verschrijving van de kopiist is: men leze ghi. Vgl. ook M iv, lxxiv, 7: ‘Dame, conment vos santez vos?’ (zie S v, 66/5-6). 11423 luttelkin: ‘beetje’. 11424 mocht sijn: ‘indien het mogelijk was’. 11425 wart gestaen: ‘zou kunnen opstaan’. 11426 moest: ‘zou kunnen’. 11427 proven: ‘proberen’. 11429 vertroesten: ‘opbeuren’. 11430 gars: ‘wil dat’. 11431 zwaer: ‘moe’, ‘ziek’.

[p. 266]

Doe begonsten in die camere te gaen
Toter coninginnen vrouwen ende joncfrouwen,⁺
Die vergaeten alles rouwen
Als sise saegen verlicht alsoe
Ende maecten grote feeste doe
Ende troestense so si best mochten daer af.
Mar om troest diemen hare gaf⁺
Noch om dinc diemen seide dare
Ne mochten si blide maken hare,
Want sine wisten niet levende, als haer dochte,
Daer alle bliscap hare af comen mochte.
⁺ Nochtan was si op dien dach⁺
Blider dan si te sine plach.
Ende si dede soeken metter vart
Een goet ende een dapper part.
Ende si dede soeken beide

+ 11435

+ 11440

+ mer

+ 11445

P/G

11436	kop	Doe begonsten in die camere		gaen
	cor		⪕te⪖

11437	kop	Tote	[ hare ]	vrouwen ende ioncfrouwen
	cor	Tote⪕r⪖	→coninginnen→
	coninginnen ] na dit woord twee punten van de corrector. De eerste is waarschijnlijk onderdeel van de afkorting (cog'.), terwijl de tweede punt dient als versscheiding t.o.v. de leesaanwijzing voor vs. 11497.

11441	kop	Ende	troesten	so si best mochten daer af
	cor		troesten→se→
	troestense ] na se een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. vs. 11502 (kolom c).

11444	kop	Ne mochten si		blide maken hare
	cor		{→se→}
	cor		-
	hare ] het na dit woord toegevoegde en vervolgens geradeerde woord is met UV-licht nog leesbaar.

W

11438 alles rouwen: ‘alle smart’. 11439 Als... alsoe: ‘toen zij zagen dat zij zo opgeknapt was’. 11441 Ende... af: ‘en vrolijkten haar daardoor op zo goed zij konden’. 11442 om: ‘door’. 11445-6 Want... mochte: ‘want zij wist niet of hij leefde, naar zij meende, degene van wie voor haar alle vreugde komen moest’, nl. Lanceloet. 11450 dapper: ‘snel’. 11451-2 beide... gereide: ‘zowel een teugel en een zadelkleed als een zadel’.

T

11451-70 De zeer kostbare kleding en uitrusting die de koningin de jonkvrouwe voor de reis geeft, zal haar noodlottig worden in het lant van Gaule. De vijandige koning Claudas ziet haar door zijn land rijden en vermoedt onder meer vanwege haar rijke kleding dat zij uit Arturs rijk komt. Hij laat de jonkvrouwe voor hem leiden, ondervraagt haar en zet haar later gevangen, zie J Bk. ii, vs. 26046 e.v.

[p. 267]

Breidel, sambuwe ende gereide,⁺
Die diere waren ende rike
Ende berect mede cierlike.
Des anderdaeges stont op vroe
Die coninginne ende seide doe
Ter joncfrouwen: ‘Et es tijt nu⁺
Dat gi wech vart, gereid u.’^+
+ Si gereidde hare daer nare,
Ende die coninginne gaf hare
In te ridene bede
Roc ende mantel mede⁺
Van roden samite ende daer bi
Noch enen mantel, die si
Tandren tiden, alsi woude
Ende haer goet dochte, dragen soude.
Ende si leverde haer enen naen⁺
Die alle tongen conste verstaen

+ 11450

+ 11455

+ F. 31R,c

+ ende

+ 11460

+ 11465

P/G

11455	Des ] initiaal D, blauw, 3 regels hoog, rood penwerk.
	op vroe ] hs opvroe

11457	kop		Ter ioncfrouwen	/eist/	tijt nv
	cor			{→(.)u→}
	cor			⪕et es⪖
	et es ] van het weggeradeerde woord, waarvoor deze woorden in de plaats gekomen zijn, is de eerste letter ook met UV-licht onleesbaar.

11458	kop		Dat gi wech vart gereid [ n ]	v
	cor			v
	gereid ] onder de eerste e inktvlek.

11459	kop		Si	gereidde| n | hare daer nare
	cor	ende		gereidde

11461	kop		[ Om ] te ridene bede
	cor		←in←

11465	kop		Tandren tiden	[ draegen ]	alsi woude
	(kop), cor			-

W

11453 rike: ‘kostbaar’. 11454 Ende... cierlike: ‘en ook prachtig versierd’. 11455 Des anderdaeges: ‘de volgende dag’. 11458 gereid u: ‘maak u gereed’. 11461 in te: ‘om in te’, vgl. Stoett par. 282. 11461-2 bede... mede: ‘zowel een overkleed als een mantel’. 11463 samite: ‘fluweel’. 11467 naen: ‘dwerg’. 11468 tongen: ‘talen’.

T

11467-8 Dwergen behoren tot de vaste ‘aankleding’ van de Arturroman. Zij dagen ridders uit, kondigen avonturen aan, proberen jonkvrouwen te kussen enz. (zie bijv. M ix, p. 115). Zij treden ook vaak op als begeleider van een jonkvrouwe, zoals hier, waar de dwerg bovendien als tolk kan dienen.

[p. 268]

Ende enen sciltknech diere gelike
Om te varne sekerlike.
⁺ ‘Als gi biden lake coemt,’ seide si,
‘Ne voerd niet met u daer bi⁺
U boden, mar laetse te Mostier Royale.’
⁺ Si seide si sout doen wale.
Die joncfrouwe porrede mettien
Ende die coninginne heeft na hare gesien
Al in een ende wachte⁺
Also verre als sise sien machte.
Ende als sise niet langer en mochte sien,

+ joncfrouwe

+ 11470

+ ende

+ 11475

P/G

11471	kop		Als gi biden lake coemt		seide si
	cor	joncfrouwe		<.>
	joncfrouwe ] voor deze leesaanwijzing een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. vs. 11410 (kolom b).

11472	kop		Ne	voer| se | niet met v daer bi
	cor			voer⪕d⪖

11473	kop		Mar laetse te mostier royale
	cor	←v boden.←
	U ] voor dit woord een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. de vss. 11412-11413 (kolom b).
	boden ] de punt na dit woord is waarschijnlijk bedoeld als leesteken, hoewel het niet uitgesloten is dat hij als leesaanwijzing bedoeld is.

11479	kop		Ende als sise niet langer		mochte/n/ sien
	cor			⪕en⪖	mochte

W

11469 sciltknech: vormvariant van sciltknecht, vgl. Van Loey ii, par. 114 d en aant.; gezien de beschermende functie van deze sciltknecht heeft de vertaling ‘gewapende dienaar’ de voorkeur boven het door MNW 7, 551 geopperde ‘schildknaap’. Vgl. LMa 3, 1554-5; diere gelike: ‘tevens’. 11470 sekerlike: ‘veilig’, ‘onder bescherming’. 11472 voerd: ‘breng’. 11473 boden: ‘dienaars’. 11475 porrede: ‘vertrok’. 11476-7 heeft... een: ‘heeft haar de hele tijd nagekeken’. 11477 wachte: ‘tuurde’. 11478 machte: ‘kon’, zie Van Loey i, par. 67.

T

11471-4 De reden voor deze waarschuwing wordt in de tekst niet duidelijk gemaakt, ook niet later in de tekst bij de beschrijving van de tocht van de jonkvrouwe: voor zij met haar begeleiders bij Mostier Royal kan komen valt zij in Claudas' handen, zie T bij vs. 11451-70. 11475-8 Het Ofr. is bij deze passage uitgebreider. Dit geldt met name voor M (en voor hs. Yale), dat vertelt dat de jonkvrouwe zich klaarmaakt, afscheid neemt en vertrekt, waarna de koningin haar vanaf een toren zo lang mogelijk nakijkt (M iv, lxxiv, 9). S (v, 66/29-33) en de hss. van ‘groep BN 122’ vermelden alleen dat de koningin een toren beklimt om haar boodschapster na te zien. Het beklimmen van de toren ontbreekt in de vertaling.

[p. 269]

Noch joncfrouwe noch pert, mettien
Gebrac hare therte ende si besweec.
Ende si sat neder al bleec⁺
Ende weende ende mesbarde so saen
Dat si met pinen mochte opstaen.
⁺ Alsi dus weende, si vant
Een vingerlin an hare hant,
Dat Lanceloet te dragene plach.^+
+ Mettien si opt vingerlijn sach
Dat hem die vrouwe van Lac, als ict (--),
Gaf doe sine te hove sinde

+ 11480

+ ende

+ 11485

+ ende

P/G

11483	kop		Ende	weende| n | ende	mesbarde/n/ so saen
	cor			weende	mesbarde

11484	kop		Dat si met pinen	mochte/n/ opstaen
	cor			mochte

11485	kop		Alsi dus	weende| n | si vant
	cor	ende		weende

11488	kop		Mettien si	op	vingerlijn sach
	cor	ende		op⪕t⪖

11489	kop		Dat hem die vrouwe van lac	/gehinde/
	cor			→als ict (--)→
	Als ict (--) ] het laatste gedeelte van deze toevoeging is door afsnijding verloren gegaan.

11490	kop		Doe sine te houe sinde
	cor	←gaf←

W

11480 mettien: ‘op dat moment’. 11481 Gebrac... besweec: ‘liet haar hart (haar moed) haar in de steek en zakte zij in elkaar’, vgl. MNW 2, 1004 bij iii, 1 en MNW 1, 1131. 11482 sat neder: ‘ging zitten’. 11483 mesbarde: ‘jammerde’; so saen: ‘weldra zo’. 11484 met pinen: ‘ternauwernood’. 11486 vingerlin: ‘ring’. 11489 als ict (--): lees als ict kinde: ‘naar ik (in mijn bron) las’.

T

11486-93 Nimiane, de ‘Dame du Lac’, brengt de 18-jarige Lanceloet naar het hof om één van Arturs jonge ridders te worden. Bij haar afscheid geeft zij hem deze ring, die het vermogen heeft betoveringen te verbreken (M vii, xxiia, 14; S iii, 123/31-33, LH, vs. 3886-3905. In het verhaal wordt niet beschreven dat Lanceloet deze ring aan de koningin geeft, al blijkt hij hier in haar bezit. Later krijgt Lanceloet van de koningin een ring met dezelfde eigenschap betoveringen te kunnen verbreken; mogelijk is dat opnieuw deze ring (J Bk. ii, 21450-7; M lxxxv, 4; S v, 194/1-5). Zie ook Frappier 1972, p. 104, Méla 1984, p. 366 en Kennedy 1986, p. 286.

[p. 270]

Om nuwe ridder te sine,
Ende hare gedachte biden vingerline⁺
Omden ghenen diet hare gaf,
Daer hare vele pinen was gecomen af.
⁺ Doe custen si dat vingerlijn
Gelijc ocht helich hadde gesijn.
⁺ Mettien seide die coninginne:⁺
‘Ay Lanceloet, wel lieve minne,
Nadien dat ic nacht noch dach
En gene bliscap hebben ne mach
Bi niemaren die ic hore van u,
So sal ic mi conforteren nu⁺
Met desen vingerline dat gi
Hadt so wart, ende bedi
Dat gi it so minnet, ne salict niet sien
Ic ne sal verbliden van dien.
Ende God Onse Here moete geven⁺
Dat ic noch so lange moete leven

+ 11490

+ ende

+ ende

+ 11495

+ 11500

+ 11505

P/G

11491	kop	Om nuwe ridder		sine
	cor		⪕te⪖

11494	kop	Daer hare vele pinen was		comen af
	cor		⪕ge⪖	comen

11496	kop	Gelijc ocht helich	hadde/n/	sijn
	cor		hadde	⪕(.)e⪖sijn
	gesijn ] de eerste letter is onleesbaar vanwege een vlek; waarschijnlijk stond er een g.

11504	kop	Hadt so wart		ende bedi
	kop, cor		<.>
	so ] voor de s een diagonaal streepje.

11505	kop	Dat gi		so minnet		ne	salic	niet sien
	cor		⪕it⪖		<.>		salic⪕t⪖

11508	kop	Dat ic noch so lange	mo÷c÷| h |te leuen
	cor		mo<e>te

W

11492 hare gedachte: ‘zij dacht’. 11494 Daer... af: ‘voor wie zij veel verdriet geleden had’. 11495 custen: lees custe. 11496 helich: ‘heilig’ (en dus een relikwie), vgl. MNW 3, 266. 11501 Bi niemaren: ‘door middel van nieuws’. 11502 conforteren: ‘troosten’. 11503-4 dat... wart: ‘die u zo dierbaar was’. 11504-5 bedi Dat: ‘omdat’. 11505 it: ‘hem (nl. de ring)’, vgl. vs. 11203. 11505-6 ne... dien: ‘zal ik hem (de ring) niet zien, of ik zal mij daardoor opgewekt voelen’. 11507 moete: ‘moge’.

[p. 271]

Dat ic u gans ende gesont
Hebben moete teneger stont;
⁺ Mine mochten daer na gene saken
Gescien die mi drove mochten maken.’^+
+ Die coniginne sprac dese wort
Tote haer selven, die gi hebt gehort.
Ende si ginc neder blider van desen
Dan si te voren hadde gewesen
Ende bat Gode dat hi hare⁺
Horen dede goede niemare,
Die si begherde te horne sere.^+
+ Davonture swiget nu mere
Hier af ende sal van Lancelote van Lac
Spreken, daer si in langen af ne sprac.⁺

+ want

+ 11510

+ ende

+ 11515

+ F. 31V,a

+ mer

+ 11520

P/G

11510	kop		Hebben moete	[ noch ]	teneger stont
	cor			-

11512	kop		Gescien die mi droue	mochte	maken
	kop, (cor)			mochte<n>

11515	kop		Ende si ginc neder	blide	van desen
	cor			blide⪕r⪖

11517	kop		Ende bat gode dat hi	[ hore ]	hare
	(kop), cor			-

11519	kop		Die si	behgherde[ n ] te horne sere
	cor			behgherde
	begherde ] hs behgherde ; evidente verschrijving van de kopiist.

11520	kop		Dauonture swiget		mere
	cor	mer		⪕nv⪖

W

11509 gans ende gesont: ‘gezond en wel’. 11510 Hebben moete: ‘in mijn armen houden mag’, vgl. het Ofr. (M iv, lxxiv, 10: ‘taingne’; S v, 67/4) en MNW 3, 197 bij 2c. 11512 Gescien: ‘overkomen’. 11513 coniginne: lees coninginne. 11515 si ginc neder: zie T; blider: ‘opgewekter’. 11520 Davonture: ‘het verhaal’; nu mere: ‘nu verder’. 11522 daer... sprac: ‘waar zij lange tijd niet over sprak’.

T

11514 die gi hebt gehort: zie T bij vs. 12532. 11515 si ginc neder: vgl. T bij vs. 11475-8. Hoewel in de vertaling niet vermeld wordt dat de koningin de hoogste toren beklimt om haar boodschapster na te kijken, heeft die toren toch een spoor nagelaten in dit naar beneden gaan van de koningin. Het Ofr. luidt hier: ‘si descent de la tor’ (M iv, lxxiv, 10; S v, 67/6). 11520-23 Vgl. T bij vs. 10741. 11521 van Lac: Lanceloet heeft deze ‘achternaam’ te danken aan zijn opvoeding in het rijk van de vrouwe vanden Lake, dat er van buitenaf als een meer uitziet, vgl. T bij vs. 11383-400.

[p. 272]

Lanceloet, nader avonturen spreken,
Bleef ter stat VI weken
Daren die quene brochte,
⁺ So dat hem selven dochte
Dat hi gans was ende gesont⁺
Ende wapine mochte dragen tier stont.
Al ne was hi niet al genesen,
Hem begonste verdrieten na desen
Vander raste ende hem dochte das
Dat hi daer alte lange was.^+
+ Doe sciet hi uten hove
Bi der goeder liede love,
Die hi alle Gode beval.
⁺ Die quene haddem gereet al
Nuwe wapine daer ter stede⁺

+ al

+ 11525

+ 11530

+ ende

+ ende

+ 11535

P/G

11523	kop	Lanceloet nader	auonture	spreken
	cor		auonture<n>
	Lanceloet ] initiaal L, rood, 5 regels hoog, zwart penwerk.

11525	kop	Da[ tt ]en die quene brochte
	cor	Da⪕r⪖en

11526

al ] de leesaanwijzing staat tussen de initiaal en So.

11529

al ] bovenaan de l inktvlek.

11534	kop	Bi der	goede| n | liede| n | loue
	cor		goede⪕r⪖ liede

11535	kop	Die	÷b÷i alle	go| e |de beual
	kop		<h>i
	cor			gode

W

11523 nader avonturen spreken: ‘volgens de woorden van het verhaal’, ‘zoals het verhaal vertelt’. 11525 quene: ‘oude vrouw’. 11526 So dat: ‘totdat’. 11527 gans: ‘hersteld’. 11529 al: ‘volledig’. 11530-1 Hem... raste: ‘de gedwongen rust begon hem toen te ergeren’. 11533 sciet: ‘vertrok’. 11534 love: ‘toestemming’. 11536 gereet: ‘bezorgd’; al: kan zowel met haddem gereet (vert. ‘reeds’) als met Nuwe in vs. 11537 (vert. ‘geheel’) verbonden worden. 11537 wapine: ‘wapenrusting’.

T

11523-38 Bij het verijdelen van Bohorts poging de koningin te ontvoeren is Lanceloet gewond geraakt (zie Dl. iv, vs. 55-245). De oude vrouw die hem daarna wegvoert, brengt hem naar een plaats waar hij kan genezen (zie Dl. iv, vs. 297-9 en 1462-80). Onderweg moet Lanceloet vanwege een oude belofte zijn wapenrusting afstaan aan Griffoen vanden Quaden Passe (zie Dl. iv, vs. 1280-1342).

[p. 273]

Ende rike ende enen scilt mede.
Si quamen omtrent middach gereden
Daer si achterhaelden tere steden
Ene joncfrouwe op een swart part,
Thoeft geslagen neder wart,⁺
Die geweent hadde, alsmen wel sien
Mochte an hare oegen, bi dien
Dat si geswollen waren ende groet.
Hi groettese ende si ontboet
Hem sciere weder goeden dach.^+
+ Hi sprac hare ane als hi dat sach:
‘Joncfrouwe, gi dunct mi tongemake.
Ic soude gerne weten die sake
Waerbi dat es, wart u wille.
⁺ Ic soude gerne lude ende stille⁺
Daertoe geraden di na minen gedochte,
Ten alrebesten dat ic mochte.’

+ 11540

+ 11545

+ ende

+ ende

+ 11550

P/G

11538	kop	Ende rike		ende enen scilt mede
	cor		<:>

11540	kop	Daer si achterhaelden tere	stede
	cor		stede<n>

11546

groettese ] groetsose niet uitgesloten.

11550

soude ] boven e inktvlek.

11553	kop	Daertoe geraden	d| at | i | c | na minen gedochte
	(kop), cor		di

11554	kop	Ten	alre| n |besten dat ic mochte
	cor		alrebesten

W

11538 Ende rike: ‘en kostbare’, te verbinden met wapine (vs. 11537). 11542 Thoeft... wart: dit vers vormt een bijstelling bij joncfrouwe (vs. 11541). 11545 groet: ‘dik’. 11546 ontboet: ‘wenste’. 11547 sciere: ‘direct daarop’; weder: ‘eveneens’. 11549 tongemake: ‘bedroefd’. 11551 wart u wille: ‘als u het wilt (vertellen)’. 11552 lude ende stille: ‘op alle mogelijke manieren’. 11553 geraden... gedochte: ‘raad geven naar mijn (geestelijk) vermogen’.

T

11539 Het Ofr. (M iv, lxxv, 1) vermeldt vóór dit vers nog: ‘si se mist en son chemin et acuelli sa voie aprés la vielle’; S v, 67/19-20. Vgl. Besamusca 1991, p. 91-95. 11553 di: vermoedelijk is er geen inhoudelijk motief voor het hoogst ongebruikelijke tutoyeren van de jonkvrouwe door Lanceloet. Het gebruik van di (i.p.v. u) lijkt voort te komen uit het feit dat degene die de correctie aanbracht er de voorkeur aan gaf gebruik te maken van de door de kopiist geschreven letters, zie P/G.

[p. 274]

⁺ Si seide: ‘Here, ic segge u
Dat nieman en es in die werelt nu,
Sonder God allene, diere toe dochte⁺
Dat hire toe geraden mochte,
⁺ Bedi om die selve sake
Daer ic om bem tongemake
Sijn tonpayse C. M man
Ende daer en es niet te wonderne an:^+
+ Ic en verlieser niet ane allene,
Mar die lieden algemene.
Arme edel liede gemeenlike
Verlieser an van erderike
Ende alle die rike verlieser an⁺
Van Grote Bertaengen, wijf ende man,
Ende van allen andren lande toe.’
⁺ Lanceloet sprac toter joncfrouwen doe:
‘Mine wondert dan niet der sake,
Joncfrouwe, dat gi sijt tongemake.⁺

+ ende

+ 11555

+ want

+ 11560

+ want

+ 11565

+ .

+ 11570

P/G

11555	kop		| H |i seide here ic segge v
	cor	ende	←S←i

11558

Dat... mochte ] na deze regel herhaalt de kopiist vs. 11555-8: F. 31V,a, r. 41-44: Hi seide here ic segge v / Dat nieman en es in die werelt nv / Sonder god allene diere toe dochte / Dat hire toe geraden mochte. De herhaling is hoogstwaarschijnlijk veroorzaakt door een saut-du-même-au-même via het rijmwoord mochte (vs. 11554, 11558 en F 31 V,a, r. 44). Aangezien de corrector alleen het eerste viertal verzen gecorrigeerd heeft, zijn deze voor de leestekst gekozen. Het andere viertal hoorde ongetwijfeld niet in de uiteindelijke tekst, hoewel kopiist noch corrector dit op enigerlei wijze heeft aangegeven (door doorstreping o.i.d.).

11561

C. M ] hs .c.m.

11565	kop		Arme		edel	liede/n/ gemeenlike
	cor			{→volc ende→}		liede
	cor			- -
	Arme edel ] de woorden volc ende , die de corrector tussen deze woorden toevoegde maar weer wegradeerde, zijn met UV-licht leesbaar.

W

11557 Sonder: ‘behalve’. 11557-8 diere... mochte: ‘die hierbij in staat was om er raad (hulp) bij te geven’. 11561 tonpayse: ‘verdrietig’, ‘ongelukkig’; C. M: ‘100.000’, vgl. M iv, lxxv, 1: ‘.C. mile’ (S v, 67/27). 11562 Ende... an: ‘en dat is niet verwonderlijk’. 11564 die... algemene: ‘alle mensen’, ‘iedereen’. 11565-6 Arme... erderike: ‘alle arme edelen van de wereld lijden er verlies door’. 11567 alle die rike: ‘alle rijke (edelen)’. 11568 Grote Bertaengen: het huidige Engeland, zie West 1978, p. 49; wijf ende man: ‘iedereen’. 11569 toe: ‘ook’. 11571 Mine... sake: ‘het verbaast mij dan niet’.

[p. 275]

⁺ Joncfrouwe, nu biddic u des
Dat gi mi segt wat es.
Nadien dat so vele lieden es cont,
Ghi moeget nu ter stont,⁺
Wildi, sonder mesdaet seggen mi.’^+
+ Si seide: ‘Jay ic, na dien dat gi
Te wetene dit begert so sere.
Nochtan wondert mi, here,
Dat gijs niet en hebt gehort,
⁺ Men weet elcsins weder ende vort.⁺
Here, hets waer, ic bem tongemake
Om twerande sake:
Die ene es mi om mire suster gecomen,
Die mi een ridder heeft genomen
Met crachte, ende die ander es⁺

+ ay

+ F. 31V,b

+ 11575

+ ende

+ want

+ 11580

+ 11585

P/G

11574	kop		Dat gi mi segt wat es
	cor			{→(.)ier→}
	cor			-
	es ] ook met UV-licht is de eerste letter van het woord dat de corrector na es toevoegde en weer wegradeerde onleesbaar. Voor het woord staat een verwijsteken, maar een tweede verwijsteken in de versregel (bijv. tussen wat en es) ontbreekt.

11575	kop		Nadien dat so	vele {n} lieden es cont
	kop, cor			vele

11577

mi ] na dit woord een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. de correctie voor vs. 11638 (kolom c).

11582	kop		Men weet elcsins weder ende vort
	cor	→want→
	want ] na dit woord een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. vs. 11643 (kolom c).

11585	kop		Die ene es		om		mire suster		comen
	cor			⪕mi⪖		{⪕(--)⪖}		⪕ge⪖	comen
	cor					-
	om mire ] het boven deze woorden weggeradeerde woord is ook met UV-licht onleesbaar. Zelfs het aantal letters is onzeker.

11587	kop		Met crachte		ende die ander es
	cor			<⁝>

W

11575 Nadien... cont: ‘aangezien zo veel mensen het weten’. 11577 Wildi: ‘als u het wilt’; sonder mesdaet: ‘zonder iets verkeerd te doen’. 11580 wondert mi: ‘verbaast het mij’. 11582 Men... elcsins: ‘men weet het in elk geval’ (vgl. MNW 2, 615, waar dit vers ten onrechte onder de betekenis ‘overal’ van elc sins is opgenomen); weder ende vort: ‘overal’. 11584 Om... sake: ‘om tweeërlei reden’, ‘vanwege twee dingen’. 11585 om: ‘door’; gecomen: ‘overkomen’. 11586-7 Die... crachte: ‘die een ridder mij met geweld heeft ontnomen’.

[p. 276]

Om enen ridder, des sijt gewes,
Dies mi hadde doen hebben wrake,
Haddi geweest wel te gemake,
Mar neen hi, bedi hi es doet.
Hoe ict weet sal ic u seggen bloet.⁺
Hets waerheit, alst daertoe quam
Dattie ridder mire suster nam
Ende hire niet en woude sceden af,
Noch om bede noch om gelof,
Dat ic maecte doe mine vart⁺
Tes conincs Arturs hove wart
Om daer te clagene das
Dat mi sulc onrecht gedaen was.
Ende als ic daer binnen quam
Ic en vant daer niemen noch en vernam⁺
Die mi iewerinc af antworde, mare
Si weenden allegader dare
Ende hadden groet mesbaer ende geclach.
Ic sconfierde mi als ic dat sach.
Ende mi seide do een cnape daer⁺
Dattie grote rouwe ende mesbaer

+ 11590

+ 11595

+ 11600

+ 11605

P/G

11595	kop		Ende hire niet	en/de/ woude sceden af
	cor			en

11597	kop		Jc maecte doe mine vart
	cor	←dat←

11603	kop		Die mi iewerinc af	antworde/n/		mare
	cor			antworde	<.>

11604

weenden ] waenden niet uitgesloten.

11607	kop		Ende mi seide	| en |		een cnape daer
	kop, cor			-
	cor				⪕do⪖

W

11589 Dies... wrake: ‘die dit voor mij gewroken zou hebben’. 11590 Haddi... gemake: ‘als hij in orde was geweest’. 11591 Mar neen hi: ‘maar nee (hij is niet gezond en zal het niet wreken)’. 11592 bloet: ‘onomwonden’. 11593 alst daertoe quam: ‘toen het gebeurde’. 11594 nam: ‘greep’, ‘gevangen nam’. 11595 Ende... af: ‘en hij haar niet wilde laten gaan’. 11596 om bede: ‘op verzoek’; om gelof: ‘in ruil voor een belofte’. 11597-600 Dat... was: deze zin sluit aan op Hets waerheit (vs. 11593). 11597 Dat... vart: ‘dat ik toen op weg ging’. 11602-3 Ic... antworde: ‘ik vond noch zag daar iemand die mij ergens antwoord over zou kunnen geven’. 11605 mesbaer: ‘verdriet’. 11606 sconfierde mi: ‘schrok’. 11607 cnape: ‘schildknaap’.

[p. 277]

Die daer hadden cleine ende groet
Was om minen here Lanceloet,
Diemen seide dat doet ware.
Ende alsic van minen orbare⁺
Niet toe comen mochte, ruemdic thof,
Drove ende tongemake daer of.
⁺ Die ghene diet was daer sal
Breke af hebben die werelt al,
Want niemen ne sal na sine doet⁺
Hebben ontfarmnesse so groet
Van allen joncfrouwen als hi plach
Te hebbene alden dach.
⁺ Ic ne vinde man vort nimmermere
Die mi berecht van minen sere.’^+
+ Alse Lanceloet wiste die waerheit das
Dat al thof tonpayse was,
Hi pensede thant dat sine vrouwe
Die coninginne met groten rouwe

+ 11610

+ want

+ 11615

+ ende

+ 11620

+ ende

P/G

11610

Was ] dit woord springt in vanwege het ver doorlopende vs. 11553 (kolom a).

11613	kop		Niet		comen mochte ruemdic thof
	cor			⪕toe⪖

11615	kop		Die ghene diet was daer	| af |	sal
	cor	want		-

11622	kop		Die mi berecht van minen	÷h÷ere
	cor			<s>ere
	sere ] de corrector verandert de h van here in een lange s door bovenaan de linkerpoot een boogje toe te voegen en de rechterpoot te expungeren.

11623

ende ] voor deze leesaanwijzing een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. vs. 11562 (kolom a).

W

11612-3 Ende... thof: ‘en aangezien ik met betrekking tot mijn aangelegenheid (hier: klacht) tot niets komen kon, verliet ik het hof’. 11615 Die ghene diet was: ‘degene die het (dood) was’. M iv, lxxv, 2 luidt: ‘(si me parti ier matin) dolante et couroucie de la mort au bon chevalier, (dont...)’; S v, 68/5-6. De emendatie in J is in overeenstemming met het Ofr.: ‘Drove ende tongemake daer of, / Dattie ghene doet was’ (vs. 11612-3). 11616 Breke af hebben: ‘een gemis aan hebben’. 11618 ontfarmnesse: ‘barmhartigheid’, ‘mededogen’. 11619 Van: ‘voor’. 11620 alden dach: ‘altijd’. 11621 vort nimmermere: ‘nooit meer’. 11622 berecht: ‘recht doet’; van minen sere: ‘wat betreft mijn leed’. 11626 met groten rouwe: ‘door (de) grote smart’.

T

11611 Zie voor het gerucht omtrent Lanceloets dood T bij vs. 10742-3 en 10747-50.

[p. 278]

Siec was om die sake,^+
+ Dat hi was sere tongemake.
⁺ Lanceloet seide ter joncfrouwen saen,
Die hem dat dede verstaen:
‘Joncfrouwe, waer dat sake dat ghi
Ene boetscap doen wout doer mi,⁺
Ic soude pinen met al minen gedochte
Ocht ic u suster lossen mochte.’
⁺ Si sprac: ‘Het en es stat sonder waen
In geen lant ine wouder gaen,
Optie vorwarde dat gi⁺
Mijnre suster deet hebben mi.’
⁺ ‘Wijst mi waer die ridder es;
Ic salre gaen, sijt seker des.’
⁺ Si seide dat hi daer bi ware.
Doe seide Lanceloet tote hare:⁺
‘Vart voren, ic volge u naer.’
Si sloeg uten groeten wege daer

+ 11625

+ also

+ ende

+ 11630

+ ende

+ F. 31V,c

+ joncfrouwe

+ ende

+ 11640

P/G

11628

also ] de o is boven de l geschreven.

11629

ende ] voor deze leesaanwijzing een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. vs. 11568 (kolom a).

11632	kop	Ene boetscap doen		doer mi
	cor		→wout→
	wout ] na dit woord een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. vs. 11693 (kolom c).

11638	kop	/Ovwer/ suster	d| o |et hebben mi
	cor	←miinre←	d⪕e⪖et

11644	kop	Si	sloeg| e | /n/ vten groeten wege daer
	cor		sloeg

W

11628 Dat: ‘zodat’. 11631 waer dat sake dat: ‘indien’. 11632 doer: ‘voor’. 11633 pinen: ‘proberen’; met al minen gedochte: ‘naar mijn beste vermogen’. 11634 lossen: ‘bevrijden’. 11635-6 Het... gaen: ‘er is in geen enkel land een plaats waar ik niet heen zou willen gaan’. 11638 deet: ‘zou doen’, zie P/G. 11641 bi: ‘vlak bij’. 11643 ic... naer: ‘ik zal u volgen’. 11644 Si... wege: ‘zij sloeg af van de brede (gebaande) weg’.

T

11644-5 Het Ofr. (M iv, lxxv, 3) beschrijft de weg naar de toren en de toren zelf uitgebreider: ‘Et ele ist fors del grant chemin, si entre en .I. petit chemin a destre, et Lanceloz et la vielle chevauchent aprés tant qu'il ont bien alé la monte de .ii. liues anglesches. Lors voient desouz aux une petite valee ou il avoit une tor fort et haute.’ (S v, 68/22-25). Zie Besamusca 1991, p. 91-95.

[p. 279]

Ende leidene toten torre toe
Daer hare suster in was doe.
⁺ Si seide: ‘In genen tor es⁺
Mijn suster, here, des sijt gewes,
Ende die ridder diese nam met hare.’
⁺ Hi seide: ‘Coemt met mi al dare
Ende wisetse mi, ic salse tier stont
U weder geven, bem ic gesont.’⁺
Die joncfrouwe seide doe: ‘Here,
Ic ontsie den ridder sere.’
⁺ Hi seide: ‘Ic sal u verweren
Jegen al dat u wille deeren.’
Die joncfrouwe reet met hem doe⁺
Ende si voren toter porten toe.
Si riepen in ende men ontdede
Die porte ende si voeren in die stede
Ende vonden den ridder, die tien stonden
Tongemake lach van wonden.⁺

+ ende

+ 11645

+ .

+ 11650

+ ende

+ 11655

+ 11660

P/G

11646

suster ] hs sustur ; evidente verschrijving van de kopiist.

11649	kop		Ende die ridder diese nam		met hare
	cor			<⁝>

11651	kop		Ende wisetse mi ic	sal	tier stont
	cor			sal→se→

11660	kop		Ende si voeren in die stede
	cor	←die porte←
	porte ] hs porte ; het afkortingsteken (superscript o voor or) heeft een afwijkende vorm: de o lijkt gevolgd te worden door een y-vormig teken, waarvan de functie onduidelijk is.

W

11645 torre: ‘toren’. 11649 diese nam: ‘die haar ontvoerde’; met hare: ‘(is) bij haar’. 11652 bem ic gesont: ‘als ik ongedeerd ben’. 11654 ontsie: ‘vrees’. 11655 verweren: ‘verdedigen’. 11656 Jegen... deeren: ‘tegen alles wat u kwaad zou willen doen’. 11659 riepen in: ‘riepen om binnengelaten te worden’; ontdede: ‘opende’. 11660 si... stede: ‘zij gingen naar binnen’, vgl. T. 11662 Tongemake... wonden: ‘ziek in bed lag vanwege zijn verwondingen’.

T

11660-2 Net als bij vs. 11644-5 geeft het Ofr. (M iv, lxxv, 4 en M ix, p. 365) hier meer details: ‘et il entrent enz a cheval et viennent en la sale qui par terre estoit; si trouverent le chevalier qui gisoit malades des plaies que l'an li avoit faites et la pucele que sa seror aloit querant se seoit sor une couche.’ (S v, 68/31-34). Vgl. Besamusca 1991, p. 91-95.

[p. 280]

⁺ Lanceloet vragede hare oft si
Harre suster iet saege daer bi
Ende si seide: ‘Here, ic segt u:
Siet, waer si ginder sit nu.’
⁺ Lanceloet namse bider hant⁺
Ende levretse hare thant
Ende hietse haer leden daer si woude,
Want si niemen vinden en soude
Diese soude durren letten dare,
Also lange als hire bi ware.⁺
Si seide: ‘Groten danc, here,
Ine heesche u niet mere
Dan dat ghi mi in mijn behout leit nu,
⁺ Van uwen belove hebbedi u
Wel gequijt nu indelike.’⁺
Hi seide: ‘Gaet wech sekerlike,

+ ende

+ ende

+ 11665

+ 11670

+ want

+ 11675

P/G

11663

ende ] voor deze leesaanwijzing een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. vs. 11602 (kolom b).

11664	kop		Harre suster iet	saege| n | daer bi
	cor			saege

11665	kop		Ende		seide here ic	seg| ge | v
	cor			→si→		seg⪕t⪖

11667

hant ] nt moeilijk leesbaar door vlek.

11668

thant ] ant moeilijk leesbaar door vlek.

11669	kop		Ende hietse haer leden daer si	woude/n/
	cor			woude
	woude ] ud vervaagd, moeilijk leesbaar.

11670	kop		Want si niemen vinden en	soude| n |
	cor			soude
	soude ] sou vervaagd, moeilijk leesbaar.

11675	kop		Dat ghi mi in mijn behout leit nv
	cor	←dan←

11676	kop		Van vwen beloue hebbedi	÷n÷
	kop			<v>
	cor	want

W

11664 iet: ‘soms’. 11666 Siet... nu: ‘kijk waar zij daar nu zit’. 11668 levretse hare: ‘gaf haar (de ontvoerde zus) aan haar (de jonkvrouwe)’. 11669 hietse haer leden: ‘en zei haar (de jonkvrouwe) haar (de ontvoerde zus) mee te nemen’. 11670 vinden: ‘op haar weg vinden’. 11671 Diese: se kan zowel ‘haar’ als ‘hen’ betekenen; durren letten: ‘durven tegenhouden’. 11674-5 Ine... nu: ‘ik vraag u verder niets, behalve dat u mij nu in veiligheid brengt’. 11676 belove: ‘belofte’, zie vs. 11631-4. 11677 Wel... indelike: ‘nu zeker goed gekweten’. 11678 Gaet wech sekerlike: ‘vertrek gerust’ (zonder zorgen over uw veiligheid).

[p. 281]

Ic sal u toter steden
Daer gi wilt sijn leden.’
Hi nam die joncfrouwe metter vart
Ende hiefse vor hem op sijn part.^+
+ Alse dat die sieke ridder sach,
Hi was sere drove daer hi lach
Ende seide tot Lancelote dat hi
Hem onrecht dede daer bi
Dat hi sine joncfrouwe wech vorde doe⁺
Ende hi geen recht en hadde daertoe.
Ende hi seide oc: ‘Waeric gesont,
Gi soutse hier laeten nu ter stont.
Ende magix stade hebben iewerinc,
Weet wel, gine daedt noit dinc⁺
Die u berau also sere.’
Lanceloet seide: ‘Ay, lieve here,
Gi naemt die joncfrouwe met crachte
Haers ondancs met ure machte
Ende gelijc dat gise hebt genomen⁺
Met crachte ende deetse hier comen,⁺
Sal icse met rechte wech voren van u.
Ende dinct u dat ic onrecht doe nu,
Alse gi wilt, neemt bate van desen.’
Dander sprac het soude also wesen.^+
+ Mettien voren si vander steden.
Alsi een stuc hadden gereden,
Lanceloet vragede der joncfrouwen doe

+ 11680

+ ende

+ 11685

+ 11690

+ 11695

+ F. 32R,a

+ 11700

+ ende

P/G

11689	kop	Ende hi seide		waeric gesont
	cor		⪕oc⪖

11700	kop	Ende dinct v dat		onrecht doe nv
	cor		⪕ic⪖

W

11680 leden: ‘brengen’. 11684 Hi... lach: ‘was hij zeer nijdig, omdat hij (gewond) in bed lag’, vgl. M iv, lxxv, 5: ‘si est moult dolanz de ce qu'il ne se puet lever’, zie ook S v, 69/3-4 en MNW 2, 24. 11686-7 daer bi Dat: ‘doordat’. 11688 Ende: ‘terwijl’. 11691 Ende... iewerinc: ‘en als ik ertoe (tot wraak) ooit in de gelegenheid ben’. 11692 Weet wel: ‘besef goed’. 11693 berau: ‘zult berouwen’. 11695 naemt: ‘ontvoerde’; met crachte: ‘met geweld’. 11696 met ure machte: ‘met behulp van uw kracht’. 11701 neemt... desen: ‘probeer genoegdoening hiervoor te verkrijgen’. 11702 Dander... wesen: ‘de ander zei dat het zo zou moeten zijn’, vgl. MNW 7, 2427 bij 3.

[p. 282]

Wie den ridder wonde soe.
⁺ Si seide: ‘Ic salt u seggen, here.⁺
Alse hi mi wech vorde, wenende sere,
Wi gemoetten II ridders die daerbi
Ontfarmnesse hadden op mi
Ende wouden mi bescudden doe
Ende wondene ende weerden soe^+
+ Dat hise doet slooch bede.
Ende hi vorde mi ter stede
Daer ghi hem vont ende mi.
Ende als hi gebeet was, doe was hi
So siec dat hi waende wesen doet⁺
Ende ginc liggen om dien noet.
Nu es mi bi u wel gesciet,
Want noch en dede hi mi niet

+ .

+ 11705

+ 11710

+ mer

+ 11715

P/G

11706

Wie den ] hs Wieden

11709	kop	Wi| e | gemoetten .ij. ridders die daerbi
	cor	Wi

11714	kop	Ende	hi| e | vorde mi ter stede
	cor		hi

11715	kop	Daer	÷h÷	hem vont ende mi
	kop		<g>hi

11718	kop	Ende ginc liggen	o | pt | ie	noet
	cor		o⪕m d⪖ie<n>

W

11709 gemoetten: ‘ontmoetten’; daerbi: ‘daardoor’ (vanwege het huilen van de jonkvrouwe). 11710 Ontfarmnesse... mi: ‘medelijden hadden met mij’. 11711 bescudden: ‘te hulp komen’. 11712-3 Ende... bede: de interpretatie van de corrector is af te leiden uit de leesaanwijzing voor vs. 11713: ‘en (zij) verwondden hem en boden hem zo tegenstand, maar hij sloeg hen beiden dood’. Er is echter gezien de context en het Ofr. nog een andere vertaling mogelijk, waarbij wondene en weerden verschillende subjecten hebben en waarbij aangenomen wordt dat het subject van weerden (hi) weggevallen is: ‘en (zij) verwondden hem, maar hij verdedigde zich zo goed dat hij hen beiden doodsloeg’. Het Ofr. (M iv, lxxv, 6) luidt: ‘et li firent les plaies dont il gist; mais il se desfandi si bien qu'il les occist en .II.’; S v, 69/19-20. Zie ook K ii, 235/10-12. 11716 gebeet: ‘(van zijn paard) afgestegen’. 11717 hi... doet: ‘hij dacht dat hij dood ging’. 11718 liggen: ‘in bed liggen’; om dien noet: ‘vanwege die pijn’, ‘vanwege zijn verwondingen’. 11719 Nu... gesciet: ‘nu is het dankzij u voor mij goed afgelopen’.

T

11718 Het Ofr. (M iv, lxxv, 6) vertelt hier nog dat de ridder te ziek was om verder aandacht aan zijn gevangene te schenken: ‘si ne dist puis gaires mot fors tant com il parla ore a vos, quant il vit que vos m'anmeniez’; S v, 69/23-24.

[p. 283]

Enichge dinc die mi messat.’
⁺ Doe hare suster horde dat⁺
Was si also blide van desen
Alse enich wijf mochte wesen.
Si reden so verre dat si vernamen
Enen bosch ende als sire toe quamen
Vonden si ene scone woninge daer.⁺
Die joncfrouwen beetten beide dar naer
Ende baden hem dat hi beeten soude.
Hi antworde hine woude:
Hi hadde so verre te gane.
⁺ So laegen hem so vaste ane⁺
Dat hi beeten moeste ende eeten
Ende die quene met hem, dat suldi weten.

+ ende

+ 11720

+ 11725

+ mer

+ 11730

P/G

11725

Si ] initiaal S, blauw, 3 regels hoog, rood penwerk; in de marge representant.

11726	kop		Enen bosch		als sire toe quamen
	cor			⪕ende⪖
	ende ] hs ende ; het is denkbaar dat ende als leesaanwijzing bedoeld is.

11728

Die joncfrouwen ] hs Dieioncfrouwen

11731

te gane ] hs tegane

11732	kop		So	laege| t | hem so vaste ane
	cor	mer		laege<n>

11734	kop		Die quene met hem dat suldi weten
	cor	←ende←

W

11721 messat: ‘onteerde’. 11726 toe: ‘bij’. 11730 hine woude: ‘dat hij dat niet wilde’. 11732 So... ane: ‘zij drongen bij hem zo sterk aan’ (de Vlaamse vormvariant so, die een enkele maal voorkomt bij kopiist A, wordt door de corrector meestal in si omgezet). 11733 beeten: ‘afstijgen’. 11734 Ende... hem: deze zinsnede kan aansluiten op vs. 11732 (‘en de oude vrouw met hen’: ook de quene dringt er op aan dat L. afstijgt) of op vs. 11733 (‘en de oude vrouw met hem’: ook de quene wordt gevraagd af te stijgen en te eten). Het Ofr. mist een corresponderende mededeling (M iv, lxxv, 7; S v, 69/31).

T

11727 Volgens het Ofr. (M iv, lxxv, 7) is deze scone woninge door een omheining en een greppel enigszins versterkt: ‘une maison haute, close de trilleiz et de fossez’; S v, 69/27-28. Vgl. Besamusca 1991, p. 91-95. 11731 Lanceloet weet in feite niet wat zijn reisdoel is (zie ook vs. 11884-7). Hij heeft beloofd de quene te volgen waar zij ook gaat, zie Dl. iv, vs. 166-178 en vs. 12338-40 en 13106-295.

[p. 284]

Die joncfrouwen deden hem feeste groet.
⁺ Alsi geheten hadden sprac Lanceloet:
‘Joncfrouwe, hebbic gedaen mijn belof?’⁺
‘Ja gi, here, hebt danc daer of.’
‘Nu biddic u, joncfrouwe, sonder waen,
Om den dienst die ic u hebbe gedaen
Ende op u bate, dat gi vart
Sconincs Arturs hove wart⁺
Ende doet verstaen der coninginnen
Ende hem allen die daer sijn binnen
Dat si alle moegen seker wesen das
Dat Lanceloet niet doet en es,
Mar gesont ende te gereke.⁺
Ende segt hem coenleke
Dat si seker moegen weten
Dat gi hebt gedronken ende geeten

+ ende

+ 11735

+ 11740

+ 11745

P/G

11735	kop		Die ioncfrouwen	dede| m |	feeste groet
	cor			dede<n> →hem→
	deden ] de corrector veranderde de oorspronkelijke m in een n door de derde poot van de m te expungeren.

11736	kop		Alsi geheten	hadde	sprac lanceloet
	cor	ende		hadde<n>

11744	kop		Ende hem allen die daer sijn	| daer |	binnen
	cor			-

11745

seker ] boven de tweede e een inktstreepje.

W

11735 hem: kan zowel ‘hem (L.)’ als ‘hen (L. en de quene)’ betekenen, zie W bij vs. 11734. 11736 geheten: ‘gegeten’, vgl. Van Loey ii, par. 113. 11737 hebbic... belof: ‘heb ik mijn belofte vervuld’. 11740 Om den: ‘vanwege de’. 11741 op u bate: ‘met het oog op uw voordeel’, zie vs. 11761-70. 11742 Sconincs... wart: ‘naar het hof van koning Artur’. 11747 te gereke: ‘in orde’. 11748 hem: ‘hun’; coenleke: ‘gerust’.

T

11737-53 In ruil voor de bevrijding van haar zuster heeft de jonkvrouwe Lanceloet beloofd een - niet nader gespecificeerde - boodschap voor hem te doen, vgl. vs. 11631-8. 11750-3 In tegenstelling tot bijv. Walewein houdt Lanceloet zijn identiteit zoveel mogelijk verborgen. In het eerste deel van de roman (S iii, M vii en viii) wordt beschreven hoe hij zelf pas bij zijn eerste grote succes (het Doloreuse Gardeavontuur) zijn naam te weten komt en hoe er enkele omvangrijke zoektochten nodig zijn voor het hof zijn identiteit kent. Zie Kennedy 1986, p. 10-49. Ook daarna maakt Lanceloet zich liever niet bekend. Vandaar dat hij hier een verzonnen verhaal opdist, zonder overigens echt te liegen. Vgl. Ruberg 1963, p. 126.

[p. 285]

Met enen ridder die met hem at
Gisternavont, ende oec dat⁺
Hi lach met hem in een bedde toe.’
Die joncfrouwe sprac tote Lancelote doe:
⁺ ‘Ic ne sal niet geloeft wesen
Ine ware bat seker van desen.’
⁺ Hi seide: ‘Gi mochtet wel doen verstaen⁺
Der coninginnen sonder waen,
Dat hi gans es ende gesont.’⁺
Die joncfrouwe seide tier stont:
⁺ ‘Ic ne mach dan niet faelgieren
Rike te sine in gere manieren⁺
Ende machtich mijn leven al,
Nadien dat ic bringen sal
Sulke niemare in Arturs hof,
Want ic ne duchte niet daer of,
Die coninc en geeft mi enen casteel⁺
Ocht ene port al geheel,
Hort hi dese niemare van mi
Eer si hem van andren geseecht si.’
Hi seide dat hem dat lief ware
Ende hi sciet doe van hare⁺

+ 11750

+ here

+ ende

+ 11755

+ F. 32R,b

+ here

+ 11760

+ 11765

+ 11770

P/G

11752	kop		Gisternauont		ende oec dat
	cor			<:>

11756

bat ] midden voor de b inktvlek.

11757	kop		Hi seide gi	mocht	wel doen verstaen
	cor	ende		mocht⪕et⪖

11770	kop		Eer si hem van andren geseecht	si[ jn ]
	cor			si
	geseecht ] gesoocht niet uitgesloten.

W

11753 toe: ‘bovendien’. 11756 bat seker: ‘zekerder’. 11757 mochtet: et duidt de lijdend voorwerpszin vs. 11759 aan; wel: ‘zeker’. 11759 gans: ‘ongedeerd’. 11761-3 Ic... al: ‘ik kan dan op geen enkele wijze mislopen dat ik mijn hele (verdere) leven rijk en machtig zal zijn’. 11766 Want... of: ‘want ik ben er niet bezorgd over’, ‘want ik twijfel er niet aan’. 11767 Die... casteel: ‘dat de koning mij niet een burcht geeft’. 11768 port: ‘stad’. 11770 van: ‘door’; geseecht: ‘verteld’. Gewoonlijk wordt in de tekst geseit als volt. deelw. van seggen gebruikt.

T

11772-9 Hoewel het verhaal Lanceloet en de quene tijdelijk verlaat en zich op de jonkvrouwe richt, ontbreekt de gebruikelijke overgangsformule (zie bijv. vs. 11520 en T bij vs. 10741).

[p. 286]

Ende voer metter quenen doe.
Si reden toten avonde toe,
Daer si tere witter abdyen quamen,
Daer si hare herberge namen.
Ende die joncfrouwe ob ander side⁺
Sciet van haerre suster tien tide
Dat van hare was gevaren Lanceloet.
⁺ Si reet al blide te Kameloet.
Als sire quam, si beette ter vart
Ende gaf te houdene hare part.⁺
Si vragede om die coninginne daernare
Ende omden coninc. Men seide hare
Dattie coninc was in sijn proieel
Ende met hem sire barone een deel.
⁺ Men seide hare vander coninginnen⁺

+ 11775

+ ende

+ 11780

+ ende

+ 11785

P/G

11775	kop	Daer si tere witter abdyen	quame
	(kop), cor		quame<n>

11776	kop	Daer si hare herberge	name
	(kop), cor		name<n>

11781	kop	Als sire quam si beette ter	÷(.)÷art
	kop		< v >art

11784	kop	Ende omden coninc		men seide hare
	kop, (cor)		<.>

W

11774 toten avonde toe: ‘tot de avond viel’. 11775 Daer: ‘toen (kwamen zij)’; tere witter abdyen: ‘bij een abdij van nonnen of monniken met een wit ordekleed’, vgl. T. 11776 Daer... namen: ‘waar zij overnachtten’. 11777 ob ander side: ‘anderzijds’. 11778-9 tien tide Dat: ‘op het moment dat’. 11781 beette: ‘steeg af’. 11782 te houdene: ‘in bewaring’. 11785 proieel: ‘lusthof’, vermoedelijk een met bloemen en bomen begroeid grasveld. 11786 sire barone een deel: ‘een aantal van zijn edelen’.

T

11775 witter abdyen: net als in het Ofr. (M iv, lxxv, 8: ‘une blanche abaie de nonains’; S v, 70/8) wordt d.m.v. de kleur van de ordekleding aangegeven tot welke orde de geestelijken in de abdij behoren. In dit geval is dat hoogstwaarschijnlijk de orde der Cisterciënsers, vgl. LTK 7, 1207-8 en 9, 1385 en zie ook Pauphilet 1980, p. 53-56 en Micha 1983, p. 423. 11780 Kameloet is één van Arturs hofplaatsen. 11781 Terwijl in het Ofr. wordt aangegeven dat de jonkvrouwe ‘l'andemain a ore de vespres’ (M iv, lxxv, 8; vgl. S v, 70/10) het hof bereikt, ontbreekt dit gegeven in de vertaling. Vgl. Besamusca 1991, p. 95-100. 11782 In het Ofr. (M iv, lxxv, 8; S v, 70/13) geeft de jonkvrouwe haar paard ‘a .I. garçon’. Deze bijfiguur ontbreekt in de vertaling, vgl. Besamusca 1991, p. 103-105.

[p. 287]

Dat si was in hare camere binnen,
⁺ So dattie joncfrouwe eer ginc
Ter coninginnen dan ten coninc.
Si knielde ende si seide hare:
‘Vrouwe, ic bringe u niemare⁺
Van Lancelote, dat hi es al gesont.’
⁺ Alse die coninginne dat verstont,
Verscoet si al van bliscepen
Daer si mede was begrepen
Ende si seide: ‘Soete vriendinne,⁺
Waer bi weetti dit, lieve minne?’
Si seide: ‘Ic segt u, bi mire trouwe.’
Doe vertelde hare die joncfrouwe
Hoe hare die ridder seide daer of
Die hare haerre suster weder gaf,⁺
Dat hi met Lancelote at ende dranc,
In een bedde, des was onlanc,
Met hem hadde gelegen toe.
Die coninginne vragede hare doe
Ocht si den ridder iet hadde gesien⁺
Ongewapent. Si seide mettien:
‘Vrouwe, jay ic, herde wale, bedi
Hi at gisternavont met mi.’

+ al

+ 11790

+ ende

+ 11795

+ 11800

+ 11805

P/G

11788

binnen ] na dit woord een inktvlek.

11807	kop	Ocht si den ridder iet	hadde/n/ gesien
	cor		hadde
	Ocht ] boven de t inktvlek.

11808	kop	Ongewapent		si seide mettien
	(kop), cor		<.>

W

11792 niemare: ‘nieuws’. 11793 dat: ‘namelijk dat’, vgl. Stoett, par. 325; al: ‘helemaal’. 11795 Verscoet... bliscepen: ‘trilde zij helemaal van de blijdschap’. 11796 begrepen: ‘vervuld’. 11798 Waer bi: ‘hoe’. 11804-5 In... toe: voor In dient men het samengetrokken Dat hi (vs. 11803) toe te voegen. Een nevenschikkend voegwoord (ende) dat deze verzen met vs. 11803 verbindt, ontbreekt; des was onlanc: ‘kort geleden’; toe: ‘ook’. 11807 iet: ‘soms’. 11808 Ongewapent: ‘zonder wapenrusting’ (m.n. zonder helm). 11809 bedi: ‘want’.

T

11810 gisternavont (Ofr. M iv, lxxv, 9: ‘ersoir’; S v, 70/24: ‘hier’): dit woord impliceert het verstrijken van een nacht sinds de maaltijd van de jonkvrouwen met Lanceloet en de quene (vs. 11733-6). In het Mnl. wordt deze nacht niet beschreven of aangeduid, i.t.t. het Ofr.: zie T bij vs. 11781.

[p. 288]

⁺ Die coninginne vragede hare
Hoe hi gescapen was daernare.⁺
Die joncfrouwe seide: ‘Vrouwe,
Hi dunct mi, bi mire trouwe,
Die scoenste ridder vander werelt sijn
Ende hi es bruen een lettelkin.’
Ende si seider so vele tekene toe⁺
Dattie coninginne wel wiste doe
Dat Lanceloet was ende tien tide
Wart die coninginne so blide,⁺
Het ne mochte vertellen niemen.
Si ne sciet vander joncfrouwen niet sniemen⁺
Ende was hars so blide dat hare
Sere wonderde waer bi het ware.
Die coninginne seide metter vart:
‘Ter goeder tijt quaemdi hare wart,
Bedi noit en wart joncfrouwe ontfaen,⁺
Met sulker bliscap sonder waen,
Als u ontfaen sal mijn here die coninc,
Alsi van deser dinc

+ ende

+ 11810

+ 11815

+ F. 32R,c

+ 11820

+ 11825

P/G

11819	kop	Dat lanceloet was		ende tien tide
	cor		<:>

11820

coninginne ] onder de eerste n inktvlek.

11822	kop	Si		sciet vander ioncfrouwen		sniemen
	cor		⪕ne⪖		⪕niet⪖

11823	kop	Ende was	[ haers ] so blide dat hare
	cor		⪕hars⪖

W

11812 gescapen was: ‘er uit zag’. 11816 bruen een lettelkin: ‘een beetje bruin’, vgl. T. 11817 Ende... toe: ‘en zij beschreef er zoveel herkenningstekens bij.’ 11822 Si... sniemen: ‘zij verliet de jonkvrouwe niet meteen’. 11823 hars: ‘om haar’, ‘om haar bericht’. 11823-4 dat... ware: ‘dat zij zich zeer verbaasd afvroeg waarom dat was.’ 11826 Ter goeder tijt: ‘op een gunstig tijdstip’; hare wart: ‘hierheen’.

T

11815-6 Lanceloets mannelijke schoonheid wordt herhaaldelijk vermeld, vgl. bijv. vs. 11930-44 en zie voor een zeer uitgebreide beschrijving van Lanceloets uiterlijk en karakter M vii, ixa, 1-7 en S iii, 33/23 - 35/36. Zijn enigszins bruine huidskleur wordt vaker genoemd als herkenningsteken, zie vs. 13333. Vgl. ook T bij vs. 11928-41. 11823-4 De jonkvrouwe verbaast zich zo over de uitzonderlijke vreugde die de koningin ten toon spreidt, omdat zij geen weet heeft van de liefde van de koningin voor Lanceloet.

[p. 289]

Horen sal ende van deser blider niemare.
Nu laet ons gaen tote hem, coemt hare,⁺
Bedi die lettinge es mi leet,
Dat hi die niemare noch niet ne weet.’
Si leidese vorden coninc ende dede
Hare vorden coninc seggen mede
Dat si hare hadde geseit te voren.⁺
Die coninc wart blide int horen.
⁺ Hi seide ter joncfrouwen doe,
Daert alle die barone horden toe:
‘Gi hebt mi gemaect nu te tide
Met deser niemaren herde blide.^+
+ Nu willic u te lone deelen
Enen, dien gi kiest, van minen castelen.’
Si viel hem te voeten metter spoet
Ende si custe sinen voet
Ende bat dat hi har gave⁺

+ 11830

+ 11835

+ ende

+ 11840

+ ende

+ 11845

P/G

11831	kop	Horen sal		van deser blider niemare
	cor		⪕ende⪖

11835	kop	| H |i leidese vorden coninc ende dede
	cor	←S←i

11842	kop	Met deser	niemare	herde blide
	cor		niemare<n>

11847	kop	D Ende bat dat hi	÷d÷aer	aue
	cor		<h>ar →g→	aue
	Ende ] hs D Ende ; evidente verschrijving.
	har ] vanwege de correctie verandert de oplossing van het afkortingsteken van aer in ar.

W

11831 niemare: ‘tijding’. 11832 coemt hare: ‘kom hierheen’. 11833 Bedi... leet: ‘ik betreur het oponthoud’, ‘ik wil geen oponthoud’. 11834 Dat: ‘omdat’. 11837 Dat: ‘wat’. 11838 int horen: ‘toen hij het hoorde’. 11840 Daert... toe: ‘terwijl alle edelen het ook hoorden’. 11843 te lone deelen: ‘als beloning geven’. 11845 metter spoet: ‘meteen’.

T

11840 De barone, wier aanwezigheid beklemtoond wordt, dienen als getuigen bij Arturs belofte (vs. 11843-4) aan de jonkvrouwe. 11846 Hoogstwaarschijnlijk kust de jonkvrouwe Arturs voet om haar dankbaarheid te tonen. Het is niet uitgesloten dat de voetkus tevens een feodaal aspect heeft. In Renout van Montalbaen (zie Duinhoven 1973, vs. 71-122) kussen de vier Heemskinderen de voet van Karel de Grote als hij hun lenen gegeven heeft. De jonkvrouwe die het kasteel Louzechp krijgt, wordt Arturs leenvrouwe. (Met dank aan Irene Spijker).

[p. 290]

Den casteel van Louzechp ende maect(-) ave,
Om dat sire in hadde gewesen.
⁺ Die coninc gaven hare na desen.
Doe dreven si alle bliscap groet
Die daer waren, sonder genoet,⁺
Mar boven al die coninginne.
Si was blide in haeren sinne
Ende si genas emmer mede
Van dage te dage van haerre siechede
Ende si hadde weder cortelike⁺
Hare scoenheit geheellike.
Ende hadde si noit vordesen
In hogen ende blide gewesen,
Si waest nu vele mere.
Si loech ende speelde sere⁺
Ende sine onderwant hare dinc negeen
Dan dat si Gode bat al in een

+ ende

+ 11850

+ 11855

+ 11860

P/G

11848	kop	Den casteel van lovzechp		| g |	aue
	cor		→ende maect(---)→		aue
	maect(---) ] een gedeelte van de correctie is door afsnijding verloren gegaan. De omvang van het weggevallen gedeelte is niet te bepalen. Na de t is nog een vertikaal streepje zichtbaar, dat mogelijk de stok van een s is.

11858	kop	Hare scoenheit	| weder |	geheellike
	cor		-
	scoenheit ] hei enigszins vervaagd.

W

11848 maect(---) ave: vermoedelijk moet hier maectse dar vrouwe ave gelezen worden: ‘haar tot vrouwe daarvan zou aanstellen’. Zie P/G. 11852 sonder genoet: ‘zonder weerga’, te verbinden met bliscap (vs. 11851). 11855 emmer mede: ‘ook nog’. 11857-8 Ende... geheellike: ‘en zij kreeg spoedig haar schoonheid volledig terug’. 11859 noit: ‘ooit’. 11860 In hogen: ‘opgewekt’. 11862 Si... speelde: ‘zij was vrolijk en in haar schik’. 11863 Ende... negeen: ‘en zij hield zich met niets anders bezig’. 11864 al in een: ‘voortdurend’.

T

11848 Den casteel van Louzechp: volgens S (vii, p. 428) en West 1978 (p. 192) is deze burcht (Ofr.: M iv, lxxv, 10: ‘Louezeph’; S v, 70/38: ‘Louerzeph’) dezelfde als het kasteel ‘Leverzerp’, waar Gauvain eerder in de roman deelneemt aan een gevecht, zie S iii, 358-364 en M viii, lxiiia, 1-21. Vgl. voor meer informatie West 1978, p. 192 en zie ook Kennedy 1986, p. 105-6. 11849 In M (iv, lxxv, 10), S (v, 70/38) en bijna alle hss van ‘groep BN 122’ kiest de jonkvrouwe dit kasteel omdat zij er geboren is. Alleen BN 122 komt overeen met de vertaling.

[p. 291]

Dat hi har den genen wilde geven
Gesont ende goet, in leven,
Doer wien si so vele swaerheden⁺
Hadde gedaen ende leden
Met droefheden ende met sere.
⁺ Nu ne spreect davonture niet mere
Vanden coninc ende der coninginnen,
Ende sal te sprekene beginnen⁺
Van Lancelote nu ter ure
Ende van sire avonture.
Davonture seget hier ter steden,
Alse Lanceloet was gesceden
Vander witter abdien, dat hi⁺
Voer blide ende in hogen, bedi
Dat hi hadde ontboden niemare
Der coninginnen, die hare
Harde wel soude sijn gecomen,⁺
Ende als sise hadde vernomen⁺
Dat sire blide soude wesen.

+ 11865

+ mer

+ 11870

+ 11875

+ F. 32V,a

+ 11880

P/G

11865	kop	Dat hi		den genen wilde geuen
	cor		→har→

11866	kop	Gesont ende goet		leuen
	cor		→in→

11871

coninc ] hs coninc ; boven de nasaalstreep inktvlekje.

11875

Davonture ] initiaal D, rood, 4 regels hoog, zwart penwerk.

11881	kop	Harde wel soude sijn		comen
	cor		⪕ge⪖	comen
	gecomen ] de g heeft bovenaan een extra haal.

11882	kop	Ende als	| h |ise hadde vernomen
	cor		⪕s⪖ise

W

11866 Gesont ende goet: ‘gezond en wel’. 11867 Doer wien: ‘omwille van wie’; swaerheden: ‘verdriet’. 11868 gedaen: ‘doorgemaakt’; hoewel het transitieve doen alleen actieve betekenissen heeft, lijkt deze passieve betekenis hier de juiste, zie MNW 2, 234-48 en MNW 7, 2476 bij 7; leden: ‘geleden’. 11869 sere: ‘smart’. 11870 davonture: ‘het verhaal’. 11872 Ende: ‘maar’. 11877 witter abdien: zie vs. 11775. 11878 voer: ‘op weg ging’; in hogen: ‘opgewekt’. 11878-81 bedi... gecomen: ‘omdat hij de koningin (het) nieuws had laten weten, dat haar zeer welkom zou zijn’. 11882-3 Ende... wesen: ‘en omdat zij, wanneer zij het nieuws vernomen had, er blij om zou zijn’.

T

11870-3 Zie T bij vs. 10741.

[p. 292]

⁺ Hi vragede der quenen na desen
Waer dat sine leiden woude.
⁺ Si seide dat hijt niet weten en soude
Vore dat hi daer quame.^+
+ Hi seide: ‘Dat si, in Gots name.’
Si reden so verre dat si quamen
In enen sconen beemt te samen.
⁺ Het was een heet weder, want het was
Omtrent Sinte Jhans messe, als ict las.^+
+ Si vonden ene fonteine daer,
Die doer scone was ende claer,
Onder die scade van II sicamoren
Ende si vonden dar voren
Twee ridders ende II joncfrouwen toe,⁺
Die opt gras hadden gespreit doe
Ene witte dwale suverlike.
Si saten ende aten wel blidelike.
⁺ Ten irste dat si hadden versien
Lancelote, si stonden op mettien⁺
Jegen hem ende na desen
Hieten sine wellecome wesen.

+ ende

+ ende

+ 11885

+ ende

+ ende

+ 11890

+ ende

+ 11895

+ ende

+ 11900

P/G

11891

was ] na dit woord - het laatste van de regel - een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. de leesaanwijzing voor vs. 11951 (kolom b).

11898	kop	Die	op	gras hadden gespreit doe
	cor		op⪕t⪖

11903

na desen ] hs nadesen

W

11884 der quenen: ‘(aan) de oude vrouw’. 11888 Dat si: ‘het zij zo’. 11890 beemt: ‘weide’. 11891 Het... weder: ‘het was heet’. 11892 Sinte Jhans messe: ‘de dag waarop ter ere van Johannes de Doper missen opgedragen worden (zijn gedenkdag)’: 24 juni, zie T bij vs. 10948. Het Ofr. spreekt van ‘si conme a feste saint Jehan’ (M iv, lxxvi, 1; S v, 71/13-14); als ict las: ‘naar ik (in mijn bron) las’. 11893 fonteine: ‘bron’. 11894 doer scone: ‘zeer zuiver’; claer: ‘helder’. 11895 Onder... sicamoren: ‘in de schaduw van twee wilde vijgebomen’. 11896 dar voren: ‘daarbij’. 11897 toe: ‘bovendien’. 11899 dwale: ‘servet’, ‘doek’; suverlike: dit bijwoord kan worden verbonden met gespreit (vs. 11898) of met witte (vs. 11899). In het eerste geval is de vertaling ‘netjes’, in het tweede ‘zuiver’. 11900 saten ende aten: ‘zaten te eten’. 11903 Jegen hem: ‘omwille van hem’.

T

11884-7 Zie T bij vs. 11731. 11892 Vgl. voor de typologische relatie tussen Lanceloet en Johannes de Doper Steinhoff 1977, p. 283-4.

[p. 293]

Si dedene beeten om eten
Ende tirst dat hi bi hem was geseten,
Hi hadde gehadt heiten groet,⁺
Ende waser of in tansichte al roet.
Ende hi was so scone bi desen
Dat niemen so scone mochte wesen.
Ende om sine grote scoenhede
Begonstene te besien daer ter stede⁺
Ene vanden II joncfrouwen, die was
Des eens ridders suster, als ict las.
Ende si was maeget nochtoe
Ende so dore scone daer toe
Ende so wel gemaect dat hare gelike⁺
Niemen en was in erderike.
Men vant oc genen ridder mede,
Hine haddese om hare scoenhede

+ 11905

+ 11910

+ 11915

P/G

11906	kop	Ende tirst dat hi		hem was geseten
	cor		⪕bi⪖

11907	kop	Hi hadde gehadt	heite	groet
	(kop), cor		heite<n>

11912	kop	Begonstene		besien daer ter stede
	cor		⪕te⪖

11914	kop	Des eens		suster als ict las
	cor		→ridders→
	ridders ] na dit woord een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. vs. 11975 (kolom b).

11917	kop	Ende so wel gemaect	| in | hare gelike
	cor		⪕dat⪖
	so ] onder de s inktvlek.

11919	kop	Men vant	| daer | genen ridder mede
	cor		⪕oc⪖
	Men ] onder de n een gaatje in het perkament.

W

11905 beeten om eten: ‘afstijgen om te eten’. 11906 tirst dat: ‘voordat’; hem: ‘hen’. 11907 Hi... groet: ‘had hij het erg heet gehad’. 11908 Ende... roet: ‘(en) hij was daardoor helemaal rood in zijn gezicht’. 11909 bi desen: ‘daardoor’. 11915 nochtoe: ‘nog’. 11916 Ende... toe: ‘en bovendien zo buitengewoon mooi’. 11917 gemaect: ‘geschapen’. 11919 oc [...] mede: ‘ook’.

T

11906 Het Ofr. (M iv, lxxvi, 1) beschrijft hier dat Lanceloet zijn helm afdoet en zijn handen wast om daarna bij de ridders en jonkvrouwen te gaan zitten: ‘et quant il ot son hiaume osté, si leve ses mains et s'asiet’; S v, 71/19. Vgl. Besamusca 1991, p. 83-85. 11907-10 Zie T bij vs. 11928-41.

[p. 294]

Gerne te wive genomen, mar si
En hads genen wille, bedi⁺
Sine hadde noit binnen
Haren live gemint bi minnen
Ende sine hadde noit vordien
Coninc noch grave noch ridder gesien
Dien si te minnen woude dangieren.⁺
Ende si sach in allen manieren
Op Lancelote den tijt datmen at.
Si sach sinen mont, die hem wel sat
Ende gelijc ere rosen was roet,
Daer af quam hare pine groet.⁺
Si wart gepijnt thant van dien,

+ 11920

+ 11925

+ 11930

P/G

11921	kop	Gerne te wiue genomen		mar si
	cor		<.>

11924	kop	Haren liue gemint	| met | minnen
	cor		⪕bi⪖

11927	kop	Dien si te	minne	woude dangieren
	cor		minne<n>

11930	kop	Si sach sinen mont die hem	| oec |	wel sat
	cor		-

11933	kop	Si wart	ge| quijt | thant van dien
	cor		ge⪕pünt⪖
	wart ] onder de a inktvlek.

W

11922 En... wille: ‘wilde dat niet’. 11923-4 binnen Haren live: ‘in haar leven’. 11924 gemint bi minnen: ‘liefgehad uit (echte) liefde’, ‘echt liefgehad’. Het gaat hier om de liefde tussen een man en een vrouw, die verschilt van de liefde tussen ouder en kind enz. Het Ofr. (M iv, lxxvi, 2) heeft: ‘amé par amors’; S v, 71/26. 11927 Dien... dangieren: ‘die zij zich zou willen verwaardigen te beminnen’. 11928 in allen manieren: ‘voortdurend’. 11930 die hem wel sat: ‘die welgevormd was’. 11932 Daer... groet: ‘die haar grote smart veroorzaakte’ (hare kan zowel indir. obj. als deel van het dir. obj. (hare pine groet) zijn). 11933 Si... dien: ‘zij werd daardoor (door de pine, vs. 11932) onmiddellijk gekweld’.

T

11928-41 De beschrijving van de schoonheid van Lanceloets gezicht bestaat uit traditionele elementen: de rode mond, het blonde glanzende en krullende haar, het scone vorhoeft, de schitterende ogen. Zijn lichtbruine teint (vgl. vs. 11816), die hij met Hector (Roman de Troie (ed.-Constans 1904), vs. 5365) gemeen heeft, is ongebruikelijk, maar geldt niet als lelijk. Gezien de traditionele voorkeur voor rode wangen enz. is het echter wel begrijpelijk dat hij, wanneer hij door de hitte rood aangelopen is, nog knapper wordt geacht (zie vs. 11907-10). Zie Colby 1965, p. 25-55 en Méla 1984, p. 349.

[p. 295]

⁺ Sine hadde noit so sconen ridder gesien
Als hi hare dochte teneger stede,
Noch enichge vrouwe noch joncfrouwe mede.
Si sach sine oegen, die haer dochten daer⁺
Gelijc tween sconen mirauden claer.
Si sach sijn scone vorhoeft
Ende sijn kersp haer, des geloeft,
Gelijc den goutdraeden. Ende si sach⁺
Dat so grote scoenheit an hem gelach⁺
Dat si so met zijnre minnen wart bevaen
Dat si al verspranc sonder waen.
Ende die ridder die hare broeder was,
Wart thant geware das
Dat si bleec was ende hadde van desen⁺
Wonder wat hare mochte wesen.
Hi vragede wat si hadde hare.
Si seide dat si siec ware.

+ want

+ 11935

+ F. 32V,b

+ 11940

+ 11945

P/G

11934	kop		Sine	hadde| n | noit so sconen		gesien
	cor	want		hadde	→ridder→
	ridder ] na dit woord een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. vs. 11997 (kolom b).

11937	kop		Si sach sine oegen die haer	dochte	daer
	kop, cor			dochte<n>

11938	kop		Gelijc	twee	sconen mirauden claer
	kop, cor			twee<n>

11941

kop

Gelijc den goutdraeden . ende si sach

11942	kop		Dat so grote scoenheit an hem		lach
	cor			⪕ge⪖	lach

11943	kop		Dat si so met		minnen wart beuaen
	cor			⪕ziinre⪖

W

11935 dochte: ‘toescheen’. 11936 Noch... mede: hoewel dit vers ook verbonden kan worden met ridder (vs. 11934), ligt de verbinding met Sine (vs. 11932), die steun vindt in het Ofr. (M iv, lxxvi, 2: ‘car onques mais a son esciant dame ne damoisele ne vit si bel’; S v, 71/29-30), meer voor de hand: ‘zij, noch enige andere vrouwe of jonkvrouwe, had ooit’. 11937 dochten: ‘voorkwamen’. 11938 Gelijc... claer: ‘als twee prachtig schitterende smaragden’. 11940 kersp: ‘krullende’; des geloeft: ‘wees daarvan verzekerd’. 11942 Dat... gelach: ‘dat hij zo'n grote schoonheid bezat’. 11943 Dat... bevaen: ‘dat zij zozeer met liefde voor hem vervuld werd’. 11944 al verspranc: ‘helemaal verbleekte; vgl. MNW 8, 2518. 11947-8 hadde... wesen: ‘vroeg zich af wat er met haar kon zijn’.

T

11944-50 In de middeleeuwse opvatting is de liefde een ziekte. De verliefde jonkvrouwe vertoont één van de gebruikelijke ziekteverschijnselen: zij wordt bleek.

[p. 296]

⁺ Lanceloet was van ridenne sere
Verhit ende hi hadde groten gere⁺
Te drinkene vander scoenre fonteine
Die hi daer sach inden pleine
Ende hi dranker af na desen.
⁺ Si dochtem cout ende goet wesen.
Hi dranc te vele sonder waen:⁺
Van siecheden waendi sterven saen.
Hi viel in onmachte van groter smerte
Die hi dogede tsire herte.
Hi lach lange ocht hi doet ware.
Als hi spreken mochte, seidi daernare:⁺
‘Ay, soete vrouwe, ic sal nu,
Mi dinke, sterven al sonder u.
⁺ Dese doet soude mi in desen
Goedertierren dunken wesen,
Storvic doch binnen uwen armen,⁺
Mar nenic niet, acharmen!’
Hi strecte sine leden saen
Ende sine oegen gingen hem te stale staen.

+ ende

+ 11950

+ ende

+ 11955

+ 11960

+ mer

+ 11965

P/G

11952	kop	Verhit		ende hi hadde groten gere
	kop, cor		<.>
	gere ] eerste e dichtgelopen.

11959	kop	Hi viel in	onmacht	van groter smerte
	cor		onmacht⪕e⪖

11964	kop	Mi	dinke| n | steruen al sonder v
	cor		dinke

11966	kop	Goedertierre	dunken wesen
	cor	Goedertierre<n>

11967	kop	Storuic doch binnen vwen	arme
	cor		arme<n>

11970	kop	Ende sine oegen gingen		te stale staen
	cor		→hem→
	hem ] na dit woord een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. vs. 12033 (kolom c).

W

11951-2 Lanceloet... Verhit: ‘L. had het door het rijden erg warm gekregen’. 11952 gere: ‘zin’. 11953 scoenre fonteine: ‘zuivere bron’. 11954 pleine: ‘weide’. 11956 goet: ‘goed van smaak’. 11958 Van... saen: ‘kort daarna meende hij van ziekte te sterven’. 11959-60 Hi... herte: ‘hij verloor het bewustzijn door de zware pijn die hij voelde in zijn hart’. 11961 lange: ‘lange tijd’. 11963 soete vrouwe: d.i. de koningin. 11964 Mi dinke: ‘lijkt mij’. 11965 in desen: ‘wat dit betreft’. 11966 Goedertierren: ‘zacht’. 11968 Mar... acharmen: ‘maar nee (ik zal niet in uw armen sterven), helaas’. 11970 gingen... staen: ‘begonnen te staren’.

[p. 297]

Hi viel in onmachte daer nare,
Gelijc ocht hi doet ware.^+
+ Tirst dattie quene dat versach
Riep si lude: ‘Owi! Awach!
Vrouwe Sinte Marie, sal nu hiere
Dese ridder sterven in deser maniere,
⁺ Die beste ridder sekerlike⁺
Diemen weet in al erderike?
Om Gode, gevetter raet toe,
Goede liede, of gi weet hoe.
Ic vrese dat dese fonteine daer hi
Af dranc gevenijnt si.⁺
Storve hi al dus, sonder waen,
Ic souder mi selven om verslaen
Ende sterft hi, sijt seker dies,
Nemmerme wort verset tferlies.’
⁺ Alsi dus spraken, si vernamen⁺
Dat twe slangen uter fonteinen quamen,

+ 11970

+ ende

+ ja

+ 11975

+ 11980

+ ende

+ 11985

P/G

11971	kop	Hi viel in	onmacht	daer nare
	cor		onmacht⪕e⪖

11976	kop	Dese ridder steruen in deser	maniere/n/
	cor		maniere

11980	kop	Goede	liede| n | of gi weet hoe
	cor		liede

11988	Dat twe ] hs Dattwe ; de e is over het rechterboogje van de w heen geschreven.
	slangen ] boven de 1 een vertikaal streepje.

W

11979 Om Gode: ‘in Godsnaam’; gevetter raet toe: ‘neem er maatregelen tegen’. 11980 of: ‘als’. 11982 gevenijnt: ‘vergiftigd’. 11984 verslaen: ‘doden’. 11986 Nemmerme... tferlies: ‘het verlies (van Lanceloet) zal nooit meer goedgemaakt worden’.

T

11979 In M (iv, lxxvi, 4) en hs. Yale noemt de oude vrouw hier Lanceloets naam: ‘Ha, dame, fait li chevaliers, qui est il donques? Dites le nos. - Ja est ce mes sires Lanceloz del Lac, li mieldres chevaliers del monde que l'an saiche.’. S (v, 72/8) en de hss van groep BN 122 (behalve Yale) missen deze passage, evenals de vertaling. 11987-95 Hoewel Maerlant in Der naturen bloeme (ed.-Verwijs 1878, Bk. vi, vs. 75-78) vertelt dat slangen hun gif uitspuwen als zij het water ingaan en het later weer opnemen, lijken de twee slangen hier het bronwater te hebben vergiftigd. Volgens Maerlant doet het gif van de slang Idrus ‘die liede swellen in allen leden’ (Bk. vi, vs. 480). Lanceloet overkomt hetzelfde, zie vs. 12023-31; 12044-7 en 12125-32. White 1960 (p. 178) vermeldt dat de Hydrus in het water leeft.

[p. 298]

Die elke andren jagede daer
Ende keerden in die fonteine daernaer.
⁺ Die oude joncfrouwe seide na dien:
‘Soete vriende, nu mogedi sien⁺
Dat vanden beesten es gevenijnt
Die fonteine die den ridder pijnt
Ende daer die edel man bi es doet.’
Si gingen maken jamer groet.
Die ridder sprac doe sire suster an:⁺
‘Suldi laeten desen edelen man
Nu sterven bi fauten van u?
Men soude nieman vinden nu
Die so wel kent der crude cracht
Alse gi doet, ende hare macht.⁺
Ende van venine af te done also wel
Weetti meer dan ieman el.⁺
Ic ne sach u noit op enen tijt
Also trage alse gi nu sijt
Te helpene desen goeden man.’⁺

+ ende

+ 11990

+ 11995

+ 12000

+ F. 32V,c

+ 12005

P/G

11998	kop	Suldi laeten desen	edel	man
	cor		edel⪕en⪖

12003

af te ] hs afte

12006

sijt ] onder de s inktvlek.

12007	kop	Te	he| bb | ene desen goeden man
	cor		he⪕lpe⪖ene
	helpene ] hs helpeene ; de door de corrector toegevoegde e is overbodig, evidente verschrijving.

W

11989 elke andren jagede: ‘elkaar achterna zaten’. 11994 Die fonteine: ‘het bronwater’; pijnt: ‘pijnigt’. 11995 Ende... doet: ‘en waardoor die edele (voortreffelijke) man verloren is’. 11999 bi fauten van u: ‘door uw nalatigheid’. 12001 der crude cracht: ‘de (geneeskrachtige) werking van planten’. 12002 hare macht: ‘hun (heilzame) kracht’, hare verwijst naar crude (vs. 12001). 12003 Ende... wel: ‘en ook wat betreft het tegengaan van gif’. 12007 Te: ‘om te’, zie Stoett, par. 282.

T

11991 Die oude joncfrouwe: In Dl. iv, vs. 216-8 wordt de quene beschreven als een oude vrouw van 70 jaar, die ‘enen cierkel op thoeft’ draagt. Zie T bij Dl. iv, vs. 216-8.

[p. 299]

⁺ Si sprac: ‘Ic ne waende niet dat hieran
Mijns sins iet te done was.
⁺ Nu sal ic mi onderwinden das
Hem te helpene vander doet,
Magic, want hi heves noet.’^+
+ Si sochte daer inden beemt thant
Crude die si daer toe goet vant
Ende si brac gene crude warde
Metten apple van Lanceloets swerde
Ende deedse inden selven nap daer hi uut doe⁺
Hadde gedronken ende si deder in daertoe
Triacle die si hadde daer.
Ende si ontdede hem den mont daernaer
Ende goet hem tgene in den mont.
Hi dranc so hi best mochte tier stont.⁺
Ende hi was geswollen alsoe
Dat sine beene waren doe
Also groet als een man es
Omtrent die borst, des sijt gewes.

+ ende

+ mer

+ 12010

+ ende

+ 12015

+ 12020

P/G

12017	kop		Jnden seluen nap daer hi vut doe
	cor	←ende deedse←
	ende ] hs ende ; het is denkbaar dat dit woord als leesaanwijzing bedoeld is. Voor ende een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. vs. 11954 (kolom b).

12018	kop		Hadde gedronken ende si		daertoe
	cor			→deder in→

12020

mont ] n dichtgelopen.

W

12008-9 Ic... was: ‘ik besefte niet dat mijn kennis (van der crude cracht enz.) hier wellicht nodig was’, vgl. MNW 7, 1132 bij a. 12010 mi onderwinden das: ‘proberen’. 12011 helpene: ‘redden’. 12012 Magic... noet: ‘als ik kan, want hij heeft er behoefte aan’. 12013 beemt: ‘weide’. 12014 goet vant: ‘heilzaam achtte’. 12015 Ende... warde: ‘zij maakte die waardevolle (heilzame) planten fijn’. 12016 apple: ‘knop (bovenaan het gevest)’. 12017 nap: ‘beker’. 12019 Triacle: ‘een tegengif’. 12020 ontdede: ‘opende’. 12025 groet: ‘dik’. 12026 Omtrent: ‘om’.

T

12013-9 Vgl. Brandsma 1991a. 12017-8 In het Ofr. (M iv, lxxvi, 3) was al eerder beschreven dat Lanceloet een beker gebruikte om uit de bron te drinken: ‘si prant .I. coupe d'or qui devant lui estoit, si l'amplist de la fontainne, si la boit toute plainne’; S v, 71/38-39. In de vertaling is dit samengevat in één vers (vs. 11955), waarbij de beker weggevallen is. Vgl. Besamusca 1991, p. 94-95.

[p. 300]

Tirst dat Lanceloet hadde daer af⁺
Gedronken dat hem die joncfrouwe gaf,
Hi begonste swellen sere
Ende hi swal ielanc so mere,
⁺ So dat hi also groet als ene tonne was.
⁺ Die joncfrouwe bat haren broeder das⁺
Dat hi hare alle die cleder brochte
Die hi in hare camere vinden mochte.
‘Wi sulne hier leggen, bedi
Vortmenne henen, so dunket mi
Dat hi sterven sal, die ridder wart.’⁺
Met haesten sat die ridder op sijn part
Ende reet al dat hi mochte,
⁺ So dat hi hare cleder brochte,
Daer mede geladen was een rosside,
Ende ene viole ter selver tide,⁺

+ 12025

+ al

+ ende

+ 12030

+ 12035

+ al

+ 12040

P/G

12027

Tirst ] initiaal T, blauw, 3 regels hoog, rood penwerk.

12028

Gedronken ] onder de o inktvlek.

12029	kop	Hi	begonste/n/ swellen sere
	cor		begonste

12035	kop	Wi| e | sulne hier leggen bedi
	(kop), cor	Wi

12036	kop	Vortmenne henen	| mi | dunket mi
	cor		→so→

12038	kop	Met	÷b÷aesten sat die ridder op sijn part
	(kop), cor		<h>aesten
	haesten ] de eerste letter, oorspronkelijk een b, is - waarschijnlijk door de corrector - veranderd in een h door de buik van de b te verlengen.

W

12027 daer af: ‘daarvan (van het medicijn)’. 12030 ielanc so mere: ‘hoe langer hoe meer’. 12031 So dat: ‘totdat’. 12033 cleder: ‘kledingstukken’, mogelijk ook ‘beddegoed’ (dekens enz.), vgl. vs. 12124-5. 12035 leggen: ‘in een bed leggen’. 12036 Vortmenne henen: ‘vervoert men hem’. 12037 die ridder wart: ‘die edele ridder’. 12039 al dat hi mochte: ‘zo hard hij kon’. 12040 hare: ‘haar’ (pers. vnw., bez. vnw. niet uitgesloten). 12041 rosside: ‘lastpaard’. 12042 viole: ‘fles met een lange hals’, vgl. T.

T

12042 viole: het Ofr. (M iv, lxxvi, 6; S v, 72/40) spreekt hier van een ‘fiole’ (een glazen flesje). Over de interpretatie van ene viole is een discussie gevoerd door B.M. van der Stempel en J. van der Valk. De eerste zag het als een geneesmiddel op basis van het viooltje (de plant), de tweede achtte de betekenis ‘flesje’ waarschijnlijker. Het Ofr. stelt Van der Valk in het gelijk. Zie Van der Stempel 1910, p. 112-117, Van der Valk 1911 en Van der Stempel 1912.

[p. 301]

Die si hem te bringene beval.
⁺ Hi vant Lancelote so ontmaect over al
Dat hi metten oegen niet mochte gesien.
Tfenijn was op gegaen mettien
Dat hem al sijn ansichte swal.^+
+ Die joncfrouwe hiet ende beval
Datmen hare een bedde bringen soude.
Si leiden daer op also houde
Ende si leide op hem daer naer
Al die cleder die si hadde daer,⁺
Die cume hadde gedragen een part.
⁺ Si dede een pawelgoene metter vart
Rechten op al daer ter stede
Om die heiten te scuwene mede.
Die joncfrouwe, dat suldi weten,⁺

+ ende

+ 12045

+ ende

+ 12050

+ ende

+ 12055

P/G

12044

ontmaect ] boven de m inktvlek.

12045	kop		Dat hi	met	oegen niet mochte gesien
	cor			met⪕ten⪖

12054	kop		Side	een pawelgoene metter vart
	cor	ende	Side⪕de⪖
	ende ] na deze leesaanwijzing een stip.
	Si dede ] hs Sidede
	vart ] onder de a een vlekje.

12055

ter ] er moeilijk leesbaar door vlek, die de afdruk is van een vlek op F. 33R,a (vgl. de aant. bij vs. 12115).

12056	kop		Om die	heite	te scuwene mede
	kop, cor			heite<n>

W

12044 Hi... al: ‘hij trof L. aan, zo mismaakt over zijn hele lichaam’. 12045 Hi: d.i. Lanceloet; gesien: ‘kijken’. 12046 op gegaen: ‘naar zijn hoofd gestegen’. 12046-7 mettien Dat: ‘terwijl’. 12050 leiden: ‘legde hem’, mogelijk is Si meervoud, in dat geval is de vertaling ‘legden hem’; also houde: ‘meteen’. 12053 cume: ‘met moeite’. 12054 pawelgoene: ‘tent’. 12055 Rechten op: ‘opzetten’. 12056 heiten: ‘hitte’; scuwene: ‘ontsnappen’, ‘weren’.

T

12050 Het Ofr. (M iv, lxxvi, 7) vermeldt hier dat men Lanceloet zijn wapenrusting uitgedaan had toen hij begon op te zwellen: ‘(puis i couche Lancelot) qu'ele ot fait desarmer, des lors qu'il conmança a enfler’; S v, 72/43 - 73/1. Dit blijft in de vertaling onvermeld. 12057 Het Mnl. mist hier een gesprekje tussen de jonkvrouwe en haar broer over de vraag of Lanceloet zal genezen, zie M iv, lxxvi, 7, 8; S v, 73/4-9. Vgl. Besamusca 1991, p. 85-89.

[p. 302]

Hiltene herde cort om sweten.
⁺ Hi hadde, dat dochtem, meerre pine
Vander heiten dan vanden venine.
Hine mochte hem verporren niet
Daer hi lach noch spreken iet.⁺
Hi sceen bat alden dach vort an
Een doede dan een levende man.
Noit ne dogede man tere stede⁺
Meerre pine dan hi dede.
⁺ Nochtan en was hi niet tonder soe,⁺
Hine pensede emmertoe
Om die coninginne sire vrouwe
Meer dan om hem selven inden rouwe;
⁺ Hi wiste wel: also houde alse hare
Van sire doet quame die niemare,⁺
Si soude scire sterven daer naer.
Dit was die dinc die hem meest was swaer,
⁺ So dat hi in dit verdriet lach
Ende in desen rouwe alden dach
Ende al dien nacht al dore oec mede,⁺
Sonder te verporren sine lede
Ende sonder te sprekene wort.
Hi sweette also gedect rechte vort.

+ ende

+ 12060

+ F. 33R,a

+ mer

+ 12065

+ want

+ 12070

+ al

+ 12075

P/G

12064	kop		Een	doe÷t÷	dan een	leuen÷t÷e man
	cor			doe<d>⪕e⪖		leuen<d>e

12077	kop		Al	die	nach	al dore oec mede
	(kop), cor			die<n>
	cor	←ende←			nach⪕t⪖
	ende ] hs ende ; het is denkbaar dat dit woord niet als correctie, maar als leesaanwijzing bedoeld is.

12078	kop		Sonder		verporren sine lede
	cor			⪕te⪖

12080	kop		Hi sweette also gedect	recht	vort
	cor			recht⪕e⪖

W

12058 Hiltene... sweten: ‘beperkte hem volledig in zijn bewegingen (dekte hem helemaal toe) om te zweten (om hem te laten zweten)’. 12059 dat dochtem: ‘dat dacht hij’; pine: ‘last’. 12061 hem verporren: ‘zich verroeren’. 12062 Daer hi lach: ‘op de plaats waar hij lag’. 12063 sceen bat: ‘leek meer’. 12065 dogede: ‘leed’. 12067 tonder: ‘verzwakt’. 12068 emmertoe: ‘voortdurend’. 12070 inden rouwe: ‘in die ellendige toestand’. 12071-2 also... niemare: ‘zodra haar het bericht van zijn dood zou bereiken’. 12073 scire: ‘spoedig’. 12074 meest was swaer: ‘het meest bedroefd maakte’. 12078 verporren: ‘bewegen’. 12080 also gedect: ‘zo toegedekt’; rechte vort: ‘de hele tijd’.

[p. 303]

Ende dar ne ruste nieman tuwaren
Van allen die bi hem waren:^+
+ Die joncfrouwe verboet hem lieden
Dat si van hem niet ne scieden.
Des ander daeges te middage
Begonsti te makene clage
Ende seide: ‘Ay, God, lieve Here,⁺
Dese heiten deert mi nu mere.’
Die joncfrouwe antworde daer toe:
‘Here, ghi moetse gedogen also
Tote morgen dat dach sal wesen,
Dan suldi sijn genesen,⁺
Bider hulpe van Onsen Here.’
Hi sweech ende ne sprac niet mere.
⁺ Die joncfrouwe sprac haren broeder an:
‘Ocht ic desen ridder genesen can,
Ne soudi niet te rechte wesen mijn⁺
Tirst dat hi genesen sal sijn?’
⁺ Die ridder seide: ‘Suster, jahi,
Want hi ware doet ne waerdi
Ende hine sal niet moegen genesen
En moet bi uwer hulpe wesen.’^+
+ Si seide: ‘Sijt seker dat hi al
Binnen XV dagen genesen sal
Ende also starc sijn ende also gesont

+ 12080

+ want

+ 12085

+ 12090

+ mer

+ 12095

+ .

+ 12100

+ ende

P/G

12083

joncfrouwe ] hs ioncf ; evidente verschrijving van de kopiist.

12085

Des ] initiaal D, rood, 2 regels hoog, zwart penwerk, in de linkermarge representant.

12087

Ende ] hs En ; evidente verschrijving van de kopiist.

12088	kop	Dese	heite	deert mi nv mere
	(kop), cor		heite<n>
	deert ] na dit woord inktvlekje.

12094

ne sprac ] hs nesprac

12105	kop	Ende also starc sijn		ende		gesont
	cor		<:>		→also→

W

12083-4 verboet... scieden: ‘verbood hun dat zij van hem weggingen’. 12085 Des ander daeges: ‘de volgende dag’. 12086 te makene clage: ‘te jammeren’. 12087 nu mere: ‘nu’. 12090 gedogen: ‘verduren’. 12093 Bider: ‘met de’. 12097 Ne... mijn: ‘zou hij dan niet met recht de mijne zijn’. 12100 ne waerdi: ‘als u er niet was (geweest)’. 12102 En... wesen: ‘of het moet door uw hulp zijn’.

[p. 304]

Alse hi noit was teneger stont,
Blivic gesont.’ Die gene diet horden⁺
Worden blide vanden worden.
Daer na sijn si ten etene geseten
Ende tirst dat si hadden geeten
Gingen si slaepen sonder sparen,
Want si sere verwaect waren.^+
+ Des ander dages te primetide
Sprac Lanceloet niet ter lide
Ende seide: ‘Ay, joncfrouwe,
Gi doedt mi, bi mire trouwe,
Metter hetten die ghi mi doet doegen.’⁺
‘Ic dancs den Here van hier boven
Die u die cracht gaf, lieve here,
Bedi ic waende een luttel eere
Dat nimmermeer te gere stonde
Sprake ne quame ute uwen monde.’⁺
Die joncfrouwe dede van hem doe

+ 12105

+ 12110

+ ende

+ 12115

+ 12120

P/G

12107

kop

Bliuic gesont . die gene diet horden

12114	Sprac ] in plaats van de gebruikelijke hoofdletter s is hier een lange s gebruikt.
	niet ter ] hs nietter

12115

Ay joncfrouwe ] hs ay ioncfrouwe ; y en io bedekt door vlek en daardoor minder goed leesbaar. Een afdruk van de vlek is zichtbaar op F 32V,c (zie de aant. bij vs. 12055).

12117	kop	Met	h/er/ten die ghi mi doet doegen
	cor	Met⪕ter⪖	h⪕et⪖ten

W

12106 noit: ‘ooit’. 12108 worden: ‘werden’, presens historicum, vgl. Stoett, par. 244. 12112 verwaect: ‘uitgeput (door slaapgebrek)’. 12113 te primetide: ‘op het uur van de eerste kerkdienst van de dag (omstreeks zes uur 's morgens)’. 12114 niet ter lide: ‘niet terloops’, ‘met moeite’ (vgl. MNW 4, 493 bij i, waar deze verbetering van de foutieve lezing van J (metter lide) voorgesteld wordt). 12116 doet: ‘doodt’. 12117-8 Metter... boven: tussen deze verzen is mogelijk tekst verloren gegaan, zoals het uit het ontbreken van rijm af te leiden is. De zin die correspondeert met vs. 12116-9 luidt in M iv, lxxvi, 10: ‘‘vos m'ociez, qui tant me faites soffrir ceste chalor.’ ‘Voire, sire, fait ele, si vos em plaingniez vos, beneoiz soit ore Diex qui le pooir vos en a donné!’; S v, 63/34-35. De ontbrekende mededeling (het equivalent van ‘Voire... plaingniez vos’) is waarschijnlijk weggevallen bij het overschrijven van de vertaling. 12117 hetten: ‘hitte’; doegen: ‘verduren’. 12119 die cracht: ‘de kracht (om dit te zeggen, nl. vs. 12115-7)’. 12120 een luttel eere: ‘kort geleden’. 12122 Sprake: ‘een woord’.

[p. 305]

III gesticke cuelcten ende daer toe
Drie covertoren ende si vant⁺
Sijn ansichte ontswollen thant
Ende sine lede, maer also saen⁺
Was hem die huyt af gegaen
Ende sine naglen sijn met allen
Hem vanden vingeren gevallen
Ende vanden teen, des geloeft.
⁺ Hem en bleef niet een haer op thoeft,⁺
Mar hi gevoelde wel doe das
Dat hi sere verlicht was.
⁺ Hi bat dat si sijn haer doen souden
In ene bosse ende dat wel houden:
⁺ Hi wout sinden der coninginnen,⁺
Omdat si te bat soude kinnen
Ende geloven sijn geval.
Men dede al dat hi beval.
Die joncfrouwe deden eten nadien,
Die met goeden wille op hem heeft gesien.⁺
Hi dochte hare so scone dat si van desen
Niet versaet en mochte wesen,
Al hadt gedurt een jaer.
⁺ Si hilts hare over te sotter daer naer
Ende scout haer selven dar bi.⁺

+ F. 33R,b

+ 12125

+ ende

+ 12130

+ ende

+ want

+ 12135

+ 12140

+ mer

+ 12145

P/G

12124	kop		.iij. gesticke cuelcten		daer toe
	cor			→ende→

12125	kop		Drie couertoren		ende si vant
	cor			<:>

12127	kop		Sine lede maer also saen
	cor	←ende←

W

12124 gesticke: lees gesticte: ‘(door)gestikte’. Deze door Verdam voorgestelde emendatie (MNW 2, 1712 en MNW 7, 2136) wordt gesteund door het Ofr.: M iv, lxxvi, 10: ‘coutes pointes’ (‘doorgestikte en gewatteerde dekens’, zie M ix, p. 238); S v, 73/37; cuelcten: ‘dekens’. 12125 covertoren: ‘dekbedden’. 12126 ontswollen: ‘geslonken’. 12129 met allen: ‘compleet’. 12131 teen: ‘tenen’. 12134 sere verlicht: ‘veel beter’. 12136 bosse: ‘bus’; houden: ‘bewaren’. 12138-9 Omdat... geval: ‘opdat zij zijn lotgevallen des te beter zou kennen en des te eerder zou geloven’. 12142 met goeden wille: ‘met liefde’. 12143-4 dat... wesen: ‘dat zij er (nl. van het verliefd naar Lanceloet kijken) niet genoeg van zou kunnen krijgen’. 12146 Si... naer: ‘zij beschouwde zich daarom daarna als een des te grotere dwaas’. 12147 scout: ‘vermaande’; dar bi: ‘daarover’.

[p. 306]

‘Acharme keytive,’ seide si,
‘War bi eist dat icken so gerne sie?
Dat hi so scone dunket mie?
⁺ Al es hi scone, wat es mi te bat dan,
Ja en hebbicker niet an?^+
+ Ic doe, mi es te bat van dien,
Want dat oversoete op sien
Brinct mi int herte daermede
Ene so grote soetichede
Ende soe soete hope des gelike⁺
Dat icker bi ware genoech rike,
Ne waendic niet bedroegen wesen.
Mar wi sien vele van desen
Dattie dingen niet also en gescien
Alse die lieden dicken hopen te dien.⁺
Hier bi, op avonture wats gesciet,
Ne dar ic an die hope houden niet.’
Aldus disputeerde si doe
Jegen haer selven emmertoe.

+ ende

+ 12150

+ .

+ 12155

+ 12160

P/G

12161

en gescien ] hs engescien

12164

Ne dar ] hs Nedar

12165	kop	Aldus	disputeerde/n/ si doe
	cor		disputeerde

W

12148 Acharme keytive: ‘ach, ongelukkige stakker (die ik ben)’. 12149 War bi eist: ‘hoe komt het’. 12150 Dat: ‘omdat’; mie: zie W bij vs. 10869. 12151 wat... dan: ‘wat baat het mij dan’. 12152 Ja... an: ‘ik heb er immers niets aan’. 12153 Ic doe: ‘toch wel’, ‘ik heb er toch wel iets aan’; mi... dien: ‘ik ben er gelukkiger door’. 12154 dat... sien: ‘dat buitengewoon aangename kijken (naar L.)’. 12156 soetichede: ‘geluksgevoel’, ‘blijdschap’. 12157 Ende... gelike: ‘en ook een zo gelukkig makende verwachting’. 12158 Dat... rike: ‘dat ik daarmee zeer gelukkig zou zijn’. 12159 Ne... wesen: ‘als ik niet vreesde teleurgesteld te worden’. 12160 vele: ‘vaak’; van desen: ‘wat dit betreft’. 12161 gescien: ‘gebeuren’. 12162 dicken: ‘vaak’; te dien: ‘wat dat betreft’. 12163-4 Hier... niet: ‘hierom durf ik, met het risico van wat er gebeuren kan, niet op die verwachting (de vervulling van die hoop) te rekenen’. 12166 emmertoe: ‘de hele tijd’.

T

12148-64 In de hoofse romans komen beschrijvingen van een dergelijke innerlijke tweestrijd vaker voor, zie bijv. Chrétiens Cligés (ed.-Micha 1957, vs. 606-1041, 1362-1398, 4364-4529). Gewoonlijk dienen zij om de gedachten, gevoelens en twijfels op het gebied van de liefde, die een bepaald personage ervaart, voor het voetlicht te brengen.

[p. 307]

Aldus vragede si haer selven daer⁺
Ende gaffer antworde toe daer naer.
⁺ Als hi geeten hadde, si dede
Hem een bedde maken ter stede
Ende dedene opt tbedde liggen saen
Ende decten lichte sonder waen.⁺
Ende ten irsten dat hare dochte
Dat hi in slape wesen mochte
Dede si dandre uutgaen boude,
Datten niemen wecten ne soude.
⁺ Alsi lange op hem hadde gesien⁺
Seide si als een drove wijf nadien:
‘Ter quader tijt sagic u scoenhede,
Dat icker dus moet quellen mede,
⁺ So dat ics niet mach ontgaen,
Ine moeter om sterven sonder waen.⁺
Ende mine sal moegen helpen gene
Cracht van cruden noch van stene.
Ende dits een groet wonder, bedi⁺

+ 12165

+ ende

+ 12170

+ ende

+ 12175

+ al

+ 12180

+ F. 33R,c

P/G

12168	kop		Ende	gaf	antworde toe daer naer
	cor			gaf⪕fer⪖

12169	kop		Als hi geeten hadde	| h |i dede
	cor	ende		⪕s⪖i

12179

quader tijt ] hs quadertijt

12184	kop		Cracht van cruden noch van	stene/n/
	cor			stene

12185	kop		Ende dits een groet wonder		bedi
	cor			<.>

W

12167 vragede... selven: ‘stelde zij zichzelf vragen’. 12171 opt tbedde: lees opt bedde (dittografie). 12172 decten: ‘dekte hem toe’. 12175 boude is hier expletief, zie MNW 1, 1397 bij 3. 12176 Datten: ‘zodat hem’; wecten: lees wecken. 12179 Ter quader tijt: ‘ter kwader ure’. 12180 Dat... mede: ‘omdat ik er aldus onder moet lijden’. 12181-2 So... sterven: ‘zodat ik daaraan niet kan ontkomen, tenzij ik erdoor zal sterven’. 12184 Cracht: ‘heilzame werking’; cruden: ‘planten’; stene: ‘(geneeskrachtige) (edel)stenen’.

T

12179-84 Conform de middeleeuwse opvatting beschouwt de jonkvrouwe haar verliefdheid als een ziekte. Zij beseft echter ook dat haar grote kennis van geneeskrachtige planten en (edel)stenen (vgl. vs. 12000-4) haar nu niet kan baten.

[p. 308]

Mi dunct wel, woudic, dat ic mi
Wel hier of getrecken mochte⁺
Ende dar of ontcommeren sochte,
Mar allene dat gepens van desen
Dunct mi so bequame wesen
Ende het genoeget mi so over wel,
Ja bat dan enichge dinc mochte el.⁺
Niet bedi dit gepens es mi
Ine weet waer af comen, bedi
Ic ne minde noit vor desen.
Nochtan hebbic versocht gewesen
Dicke, van menichgen hogen man,⁺
Dien ic veronwarde te horne dan.
Nu minnic so dat ic en mach niet
Mijn herte daer af trecken wats gesciet:
⁺ Ic soude eer willen bi deser sake
Sterven eer icse daer af trake.⁺
Noit ne minde joncfrouwe so sere
Binnen so corter tijt enen here.
Niet bedi ic en betrouwe mi so wel an u,
Want ic hebbe u wel gedient nu,

+ 12185

+ 12190

+ 12195

+ want

+ 12200

P/G

12196	kop	Nochtan hebbic versocht | w |	gewesen
	kop		gewesen

12205	kop	Niet		ic en betrouwe mi so wel an v
	cor		⪕bedi⪖

W

12186-7 dat... mochte: ‘dat ik mij hiervan best wel zou kunnen losmaken’. 12188 Ende... sochte: ‘en mij daarvan gemakkelijk (zou kunnen) bevrijden’. 12189 allene: ‘alleen al’; van desen: ‘hierover’ (nl. over Lanceloets schoonheid enz.) 12190 bequame: ‘zalig’. 12191 genoeget: ‘bevalt’; over wel: ‘buitengewoon goed’. 12192 Ja... el: ‘zelfs meer dan iets anders mij zou kunnen behagen’. 12193-4 Niet... comen: ‘toch weet ik niet hoe ik aan deze gedachten kom’. 12196-8 Nochtan... dan: ‘toch zijn mij vaak aanzoeken gedaan, door menig aanzienlijk man, naar wie ik mij dan niet verwaardigde te luisteren’. 12200 daer af trecken: ‘daarvan losrukken’; wats gesciet: ‘wat er ook gebeurt’. 12202 eer... trake: ‘dan dat ik haar (mijn herte, vs. 12200) daarvan zou losrukken’. 12205 Niet... u: ‘dat neemt niet weg dat ik zoveel vertrouwen in u stel’.

T

12205-9 De kracht van de liefde (de liefdesziekte) is zo groot dat men vanwege een onbeantwoorde liefde kan sterven. De jonkvrouwe vertrouwt er op dat Lanceloet haar zijn liefde zal schenken als hij daarmee haar leven kan redden.

[p. 309]

Dat gi mi niet sult willen doeden⁺
Met uwer minnen, siedi mi in noeden,
Op dat mi quame daer toe.
Mar het en sal niet gescien alsoe,
Bider hulpen Gods, Ons Heren.
Ic sal mi van desen wille keren⁺
Ende ic sal betren raet soeken:
⁺ Ic weet wel et ne sal u niet willen roeken
Ene so arme joncfrouwe als ic bem
Te minnen.’ Aldus sprac si op hem
Ende seide ende wederseide daer.⁺
Nu bequam hi hare wel ende daer naer
Est hare van hem al vergaen.
Si es met groter droefheden bestaen.
Nu es si blide van dien
Dat si opten genen hevet gesien⁺

+ 12205

+ 12210

+ want

+ 12215

+ 12220

P/G

12212	kop		Jc sal mi van desen	wille| n | keren
	kop, cor			wille

12214	kop		Jc weet wel	| ic | ne sal	| mi | niet willen roeken
	cor	want		⪕et⪖	⪕v⪖

12216	kop		Te	minne	dus sprac si op hem
	cor			minne<n> ⪕al⪖	dus

12218	kop		Nv bequam hi hare wel		ende daer naer
	cor			<.>

12219	kop		Es	hare van hem al vergaen
	cor		Es⪕t⪖

12220	kop		/Al es/	si		met		droefheden bestaen
	cor		-		⪕es⪖		⪕groter⪖

12221	kop		Nv es si blide	/dat si na/	dien
	cor			⪕van⪖	dien

12222	kop		Opten genen heuet gesien
	cor	→dat si→

W

12208 Met uwer minnen: ‘door middel van mijn liefde voor u’, ‘door mijn liefde voor u niet te beantwoorden’; siedi mi in noeden: ‘wanneer u ziet dat ik in levensgevaar ben’. 12209 Op... toe: ‘als het zover met mij zou komen’. 12212 wille: ‘verlangen’; keren: ‘afkeren’. 12213 betren raet soeken: ‘iets beters bedenken’. 12214 et: ‘het’; willen roeken: ‘aanstaan’, vgl. MNW 6, 1518 bij 5. 12215 arme: ‘onaanzienlijke’. 12217 Ende seide ende wederseide: ‘en zei iets en sprak het (weer) tegen’. 12218 bequam: ‘beviel’. 12219 Est... vergaen: ‘ging dit m.b.t. hem bij haar helemaal over’, vgl. MNW 8, 1732. 12220 bestaen: ‘bevangen’.

[p. 310]

Dien si lude ende stille
Mint, wil si ocht ne wille,
Ende si wart dan drove ende gram
Ende vloecte die wile dat hare an quam
Dat gepens daer si in was.⁺
Si hilt hare over de sotter das.
⁺ Lanceloet ontspranc daer hi lach
Ende tirst dat hise wenen sach
Was hi so drove dat hi ter steden
Al verscoet van droefheden.⁺
Hi seide: ‘Joncfrouwe, wat hebbedi?
Wie was so cone dat hi vor mi
U gram dorste maken nu?’
⁺ Si seide: ‘Here, ne roket u.
Ic ne clage over nieman sonder waen⁺
Ende mine heeft niemen quaet gedaen,
Sonder mine herte, diene heeft niet
Al dat si wille dat gesciet.’
⁺ Mettien liet hi vallen die tale,
Mar hen bequam niet wale⁺

+ 12225

+ ende

+ 12230

+ ende

+ 12235

+ ende

+ 12240

P/G

12225	kop		Ende si wart		droue ende gram
	cor			⪕dan⪖

12226

quam ] onder de m inktvlekje.

12228	kop		Si hilt hare over	| t |e sotter das
	cor			⪕d⪖e
	over ] de linkerhelft van de v is extra aangezet.

12231

hi ter ] hs hiter

12233

wat ] w enigszins vervaagd.

12235

dorste ] d enigszins vervaagd.

12236	kop		Si seide here ne	roke	v
	cor	ende		roke⪕t⪖

W

12224 wil... wille: ‘of zij wil of niet’. 12225 gram: ‘boos’. 12226-7 Ende... was: ‘en vervloekte het uur dat zij de gedachten kreeg die zij had’. 12228 Si... das: ‘zij beschouwde zich daardoor als een des te grotere dwaas’, zie vs. 12146 en vgl. voor de MNW 2, 91. 12229 ontspranc: ‘werd wakker’. 12232 verscoet: ‘trilde’. 12234 cone: ‘vermetel’; vor mi: ‘in mijn tegenwoordigheid’. 12236 ne roket u: ‘maak u er niet druk om’. 12239 Sonder: ‘behalve’. 12240 Al... gesciet: ‘alles wat zij zou willen zien gebeuren’. 12241 liet... tale: ‘zweeg hij’. 12242 Mar... wale: ‘maar het speet hem’, ‘maar hij vond het vervelend’ (zie voor het zeldzaam voorkomende hen met de betekenis ‘hem’ Van Loey 1, par. 28 bij d en Dl. v, vs. 6637).

[p. 311]

Dat hise so drove hadde gesien.
Si drogede hare oegen na dien
Ende si toende na haren gedochte⁺
Also grote bliscap alsi mochte.
⁺ Mettien quamer hare broeder toe.⁺
Hi vragede Lancelote doe
Wat hi dade. ‘Wel, Goddanc,
Ic sal genesen eer iet lanc.’
Binnen dien dat si waren in dit doen
Quamen gereden vor dat pawelgoen⁺
II gewapende ridders ende daer toe
Ene joncfrouwe, die vrageden doe
Ochtmense daer herbergen mochte:
⁺ Het was herbergens tijt dat hem dochte.
Dier joncfrouwen broeder seide daer naer⁺
Dat si wel waren comen daer,
Al hadder vele meer gewesen.
Hi dede rechten na desen
Een pawelgoene al sonder sparen.
⁺ Tirst dat si ontwapent waren⁺
Gingen si sitten rusten daer.
Die wart vragede hem daer naer
Wanen si waren. Doe seiden si:

+ F. 33V,a

+ ende

+ 12245

+ 12250

+ want

+ 12255

+ ende

+ 12260

P/G

12243

gesien ] hs ge sien

12245	kop	Ende [ al ]	si toende		hare	gedochte
	cor		si	⪕na⪖	hare<n>

12248

Hi vragede ] hs Hivragede

12249

kop

Wat hi dade . wel goddanc

12251

Binnen ] initiaal B, blauw, 3 regels hoog, rood penwerk, in de marge representant.

12254	kop	Ene ioncfrouwe die	vragede	doe
	(kop), cor		vragede<n>

12256

dat hem ] hs dathem

12257	kop	Die	ioncfrouwen broeder seide daer naer
	cor	Die⪕r⪖

W

12245-6 si... mochte: ‘zij deed haar best om zoveel vreugde als zij kon aan de dag te leggen’. 12249 Wat hi dade: ‘hoe hij het maakte’. 12252 pawelgoen: ‘tent’. 12256 herbergens tijt: ‘tijd om een nachtverblijf op te zoeken’; dat hem dochte: ‘vonden zij’. 12258 wel waren comen: ‘welkom waren’. 12259 Al... gewesen: ‘zelfs al waren zij met veel meer geweest’. 12260 rechten: ‘opzetten’. 12264 wart: ‘gastheer’. 12265 Wanen si waren: ‘waar zij vandaan kwamen’.

[p. 312]

‘Van Arturs hove.’ Doe vragede hi
Wat si sochten in dat lant.^+
+ ‘Wi soeken,’ antworden si thant,
‘Minen here Lancelote van Lac.’
Die riddre daer men aldus toe sprac,
Die ginc tote Lancelote saen
Ende dede hem aldus verstaen:⁺
‘Here, hier sijn twee ridders comen nu
Van Arturs hove, die soeken u
Ende spraken u gerne, wildi.
Segt wat hier af u wille si.’
⁺ Lanceloet antworde den goeden man:^+
+ ‘Vraget hem wie si sijn, dan
Coemtet mi weder seggen na dien.

+ 12265

+ mer

+ 12270

+ . ende

+ 12275

+ here

P/G

12266	kop		Van arturs houe		doe vragede hi
	cor			<.>

12268	kop		Wi| e | soeken antworden si thant
	cor	mer	Wi

12270	kop		De[ n ] riddre daer men aldus toe sprac
	cor		D⪕i⪖e

12271	kop		Ginc tote lancelote saen
	cor	←die←

12273	kop		Here		sijn twee ridders comen nv
	cor			→hier→
	hier ] na dit woord een punctus elevatus-achtig teken dat waarschijnlijk bedoeld is als versscheiding t.o.v. vs. 12332 (kolom b).

12275

Ende ] na dit woord het begin van een v, die niet is afgemaakt. Waarschijnlijk begon de kopiist aan het woord v (u), maar zag hij toen dat hij spraken overgeslagen had.

12278	kop		Vraget hem wie si sijn		dan
	cor	here		<.>
	sijn ] boven de s een inktvlek, die heel misschien - gezien de kleur inkt - ook een punt van de corrector zou kunnen zijn. De functie is in dat geval onduidelijk.

12279	kop		Coemt	weder seggen na dien
	cor		Coemt⪕et⪖ ⪕mi⪖

W

12275 wildi: ‘als u dat wilt’.

T

12269 Het Mnl. mist de overweging van de ridder die het Ofr. (M iv, lxxvi, 13) hier geeft: ‘Et quant cil l'antant, si ne lor volt pas enseingnier devant que il sache s'il voldra parler a aux, car en nule manniere il ne voudroit faire chose dont il se coureçast a son esciant’; S v, 75/18-20. Vgl. Besamusca 1991, p. 83-85.

[p. 313]

Si mochten sulc sijn ic soudse gerne sien
Ende si mochten oec sulc wesen
Ic ne liete mi niet sien, bi desen⁺
Dat ic in desen pointe bem.’
Die ridder ginc weder tote hem
Ende vragede hem wie si waren.
Die riddren antworden sonder sparen.
⁺ ‘Deen ridder es Bohoert geheten,^+
+ Dander Lioneel, dat suldi weten.’
⁺ Tirst dat Lanceloet dat verstont,
Hi wart sere blide tier stont
Als hise horde also nomen.
⁺ Hi seide: ‘Here, gaet, doetse comen.’^+
+ Tirst dat si vor hem quamen,
Hi groettese beide bi namen.
⁺ Als sine kinden, worden si begrepen
Met so groter bliscepen,
Het ne soude niemen seggen moegen⁺
Die bliscap die si gingen toegen.

+ 12280

+ here

+ 12285

+ ende

+ .

+ ende

+ 12290

+ .

+ ende

+ 12295

P/G

12280

ic soudse gerne sien ] hs icsoudsegernesien

12282	kop		Jc ne liete mi niet sien		bi desen
	cor			<:>

12285	kop		Ende	vragede| n | hem wie si waren
	cor			vragede

12286	kop		Die	riddre	antworde	sonder sparen
	cor			riddre<n>	antworde<n>

12292	kop		Hi seide		gaet doetse comen
	cor	ende		→here→
	here ] na dit woord zet de corrector een teken dat zeer veel lijkt op het moderne uitroepteken, mogelijk is het een punctus elevatus. Gezien de ruimte tussen here en kolom b is het minder waarschijnlijk dat het teken als versscheiding bedoeld is.

W

12280 sulc: ‘zulke ridders’, zie MNW 7, 2415 bij a en Stoett, par. 9, opm. 111. 12282-3 bi desen Dat: ‘omdat’. 12283 pointe: ‘toestand’. 12286-9 vgl. T. 12294 bi namen: ‘met hun naam’. 12295 kinden: ‘herkenden’; begrepen: ‘vervuld’. 12297 seggen: ‘beschrijven’. 12298 gingen toegen: ‘aan de dag gingen leggen’.

T

12286-9 Aangezien vs. 12287-8 alleen tegen Lanceloet gezegd kunnen worden, ontbreekt in de vertaling de mededeling dat de gastheer naar Lanceloet teruggaat na van Lioneel en Bohort te hebben vernomen hoe zij heten. Vgl. M iv, lxxvi, 14: ‘et li uns dist qu'il a non Boort et li autres Lyons et sont frere. Et il s'an revient maintenant et le dist a Lancelot.’; S v, 75/27-29.

[p. 314]

⁺ Si waren vervart om die sake
Dat sine so sagen tongemake
Ende si vrageden hem na desen
Ocht hi iet soude moegen genesen.^+
+ Hi seide ja hi, wel cortelike,
Bi sHeren hulpe van hemelrike.
⁺ Hi seide sine avonture met allen⁺
Also als si hem was gevallen
Ende alsi davonture verstonden,⁺
Hem wondrets sere tien stonden.
⁺ Lanceloet seide tot hem daer nare:
⁺ ‘Neven, weetti enichge niemare
Vanden hove?’ ‘Mer hets VIII dage leden
Dat wi vanden hove sceden heden⁺
Ende wi lieten tongemake
Den coninc om uwe sake,
Die wel waent, here, dat gi doet sijt.

+ mer

+ 12300

+ .

+ ende

+ F. 33V,b

+ 12305

+ ende

+ .

+ 12310

P/G

12299	kop		Si waren veruart		om die sake
	cor	mer		<:>

12307

verstonden ] hs verstonden ; ver moeilijk leesbaar, vervaagd.

12309	kop		[ Bohort ] seide tot hem daer nare
	cor	ende	⪕lanceloet⪖
	Lanceloet ] hs lanceloet; voor en na dit woord een punt van de corrector, beide wellicht onderdeel van de abbreviatuur.

12310	kop		[ Here ] weetti enichge niemare
	cor	.	←neven←

12311	kop		Vanden houe		hets .viij. dage leden
	cor			<.> ⪕mer⪖
	Mer ] het is mogelijk dat dit woord bedoeld is als leesaanwijzing.

W

12299-300 Si... tongemake: ‘zij waren verontrust, omdat zij zagen dat hij er zo slecht aan toe was’. 12303 wel cortelike: ‘binnenkort’. 12305 met allen: ‘helemaal’, ‘volledig’. 12306 gevallen: ‘overkomen’. 12308 Hem wondrets sere: ‘verbaasden zij zich zeer daarover’. 12310 niemare: ‘nieuws’. 12311 Mer kan onvertaald blijven, vgl. MNW 4, 1002-3. 12313-4 Ende... sake: ‘en wij lieten de koning ongerust achter vanwege u’. 12315 Die wel waent: ‘die ervan overtuigd is’.

T

12305-6 Terwijl het Mnl. de gebeurtenissen hier alleen maar aanduidt, geeft het Ofr. (M iv, lxxvi, 15) een korte samenvatting: ‘Si lor conte l'aventure come ele li ert avenue par l'eve qui ert envenimee si que a poi qu'il n'a esté morz, et sanz faille le fust il, se ne fust la damoisele qui l'avoit gari de l'anvenimement’; S v, 75/36-38. 12310 Neven: zie T bij vs. 10868-70.

[p. 315]

Ende daer ne dorste nieman tier tijt
Lachen noch spelen om uwen wille.’⁺
Ende Behort seidem doe vort al stille:
‘Here, mijn vrouwe die coninginne
Leeft doer u met droven sinne.’
Ende hi telde hem na desen
Al haer leven ende al hare wesen⁺
Ende dien rouwe dien si vor hem lieden
Dreef alsi van danen scieden.
Doe gaf hem Bohort dat vingerlijn
Datter coninge hadde gesijn,
Dat si hem beval ter selver stonde⁺
Te gevene dat hine vonde.
Ende hi seidem mede al
Dat hem die coninginne beval.
Hi nam tvingerlin mettien
Ende alsijt wel hadde besien⁺
Kendijt wel ende weende sere.
Ende hi seide: ‘Wel lieve here,

+ 12315

+ 12320

+ 12325

+ 12330

P/G

12318	kop	Ende	/h/i	seidem	doe vort al stille
	cor		| ⪕s⪖ |i	seid/⪕en⪖/em
	cor		→behort→	seidem
	Behort ] na dit woord is een punctus elevatus-achtig teken dat waarschijnlijk bedoeld is als versscheiding t.o.v. de leesaanwijzing voor vs. 12377 (kolom c).

12328	kop	Te geuene	dat [ menne ] vonde
	cor		dat →hine→
	hine ] na dit woord een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. vs. 12387 (kolom c).

W

12317 spelen: ‘zich vermaken’; om uwen wille: ‘vanwege u’. 12318 al stille: ‘fluisterend’, vgl. T. 12320 met droven sinne: ‘somber gestemd’. 12321 telde: ‘vertelde’. 12322 Al... wesen: ‘haar hele doen en laten’. 12323 vor hem lieden: ‘in hun tegenwoordigheid’. 12324 danen: ‘daar’. 12326 coninge: gezien vs. 11127-44 betreft het hier de ring die de koningin aan Bohort gaf, lees daarom coninginnen. 12327-8 Dat... vonde: ‘dat zij beval aan hem (L.) te geven zodra hij (Bohort) hem (L.) ontmoette’. 12330 Dat... beval: ‘wat de koningin hem (L.) opdroeg te doen’.

T

12318 al stille: het Ofr. (M iv, lxxvi, 15) legt meer nadruk op het feit dat Bohorts woorden alleen voor Lanceloets oren bestemd zijn: ‘Et il resgarde tout entour lui, car il ne voloit que nus l'oïst; et quant il voit qu'il n'a laienz fors els .III., si dist a Lancelot:’; S v, 76/4-5 (iets beknopter). 12325-30 Vgl. vs. 11127-48.

[p. 316]

Dit gebot ne mochtic niet doen nu.
Ic bem so siec, dat seggic u,
Dat ic niet en mach riden van siecheden.⁺
Ende alsic bem genesen mede
Moet ic met deser vrouwen gaen
Ende hare besicheit onder staen.
Hier bi dunct mi goet dattie een
Te hove wart vare van u tween⁺
Ende gi hare segt hoe ic vare
Ende segt mine avonture hare,
Bedi gi sult van desen
Bat dan enich ander man geloeft wesen.
Ende om bat geloeft te sine daer^+
+ Suldi mire vrouwen voren mijn haer,
Dat ic hebbe gedaen houden daertoe.’
Si waren daer wel ontfaen doe.
⁺ Sanderdages gereiddem wech te gane
Bohort, mar eer hi sciet dane⁺
Seidi tote Lancelote saen:

+ 12335

+ 12340

+ 12345

+ so

+ ende

+ 12350

P/G

12335

mochtic ] onder de m inktvlekje.

12340

staen ] na dit woord een dubbele punt met tussen beide punten een diagonaal lijntje, waarschijnlijk gezet door de corrector als versscheiding t.o.v. de leesaanwijzing voor vs. 12400 (kolom c).

12341

dattie ] onder de e inktvlekje.

12343	kop	Ende	÷h÷i hare segt hoe ic vare
	(kop), cor		<g>i

12346	kop	Bat dan enich ander		geloeft wesen
	cor		⪕man⪖

12351

wech te gane ] hs wechtegane

12352

eer ] boven de eerste e inktvlekje.

W

12335 Dit... nu: ‘aan dit gebod (nl. om naar de koningin te komen) kan ik nu geen gehoor geven’. 12340 hare... staen: ‘haar belangen behartigen’. 12343 hare: d.i. de koningin; hoe ic vare: ‘hoe ik het maak’. 12346 Bat: ‘meer’. 12348 voren: ‘brengen’. 12349 gedaen houden: ‘laten bewaren’ (vgl. voor deze constructie Dl. v, vs. 7419, 7790-1 en 7977-8). 12351 gereiddem: ‘maakte (Bohort) zich klaar om’.

T

12338-40 Zie T bij vs. 11731. 12345-6 Zie T bij vs. 10868-70.

[p. 317]

‘Here, ic hebbe jegen u mesdaen
Meer dan gi selve waent, seggic u.’
⁺ ‘Hoe es dat?’ sprac hi. ‘Dat segt mi nu.’
⁺ Bohort seide: ‘Here, ic saelt u toegen.⁺
Gedinct u iet dat quam vor uwen oegen
Een ridder gewapent tere steden
Ende die coninginne wech woude leden
Ende gi joesteret jegen hem daer?’
⁺ Lanceloet seide doe: ‘Dats waer.’⁺
‘Dat wasic, here,’ sprac hi,
‘Ende gi joesteret jegen mi.⁺
Here, ic ne kinde u niet.
⁺ Van dien dat mi daer af es gesciet

+ neve

+ ende

+ 12355

+ ende

+ 12360

+ F. 33V,c

+ ende

P/G

12354	kop		Here ic hebbe iegen v	me÷b÷daen
	kop			me<s>daen

12356	kop		Hoe es dat sprac hi		segt mi nv
	cor	neue		⪕dat⪖
	neve ] voor dit woord een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. vs. 12297 (kolom a).
	nu ] tussen dit woord en kolom c (vs. 12416) een vlekje.

12357	kop		Bohort seide		ic saelt v toegen
	cor	ende		→here →

12358	kop		Gedinct v		dat quam vor vwen oegen
	cor			⪕iet⪖
	uwen ] door de volgelopen liniëring lijkt de e onderstreept.

12361	kop		Ende gi ioesteret iegen	| da |	hem daer
	kop			-

12363	kop		D/oe/ wasic here sprachi
	cor		D⪕at⪖
	Dat ] voor de D inktvlekje, dat mogelijk een punt (als leesaanwijzing) van de corrector zou kunnen zijn.
	sprac hi ] hs sprachi

12365

Here ] er door vlek moeilijk leesbaar.

W

12357 toegen: ‘vertellen’. 12358 Gedinct u iet: ‘herinnert u zich soms’. 12361 joesteret: ‘vocht met de lans’. 12365 ic... niet: ‘ik wist niet dat u het was’. 12366 Van... gesciet: ‘voor hetgeen mij daardoor is overkomen (nl. dat ik met u gevochten heb)’.

T

12357-80 Zie T bij vs. 10874. 12358-61 Zie Dl. iv, vs. 53-237.

[p. 318]

Biddic u genaden nu, here.’^+
+ Lanceloet sprac: ‘Gi mesdoet sere
Dat gi u onderwint, bi mire trouwe,
Hant te slane an so hoge vrouwe
Ende gi verdinet wel daer an
U lijf te verliesene dan.^+
+ Ic verbiede u dat gi niet so cone
En sijt meer sulc overdaet te doene,
Bedi weet wel dat ic bi desen
Toter doet u viant soude wesen.’
⁺ Hi swoer dat hi hadde gesekert soe⁺
Dat hijt emmer doen moeste doe
Ende hi telde hem hoe
Dat hi was bracht daer toe.
Doe maecte Bohort sine vart
Metter joncfrouwen te Galvoie wart⁺
Ende Lioneel gebrachtene daer
Ende keerde tote Lancelote daer naer.
⁺ Lanceloet seide te hem: ‘Tuwaren,

+ 12365

+ ende

+ 12370

+ ende

+ ende

+ 12375

+ 12380

+ ende

P/G

12371	kop		Ende gi verdinet wel daer an	| v lijf |
	kop			-

12374	kop		Sijt meer sulc ouerdaet tedoene
	cor	←en←
	te doene ] hs tedoene

12381

Doe ] initiaal D, rood, 3 regels hoog, blauw penwerk; in de letter is de representant nog zichtbaar.

12385	kop		Lanceloet seide		hem tuwaren
	cor	ende		⪕te⪖

W

12367 genaden: ‘vergeving’. 12368-9 Gi... onderwint: ‘u deed er zeer verkeerd aan dat u het waagde’ (mesdoet en onderwint: presens historicum, vgl. Stoett, par. 244). 12370 Hant... vrouwe: ‘aanspraak te maken op een zo voorname dame’. 12371 verdinet wel: ‘zou zeker verdiend hebben’; daer an: ‘daarbij’. 12372 lijf: ‘leven’. 12373-4 Ic... doene: ‘ik verbied u ooit nog zo vermetel te zijn een dergelijke wandaad te begaan’. 12375 Bedi... desen: ‘want besef goed dat ik daardoor’. 12377 hi hadde gesekert: ‘hij zijn woord gegeven had’. 12378 emmer: ‘in elk geval’. 12381 Doe... vart: ‘toen ging Bohort op weg’. 12383 gebrachtene: ‘deed hem uitgeleide’.

T

12381-2 Vgl. vs. 11047-63. 12385-92 Vgl. voor Lioneels tocht vs. 12811-2 en Harms 1970, p. 263-4.

[p. 319]

Neve, gi moet te hove varen,
Te mire vrouwen, ter coninginnen,⁺
Van minen wegen ende troestense met minnen
Ende gi sult hare voren mijn haer
Ende thant hier weder keren daernaer,
Dat ic weten mach wat hars sal gescien.’
⁺ Lioneel voer te hove mettien.^+
+ Alse hi int hof quam, hi verstont
Dattie coninc voer jaegen tier stont.
Ende die coninginne was comen vort
Van daer si messe hadde gehort.
⁺ Tere venstren sat si ende mettien⁺
Heeft si Lionele versien,
Daer si herde blide af was:
⁺ Si waende wel seker wesen das
Dat hi har niemare brochte
Van hem dien si in hare gedochte⁺
Dan haer selven ne minde niet min.

+ 12385

+ ende

+ 12390

+ ende

+ .

+ 12395

+ want

+ 12400

P/G

12388	kop	Van minen	wege	ende troestense met minnen
	cor		wege<n>

12391	kop	Dat ic weten mach wat		sa÷s÷ gescien
	kop			sa<l>
	cor		→hars→

12397	kop	Tere venstren sat si		mettien
	cor		<.> ⪕ende⪖

12401	kop	Dat hi	h[ em ]	niemare brochte
	cor		h<ar>

W

12388 Van minen wegen: ‘namens mij’; met minnen: ‘liefdevol’. 12391 Dat... gescien: ‘opdat ik weten zal wat er met haar zal gebeuren (wat zij zal doen)’. 12393 verstont: ‘vernam’. 12394 voer jaegen: ‘op jacht was gegaan’. 12396 Van... gehort: ‘van de plaats waar zij de mis had bijgewoond’. 12401 niemare: ‘nieuws’. 12402 in hare gedochte: ‘in haar hart’. 12403 Dan... min: ‘niet minder dan zichzelf liefhad’.

T

12393-4 Deze verzen, die corresponderen met de vertellersopmerking ‘Et li rois ert celui jor alez chacier’ in het Ofr. (M iv, lxxvi, 18; S v, 77/3), zijn opmerkelijk omdat in vs. 11408-9 (overeenkomstig het Ofr.: M iv, lxxvi, 19; S v, 77/9-10) Lioneel nogmaals wordt meegedeeld dat de koning is gaan jagen.

[p. 320]

Doe ginc soe te haerre camere in
Ende dede die joncfrouwen uut gaen haestelike;
Si wouder wesen heimelike.
⁺ Alse Lioneel gebeet was daernare⁺
Vragedi waer die coning ware.
Hi was jagen, seiden si.
⁺ Daer na vragede Lioneel waer hi
Die coninginne vinden mochte.
⁺ Si seiden hem dat hise sochte⁺
In hare camere, si ware daer.
Hi ginc in die camere daernaer.
Als hi die coninginne sach, do seide hi:
‘Vrouwe, Lanceloet groet u bi mi.’
Ende si helsedene na desen⁺
Ende hietene wellecome wesen.
⁺ Si vragede wat Lanceloet dade.
⁺ Hi seide: ‘Wel, bider Gods genade,
Naden avonturen sonder waen
Die hem sider sijn over gegaen,⁺
Vrouwe, dat gine niet ne saget.’

+ ende

+ 12405

+ ende

+ ende

+ 12410

+ 12415

+ ende

+ .

+ 12420

P/G

12406

wouder ] boven de r een vlekje.

12408	kop	Vragedi waer die	conig[ inne ] ware
	cor		coni<n>g
	ware ] onder de w inktvlekje.

12409	kop	| S |i was iagen seiden si
	cor	←h←i
	Hi ] voor dit woord een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. vs. 12349 (kolom b).

12415	kop	Als hi die coninginne sach		seide hi
	cor		<.> ⪕do⪖

12417	kop	Ende	[ h ]i helsedene na desen
	cor		⪕s⪖i

W

12404 soe: deze Vlaamse vormvariant (vgl. Van Loey i, par. 28 bij e) wordt door de corrector gewoonlijk in si omgezet. 12405 joncfrouwen: blijkens het Ofr. (M iv, lxxvi, 18; S v, 77/8) gaat het hier om meerdere jonkvrouwen, zodat de afgekorte vorm (ioncf’) als het meervoud jonkvrouwen opgelost is. 12406 heimelike: ‘ongestoord’ (zodat zij vrij met Lioneel kon spreken). 12407 gebeet: ‘afgestegen’. 12408 coning: zie voor deze ongebruikelijke vorm P/G. 12412 sochte: ‘moest zoeken’. 12416 bi: ‘via’. 12417 helsedene: ‘omhelsde hem’. 12419 wat Lanceloet dade: ‘hoe het met L. ging’. 12420 bider Gods genade: ‘door (dankzij) de genade Gods’. 12421-3 Naden... saget: ‘de gebeurtenissen in aanmerking genomen die hem zijn overkomen, vrouwe, in de tijd dat u hem niet zag’.

[p. 321]

⁺ Dar na die coninginne vraget:⁺
‘Nes hi dan niet al gesont?’
⁺ ‘Neen hi, vrouwe, nu ter stont
Also wel alse mi lief ware.’^+
+ Die coninginne seide daer nare:
‘Het es onlanc dat hier was
Ene joncfrouwe die gewoech das
Dat hi al gesont was.’ ‘Ende hi
Heeft siec geweest siden,’ seide hi,^+
+ ‘Hi heeft geweest in sulker noet
Dat wonder es hinen ware doet.’
Ende hi vertellede hare met allen
Davonture die hem was gevallen.
Alse die coninginne dat verstoet,⁺
Si wart so drove in haren moet
Dat sine mochte spreken een wort.
Doe seide hare Lyoneel vort

+ .

+ F. 34R,a

+ .

+ 12425

+ .

+ 12430

+ want

+ 12435

P/G

12424	kop	Dar na die	conin÷c÷	vraget
	cor		conin<ginne>

12430

das ] boven de d inktvlekje.

12431	kop	Dat hi al gesont was		ende hi
	(kop), cor		<:>

12432	kop	Heeft siec geweest siden seide	÷si÷
	cor		<h> <i>
	hi ] de corrector heeft si veranderd in een h door de i te verlengen tot de rechterpoot van de h, waarbij de oorspronkelijke lange s als de stok van de h dienst ging doen.

12434

ware ] boven re inktvlekje.

12437

Alse ] initiaal A, blauw, 3 regels hoog, rood penwerk.

12438	kop	S| o | wart so droue in haren moet
	cor	S⪕i⪖

12439	kop	Dat sine	mochte/n/ spreken .i. wort
	cor		mochte
	een ] hs .i.

W

12425 al: ‘helemaal’. 12426-7 Neen... ware: ‘Nee, vrouwe, (hij is) nu niet zo gezond als mij lief zou zijn’. 12429 onlanc: ‘kort geleden’. 12430 gewoech: ‘vertelde’. 12432 siden: ‘daarna’, ‘sindsdien’. 12433-4 Hi... doet: ‘hij is er zo slecht aan toe geweest dat het een wonder is dat hij niet dood is gegaan’. 12435 met allen: ‘volledig’. 12436 gevallen: ‘overkomen’. 12438 drove in haren moet: ‘verdrietig’.

T

12429-31 Zie vs. 11777-853. 12436 Net als in vs. 12305-6 duidt het Mnl. hier zeer beknopt aan wat Lioneel vertelt, terwijl het Ofr. de gebeurtenissen rond Lanceloets vergiftiging uitgebreider samenvat, zie M iv, lxxvi, 19; S v, 77/21-25.

[p. 322]

Hoe hem die huyt af ginc met allen
Ende hoe hem af waren gevallen⁺
Al sine naglen mede,
Van handen ende van voeten bede,
Ende uten hoefde al sijn haer
Ende hoe hijt hare brachte daer
In ene bosse yvorijn,⁺
Dat hi te bat geloeft soude sijn.
⁺ Die coninginne seide: ‘Ic weet u
Betren danc daer af nu
Dan een man die mi geven woude
C marc van sinen goude.’^+
+ Ende alse hi ontwapent was daer nare
Gaf hi hare die bosse metten hare.
⁺ Si ontdeedtse doe ende na dien
Dat si dat haer hadde gesien
Nam sijt ende leit an haer oegen⁺
Ende begonste also grote bliscap te togen
Alse ochte dat selve haer ware
Van enen helichgen martelare.
Al dien dach dore bleef daer binnen
Lyoneel metter coninginnen.⁺

+ 12440

+ 12445

+ .

+ 12450

+ .

+ ende

+ 12455

+ 12460

P/G

12444	kop	Van handen ende van voeten	[ m ]ede
	cor		⪕b⪖ede

12451	kop	Dan	[ nie ]man die mi geuen woude
	cor		⪕.i.⪖man
	een ] hs .i.

12457	kop	/Eyschede/ sijt ende leit an haer	oege
	cor	←nam←	oege<n>

12458	kop	Ende begonste also grote bliscap		togen
	cor		⪕te⪖

12460

helichgen ] eli minder goed leesbaar door vlek.

12462

Lyoneel ] onder de slot-1 een inktvlek.

W

12447 ene bosse yvorijn: ‘een ivoren bus’. 12448 Dat... sijn: ‘opdat hij des te beter (eerder) geloofd zou worden’. 12449-50 Ic... danc: ‘ik ben u dankbaarder’. 12452 C marc: ‘honderd pond’ (bedoeld is: een enorme hoeveelheid). 12453 ontwapent: ‘van zijn wapenrusting ontdaan’. 12455 ontdeedtse: ‘opende haar’. 12457 leit an hare oegen: ‘hield het tegen haar ogen (oogleden)’. 12458 te togen: ‘aan de dag te leggen’.

[p. 323]

⁺ Vor die maeltijt quam al dare
Een sciltknecht die seide hare:
‘Vrouwe, u ontbiet mijn here
Dat hi niet ne coemt tavont mere.
Hi blijft inden bosch ende ontbiet u⁺
Dat gi u tavont te gemake doet nu
Ende ghi also groet hof ende mare
Hout ocht hi hier selve ware.’
⁺ Die coninginne seide si soude.
Si sprac te Lyonele also houde:^+
+ ‘Lieve vrient, raet mi wat ic doen mach:
⁺ Ic en gecreech noit op enen dach
Te gere dinc wille so groet
Als ic hebbe om Lansloet
Te siene cortelike; ne sie ics niet,⁺
Ic salre om sterven wat soes gesciet.
Ende ic soudene gerne sien
In sulker manieren, mocht mi gescien,
Dat niet ne wisten van dien done
Die coninc noch die barone⁺
Noch ieman oec, sonder ic ende gi.’
‘Ic sal u wel visieren,’ sprac hi,⁺

+ ende

+ 12465

+ ende

+ 12470

+ ay

+ want

+ 12475

+ 12480

+ F. 34R,b

P/G

12463	kop		Vordie[ n ] maeltijt quam al dare
	cor	ende	Vordie
	Vor die ] hs (kopiist) Vordien ; boven de n een inktvlek.
	maeltijt ] boven ijt twee inktvlekken.

12469	kop		Ende		hi also groet hof ende mare
	cor			⪕g⪖	hi

12473

ic doen ] hs icdoen

12477	kop		Te siene cortelike		ne sie ics niet
	cor			<.>

12478

Ic ] voor dit woord een inktvlekje.

12484

sprac hi ] hs sprachi

W

12465 u... here: ‘mijn heer (de koning) laat u weten’. 12466 tavont mere: ‘vanavond’. 12467 ontbiet: ‘verzoekt’. 12468 Dat... nu: ‘dat u zich vanavond vermaakt’. 12469 groet hof ende mare: ‘uitgebreid en eervol hof’. 12472 also houde: ‘direct’. 12474 gecreech: ‘kreeg’. 12475 wille: ‘verlangen’. 12477 cortelike: ‘spoedig’; ne... niet: ‘zie ik er (nl. van L.) niets van’, vgl. Stoett, par. 161. 12478 wat soes gesciet: ‘wat er ook gebeurt’. 12480 mocht mi gescien: ‘als dat zou kunnen’. 12481 done: ‘zaak’. 12483 ieman oec: ‘wie dan ook’; sonder: ‘behalve’. 12484 visieren: ‘uitleggen’.

[p. 324]

‘Hoe gi sult moegen comen te dien
Dat gi u ende hem sult te hope sien,
Dat niemen weten en sal mee⁺
Dan ic ende allene gi twee.’
⁺ Die coninginne seide: ‘Nu segt hoe.’
⁺ Hi seide: ‘Tbeste dat icker weet toe
Dat es in deser manieren,
Dat gi enen tornoy doet visieren,⁺
Ende gi sult wel dese dinc
Gecrigen anden coninc,
Ende hi si ter octaven sonder zage
Van Sinte Marien Magdalenen dage.
Daer sullen van allen siden⁺
Ridders vergaderen tien tiden.
⁺ Alse tridderscap daer sal wesen
Ende die tornoy beleeft, binnen desen

+ 12485

+ .

+ .

+ 12490

+ 12495

+ ende

P/G

12485

te dien ] hs tedien

12486	kop		Dat gi v ende hem sult		sien
	cor			→te hope→
	hope ] na dit woord een punctus elevatus-achtig teken dat waarschijnlijk bedoeld is als versscheiding t.o.v. vs. 12547 (kolom c).

12494

coninc ] ni dichtgelopen.

12495	kop		Ende hi si ter octauen sonder	| d |age
	cor			⪕z⪖age

12499	kop		Alse tridderscap daer sal wesen
	cor	→ende→

W

12486 te hope: ‘samen’. 12487 Dat... mee: ‘hetgeen verder niemand zal weten’. 12491 in deser manieren: ‘op deze wijze’, ‘als volgt’. 12492 visieren: ‘organiseren’. 12494 Gecrigen anden coninc: ‘van de koning gedaan krijgen’, vgl. MNW 2, 1177. 12495-6 Ende... dage: ‘en het (toernooi) moet zonder mankeren plaatsvinden op de laatste (achtste) dag van de viering van het feest van Maria Magdalena (22 juli), vgl. T en vgl. voor sonder zage P/G en MNW 7, 54. 12498 vergaderen: ‘samenkomen’. 12499 tridderscap: ‘de verzamelde ridders’. 12500 beleeft: ‘gehouden zal worden’, vgl. MNW 1, 844 bij 2.

T

12489 In het Ofr. (M iv, lxxvi, 21) zegt de koningin hier bovendien alvast dat zij zal doen wat Lioneel haar aan zal raden: ‘Dites, fait ele, et je le ferai a vostre lox’; S v, 78/10. 12495-6 Aangezien de gedenkdag van Maria Magdalena 22 juli is, zal het toernooi op 29 juli - op de achtste dag van de viering - plaatsvinden. Zie voor het begrip ‘octaaf’ LTK, dl. 9, 1127. Vgl. T bij vs. 10948.

[p. 325]

Sullen wi comen hier binnen,
So dat ons nieman en sal kinnen.^+
+ Dus suldine spreken ende hi u.
Ende om dit wel te heelne so biddic nu
Dat gi dit hout bedect al
Tote dien dattie die tornoy wesen sal.’
Dus bespraken si die sake⁺
Ende waren dien avent te gemake.
Sander dages als comen was die coninc
Spraken die coninginne van deser dinc:
‘Here, ic bem drove int herte mijn
Om Waleweine ende die met hem sijn,⁺
Dat si ne weten gene niemare
Van Lancelote. Ic woude hem cont ware
Die niemare die hier int hof
Die joncfrouwe brochte lest daer of.’
⁺ ‘Ic wout oec wel,’ seide die coninc.^+
+ ‘Gi sult doen,’ sprac si, ‘ene dinc:

+ 12500

+ al

+ 12505

+ 12510

+ mer

+ 12515

+ here

P/G

12504	kop	Ende om dit wel te heelne		bid÷e÷ic nv
	cor		⪕so⪖	bid<d>ic
	biddic ] de corrector heeft de e van de kopiist veranderd in een d door de stok van een d toe te voegen. Rechts boven de c staat een inktstip.

12508

avent ] de t valt samen met de tweede poot van de n.

12509

Sander ] initiaal S, rood, 2 regels hoog, blauw penwerk.

12514	kop	Van lancelote		ic woude hem cont ware
	kop, cor		<.>

W

12501 hier binnen: ‘hier (in het hof te Kameloet)’. 12502 So: ‘op een zodanige wijze’; kinnen: ‘herkennen’. 12504 te heelne: ‘geheim te houden’. 12505 hout bedect al: ‘strikt geheim houdt’. 12506 dattie die: lees dattie. 12508 waren [...] te gemake: ‘vermaakten zich’; het Ofr. luidt hier: ‘et jouent assez et gabent toute la nuit’ (M iv, lxxvi, 21; S v, 78/18). 12510 Spraken: ‘sprak met hem’. 12513 Dat: ‘omdat’. 12514 hem cont ware: ‘dat hun bekend was’. 12516 lest: ‘laatst’. 12518 sult: ‘kunt’.

T

12509 Het Ofr. vertelt hier meer over de komst van de koning: M iv, lxxvi, 22: ‘L'andemain vint li rois del bois; et quant la roine le vit, se li ala a l'encontre et li dist que bien soit il venuz et il vet oïr messe. Aprés disner, quant les tables furent levees, dist la roine au roi:’; S v, 78/18-22 is nog iets uitgebreider. Vgl. Besamusca 1991, p. 76-89. 12512 Zie T bij vs. 10742-3. 12516 In plaats van het vage lest heeft het Ofr. ‘avant ier’ (M iv, lxxvi, 22; S v, 78/24). Dergelijke vervaging van de tijd (en de chronologie) komt veelvuldig voor in de tekst, vgl. Besamusca 1991, p. 95-100.

[p. 326]

Gi sult doen sonder meren
Enen tornoy creyieren
Ter octaven sonder sage
Van Sinte Marien Magdalenendage⁺
In die mersche van Kamaloet.
Ic wane wel, hort Lanceloet
Daer af spreken, dat hi comen sal
Ende so sullen die andre al
Die in die queste sijn gevaren.’^+
+ Die coninc seide: ‘Vrouwe, ic wilt wel, tuwaren.’
⁺ Die coninc sende ute thant
Boden al dore dat lant,
Dattie tornoy also soude wesen
Alse gi hier hebt gelesen.⁺
Die coninginne es weder gegaen
Tote Lyonele ende seide saen:
‘Vart alse gi wilt, het sal also wesen

+ 12520

+ 12525

+ .

+ ende

+ 12530

P/G

12519	kop		Gi sult doen	/in deser manieren/
	cor			⪕sonder meren⪖

12520	kop		[ Doen ]	enen tornoy creyieren
	cor		-

12526

al ] hs as; evidente verschrijving van de kopiist.

12528	kop		Die coninc seide		ic wilt wel tuwaren
	cor	.		⪕vrouwe⪖

W

12519 sonder meren: ‘onmiddellijk’; deze vertaling, waarbij meren opgevat wordt als spellingsvariant van merren, is gezien de context waarschijnlijker dan ‘op onovertrefbare wijze’, een vertaling die van meren uitgaat, zie MNW 4, 1444 en 1465. 12520 creyieren: ‘uitroepen’, ‘aankondigen’. 12521-2 Ter... Magdalenendage: zie T bij vs. 12495-6. 12523 mersche: ‘veld’. 12524 Ic wane wel: ‘ik ben ervan overtuigd’. 12527 Die... gevaren: ‘die op zoektocht (naar L.) zijn gegaan’. 12532 Alse... gelesen: ‘zoals u hier hebt gelezen’ (vgl. T).

T

12532 Alse gi hier hebt gelesen: deze zinsnede, die in het Ofr. (M iv, lxxvi, 23; S v, 78/32-3) ontbreekt, verwijst naar vs. 12520-23, waar plaats en dag van het toernooi genoemd worden. Dergelijke publiekgerichte opmerkingen komen vaak voor in de tekst. Gewoonlijk richten zij zich tot de toehoorder(s), bijv. Dl. iv, vs. 11, 2929-30, 4812-3, Dl. v, vs. 9719, Dl. vi, vs. 11514, 13536. Alse gi hier hebt gelesen duidt echter op een publiek van lezers. Vergelijkbaar met vs. 12532 zijn: Dl. iv, vs. 2702, Dl. v, vs. 8252-3, 8764 en Dl. vi, vs. 13618. Zie voor het horen-lezen-probleem Besamusca 1991, p. 112-120 en Scholz 1980.

[p. 327]

Alse gi visieret van desen.
Groet mi uwen neve sere⁺
M warf ofte mere
Ende segget hem oec dat hi
Indelike ten tornoye si.’
⁺ Hi voer denen. Als hi quam
Daer Lanceloet was, hi vernam⁺
Dat daer IV pawelgone stonden.
Hi sat af ende heft sijn part gebonde.
⁺ Alse hi gebeet was, hi ginc thant⁺
Daer hi Lanslote herde siec vant.
⁺ Hi seide tote hem: ‘Here, wat doedi?’^+
+ ‘Ic genese crankelike,’ seide hi,
⁺ ‘Die joncfrouwe die mijns ware nam
Es so siec, also dat si ne quam
Hier niet, des sijn III dagen nu.
⁺ Dus varic qualike, seggic u.’^+
+ Hi seide: ‘Ic bem drove van desen,
Mar also Onse Here wille moet wesen.’
⁺ Daer na seidi hem niemare

+ 12535

+ .

+ 12540

+ ende

+ F. 34R,c

+ .

+ 12545

+ .

+ want

+ al

+ 12550

+ .

+ ende

P/G

12542	kop		Daer lanceloet was		hi vernam
	cor			<.>

12543	kop		Dat daer .iiij. pawelgone	/tien/	stonden
	cor			-

12544	kop
	cor		↓Hi sat af ende heft siin part gebonde↓

12545

Alse... thant ] de stokken van een aantal letters uit deze regel zijn verlengd.

12548

seide hi ] hs seidehi

12550	kop		Es so siec		so dat si ne quam
	cor			⪕al⪖	so

12555	kop		Daer na seidi	h/are/	niemare
	cor	ende		h⪕em⪖

W

12536 visieret: ‘bedacht’. 12537 mi: ‘namens mij’. 12538 M warf: ‘duizend maal’. 12540 Indelike: ‘in elk geval’. 12541 Hi voer denen: ‘hij vertrok van die plaats’, zie MNW 2, 122, waar denen als een onjuiste vorm van danen wordt beschouwd. 12543 pawelgone: ‘tenten’. 12544 sat af: ‘steeg af’; gebonde: lees gebonden: ‘vastgebonden’. 12545 gebeet: ‘afgestegen’. 12547 wat doedi: ‘hoe gaat het met u’. 12548 crankelike: ‘nauwelijks’. 12549 die... nam: ‘die mij verzorgde’. 12550 so: ‘eveneens’; also dat: ‘zodat’. 12551 des... nu: ‘dat (nl. dat zij L. bezocht) is nu drie dagen geleden’, vgl. Stoett, par. 170. 12552 Dus varic qualike: ‘daarom gaat het slecht met mij’. 12554 Mar... wesen: ‘maar zoals God (het) wil, moet het zijn’.

[p. 328]

Vander coninginnen, hoet stont met hare
Ende hoe die tornoy wesen sal⁺
Ende hi dor sinen wille was gemaect al
Ende hoe die coninginne emmer woude
Dat hi daer comen soude.
⁺ ‘Ay, God Here,’ seide Lanceloet saen,
‘Waer omme heeft mijn vrouwe dit gedaen?⁺
Ic bem so siec ende so swaer
Ende die termt es hier so naer
Datter mar ene maent toe en es.
Ic hebbe grote sorge des
Dat icker niet te tide sal comen,^+
+ Bedi oc dat ic hebbe ondernomen
Deser vrouwen saken, die ic eere
Ten inde moet bringen eer ic kere.’
Doe begonsti claegen van desen
Ende omme sine siecheit drove te wesen.^+
+ Lioneel ginc daer die joncfrouwe lach
Int pawelgoene. Ende als sine sach

+ 12555

+ .

+ 12560

+ 12565

+ . ende

+ 12570

+ . ende

P/G

12560	kop		Dat		daer	/lanceloet/	comen soude
	cor			→hi→		-

12566	kop		Jc	/en hadde/ grote sorge des
	cor			→hebbe→

12568	kop		Bedi		dat ic hebbe ondernomen
	cor	. ende		⪕oc⪖
	hebbe ] na dit woord een inktvlek.

12569	kop		Deser vrouwen saken	die [ n ] ic eere
	cor			die

12572	kop		Ende omme sine siecheit droue		wesen
	cor			⪕te⪖

12574	kop		Jnt pawelgoene		als sine sach
	cor			<.> ⪕ende⪖

W

12558 Ende... al: ‘en dat het (toernooi) louter omwille van hem (L.) georganiseerd was’. 12559 hoe: ‘dat’; emmer: ‘met alle geweld’. 12563 swaer: ‘zwak’. 12564 die termt: ‘het tijdstip (van het toernooi)’; naer: ‘nabij’. 12565 Datter... es: ‘dat er tot het tijdstip slechts een maand rest’. 12566 Ic... des: ‘ik maak mij er grote zorgen over’. 12568-9 Bedi... saken: ‘ook al omdat ik de zaak van deze vrouwe op mij genomen heb’. 12569 eere: ‘eerst’. 12570 Ten... kere: ‘moet volbrengen voor ik terugkeer (naar het hof)’.

T

12568-70 Zie T bij vs. 11731.

[p. 329]

Wart hare te moede bi dien
Ocht si Lancelote hadde gesien,
So gelijc was hem Lyoneel;⁺
Ne haddi niet minder geweest een deel,
Men haddese cume moegen onderkinnen.
⁺ Alsi Lyoneele sach daer binnen
Begonste si te wenen herde sere.
⁺ Hi seide: ‘Wat doedi?’ Ende si seide: ‘Here,⁺
Ic sterve.’ Bedi si was bevaen
Sere met minnen sonder waen,
Meer dan ieman mochte wesen.
Ende si seide oc tote desen:
‘Hets mi leet, ende meer om ander liede, seggic u,⁺
Dant es om mi selven nu,
Want ane mine doet, sijt seker dies,
Sal hebben al die werelt verlies
Vanden besten ridder die mach wesen,

+ 12575

+ ende

+ .

+ 12580

+ 12585

P/G

12575	kop		Wart hare te moede		bi dien
	cor			<.>

12578

een ] hs .i.

12580	kop		Als| e | lyoneel	sach daer binnen
	cor	ende	Als⪕i⪖ lyoneel⪖e⪖

12581	kop		Begonste si		wenen herde sere
	cor			⪕te⪖

12582	kop		Hi seide wat doedi		s| o | seide here
	cor	.		<ende>	s⪕i⪖

12583	kop		Jc sterue		bedi si was beuaen
	cor			<.>

12586	kop		Ende si seide		tote desen
	cor			⪕oc⪖

12587	kop		Hets mi leet		meer om ander		seggic v
	cor			<.> ⪕ende⪖		/⪕man⪖/
	cor					⪕liede⪖

12588	kop		Dan	es om mi seluen nv
	cor		Dan⪕t⪖

W

12575 Wart... dien: ‘kreeg zij (daardoor) de indruk’. 12576 Ocht: ‘dat’. 12578 minder: ‘kleiner’; een deel: ‘een beetje’. 12579 cume: ‘nauwelijks’; onderkinnen: ‘onderscheiden’. 12582 Wat doedi: ‘hoe gaat het met u’. 12583-4 Bedi... minnen: ‘want zij was uitermate verliefd’. 12586 tote desen: ‘hierover’. 12587 Hets mi leet: ‘het doet mij verdriet’. 12588 Dant es: hier is mi leet (vs. 12587) samengetrokken: ‘dan het mij verdriet doet’. 12589 ane: ‘door’.

[p. 330]

Dien ic wel soude hebben genesen.’^+
+ Doe vragede Lyoneel hare
Waer af die siecheit haer comen ware.
⁺ Die joncfrouwe antworde hem dan:
‘Des ne seggic u niet noch andren man,
Mar ene sake al sonder waen⁺
Mogedi uwen here doen verstaen:
Dat hi met sire scoenhede
Hem selven doet ende enen andren mede.’
⁺ Si weende ende si dreef groet mesbaer
Ende seide al stillekine darnaer:⁺
‘Ay mi, wat sal ic doen? O wach,
Dat ic noit sine scoenheit en sach.’
⁺ Lyoneel horde der joncfrouwen tale⁺
Ende verstont hare meninge wale.
Nochtan nedijt hare niet verstaen.^+
+ Hi seide dat hi soude gaen
Tote sinen here ende hi hem al bloet
Seggen soude dat si hem ontboet.
Ende alsi en wech gaen soude

+ 12590

+ .

+ .

+ 12595

+ ende

+ 12600

+ .

+ F. 34V,a

+ 12605

+ mer

P/G

12598	kop	Mogedi uwen	h÷a÷re doen verstaen
	kop, cor		h<e>re

12600	kop	Hem seluen doet ende		andren mede
	cor		⪕.i.⪖
	enen ] hs .i.

12602

al stillekine ] hs alstillekine

12604	kop	Dat ic noit sine scoenheit		sach
	cor		⪕en⪖

12606

wale ] na dit woord een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. de leesaanwijzing voor vs. 12667 (kolom b).

12609

here ende ] hs hereende

12610	kop	Seggen soude dat	[ h ]i hem ontboet
	cor		⪕s⪖i

W

12594 Waer... ware: ‘waardoor zij ziek geworden was’. 12596 Des... niet: ‘daarover vertel ik u niets’. 12601 si... mesbaer: ‘zij jammerde hevig’. 12602 al stillekine: ‘zachtjes’. 12603-4 O... sach: ‘helaas, had ik zijn schoonheid maar nooit gezien’. 12605 tale: ‘woorden’. 12606 verstont... wale: ‘begreep haar bedoeling precies’, ‘begreep precies wat zij wilde’. 12607 nedijt: lees ne dedijt: ‘liet hij het’; verstaen: ‘merken’. 12609 al bloet: ‘onomwonden’. 12610 dat... ontboet: ‘wat zij hem (d.i. Lanceloet) meedeelde’, evenals in het Ofr. (M iv, lxxvi, 25; S v, 79/25-26) is ook ‘wat zij hem (d.i. Lioneel) opdroeg’ mogelijk.

[p. 331]

Riep sine weder ende seiden also houde:^+
+ ‘Segget hem, hine hebbe betren raet,
Dat hem binnen VIII dagen te stervene staet,
Dat sonde es ende grote scade,
Laet hi bi fauten van rade
Hem selven sterven sonder waen.’^+
+ Lioneel es te Lancelote gegaen
Ende seide: ‘Hoe gevoeldi u, here?’
⁺ Lanceloet seide: ‘Ic bem siec sere
Ende mi dunct ic arge emmertoe.
⁺ Ic was een deel genesen doe⁺
Die joncfrouwe siec wart, die mijns plach
Ware te nemene eer si siec lach.’
⁺ Lioneel seide hem al bloet
Dat hem die joncfrouwe ontboet.
⁺ Hi verstont wel hare meninge⁺
Ende te mayerde hem om die dinge.

+ 12610

+ . here

+ 12615

+ .

+ .

+ mer

+ 12620

+ . ende

+ .

+ 12625

P/G

12612	kop		Riep | en | sine		ende seiden also houde
	cor		Riep	→weder→
	weder ] voor dit woord een punt van de corrector als scheiding t.o.v. het laatste woord van de regel (houde); na dit woord een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. vs. 12673 (kolom b).

12614

dagen te stervene staet ] hs dagentesteruenestaet

12615	kop		Dat sonde es		ende grote scade
	kop, cor			<.>

12616	kop		Laet	hi[ jt ] bi fauten van rade
	cor			hi

12622	kop		Jc was een deel genesen		doe
	cor	mer		<.>

12623	kop		Die ioncfrouwe siec wart die mijns		plach
	cor			<.>

12626

ontboet ] na dit woord een punt van de corrector, waarschijnlijk bedoeld als versscheiding t.o.v. de leesaanwijzing voor vs. 12687 (kolom b).

W

12612 weder: ‘terug’. 12613 hine... raet: ‘als hij geen redmiddel kan vinden’. 12615 Dat... scade: deze zinsnede kan zowel met vs. 12613-4 als met vs. 12616-7 verbonden worden. In het eerste geval is de vertaling van Dat ‘hetgeen’; in het tweede geval betekent Dat ‘en dat het’. Vgl. M iv, lxxvi, 25 en S v, 79/26-28; grote scade: ‘een groot verlies’. 12616 bi... rade: ‘door gebrek aan hulp’ (de jonkvrouwe is immers vanwege haar onbeantwoorde liefde te ziek om hem te helpen). 12621 ic arge emmertoe: ‘ik word steeds zieker’. 12623-4 die... nemene: ‘die mij verzorgde’. 12626 Dat hem [...] ontboet: zie vs. 12610. 12628 te mayerde hem: ‘was verlegen (met)’, vgl. MNW 8, 213 bij 11, 1.

[p. 332]

⁺ Lyoneel seide tot hem: ‘Here,
Wat helpt verholen mere?
Het staet an u: wildi, gi moget leven
Ende wildi, gi moeges begeven.⁺
Die joncfrouwe mint u also sere
Alse joncfrouwe minde man noyt ere
Ende om u heeft si die siechede
Ende sal sterven, weet ic wel, mede,
Gine octroyiertse te minnen nu.⁺
Hier bi hebt goeden raet, dat radic u,
Dat gise van sterven nu ter tide
Bescudt ende gise mint ob ander side,

+ . ende

+ 12630

+ 12635

P/G

12630	kop	Wat	help	verholen mere
	cor		help⪕t⪖

12631	kop	Het staet an v		wildi gi moget leuen
	cor		<.>

12637	kop	Gine octroyiertse te	minne	nv
	cor		minne<n>
	octroyiertse ] ottroyiertse is als lezing eveneens mogelijk.

12638	kop	Hier bi hebt		raet dat radic v
	cor		⪕goeden⪖
	raet ] de t is dichtgelopen.

12639	kop	Dat gise van	[ dode ]	nv ter tide
	cor		⪕steruen⪖

12640	kop	Bescudt		ende gise		ob ander side
	kop, cor		<.>
	cor				→mint→
	mint ] na dit woord een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. vs. 12702 (kolom b).

W

12630 Wat... mere: ‘wat baat het, het langer te verbergen’, ‘wat heeft het voor zin er langer doekjes om te winden’, vgl. Duinhoven/Van Marle, 1973-4. 12631 Het staet an u: ‘het is aan u’. 12632 gi moeges begeven: ‘u kunt het opgeven (en sterven)’, ‘u kunt ervan afzien (verder te leven)’. 12636 mede: ‘ook’. 12637 Gine... nu: ‘indien u nu niet bereid bent haar lief te hebben’. 12638 Hier... raet ‘wees daarom verstandig’. 12639 Dat: ‘zodat’. 12640 Bescudt: ‘redt’; ob ander side: ‘daarnaast’, vgl. T.

T

12639-40 Het Ofr. (M iv, lxxvi, 26) spreekt hier van het redden van enerzijds het leven van de jonkvrouwe en anderzijds dat van Lanceloet: ‘(que vos aiez conseil) qu'ele soit sauvee de mort et vos d'autre part’; S v, 79/37-38.

[p. 333]

Want anders blivedi beide doet,
Dat jamer sal wesen ende scade groet⁺
Van hare, si es so goede ene joncfrouwe,
Ende oc van u, bi mire trouwe,
Die nu sijt sonder gelike
Die beste ridder van erderike.’
⁺ ‘Het en es gene dinc,’ sprac Lanceloet doe,⁺
‘Ine bem gereet dat icse doe
Om te behoudene der joncfrouwen lijf,
Want si es een scone wijf.
Ende ic bent oc sculdich te done, bedi
⁺ Si heeft mijn lijf behouden mi.^+
+ Si heeft dore mi gedaen meer dan
Noit joncfrouwe dede dor man,
Mar ter sake die si
Heesch, hort te groet verbot mi,

+ 12640

+ . neve

+ 12645

+ want

+ 12650

+ ende

P/G

12641	kop		Wat	anders bliuedi beidedoet
	cor		Wa<n>t
	beide doet ] hs beidedoet

12642

groet ] na dit woord een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. de leesaanwijzing voor vs. 12704 (kolom b).

12643

ene ] hs .i.

12644	kop		Ende		van v bi mire trouwe
	cor			⪕oc⪖

12651	kop		Ende ic bent		sculdich te done bedi
	cor			⪕oc⪖

12653	kop		Si heeft dore mi gedaen meer		dan
	cor	ende		<:>
	dan ] na dit woord een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. vs. 12715 (kolom b).

12654	kop		/Dan/	noit ioncfrouwe dede dor man
	cor		-

12656	kop		Heesch . hort		groet verbot mi
	cor			⪕te⪖

W

12642 scade groet: ‘zeer spijtig’. 12648 gereet: ‘bereid’. 12649 lijf: ‘leven’. 12651 sculdich: ‘verplicht’. 12653 dore: ‘voor’. 12656 Heesch: ‘vraagt’ (lees met MNW 8, 1536 bij 2 Heescht); hort... mi: ‘weerhoudt een te strikt verbod mij’.

T

12647-8 Het voorbehoud (‘sauve l'onor ma dame’, M iv, lxxvi, 26; S v, 80/1) dat Lanceloet hier in het Ofr. maakt, ontbreekt in de vertaling.

[p. 334]

Dat ic om gereande mesquame⁺
Die toe comen mochte minen lichame
En soude willen met enichgen sinne
Loesheit doen der minne
Die ic hebbe geloeft mire vrouwe,
Die es so hovesch ende so getrouwe.^+
+ Ic ne soude hare sonder waen
Gene logene willen doen verstaen,
Die ic so getrouwe hebbe vonden,
Ende si ne wares oc niet wardich tallen stonden.’^+
+ Doe seide Lyoneel: ‘Lieve here,⁺
Minnedi die coninginne so sere?’
⁺ Hi antworde: ‘Ic minne met trouwen
Meer dan mi selven mire vrouwen.’
⁺ ‘So soudi node wetende doen sake
Daer si bi ware tongemake?’^+
+ ‘Ic en daedt in genen rade;
Ic storve eer ict daede.’
⁺ ‘Es enichge dinc in erderike
Gine soutse doen gewillichlike
Om hare te bescermene vander doet?’^+
+ ‘Neent, entrouwen,’ seide Lanceloet.
⁺ ‘Ende of gi storvet, wat waendi
Dat si doen soude, segget mi?’
⁺ Hi seide: ‘Ic weet wel ende trouwe,

+ 12655

+ 12660

+ ende

+ F. 34V,b

+ .

+ 12665

+ . ende

+ .

+ 12670

+ .

+ . ende

+ 12675

+ .

+ .

+ .

P/G

12659	kop		Soude willen	[ doen ]	met enichgen sinne
	cor	←en←		-

12666	kop		Ende si		ware	wardich tallen stonden
	cor			⪕ne⪖	ware⪕s oc niet⪖

12680	kop		Dat si doen	soude/n/ segget mi
	cor			soude

W

12657 gereande mesquame: ‘generlei letsel’. 12659 met enichgen sinne: ‘in enig opzicht’. 12660 Loesheit... minne: ‘de liefde (zou willen) verzaken’, vgl. MNW 4, 782. 12663 hare: d.i. de koningin. 12664 logene: ‘onwaarheid’. 12665 vonden: ‘bevonden’. 12666 si... wardich: ‘zij (de koningin) zou het ook zeker niet verdienen’; tallen stonden: ‘in elk geval’. 12671-2 So... tongemake: ‘u zou dus met tegenzin bewust iets doen dat haar bedroefd zou maken’. 12673 in genen rade: ‘in geen geval’. 12676 Gine... gewillichlike: ‘dat u niet graag zou doen’. 12679 of: ‘indien’. 12681 ende trouwe: ‘en vertrouw erop’.

[p. 335]

Dat si sterven soude van rouwe.’⁺
Lioneel seide: ‘So radic u
Dat gi sect die joncfrouwe te minnen nu,
Enzie dat gi wilt dat si van desen live
Eer scede dan si levende blive.
⁺ Ic sal u oc mer seggen nu ter tijt:⁺
Gi sijt dat gi toter doet comen sijt,
Dese joncfrouwe en genese u,
Ende sine mach u niet genesen nu
Gine troestse van haren ongemake,
Ende sine nes siec om ander sake⁺

+ 12680

+ . here

+ 12685

+ 12690

P/G

12682	kop		Dat si steruen soude van	rouwe/n/
	cor			rouwe

12683	kop		Lioneel seide so	/prouic/ v
	cor			→radic→
	radic ] na dit woord een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. de leesaanwijzing voor vs. 12743 (kolom c).

12684	kop		/Seggedi die ioncfrouwe te	minne nv/
	cor		↓dat gi sect die joncfrouwe	te/n/ minnen nv↓
	cor			te

12685	kop		Dat gi wilt dat si van desen liue
	cor	←enzie←
	Enzie ] voor dit woord een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. vs. 12624 (kolom a).

12686

Eer ] hs Eeer ; evidente verschrijving van de kopiist.

12687	kop		Jc sal v		seggen nv ter tijt
	cor	. here		→oc mer→
	oc mer ] Voor deze woorden ontbreekt het gebruikelijke verwijsteken.

W

12684 sect: ‘zegt’, vgl. voor deze vorm, MNW 7, 907 en Van Loey 11, par. 112b. 12685 Enzie dat: ‘tenzij’; si: dit kan zowel naar de jonkvrouwe als naar de koningin verwijzen. In het Ofr. betreft de mededeling in vs. 12685-6 de koningin: M iv, lxxvi, 27: ‘vos amez mielz la mort ma dame que sa vie’; S v, 80/18-19. 12685-6 van... blive: ‘liever zou sterven dan dat zij in leven zou blijven’. 12688 Gi sijt: ‘u ziet’, zie vs. 11259 en 11311 en het Ofr.: M iv, lxxvi, 27: ‘Vos veez bien’; S v, 80/19-20. 12691 ongemake: ‘(liefdes)verdriet’, zie T. 12692 sine nes: lees sine es.

T

12688-94 Zoals uit deze hele episode blijkt, wordt de opvatting van de liefde als een (dodelijke) ziekte ver doorgevoerd. De jonkvrouwe zal sterven indien Lanceloet haar geen troost schenkt, haar liefde niet beantwoordt; alleen door haar zijn liefde te geven kan hij haar - en daardoor ook zichzelf en de koningin - redden.

[p. 336]

Dan om u allene, bi desen
Mogedise dan wel genesen.
⁺ Ne doedijs niet, soe es si doet,
Dat scade sal wesen alte groet
Ende oec groete jamerhede,⁺
Want alse gi bi ure quaethede
Doet sult wesen ende mijn vrouwe
Niemare zal horen van dien rouwe,
Ic weet wel waerlike, here,
Na dien dat si u mint so sere,⁺
Dat si altehant sal sterven.
⁺ Dus suldi alle III bederven,
Gi ende mijn vrouwe die coninginne
Ende dese joncfrouwe, uwe vrientdinne.
Dus salmen seggen sonder waen⁺
Na uwe doet dat gi hebt gedaen
Ongetrouwicheit bi desen,
Omdat bi u dan doet sal wesen
Die scoenste vrouwe van erderike
Ende die hogeste der gelike⁺
Ende die niet en hadde verdient des,
Ende oc die scoenste joncfrouwe, des sijt gewes,
Vander werelt ende die u dat leven
Ene warf heeft weder gegeven.

+ ende

+ 12695

+ 12700

+ al

+ 12705

+ 12710

P/G

12693	kop	Dan om v	allen		bi desen
	kop, cor			<.>
	cor		allen⪕e⪖

12704

III ] hs .iij

12708	kop	Na vwe doet dat	gi[ jt ] hebt gedaen
	cor		gi

12710	kop	Dat bi v dan doet sal wesen
	cor	←om←Dat

12712

Ende ] voor dit woord inktvlekje.

12714	kop	/Dattie/	scoenste ioncfrouwe des sijt gewes
	cor	⪕ende oc die⪖

12715	kop	Vander werelt		die v dat leuen
	cor		<.> ⪕ende⪖

W

12693 bi desen: ‘daarom’. 12696 scade: ‘een verlies’. 12698 bi ure quaethede: ‘door uw kwaadwilligheid’. 12702 Na dien dat: ‘aangezien’. 12704 bederven: ‘doodgaan’. 12709 Ongetrouwicheit: ‘trouweloosheid’. 12712 Ende... gelike: ‘en tevens de aanzienlijkste’.

[p. 337]

Gi sult hare oc loen geven daer af⁺
Dat si u dat leven weder gaf:
Gi sult hare daer over geven die doet.’
⁺ Alse dit verstont Lanceloet,
Hine wiste wat doen daermede,
Want redene ende goedertierenhede⁺
Vermaendene daer toe
Dat hi der joncfrouwen wille daede doe.
Ende hi duchte die doet tot tien,
Daer hi niet af en mochte ontflien,⁺
Het ne ware dattie joncfrouwe⁺
Hem genase, die in groten rouwe
Ende in groter siecheit op dien dach
Doer sinen wille te stervene lach.
Ende gave hi hare sine minne
So duchte hi die coninginne.^+
+ Hi seide tot Lyonele doe,
Ende hi weende emmertoe:
‘Lieve hertelike vrient, wat radi
Wat ic hier af doe?’ Doe seide hi:

+ 12715

+ ende .

+ 12720

+ F. 34V,c

+ 12725

+ 12730

+ .

P/G

12717	kop		Gi sult hare		loen geuen daer af
	cor			⪕oc⪖
	Gi ] voor dit woord een zeer vaag C-vormig teken, dat doorgestreept lijkt.

12720	kop		Alse dit verstont lanceloet
	cor	→ende .→
	ende . ] hs ende . ; de punt na ende is gezien de tussenruimte tot kolom c waarschijnlijk niet bedoeld als versscheiding, maar als leesaanwijzing.

12722	kop		Want redene		ende	ge[ t ] ÷ro÷ [ uwic ] hede
	(kop), cor			<.>
	cor					g⪕o⪖e⪕dertieren⪖hede
	goedertierenhede ] de corrector vormde de d uit de superscript o van getrouwichede.

12728	kop		Hem genase		in groten rouwe
	cor			<.> ⪕die⪖

12731

minne ] onder de m inktvlekje.

12736	kop		Wat ic hier af doe		doe seide hi
	cor			<⁝>

W

12717 loen: ‘beloning’. 12719 daer over: ‘daarvoor’. 12722 redene: ‘zijn verstand’; goedertierenhede: ‘zijn barmhartigheid’. 12723 Vermaendene daer toe: ‘drongen er bij hem op aan’. 12725 tot tien: ‘ook’. 12726 ontflien: ‘ontkomen’. 12730 Doer sinen wille: ‘omwille van hem’. 12734 Ende... emmertoe: ‘terwijl hij onafgebroken huilde’. 12735 hertelike: ‘dierbare’.

[p. 338]

‘Die raet es genomen van desen:⁺
Gi moet ter joncfrouwen wille wesen
Ocht gi sijt doet, dits waerheit fijn.’
⁺ Hi seide: ‘Ay God, hoe mach dat sijn
Dat ic plegen sal ontrouwen
Van minnen jegen mire vrouwen?’^+
+ Lyoneel antworde hem daer nare:
‘Hoe mach dat sijn dat gi hare
Sult doen sterven, die niet en heeft mesdaen,
Ende oc die joncfrouwe, die gi in staeden staen
Met rechte sout telker stede,⁺
Wilt oec doen sterven mede?
Wildi dus doen, die lieden souden
U daer bi over verradere houden.’
⁺ Lanceloet sweech al stille doe
Ende ne wister wat antworden toe.^+
+ Lyoneel sprac, als hi sweech stille:
‘Gi moet hier af doen minen wille.’
⁺ Hine antworde hem niet, mare
Hi weende met groten mesbare
Ende vloecte die wile dat hi⁺
Geboren was, bedi
Dat hi jegen sine meininge
Moeste doen al sulke dinge.
⁺ Alse hi geweent hadde een groet deel

+ 12735

+ .

+ 12740

+ . ende

+ 12745

+ .

+ 12750

+ . ende

+ . ende

+ 12755

+ ende

P/G

12738

wesen ] es dichtgelopen.

12741	kop	Dat ic plegen sal	on[ ge ]trouwen
	cor		ontrouwen

12746	kop	Ende		die ioncfrouwe die gi in staeden staen
	cor		⪕oc⪖

12749	kop	Wildi dus doen		die lieden souden
	cor		<⁝>
	souden ] onder de e vlekje.

12758	kop	Geboren was		bedi
	kop, cor		<.>

W

12737 Die... desen: ‘het besluit hierover is genomen’, ‘er zit niets anders op’. 12738 ter joncfrouwen wille: ‘de jonkvrouwe ter wille’. 12739 waerheit fijn: ‘de zuivere waarheid’. 12740 hoe... sijn: ‘hoe is het mogelijk’. 12742 jegen: ‘ten opzichte van’. 12745 niet: ‘niets’. 12746-7 Ende... stede: ‘en dat u ook de jonkvrouwe, die u eigenlijk altijd zou moeten helpen’. 12757 vloecte die wile: ‘vervloekte het uur’. 12758-9 bedi Dat: ‘omdat’. 12759 jegen sine meininge: ‘tegen zijn wil’. 12761 een groet deel: ‘een hele tijd’.

[p. 339]

⁺ Seidi: ‘Soete neve Lyoneel,⁺
Ic ne soude niet willen hier of
Doen sonder mire vrouwen orlof,
Noch om leven noch om doet.
Gi moet nu varen,’ sprac Lanceloet,
‘Te mire vrouwen ende tote desen⁺
Moetti hare vertellen mijn wesen.
Ende segt hare dat ic sterven moet toe
Emmer, het ne si also
Dat ic doe ere joncfrouwen wille. En trouwen,
Ic sal sterven, wille mijn vrouwe.’^+
+ Lyoneel sprac: ‘Ic ware
Nu geporret te varne tot hare,
Mar dat ict so berect sie,
Varic wech, dat ic mi ontsie
Dat gi sterven sult eer ic kere.⁺
Bi desen seggic u, lieve here,
Dat gi moet hebben corten raet.’
⁺ Mettien Lyoneel ter joncfrouwen gaet

+ do

+ 12760

+ 12765

+ 12770

+ . ende

+ 12775

+ .

P/G

12769

toe ] o dichtgelopen.

12771	kop		Ere ioncfrouwen wille en	trouwe
	cor	⪕→dat ic	doe→⪖	trouwe<n>
	Dat ic doe ] de corrector voegt de tekst in de rechtermarge boven de versregel (achter vs. 12770) toe en geeft de juiste plaats voor de invoeging (nl. voor Ere) aan d.m.v. een verwijsteken.

12777	kop		/Ende/	dat	i[ c ] steruen	s| a |l	eer ic kere
	cor		-		⪕g⪖i	s⪕v⪖l⪕t⪖

W

12763 niet: ‘niets’. 12764 orlof: ‘toestemming’. 12765 Noch... doet: ‘al is het een zaak van leven of dood’. 12767 tote desen: ‘wat dit betreft’. 12768 wesen: ‘toestand’. 12769 toe: ‘ook’. 12770 Emmer: ‘zeker’. 12772 wille mijn vrouwe: ‘indien mijn vrouwe dat wil’. 12773-4 Ic... hare: ‘ik zou al vertrokken zijn om naar haar toe te gaan’. 12775-6 Mar... ontsie: ‘als ik de toestand (nl. Lanceloets overlevingskansen) niet als zo hopeloos had beschouwd, dat ik, als ik wegga, vrees (dat)’. 12779 Dat... raet: ‘dat u krachtige (snelle) hulp geboden moet worden’. Ook de vertaling ‘dat u snel een besluit moet nemen’ is mogelijk, vgl. MNW 6, 972.

T

12780-98 Omdat Lioneel vreest dat langer uitstel Lanceloet noodlottig zal worden, belooft hij de jonkvrouwe hier namens Lanceloet dat deze haar zal gehoorzamen en dienen als haar ridder en haar geliefde, indien zij hem geneest. Lanceloet zelf heeft nog geen beslissing genomen. Vgl. ook vs. 12909-16.

[p. 340]

Ende seget har datse groet Lanceloet
Ende dat sine heeft vander doet⁺
Ene warf bescudt ende dat hi hare
Daer af sulken loen sculdich ware
Alse weder te gevene har leven.
‘Ende mogedire sulken raet toe geven⁺
Dat hi bi u al moege genesen,⁺
Gi moeget daer af wel seker wesen:
Gi sulter met moegen doen dan
Alse met uwen riddre vort an
Ende met uwen lieve wale.’
⁺ Alse die joncfrouwe verstont die tale,⁺
Hare was te moede altehanden
Ochte si Gode hadde in haren handen.
⁺ Si seide al versuchtende daer:
⁺ ‘Here God, eist waer
Dat hi mi ontbiet dese niemare?’^+
+ ‘Ja hi,’ seide Lyoneel tote hare.
⁺ ‘So bem ic dan geluckich sere:

+ 12780

+ F. 35R,a

+ 12785

+ . ende

+ 12790

+ ende

+ ay

+ 12795

+ .

+ .

P/G

12781	kop		Ende seget		datse groet lanceloet
	cor			⪕har⪖

12785	kop		Alse weder te geuene		leuen
	cor			→har→

12787	kop		Dat hi bi v		moege genesen
	cor			⪕al⪖

12794	kop		Ochte si	go| e |de hadde in	hare	handen
	(kop), cor				hare<n>
	cor			gode

12796	kop		Here god eist	/also/	waer
	cor	ay		-

12798

hare ] over de h inktvlekje.

W

12783 bescudt: ‘gered’. 12784 Daer af: ‘daarvoor’; sulken loen: ‘een zodanige beloning (wederdienst)’. 12785 Alse... leven: ‘als haar haar leven terug te geven’ (door haar met zijn liefde te redden van de dood). 12786 raet toe geven: ‘(red)middel op weten’. 12787 bi: ‘dankzij’; al: ‘volledig’. 12789 sulter met: ‘zult met hem’; hoewel het ongetwijfeld om Lanceloet gaat, is deze zinsnede geformuleerd als betrof het een object. 12791 wale: ‘zelfs’. 12792 die tale: ‘die woorden’. 12793 Hare... moede: ‘voelde zij zich’. 12794 Ochte: ‘alsof’; Ochte... handen: deze uitdrukking, die een extreem geluksgevoel aanduidt, wordt in het MNW (2, 2005-8; 3, 86-111) niet vermeld. Het Ofr. (M iv, lxxvi, 30) heeft dezelfde formulering: ‘qu'il li est bien avis qu'ele tiengne Deu entre ses mains’; S v, 81/25-26. 12797 ontbiet dese niemare: ‘dit nieuws meedeelt’.

[p. 341]

⁺ Ic hebbe dat ic mest begarde noit ere
Ende mi ne sal negene siechede
Vort meer deren mede,⁺
Bedi die bliscap van mire herte
Doet mi vergeten alle smerte.’
Si begonste hare thant te cleden
Ende om dar te gane gereden,
Tote Lancelote al sochte.⁺
Si dede hare ten siensten dat si mochte
Ende si es te Lancelote gegaen
Scone gepareert sonder waen.
Ende Lyoneel voer metter vart

+ want

+ 12800

+ 12805

P/G

12800	kop		Jc hebbe dat ic		begare	noit ere
	cor	want		→mest→	begar⪕d⪖e
	mest ] na dit woord een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. vs. 12861 (kolom b).

12801	kop		Ende mi ne sal	nege[ r ]e siechede
	cor			nege⪕n⪖e

12802	kop		Vort meer	[ meer ]	deren mede
	cor			-

12805	kop		Si begonste hare thant		cleden
	cor			⪕te⪖

12806	kop		Ende om		te gane gereden
	cor			⪕dar⪖

W

12800 dat... ere: ‘wat ik in mijn hele leven het liefst wilde’. 12806 gereden: ‘klaar te maken’. 12807 al sochte: ‘zonder moeite’ (m.a.w. zij lijkt geheel genezen). 12808 Si... mochte: ‘zij maakte zich zo mooi als zij kon’. 12810 Scone gepareert: ‘fraai uitgedost’.

T

12800 Het tweede fragment van de Middelnederlandse prozavertaling van de Lancelot en prose (die wel als de ‘Rotterdamse fragmenten’ aangeduid wordt) correspondeert met vs. 12800-13007 van de Lanceloet. De prozatekst zal worden aangeduid als R ii en geciteerd worden naar de kritische editie op p. 200-205 van Lie 1987. 12805 Net als M (iv, lxxvi, 30), BN 122 en het Duits (K ii, 252/10) vermeldt de prozavertaling dat de jonkvrouwe opstond en haar hemd aandeed: ‘Doe stoet si op ende dede ane haer himde ende bereidde hare so si best mochte’ (R ii, r. 2). S (v, 81/30) ligt dichter bij de versvertaling. Zie voor deze passage Lie 1987, p. 127-9, 141-2, 167 en Gerritsen/Lie/Van Oostrom 1978, p. 44-5. 12811-2 Het Ofr. (M v, lxxvi, 30; S v, 81/31-34) beschrijft Lioneels vertrek naar het hof uitgebreider, zoals te zien is in de corresponderende passage in R: ‘Ende Lyoneel was opgeseten al ongewapent, ende hi hadde ane cledre van sendale, roc ende mantel. Hi voer enwech te hove wert wat dat sijn ors gelopen mochte.’ (R ii, r. 4-5). Overigens wordt Lioneels eigenlijke bezoek aan de koningin ditmaal niet beschreven. Pas bij zijn verslag ervan aan Lanceloet hoort het publiek wat het resultaat van zijn tocht is, zie vs. 12855-71. Vgl. Lie 1987, p. 157-9 en 169.

[p. 342]

Al dat hi mach ter coninginnen wart.⁺
Die joncfrouwe quam daer Lanceloet lach.
⁺ Hi toende hare als hise sach
Bliscap ende hi seide tot desen:
‘Joncfrouwe, wel moetti comen wesen.
Van ure coemste hebbic groten noet,⁺
Want ic ligge in siecheden groet
Ende bem tongemake vele meer
Dan ic plach te wesene eer.
Ic bidde u vriendelike dat gi
U pine wilt leggen ane mi,⁺
Dat ic bi u moege genesen,
Op vorwarde dat ic na desen
Vort an u ridder wesen sal
Ende u vrient mijn leven al.’
Die joncfrouwe antworde: ‘Here,⁺
Ine heesche u niet mere.’
Hare broeder quam oc daer Lanceloet lach
Ende als hise daer binnen sach,
Hi was blide, want hi waende dat soe
Siec lage in hare bedde no doe.⁺

+ 12810

+ . ende

+ 12815

+ 12820

+ 12825

+ 12830

P/G

12815	kop	Bliscap		ende hi seide tot desen
	cor		<:>

12817	kop	Van vre coemste hebbic	grote	noet
	(kop), cor		grote<n>

12829	kop	Hare broeder quam		daer lanceloet lach
	cor		⪕oc⪖
	Hare ] initiaal H, blauw, 3 regels hoog, rood penwerk.

12831

soe ] vanwege ruimtegebrek is dit woord omlijnd onder dat op de volgende regel afgeschreven.

12832	kop	Siec lage in hare bedde		doe
	cor		⪕no⪖

W

12812 Al... mach: ‘zo snel hij kon’. 12817 noet: ‘behoefte’. 12819 tongemake: ‘ziek’. 12822 U... mi: ‘uw best wilt doen op mij’. 12823 Dat: ‘zodat’; bi: ‘dankzij’. 12828 heesche: ‘vraag’. 12830 hise: ‘hij haar’. 12831 soe: ‘zij’ (de corrector heeft deze Vlaamse dialectvariant waarschijnlijk ongemoeid gelaten vanwege het rijm). 12832 no: ‘nog’.

T

12826 Ende u vrient: dit element ontbreekt in het Ofr. en in R ii, zie M iv, lxxvi, 31, S v, 81/40 en R ii, r. 11.

[p. 343]

Si dede gereiden sine spise
Ende si visierde in welker wise.
Si deder toe oec al hare macht,
So dat hi sliep al dore dien nacht.
Des anderdages gevoeldi das⁺
Dat hi lichter dan te voren was.
Si hadde do gereet ene lactuare
Die si hem gaf teten daer nare
Ende si bestreec met salven bede
Sinen slaep ende sine aerme mede.⁺
Hi sliep thant, al was hi siec,
Dat hi vor vespertijt niet ontwiec.
Hi vant hem sere verlicht bedi
Van sire siecheit. Ende si
Vragede hem hoet met hem ware.⁺
‘Wel, God danc,’ antwordi hare,

+ 12835

+ 12840

+ F. 35R,b

P/G

12836	kop	So dat hi sliep al dore	die	nacht
	(kop), cor		die<n>

12839	kop	Si hadde		gereet ene lactuare
	cor		⪕do⪖

12840	kop	Die si hem gaf		eten daer nare
	cor		⪕t⪖	eten

12841	kop	Ende si	bestreec| t | met saluen bede
	cor		bestreec

12846	kop	Van sire siecheit		ende si
	kop, (cor)		<.>

W

12833 gereiden: ‘bereiden’; spise: ‘eten’. 12834 Ende... wise: ‘en zij vertelde hoe (zijn eten bereid moest worden)’. 12835 Si... macht: ‘zij zette er ook al haar vermogens (haar geneeskundige kennis) voor in’. 12838 lichter: ‘minder ziek’, ‘beter’. 12839 lactuare: ‘stroopachtig geneesmiddel’, ‘likkepot’. 12841-2 bede... mede: ‘zowel zijn slaap als zijn armen’. 12844 Dat... ontwiec: ‘zodat hij voor zes uur 's middags (het uur van het voorlaatste kerkelijke getijde) niet wakker werd’. 12845-6 Hi... siecheit: ‘hij voelde zich daardoor veel beter’.

T

12839-42 Terwijl in de versvertaling sprake is van een lactuare en van een zalf, spreekt het proza alleen over een zalf: R ii, r. 19-20: ‘Ende si hadde hem gemaect ene zalve daer si hem mede salvede sine borst ende sine arme.’ Het Ofr. (M iv, lxxvi, 31) luidt: ‘Et ele li ot appareillie .I. laituaire mervilleus qu'ele li fist user, puis li oint les temples et les braz.’ (S v, 82/5-7). Vgl. voor deze verzen Lie 1987, p. 111 en 153.

[p. 344]

‘Ic wane cortelike genesen.’
Si was sere blide van desen.
Si deden een deel eten dor das
Dat hem sijn hoeft so idel was.^+
+ Si deden liggen om slapen doe.
Hi sliep toten andren dage toe
Ende als hi den dach hadde vernomen
Sach hi Lyonele comen.
⁺ Hi hadde sere gesporslaget sijn part⁺
Ende quam te Lancelote wart
Ende hi vantene doe allene;
Si sliepen noch doe allegemene
Die in die pawelgone waren.
⁺ Lanceloet vragede om niemaren⁺
Van sire vrouwen der coninginnen doe.
⁺ Lioneel antworde hem daer toe:
‘Si groet u M werven, here,
Ende bidt u, oft gise en minnet noit ere,
Dat gi om hare ende om u⁺
Vander doet te lossene nu

+ 12850

+ ende

+ .

+ 12855

+ .

+ 12860

+ . ende

+ 12865

P/G

12862	kop		Lanceloet vragede	[ doe ]	om niemaren
	cor	.		-

12866	kop		Ende bidt v oft gise		minnet noit ere
	cor			⪕en⪖

W

12849 cortelike: ‘in korte tijd’. 12851-2 Si... was: ‘zij liet hem een beetje eten, omdat hij zo licht in het hoofd (duizelig) was’. 12854 andren: ‘volgende’. 12857 gesporslaget: ‘de sporen gegeven’. 12860 allegemene: ‘allen’. 12862 niemaren: ‘nieuws’. 12866 oft... ere: ‘indien u haar ooit liefhad’. 12867 hare: dit woord kan zowel verwijzen naar de koningin als naar de jonkvrouwe. Het Ofr. heeft dezelfde dubbelzinnigheid: M iv, lxxvi, 32: ‘por vos delivrer de mort et li ausi’; S v, 82/18. 12868 lossene: ‘redden’.

T

12857 Het Ofr. (M iv, lxxvi, 32) is uitgebreider dan beide Middelnederlandse vertalingen: ‘et voit Lion qui revient les granz galoz et avoit tant son cheval esperonné qu'il ert en san dusqu'au gros des jambes. Et quant il est prés, si descent et vient a Lancelot’; S v, 82/12-15. De prozavertaling zegt hier dat Lioneel ‘quam gereden wat hi mochte’ (R ii, r. 24-25) en vervolgens afsteeg en naar Lanceloet ging. Vgl. Lie 1987, p. 146 (waar het ontbreken van deze gegevens als een bewuste weglating door de prozavertaler beschouwd wordt), p. 159 en 170-171 en Besamusca 1991, p. 83-85.

[p. 345]

Der joncfrouwen wille doet, here.
Ocht neen, gi verlieset nu mere
Hare minne.’ Hi antworde doe
Hi soude so vele doen daer toe⁺
Dat hi van sire vrouwen van desen
Niet geblameert en soude wesen,
Noch gehaet gesijn vander joncfrouwe
Die hem hadde geweest getrouwe.
Lyoneel seide: ‘Hoe eist met u,⁺
Here, hoe gevoeldi u nu?’
‘Ic doe wel,’ seit hi, ‘want ic scire sal
Wapene moegen draegen over al.’
Het geviel dat Lanceloet lach
In dat pawelgoene op enen dach⁺
Ende daer bi hem niemen en was
Sonder die joncfrouwe diene genas.
Hi besachtse met desen;
Si dochte hem herde scone wesen.
Naddi niet gemint in sinen sinne⁺
Sire vrouwen der coninginne,
Hine hadde hem niet onthouden sonder waen,
Hine hadde der joncfrouwen wille gedaen,

+ 12870

+ 12875

+ 12880

+ 12885

P/G

12871	kop	Hare minne		hi antworde doe
	kop, cor		<.>

12875

Noch ] boven en onder de o een inktvlekje.

12881

Het ] initiaal H, rood, 2 regels hoog, blauw penwerk.

12889

waen ] vanwege ruimtegebrek werd dit woord omlijnd boven sonder geschreven.

W

12870-1 Ocht... minne: ‘indien u dit niet doet, zult u haar liefde verliezen’. 12874 geblameert: ‘berispt’. 12875 gesijn: ‘zou worden’ (en soude is hier samengetrokken). 12879 Ic doe wel: ‘het gaat goed met mij’. 12879-80 want... al: ‘want ik zal spoedig weer volledig mijn wapenrusting kunnen dragen’. 12885 besachtse: ‘bekeek haar’; met desen: ‘op dat moment’. 12887 Naddi: enclise van Ne hadde hi; sinne: ‘hart’. 12889-90 Hine... gedaen: ‘zou hij zeker niet nagelaten hebben te doen wat de jonkvrouwe wilde’.

T

12881-2 Het geviel [...] op enen dach: tegenover deze zeer vage tijdsaanduiding staat de nauwkeurige tijdsbepaling in het Ofr.: M iv, lxxvi, 33: ‘Celui jor [...] aprés disner’; S v, 82/23. Het proza volgt het Ofr.: R ii, r. 37: ‘Op dien dach na den etenne...’. Vgl. Besamusca 1991, p. 95-100.

[p. 346]

Mar hi minde soe sere sire vrouwe
Hine mochte hare niet doen ontrouwe.^+
+ Ende si, die hadde groten gare
Dat hi leide minne an hare,
Seide tote hem: ‘Ic hebbe u
Vander doet, here, bescudt nu.
⁺ Nu biddic u, here, dat gi⁺
Mine vorwarde hout mi.’
⁺ Lanceloet vragede hare
Welc die vorewarde ware.
⁺ ‘Ic salt u seggen,’ seide si. ‘Here,
Ic hebbe u gemint sere⁺
Met goeder minne sider den dach
Dat ic u irst werven sach,
Meer dan noit joncfrouwe
Enen man minnede, bi mire trouwe.
Dat heeft wel gescenen, bedi⁺
Ic was om uwe minne der doet bi.⁺
Ende ic ware doet bleven, mare
Dat gi mi ontboet daer nare
Dat gi sout wesen sonder sage
Mijn ridder ende mijn vrient alle dage.⁺
Metter talen ic so vertroest wart
Dat ic op stont metter vart
Ende quam tote u ende dede an u
So dat gi sijt genesen nu,

+ 12890

+ .

+ ende

+ 12895

+ . ende

+ .

+ 12900

+ 12905

+ F. 35R,c

+ 12910

P/G

12891	kop		Mar hi minde soe		sire vrouwe
	cor			⪕sere⪖

12895

tote hem ] tussen deze woorden een vlek.

12897	kop		Nv biddic		here dat gi
	cor	ende		⪕v⪖

12898

vorwarde ] hs vor warde

12913

wart ] boven en over de w inktvlek.

12914

vart ] de t is dichtgelopen.

W

12893-4 die... hare: ‘die erg graag wilde dat hij haar liefhad’. 12896 bescudt: ‘gered’. 12898 Mine... mi: ‘de aan mij gedane belofte voor mij vervult’. 12903 goeder: ‘oprechte’; sider: ‘vanaf’. 12905 noit: ‘ooit’. 12907 Dat... gescenen: ‘dat is wel gebleken’. 12908 om uwe minne: ‘vanwege mijn liefde voor u’; bi: ‘nabij’. 12909 mare: ‘ware het niet’. 12910 ontboet: ‘liet weten’. 12913 Metter talen: ‘door die woorden’. 12915 dede an u: ‘behandelde u’.

[p. 347]

Danc hebbe Onse Here daer of,⁺
Ende heesce dat gi hou uwe gelof
Ende dat gi mi sekert, here,
Dat gi mijn getrouwe lief nu mere
Sijn sult ende nieman dan mi
Minnen sult also lange alse ghi⁺
Trouwe ane mi vint sonder waen.’
⁺ Alse Lanceloet dat hadde verstaen,
Hi pensede een luttel ende seide daer naer:
‘Sekerlike, joncfrouwe, hets waer,
Gi hebt so vele gedaen dor mi⁺
Dat recht si dat ic u ridder si
Ende u vrient tot desen.
Ende ic wilt oc gerne wesen,
Bedi ontseidic dit u
So haddi qualic bestaedt nu⁺
Uwen dienst ende u pine bede.
Ende ic segge u waerlike mede:
Het en es joncfrouwe in erderike
Die ic minne uwe gelike,
Ende nimmermeer minnen ne sal.⁺
Mar dat gi mi verbiet boven al,

+ 12915

+ 12920

+ . ende

+ 12925

+ 12930

+ 12935

P/G

12918	kop	Ende	heesce [ de ] dat gi	hou| t |vwe gelof
	cor		heesce	hou

12925	kop	Hi pensede een luttel		ende seide daer naer
	(kop), cor		<.>

12930	kop	Ende ic wilt		gerne wesen
	cor		→oc→

12932

So ] voor de S inktvlekje.

12934	kop	Ende ic segge		waerlike mede
	cor		⪕v⪖

12938	kop	Mar dat gi		verbiet bouen al
	cor		⪕mi⪖
	mi ] de lezing nv is niet geheel uitgesloten.

W

12918 Ende heesce: ‘en ik eis’; hou: ‘zult houden’, ongebruikelijke vorm van de conjunctief, vgl. P/G. 12919 sekert: ‘belooft’. 12920 nu mere: ‘voortaan’. 12922-3 ghi... vint: ‘u mij trouw bevindt’, (‘ik u trouw ben’). 12927 dor: ‘voor’. 12928 Dat recht si: ‘dat het terecht zou zijn’. 12929 tot desen: ‘bovendien’. 12931 ontseidic: ‘weigerde ik’. 12932-3 So... bede: ‘dan zou u uw zorg en uw moeite slecht besteed hebben’. 12936 uwe gelike: ‘evenzeer als u’. 12937 Ende... sal: ‘en ik zal nooit meer een jonkvrouwe zozeer liefhebben als u’. 12938 verbiet: ‘gebiedt’, zie MNW 8, 1484.

[p. 348]

Dat ic over mire vrouwen en ghene
Houden en sal dan u allene,
Ende over mine vriendinne,
Dat mestroest mi in minen sinne.^+
+ Hoe dat es sal ic u seggen, nochtanne
Ne seidict noit wijf noch manne.
Hets waer, ic minne in sulker stede
Daer ic meer en doe boeshede,
Mar met trouwen, sonder liegen,⁺
Sal ic minnen ende sonder bedriegen.
Ende die ne sal ic niet begeven,
Noch om sterven, noch om leven.
Ende al woudicker af staen,
Ic ne soude moegen sonder waen:⁺
Mijn wille es gewortelt so sere
Daer an dat ic ne mach min no mere
Mijn herte keren van hare.
Slaep ic, waec ic, si es dare
Ende mijn gepens dach ende nacht,⁺

+ 12940

+ ende

+ 12945

+ 12950

+ 12955

P/G

12943	kop		Hoe dat es sal	ic| t | seggen		nochtanne
	(kop), cor				<.>
	cor	ende		ic ⪕v⪖
	ende ] voor deze leesaanwijzing een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. vs. 12882 (kolom b).

12953	kop		Mijn wille es	gewortet	so sere
	kop, cor			geworte<l>t

12954	kop		Daer an		ic ne mach min no mere
	cor			⪕dat⪖

12955	kop		Mijn herte	[ moegen ]	keren van hare
	cor			-

12957	kop		Ende mijn	gepens| t | dach ende nacht
	kop, cor			gepens
	gepens ] de geëxpungeerde t na dit woord is dichtgelopen.

W

12939-40 Dat... allene: ‘dat ik niemand anders als mijn vrouwe beschouwen zal dan u’. 12942 mestroest: ‘verdriet’. 12943 es: ‘komt’. 12945-6 ic... boeshede: ‘ik heb mijn liefde op een bepaalde plaats gericht (ik heb een bepaalde dame lief), waar ik nooit tegen zal misdoen’. 12949 die: ‘diegene’; begeven: ‘in de steek laten’. 12950 Noch... leven: ‘al is het een zaak van dood of leven’. 12951 al... staen: ‘al wilde ik mij ervan (van deze liefde) losmaken’. 12952 moegen: ‘kunnen’. 12953 wille: ‘verlangen’, ‘hart’. 12954 min no mere: ‘op geen enkele wijze’.

[p. 349]

Mijn geest, es an hare gehacht.
Mijn oegen en verstaen niet dan te dien
Dat si altoes op hare willen sien.
Mine oeren en horen niewerinc nare
Dan om scone wort te horen van hare.⁺
Wat magic meer seggen van desen?
Mine ziele, mijn lichame, al mijn wesen,
Sijn so vaste in hare gehacht
Dat ic bem met alle in hare macht
Ende dat ic bi mi selven nacht noch dach⁺
Gerehande sake doen ne mach,
Niet meer dan die scalc, diene mach niet⁺
Anders doen dan sijn here gebiet.
Ende ine weet u wat seggen hier bi
Van deser sake, gine seggesse mi.’^+
+ Si seide: ‘Gi hebt gesproken hier an
Alse getrouwe riddre ende goet man.
Mi dunke gine sout mi niet willen liegen,
Dies ic u danke, noch bedriegen.

+ 12960

+ 12965

+ F. 35V,a

+ 12970

+ .

P/G

12958	kop	Mijn geest		es an hare gehacht
	(kop), cor		<.>

12959	kop	Mijn oegen		verstaen niet dan te dien
	cor		⪕en⪖

12961

en ] hs ende; evidente verschrijving van de kopiist.

12962	kop	Dan om scone wort		horen van hare
	cor		⪕te⪖

12967	kop	Ende dat ic		mi seluen nacht noch dach
	cor		⪕bi⪖

12969

niet ] het laatste woord van het vers is wegens ruimtegebrek omlijnd op de volgende regel onder mach afgeschreven.

W

12958 geest: ‘gedachten’; gehacht: ‘gekluisterd’. 12959 en verstaen niet: ‘zijn nergens (anders) op gericht’. 12961 horen niewerinc nare: ‘zijn nergens op gespitst’. 12962 van hare: kan zowel ‘uit haar mond’ als ‘over haar’ betekenen. Het Ofr. (M iv, lxxvi, 34; S v, 83/11-12) vertoont een vergelijkbare dubbelzinnigheid. 12965 Sijn richt zich naar het meervoudig op te vatten zinsdeel Mine ziele, mijn lichame en niet naar het samenvattende, enkelvoudige al mijn wesen, vgl. Stoett, par. 204-6; gehacht: ‘verankerd’. 12966 met alle: ‘volledig’. 12967 bi mi selven: ‘uit eigen beweging’. 12969 scalc: ‘dienaar’. 12971 hier bi: ‘verder nog’. 12972 gine seggesse mi: ‘als u het (nl. wat er verder hierover te zeggen is) mij niet vertelt’. 12974 goet: ‘oprecht’. 12976 Dies: ‘waarvoor’.

[p. 350]

Mar na dien dat gi nu ter tijt⁺
Die beste ridder vander werelt sijt
Ne laet ic u niet so lichte hier of
Quite; mare hout mijn gelof
Also als ic sal seggen u.
Hets waer, mi dunke, gi mint nu⁺
Ene so hoge, grote vrouwe
Ende so wart, met goeder trouwe,
Gine sout u niet moegen nedren daer bi
So arme joncfrouwe te minne alse mi.
Ic ne segt niet bedi sekerlike⁺
Dat enichge joncfrouwe in erderike
Wardich u te minne ware.
⁺ Ic ne segt oc niet om dat ic begare,
Here, dat gi nu minnet mi
Ende et dan jegen haren wille si.⁺

+ 12975

+ 12980

+ 12985

+ ende

+ 12990

P/G

12981	kop		Also als ic sal seggen	| nv | v
	kop, (cor)			-

12986	kop		So arme ioncfrouwe te minne alse
	cor			<mj>

12989

minne ] boven de e een inktstreepje.

12990	kop		Jc ne segt		niet om dat ic begare
	cor	ende		⪕oc⪖

12992	kop		Ende		dan iegen	hare	wille si
	cor			⪕et⪖		hare<n>

W

12979-80 Ne... Quite: ‘ontsla ik u niet zo zonder slag of stoot hiervan (van uw belofte)’. 12980 mare... gelof: ‘vervul uw belofte aan mij echter’. 12984 wart: ‘aanzienlijk’; met goeder trouwe: ‘met oprechte trouw’, te verbinden met mint (vs. 12982). 12985 nedren: ‘verlagen’. 12987-8 niet... Dat: ‘zeker niet omdat’. 12990 begare: ‘zou willen’. 12992 et: ‘het’; haren wille: ‘haar wens’ (de wens van L.'s vrouwe).

T

12977-80 Volgens de opvattingen van de hoofse liefde wordt een ridder door zijn liefde voor een dame geïnspireerd tot grote daden. De roem van de ridder straalt af op zijn inspiratiebron. Het feit dat Lanceloet de beste ridder is, maakt de jonkvrouwe extra vasthoudend bij haar poging zijn liefde te winnen. 12982-93 Zie Gerritsen/Lie/Van Oostrom 1978, p. 43-44, waar deze passage en de corresponderende regels uit R ii (r. 73-77) als proeve van de getrouwheid van de Lanceloet-vertaling en de prozavertaling opgevoerd worden. 12992 jegen haren wille: het Ofr. en het proza spreken hier van resp. ‘contre vostre volenté’ (M iv, lxxvi, 35; S v, 83/26-27) en ‘jegen uwen wille’ (R ii, r. 77).

[p. 351]

Ic segge u wat gi sult doen, here.
Gi mint ene hoge vrouwe so sere
Gaefdi el ieweren u minne dan
Gi daedt sonder twifel mesdaet daer an,
Mar gaefdi u minne nu mere⁺
Eere joncfrouwe, behouden der eere
Ende den rechte dat si heeft ane u,
Die vrouwe die gi mint nu,
Het ne soude nieman mesprisen.’
⁺ ‘Dit ne mach in gere wisen⁺
Enich man doen,’ sprac hi.
⁺ ‘Het mochte wale doen,’ seid si,
⁺ ‘Ic minne u in andre maniere dan
Wijf pleecht te minnen man.
Minne van manne ende van wive⁺
Es dicke dat si vergaderen met live
Ende die suverheit besmetten tot dien.

+ 12995

+ .

+ 13000

+ .

+ want

+ 13005

P/G

12999	kop		Ende den rechte dat		heeft ane v
	cor			⪕si⪖
	rechte ] boven de c een inktvlek.

13005	kop		Jc minne v in andre maniere		dan
	cor	want		<.>

13007	kop		Minne		van manne ende van wiue
	cor			/⪕es dicke⪖/
	cor			-

13008	kop		Es		dat si vergaderen met liue
	cor			⪕dicke⪖

13009	kop		Ende die suuerheit	besmet	tot dien
	cor			besmet⪕ten⪖

W

12995 el ieweren: ‘ergens anders’ (‘een ander’). 12997 nu mere: ‘nu’. 12998 Eere joncfrouwe: ‘aan een jonkvrouwe’ (d.i. aan een maagd, in onderscheid van een vrouwe, zoals de koningin); behouden: ‘met behoud van’. 12999 si: d.i. Lanceloets vrouwe (vs. 13000). 13001 Het... mesprisen: ‘dan zou niemand er schande van spreken’. 13002 in gere wisen: ‘op geen enkele manier’. 13004 Het... doen: ‘het kan wel’. 13008 dicke: ‘vaak’; vergaderen met live: ‘geslachtsgemeenschap hebben’. 13009 suverheit: ‘maagdelijkheid’; tot dien: ‘daardoor’, vgl. MNW 1, 1066 (waar wordt voorgesteld met dien te lezen) en MNW 8, 610.

T

13007 Met de woorden ‘bedi die minne van’ (R ii, r. 85) breekt het tweede fragment van de prozavertaling af. Vgl. voor een uiteenzetting over de grondtekstproblematiek van dit fragment en het corresponderende gedeelte van de Lanceloet en voor een beschouwing over de vertaaltechniek van de prozavertaler en de Lanceloet-vertaler Lie 1987, p. 73-174.

[p. 352]

Dat ne sal van mire minne niet gescien,
Bedi mine suverhede
En sal niet besmetten daer mede,⁺
Mar ic salen in diere manieren
Hoeden, als ic u sal visieren,
Also lange alse ic leve. Daer bi
Suldi ene dinc geloven mi:
Dat ghi mi, here,⁺
Waer ghi mi vint vort mere
Over u lief sult houden
In allen steden, behouden
Uwer vrouwen ere, ende daer boven
Sal ic u in dander side geloven⁺
Dat ic binnen minen levene al
Genen andren dan u minnen ne sal
Ende nembermeer hebben vort anne
Vleyscelijc gemeinscap met manne.
Ende ic sal mi ane u houden also⁺
Dat ic op u lien sal emmertoe,
Waer dat ic come, talre tijt,⁺
Here, dat gi mijn lief sijt.
Dus ne suldi gene loeshede
Uwer vrouwen doen hier mede.⁺

+ 13010

+ 13015

+ 13020

+ 13025

+ F. 35V,b

+ 13030

P/G

13010	kop	Dat ne sal van	[ vwer ] minne niet gescien
	cor		⪕mire⪖

13013	kop	Mar ic	sal	in diere manieren
	cor		sal⪕en⪖

13015	kop	Also lange alse ic leue		daer bi
	kop, cor		<.>

13021	kop	Vwer vrouwen ere		ende daer bouen
	cor		<:>

13026	kop	Vleyscelijc gemeinscap	÷et÷ manne
	kop		<met>

W

13010 van mire minne: ‘door mijn liefdesrelatie’. 13013 salen: ‘zal haar (nl. haar maagdelijkheid)’; de corrector (zie P/G) verwijst hier met en (hem) naar het vrouwelijke antecedent suverhede (vs. 13011); diere: ‘zodanige’. 13014 visieren: ‘uitleggen’. 13019 Over... houden: ‘als uw geliefde zult beschouwen’. 13020 behouden: ‘met behoud van’, ‘tenzij het een bedreiging is voor’. 13027 mi... houden: ‘op u vertrouwen’. 13028-30 Dat... sijt: ‘dat ik mij er altijd, waar ik ook kom en op elk moment, op zal beroepen, heer, dat u mijn geliefde bent’ (vgl. MNW 4, 562 bij II, 1b). 13031-2 gene... doen: ‘uw dame niet bedriegen’.

[p. 353]

Dus moegedi alse maget minnen mi
Ende hare alse vrouwe ende daer bi
Suldi wel moegen behouden bede
Hare minne ende die mine mede.’
⁺ Hi seide: ‘Hoe mochte dat wesen danne⁺
Dat gi van gemeinscap met manne
U sout moegen houden talre tijt,
Die soe scone ende soe hebbelijc sijt
Ende die van soe goeden lieden na desen
Van huwelike versocht sal wesen?’^+
+ ‘Here, ic sal mi in sulker wisen
Daer af vele beter prisen
Ende bat te gemake sijn daer mede,
Houdic mine suverhede
Al mijn leven doer minne van u,⁺
Dan dat ic vrouwe ware nu
Vanden besten lande dat es, here,
Want ic ne mochte nimmermere
Dit bestaen te done tenichger tijt
Dore so warts mans minne als gi sijt.⁺
Ende weet dit wel in rechter waerheide
Dat ic dit sal doen als ic u seide.’
⁺ Dus leden si die weke met desen,
Dat Lanceloet al was genesen.
Doe stont hi op ende ginc dan⁺

+ .

+ 13035

+ 13040

+ .

+ 13045

+ 13050

+ . al

+ 13055

P/G

13034	kop	Ende hare alse vrouwe		ende daer bi
	kop, (cor)		<.>

13036

ende ] de n is dichtgelopen.

13044	kop	/Mi/	daer af vele beter prisen
	cor	-

13048

vrouwe ] boven de e een vlek.

13054	kop	Dat ic dit sal doen	[ sc ]	als ic v seide
	kop, (cor)		-

W

13033 maget: ‘maagd’. 13040 hebbelijc: ‘elegant’. 13042 Van: ‘ten’. 13044 vele beter prisen: ‘veel gelukkiger prijzen’. 13045 bat te gemake: ‘meer tevreden’. 13047 doer... u: ‘uit liefde voor u’. 13048 Dan dat: ‘dan wanneer’. 13051 Dit... done: ‘dit op mij nemen’. 13052 Dore... sijt: ‘uit liefde voor een zo voortreffelijk man als u bent’. 13053 rechter: ‘zuivere’. 13054 als: ‘zoals’. 13055 Dus... desen: ‘zo brachten zij hiermee de week door’. 13056 Dat: ‘totdat’.

[p. 354]

Toten riddre, die hiet Bernadan,
Ende dancte hem daer af sonder waen
Dat hi hem vrientscap hadde gedaen.
⁺ Die ridder seide dat hi blider was
Dat hi in sine herberge genas⁺
Dan hi hadde den besten casteel doe
Die den coninc Artur behorde toe.
‘Ende het es mi enen grote eere
Dat gi hebt so lange geweest, here,
Hier binnen ende ic bem blide hier of.’^+
+ Lanceloet sprac: ‘Uwen orlof,
Bedi ic wille mi gereden
Ende morgen van hier sceden.’
⁺ Die ridder seide: ‘Here, van dien
Moet algader u wille gescien.⁺
Ic ne houdu over uwen wille niet.
God, die over die werelt gebiet,
Moete in uwe geleide wesen,
Waer dat gi comen sult na desen.’
⁺ Sander dages als hi was opgestaen⁺

+ .

+ 13060

+ 13065

+ .

+ .

+ 13070

+ .

+ 13075

P/G

13058	hiet ] de h heeft een afwijkende vorm.
	Bernadan ] boven en onder de d een vaag z-vormig teken, waarvan de functie en herkomst (kopiist of corrector) onduidelijk zijn.

13061	kop		Die ridder	÷l÷eide dat hi blider was
	kop, cor			<s>eide
	cor	.
	seide ] de kopiist of de corrector veranderde de l in een lange s door bovenaan het boogje van deze letter toe te voegen.

13065

enen ] hs enen ; de tilde is vervaagd.

W

13060 gedaen: ‘betoond’. 13063 Dan: ‘dan wanneer’, vgl. Stoett, par. 150, opm. iv. 13068 Uwen orlof: ellips, waarbij Ic bidde of Geeft mi (o.i.d.) weggelaten is: ‘geef mij toestemming om te vertrekken’, vgl. MNW 5, 1990, waar de eveneens mogelijke vertaling ‘vaarwel’ gegeven wordt. 13069 gereden: ‘klaarmaken (om te vertrekken)’. 13073 Ic... niet: ‘ik houd u tegen uw wil niet hier’. 13075 in... wesen: ‘u beschermen’.

T

13058 Bernadan: in het Ofr. heet deze ridder Carmadam (M iv, lxxvi, 37; de spelling wisselt, zie S v, 84/13 en noot 2). Hij komt verder in de Lancelot en prose niet voor.

[p. 355]

Quam die joncfrouwe tot hem gegaen.
Hi seide als hise comen sach:
‘Scone lief, God geve u goeden dach.
Wel moetti comen sijn. Uwen orlof,
Ic wille varen ende rumen dit hof.’^+
+ Si seide: ‘Here, gi weet wel nu
Die vorwarde tusscen mi ende u.
Ic ne weet wiltijt ic u meer sal sien.
⁺ Nu heesch ic u, here, bi dien
Dat gi mi wilt weder deelen⁺
Enich van uwen juwelen,
Dat ic houden mach binnen dier tijt
Dat gi van henen gesceden sijt⁺
Ende uwes moege gedinken daer bi.’
⁺ ‘Joncfrouwe, ic doet gerne,’ seide hi.⁺
Lanceloet nam een gordel tien tiden
Ende gaeft hare van sire siden,
Dat hem hadde gegeven die coninginne.
Hi seide: ‘Neemt dit, vriendinne,
Het en es joncfrouwe in erderike⁺
Noch oc vrouwe dies gelike,

+ 13080

+ .

+ . mer

+ 13085

+ F. 35V,c

+ .

+ 13090

+ 13095

P/G

13078

joncfrouwe ] hs joncf ; evidente verschrijving van de kopiist.

13085

sien ] na dit woord een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. de leesaanwijzing voor vs. 13146 (kolom c).

13097

erderike ] op de d een vlek.

13098	kop	Noch	/ioncfrouwe/ dies gelike
	cor		⪕oc vrouwe⪖

W

13081 Wel... sijn: ‘welkom’; Uwen orlof: zie vs. 13068. 13082 rumen: ‘verlaten’. 13084 vorwarde: ‘afspraak’. 13085 wiltijt... sien: ‘wanneer ik u weer zal zien’. 13086 heesch: ‘vraag’; bi dien: ‘om die reden’ (dit verwijst naar vs. 13085). 13087 weder deelen: ‘geven’. 13088 juwelen: ‘sieraden’. 13090 henen: ‘hier’. 13091 Ende... bi: ‘en waardoor ik aan u zal kunnen denken’. 13094 van sire siden: ‘zo van zijn heupen’ (d.i. die hij om had, vgl. M iv, lxxvi, 38: ‘qu'il avoit ceinte’; S v, 84/29). 13095 Dat: het antecedent is het onzijdige woord gordel (vs. 13093). 13098 dies gelike: ‘eveneens’ (‘evenmin’).

T

13093-9 Later in het verhaal, tijdens het toernooi te Kameloet, herkent de koningin aan deze gordel de jonkvrouwe die Lanceloet genas, over wie zij door Lioneel ingelicht werd, zie J Bk. ii, vs. 19828-59 en de Inleiding, hfst. 3, par. 3, p. 115.

[p. 356]

Dien ict hadde gegeven.’ Ende si
⁺ Dankets hem ende was blide daer bi.
Ende si gaf hem een hachtels van goude
Ende bat hem dat hijt hangen soude⁺
An sinen hals om hare lieve doe.
⁺ Hi seide hi soude gerne doen alsoe.
Als hi was gewapent hi nam orlof
An die daer waren ende ruemde thof.
Ende Lyoneel metter quenen⁺
Voren met hem henen
Daer sine leidde, harentare,
⁺ So dat si quamen daer nare
Ten castele die houdende waren
Die VI gebroedere tuwaren⁺
Die orlogeden, alse voren geseit es,

+ .

+ 13100

+ . ende

+ 13105

+ al

+ 13110

P/G

13099	kop	Dien ict hadde gegeuen		ende si
	cor		<.>

13112	kop	Die	.v÷.÷ gebroedere tuwaren
	cor		.v<j.>

W

13101 hachtels: ‘broche (om de mantel aan de hals te sluiten)’. 13103 om hare lieve: ‘uit liefde voor haar’. 13105-6 hi nam orlof An: ‘nam hij afscheid van’. 13109 harentare: ‘her en der’. 13111-2 die... gebroedere: ‘dat de zes broers bezaten (hielden)’. 13113 alse... es: ‘zoals eerder (in het verhaal) verteld is’.

T

13111-25 De voorgeschiedenis van de hertog en zijn zoons wordt in Dl. v, vs. 9946-10735 beschreven. Een edelman vertelt Gaheret, Agravein en Gurreës, Waleweins jongere broers, hoe de hertog bij het huwelijk van zijn dochter de helft van zijn gebied aan de bruidegom wilde afstaan. De zes zoons protesteerden, waarop de hertog zijn hele gebied aan zijn aanstaande schoonzoon schonk. De zoons vermoordden vervolgens bruidegom en bruid en verklaarden hun vader de oorlog. Gaheret c.s. besluiten de hertog, die er het slechtst voorstaat, te helpen. Zij weten door hun daden een belangrijk gevecht in het voordeel van de hertog te beslechten. Terwijl de strijdende partijen zich gaan versterken, schakelt het verhaal over naar Arturs hof. De in vs. 13119-25 aangeduide verliezen van de broers worden niet in extenso beschreven, zie Inleiding, hfst. 2, par. 2, p. 40-41. 13112 VI gebroedere: aangezien Gaheret één van de zes broers gedood heeft (zie Dl. v, vs. 10651-6) spreken de kopiist en het Ofr. (M iv, lxxvi, 39; S v, 84/38) terecht over vijf broers. De corrector (zie P/G) gaat echter uit van de beginsituatie. Zo ook in vs. 13120, 13194 en 13239. 13113 alse voren geseit es: deze terugverwijzing ontbreekt in het Ofr. (M iv, lxxvi, 39; S v, 84/39).

[p. 357]

Haren vader, den hertoge Hales,
In wies hulpe hadden gesijn
Gaheret ende die broeders sijn,
Acgraveyen ende Gurrees,^+
+ Hier voren hordi tale des.
Ende alse Lanceloet quam daer,
Die VI broederen hadden verloren wel naer
Hare lant al, sonder II castele tuwaren,
Daer si niet uut ne dorsten varen,⁺
Ende inden achtersten strijt te voren
Hadden si wel die heelt verloren
Van haren lieden, dat hem was swaer.
⁺ Alse die quene Lancelote brochte daer
Hi bat thant datmen hem seide⁺
Van dien orloge die waerheide.
Ende men vertelde hem daer
Die meeste logenen over waer
Die enich man horde noit ere,
Ende men lachterde den hertoge sere.⁺

+ 13115

+ want

+ 13120

+ ende

+ 13125

+ 13130

P/G

13115	kop	Jn wies hulpe	hadde	gesijn
	cor		hadde<n>

13120	kop	Die		broedere	hadden verloren wel naer
	cor		⪕.vi.⪖	broedere<n>

13121	kop	Hare lant		sonder .ij. castele tuwaren
	cor		⪕al⪖

13130

meeste ] onder te inktvlekje.

13132	kop	Ende		lachterde den hertoge sere
	cor		→men→

W

13115 In... gesijn: ‘die werd bijgestaan door’. 13117 Gurrees: spreek uit ‘Gurreës’. 13118 Hier... des: ‘hiervoor (eerder in het verhaal) hoorde u erover vertellen’. 13120-1 wel... al: ‘bijna hun hele gebied’. 13121 sonder: ‘behalve’. 13123 achtersten: ‘laatste’. 13124 heelt: ‘helft’. 13125 dat... swaer: ‘hetgeen een zware slag voor hen was’. 13130 Die... waer: ‘de grootste leugens waarlijk’. 13132 lachterde: ‘belasterde’.

T

13114 Hales: de hertog heet ‘Karlés’ (M iv, lxxvi, 39 en M ix, p. 365), ‘Kalles’ (S v, 84/38, zie ook noot 3) of ‘Kales’ (BN 122) in het Ofr.. In de eerdere passage over de hertog is in het Mnl. zijn naam Cales (Dl. v, vs. 9987). 13118 Deze terugverwijzing ontbreekt in het Ofr. (M iv, lxxvi, 39; S v, 84/40). Zij suggereert een luisterend publiek, zie ook T bij vs. 12532.

[p. 358]

Lanceloet waende dat ware also
Ende dede sinen eet daer toe
Dat hi vanden gebroeders nembermere
Ne sciede, hine soude eere
Den hertoge ontherven al geheel.⁺
Dat selve swoer oc Lyoneel.
⁺ Alse hi dien eet hadde gedaen
Quam die quene toten broeders saen:
‘U es vele bat gesciet nu
Dan gi selve waent, seggic u.⁺
Hier sijn sulke II ridders in,
Daer u orloge, na minen sin,
Binnen ere maent bi inden sal.’
⁺ Doe vrageden si der quenen al
Wie die ridders sijn. ‘Ic segt u,⁺
Gine moeges bi mi niet weten nu.
Si hebbent so verboden mi,
Mar ic rade u dat gi
Hem dient ende biedt so vele eeren⁺
Alsmen II groeten, warden heren⁺
Met rechte sculdich te doene es.’
Si waren sciere beraeden des

+ 13135

+ ende

+ 13140

+ ende

+ 13145

+ F. 36R,a

+ 13150

P/G

13138	kop	Dat selue swoer		lyoneel
	cor		→oc→

13147	kop	Wie die ridders sijn		ic segt v
	cor		<:>

13149	kop	Si hebbent so	verbo| e |den mi
	(kop), cor		verboden

13153

es ] in de rechtermarge na dit woord een stip.

W

13136-7 hine... geheel: ‘als hij de hertog niet eerst al zijn bezittingen zou ontnemen’. 13141 U... nu: ‘u bent er nu veel beter aan toe’. 13143 Hier... in: ‘hier in dit kasteel zijn twee zeer goede ridders’. 13144 sin: ‘mening’. 13144-5 Daer [...] bi: ‘door wie’; 12145 inden sal: ‘tot een (goed) einde gebracht zal worden’. 13147 sijn: ‘waren’, presens historicum, vgl. Stoett, par. 244. 13148 bi mi: ‘uit mijn mond’. 13149 Si... mi: ‘zij hebben mij dat verboden’. 13151 Hem: ‘hen’; biedt: ‘bewijst’. 13152 warden: ‘aanzienlijke’. 13153 sculdich... es: ‘zou behoren te bewijzen’. 13154 Si... des: ‘zij waren daar onmiddellijk toe bereid’.

[p. 359]

Ende bereidden hem daer toe nadien
Ende gingen die ridders sien
Ende deden hem vriendelike⁺
Alle die feeste van erderike.
Des ander dages alsmen weder ende vort
Inden casteel messe hadde gehort,
Omtrent primetijt, begonsten cnapen
Te roepen: ‘Ten wapen! Ten wapen!⁺
Gi heren, sit op metter vart:
Onse viande sijn hier al tuwart!’
Die broeders vrageden Lancelote mettien
Ocht hi der wapine iet soude plien.
⁺ Hi seide: ‘Ic sal in allen manieren⁺
Sien hoe hem die viande sullen mantenieren
Ende hoe si joesteren connen,
Mar gi sult den strijt begonnen
Ende hebbedi mijns noet sonder waen
Ic sal u danne in staeden staen.’^+
+ Hi wapende hem metter vart
Ende toech sciere ter porten wart
Ende dede sijn ors met hem leiden daer.
Hi ginc optie cartele daer naer

+ 13155

+ 13160

+ ende

+ 13165

+ 13170

+ mer

P/G

13158

alle ] boven le inktvlekje.

13160	casteel ] boven de c inktvlekje.
	tuwart ] hs tu wart

13162	kop		Roepen	te	wapen	te	wapen
	cor	←te←		te<n>		te<n>

13164

tuwart ] hs tu wart

13168

mantenieren ] eren is vanwege ruimtegebrek omlijnd op de volgende regel onder manteni afgeschreven.

W

13155 bereidden hem: ‘maakten zich op’. 13157 deden hem: ‘onthaalden hen (met)’. 13159 weder ende vort: ‘overal’. 13161 primetijt: ‘zes uur 's morgens’, zie vs. 12113. 13163 sit... vart: ‘stijg snel te paard’. 13164 tuwart: ‘vlak bij u’. 13166 Ocht... plien: ‘of hij de wapens ook zou hanteren’. 13168 hem [...] sullen mantenieren: ‘zich zullen houden’ (vgl. MNW 4, 1028 bij ii, waar dit vers als enige bewijsplaats wordt opgegeven). 13169 joesteren: ‘met de lans vechten’. 13170 begonnen: ‘beginnen’, zie Stoett, par. 250. 13171 mijns noet: ‘mij nodig’. 13172 in... staen: ‘te hulp komen’. 13174 toech sciere: ‘ging vlug’. 13175 ors: ‘strijdros’, (vgl. het Ofr. ‘destrier’ (M iv, lxxvi, 41; S v, 85/22) en MNW 5, 1999). 13176 cartele: ‘borstwering’.

[p. 360]

Ende Lyoneel, omdat si sien wouden⁺
Hoe die van buten vergaderen souden
Op die van binnen. Als sise vernamen
Dattie van binnen uut quamen,
Si deden hem wel gevoechlike daer toe
Alse die luttel lieden hadden doe.⁺
Daer begonste een groet strijt,
Daer menich riddre tier tijt
Wart verslaegen ende menich ter erde
Geworpen al metten perde.
⁺ Alse die vanden castele vernamen⁺
Dat Gaheret ende sine broeders quamen,
Die vanden castele vlouwen saen,
Want si begonsten steken ende slaen
Ende so vele met wapenen te doen dan
Dat wonder was te siene an.^+
+ Alse Lanceloet, die ten cartelen lach,
Die VI broeders gescoffiert sach,

+ 13175

+ 13180

+ ende

+ 13185

+ 13190

+ ende

P/G

13182

doe ] onder de d inktvlekje.

13186	kop	Geworpen al metten	[ sw ]erde
	cor		⪕p⪖erde

13191	kop	Ende so vele met wapenen		doen dan
	cor		⪕te⪖
	wapenen ] na dit woord een punt van de corrector die de plaats aangeeft waar te moet worden ingevoegd.

13194	kop	Die	.v÷.÷ broeders gescoffiert sach
	cor		.v<j.>
	sach ] moeilijk leesbaar door vlek.

W

13178 die van buten: ‘de aanvallers’, ‘de belegeraars’; vergaderen: ‘de strijd aanbinden’. 13179 Op: ‘met’. 13179-82 Als... doe: ‘toen zij (de verdedigers) hen (de aanvallers) zagen, nadat de verdedigers naar buiten gekomen waren, traden zij (de verdedigers) hen zo goed mogelijk tegemoet, zoals degenen doen die weinig manschappen hebben’ (vgl. voor de interpretatie van vs. 13181 M iv, lxxvi, 41: ‘puis issent fors contre lor ennemis et les reçurent assez bien a ce qu'il estoient poi de gent’ (vgl. ook S v, 85/24-25); MNW 2, 1822 bij 2 geeft een andere interpretatie: ‘zij maakten zich zo goed mogelijk voor de strijd gereed’). 13185 verslaegen: ‘gedood’. 13186 al... perde: ‘met paard en al’. 13189 vlouwen saen: ‘vluchtten onmiddellijk’. 13190 steken: ‘(met de lans) te steken’; slaen: ‘(met het zwaard) slagen uit te delen’. 13192 Dat... an: ‘dat het een wonder was om te zien’. 13193 die... lach: ‘die zich op de borstwering (van de poort) bevond’. 13194 VI: zie P/G en vgl. T bij vs. 13112; gescoffiert sach: ‘in de pan gehakt zag worden’.

[p. 361]

Hi seide tote Lyonele dar naer
Dat si te lange letten daer.
Si saten op doe metter vart⁺
Ende voren ter meester porse wart.
Lanceloet voer in die porse doe
Ende hi sloech den irsten soe
Die hem daer te gemoete quam,
Dat hi tehant sinen inde nam.⁺
Hi reet over dapperlike
Ende dede enen andren des gelike.
Lyoneel dede oec also.
⁺ Lanceloet hadde tswert getrect doe
Ende hi woude dat vechten bestaen⁺
Alse dies in langen niet en hadde gedaen.
Hi sloech ter neder metten swerde
Beide ridders ende perde
Ende dede so vele in corten tiden⁺
Dat niemen sijns slaechs dorste ontbiden,^+
+ So dat Gaheret bi avonturen
Hem te gemoete quam tier uren,
Dien hi sloech dorden helm soe
Dat hine int hoeft wonde doe,

+ 13195

+ 13200

+ ende

+ 13205

+ F. 36R,b

+ 13210

+ al

P/G

13196	kop		Dat si te lange	lette	daer
	(kop), cor			lette<n>

13203

over dapperlike ] hs ouerdapperlike

13206	kop		Lanceloet hadde tswert getrect	| t |oe
	cor	ende		⪕d⪖oe

13209	kop		Hi sloech	te	neder metten swerde
	cor			te⪕r⪖

W

13196 letten: ‘talmden’. 13197 saten op: ‘stegen te paard’. 13198 ter meester porse: ‘naar het drukste strijdgewoel’. 13202 sinen inde nam: ‘stierf’. 13203 Hi... dapperlike: ‘hij reed hard door’. 13207 bestaen: ‘aangaan’. 13208 Alse dies: ‘als iemand die het’; in langen: ‘lange tijd’. 13212 ontbiden: ‘af te wachten’. 13213 So dat: ‘totdat’; bi avonturen: ‘toevallig’.

T

13213-8 In Arturs doet zal Lanceloet in een vergelijkbare confrontatie zonder zijn opponent te herkennen het ontblote hoofd van Gaheret klieven, zie J Bk. iv, vs. 4639-4674.

[p. 362]

Mar hine was niet ter doet gewont.^+
+ Hi viel vanden perde tier stont.
Lanceloet leet sonder weder sien
Ende voer opten hertoge mettien.
Die hertoge weder op hem liep
Ende sloegen dorden helm II vinger diep.^+
+ Doe sloech Lanceloet den hertoge af
Met enen slage die hi hem gaf
Die slinke hant al metten scilde.
Ende hi diet hier mede niet laeten en wilde,
Sloech hem enen andren slach so wel⁺
Dat hem thoeft af vloech ende hi doet vel,
Dat jamer was ende scade groet.

+ 13215

+ mer

+ 13220

+ ende

+ 13225

P/G

13221	kop		Die hertoge	[ diene ]	weder op		liep
	cor			-		⪕hem⪖

13222	kop		Sloegen dorden helm .ij. vinger diep
	cor	←ende←

13224	kop		Met enen slage	die| n | hi hem gaf
	cor			die

13226	kop		Ende hi diet hier mede niet laeten		wilde
	cor			⪕en⪖

W

13219 leet... sien: ‘reed verder zonder om te kijken’. 13220 voer: ‘ging af’. 13221 weder... liep: ‘viel hem ook aan’. 13222 vinger: ‘vingerdikten’, zie T. 13225 Die... scilde: ‘de linkerhand met schild en al’. 13226 hi: d.i. Lanceloet. 13227 Sloech... wel: ‘gaf hem een zo goed gerichte tweede houw’. 13228 vel: ‘neerviel’. 13229 scade groet: ‘een groot verlies’.

T

13222 II vinger diep: het MNW (9, 513-6) noemt vinger niet als maat i.t.t. het WNT (dl. xxi, 812-4). Het Ofr. (‘plus de .II. doie’, M iv, lxxvi, 43; S v, 85/6) gebruikt hetzelfde begrip, dat ‘vingerdikte’ betekent. Het zwaard van de hertog dringt dus ongeveer 4 cm in Lanceloets helm door. De tussenruimte tussen helm en hoofd (vgl. Van der Sloot 1964, p. 15-25) zal letsel voorkomen hebben. Het Ofr. vermeldt: ‘mes ne l'a blescé mie en char’, M iv, lxxvi, 43; S v, 85/6.

13229 Zoals ook uit vs. 13129-33 blijkt staat de verteller aan de kant van de hertog en de zijnen, zie T bij vs. 13111-25. Lanceloet zal nooit de waarheid horen over het conflict dat hij hier beslecht, al wordt hij later wel door een wraakzuchtig familielid van de hertog gevangengenomen en in een put vol slangen geworpen, vgl. J Bk. ii, vs. 18645-18984 (m.n. vs. 18892-4); M iv, lxxxiii, 21-38; S v, 154/31 - 159/18).

[p. 363]

⁺ Alse dandre sagen den hertoge doet
Si setten hem te vliene daer
Ende Lanceloet jagetse daer naer⁺
Ende die ghene die met hem waren.
Oec vingen si al sonder sparen
Gurrees ende Acgraveyne,
Die niet sceden en wouden vanden pleine
Doer haers broeders Gaheret wille,⁺
Die daer lach gequetst al stille.
Die VI broedere, die vordien
Gaherette hadden vallen sien
Ende wel kinden dat si sonder waen
Vele scaeden bi hem hadden ontfaen,⁺
Voren tote hem ende vingen daer
Ende vordene tote haren castele daer naer.
Noit ne sach man so grote feeste
Alse die minste ende die meeste
Met Lancelote dreven emmertoe.⁺
Ende si riepen daer hi leet doe:

+ ende

+ 13230

+ 13235

+ 13240

+ 13245

P/G

13234	kop	Oec vingen si	al| le | sonder sparen
	cor		al

13239	kop	Die	v÷.÷ broedere die vordien
	cor		v<j>
	VI ] hs vj

13240	kop	Gaherette	hadde	vallen sien
	cor		hadde<n>

13241	kop	Ende wel	kinde	dat si sonder waen
	cor		kinde<n>

13243	kop	Vor| d |en tote hem ende vingen daer
	cor	Voren

13245

grote feeste ] tussen beide woorden een horizontaal streepje.

W

13231 Si... vliene: ‘sloegen zij op de vlucht’. 13232 jagetse: ‘achtervolgde hen’, presens historicum, vgl. Stoett, par. 244. 13236 sceden: ‘vertrekken’; pleine: ‘(slag)veld’. 13237 Doer: ‘om’. 13238 al stille: ‘bewegingloos’. 13239 VI: zie P/G en vgl. T bij vs. 13112. 13241 kinden: ‘wisten’. 13242 Vele... ontfaen: ‘door hem grote verliezen hadden geleden’. 13243 vingen: ‘namen hem gevangen’. 13245 feeste: ‘blijdschap’. 13246-7 Alse... emmertoe: ‘als die waarmee groot en klein Lanceloet voortdurend onthaalden’. 13248 leet: ‘voorbij reed’.

[p. 364]

‘Wel si comen in onsen geselscape
Die blome van allen ridderscape!’
Si deden Lancelote so grote ere
Dat hijs hem scaemde sere:^+
+ Als hi quam gevaren, hi vant die straten
Scone ende wel berect utermaten,
Behangen met sidinen cleden
Ende met andren sierhieden.
⁺ Als sine wapine af waren gedaen⁺
Men brochte hem nuwe cledere saen,
Gemaect van roeden sindale,
Ende hi was gecleedt ende berect wale.

+ 13250

+ want

+ ende

+ 13255

P/G

13249	kop		Wel si comen		onse	geselscape
	cor			⪕in⪖	onse<n>

13250

allen ] de lezing alden is niet uitgesloten.

13251

Si ] initiaal S, blauw, 2 regels hoog, rood penwerk.

13253	kop		Als hi quam geuaren		hi vant die straten
	cor	want		<.>

13258	kop		Men brochte hem nuwe	cledere| n | saen
	cor			cledere

13259	kop		Gemaect van	ro÷d÷den sindale
	kop			ro<e>den
	sindale ] na dit woord een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. de leesaanwijzing voor vs. 13319 (kolom c).

W

13250 Die blome: ‘de bloem’, ‘het summum’. 13252 hijs hem: ‘hij zich ervoor’. 13254 Scone: ‘schoon’, ‘proper’; wel berect: ‘netjes’, vgl. MNW 1, 933 bij 3. 13255 sidinen: ‘zijden’. 13256 sierhieden: lees sierheden: ‘versieringen’. 13257 sine wapine: ‘(de onderdelen van) zijn wapenrusting’. 13259 sindale: ‘linnen’ of ‘zijde’. 13260 berect: ‘uitgedost’.

T

13249-52 Het Ofr. is hier uitgebreider: het geeft o.a. de reden voor Lanceloets schaamte (M iv, lxxvi, 43-44): ‘“Bien viengne li mieldres chevaliers del monde!” Ensi crioient tuit grant et petit contre Lancelot et il avoit moult grant honte de ce qu'il disoient et moult li pesoit qu'il le seingnorisoient tant, ja soit ce qu'il l'eust bien deservi.’ Hierbij dient te worden aangetekend dat S en de hss van ‘groep BN 122’ (op Yale na) net als de vertaling over ‘la flor de toute chevalerie’ spreken en dat S en BN 122 op de met vs. 13251 corresponderende plaats net als het Mnl. een initiaal hebben. Vgl. voor Die blome van allen ridderscape ook de Inleiding, hfst. 3, par. 5.2. 13258-60 Het is in Arturromans en met name in de Lancelot en prose gebruikelijk dat men een bezoekende ridder bij zijn aankomst kleding aanbiedt, zodat de gast zich van zijn wapenrusting kan ontdoen. De kleding is gewoonlijk zeer kostbaar, gemaakt van (rode) zijde, (rood) linnen of (rood) fluweel, vgl. bijv. Dl. v, vs. 7484-94, Dl. vi, vs. 14653 en Roman van Walewein (ed.-van Es 1976) vs. 10986-98.

[p. 365]

Hi woude die III ridders sien daer naer
Die doe gevangen laegen daer,⁺
Die goede ridders waren sonder waen
Ende diet herde wel hadden gedaen.
⁺ Tirst dat hise hadde gesien,
Hi kinnetse wel ende mettien
Dede hise weder in leiden ende hi⁺
Was sere tongemake daer bi.
Hi was sere tongemake
Ende drove om die sake
Dat hi jegen hem hadde gewesen⁺
Ende en weet wat doen te desen.⁺
Ende om dat hi Gaherette minde soe
Ende doer mijns heren Walewein wille toe,
Sijns broeder, waest hem herde leet.
Hi beveelt te hant ende heet
Datmen hem doe al die ere⁺
Diemen mach doen emmermere,
‘Want si sijn,’ seget hi, ‘van groter machte,

+ 13260

+ ende

+ 13265

+ F. 36R,c

+ 13270

+ 13275

P/G

13279	kop	Want	si| e | sijn seget hi van groter machte
	cor		si
	machte ] boven ma een ovaal gaatje in het perkament.

W

13265 Tirst dat: ‘zodra’. 13266 Hi kinnetse: ‘(her)kende hij hen’. 13267 in: ‘naar binnen (naar de gevangenis)’. 13268 tongemake: ‘ongelukkig’. 13271 jegen... gewesen: ‘tegenover hen had gestaan’. 13274 toe: ‘ook’. 13275 waest... leet: ‘speet het hem zeer’. 13276 Hi... heet: ‘onmiddellijk beveelt hij en geeft hij opdracht’. 13277 hem: ‘hen’. 13278 emmermere: ‘vanaf dit moment’. 13279 van groter machte: ‘zeer machtig’.

T

13263 In de vertaling ontbreekt het gegeven dat de drie broers eenzelfde wapenrusting dragen, vgl. M iv, lxxvi, 44; S v, 86/28. 13266-7 mettien Dede hise weder in leiden: het Ofr. motiveert deze handelwijze: Lanceloet wil niet door Gaheret en zijn broers herkend worden, vgl. M iv, lxxvi, 45: ‘mais por ce qu'il ne voloit mie qu'il le conneussent, les fist metre arriere’ (S v, 86/31-32). Vgl. Besamusca 1991, p. 83-85. 13273 Hoewel een directe aanleiding ervoor niet in de Lancelot en prose beschreven wordt, is de vriendschap tussen Lanceloet en Gaheret een vast gegeven in het verhaal. In het laatste deel van de trilogie, de Mort Artu/Arturs doet, verleent deze langdurige vriendschap extra dramatiek aan de episode waarin Lanceloet Gaheret per ongeluk doodt bij het redden van de koningin, zie J Bk. iv, vs. 4495-5192 en Mort Artu (ed.-Frappier 1954a), par. 93-96.

[p. 366]

Warde ridders ende van hogen geslachte.
Ende haddic geweten van desen
Dat si jegen u hadden gewesen,⁺
Hem en ware hier ter stede
Van mi gesciet en gene swaerhede.’
⁺ Tirst dat si dat hadden gehort,
Si brachtense uten prisone vort,
In ene scone camere nadien⁺
Ende deden Gaherets wonden besien.
Ende men antheretse sere eerlike
Doer Lanceloets wille namelike.
Ende si deden oc Lancelote met onsten
Al die ere die si doen consten.^+
+ Lanceloet sprac: ‘Vrouwe, hebbic nu
Mi genoech gequijt jegen u?’

+ 13280

+ ende

+ 13285

+ 13290

+ ende

P/G

13283	kop		En ware hier ter stede
	cor	←hem←

13286

brachtense ] boven de s vlekje.

13287	kop		Jn ene scone	camere/n/ nadien
	cor			camere

13289	kop		Ende		antheretse sere eerlike
	cor			→men→

13291	kop		Ende si deden		lancelote met onsten
	cor			⪕oc⪖

W

13280 Warde: ‘voortreffelijke’; hogen: ‘aanzienlijk’. 13283-4 Hem... swaerhede: ‘zou hun hier door mij geen leed toegebracht zijn’. 13287 In... nadien: hier dient het samengetrokken Si brachtense aangevuld te worden: ‘zij brachten hen in een fraai vertrek daarna’. 13289 antheretse (van (h)anteren): ‘behandelde hen’; eerlike: ‘op eervolle wijze’. 13290 namelike: ‘vooral’. 13291 met onsten: ‘van harte’. 13294 Mi... u: ‘mij in voldoende mate gekweten van mijn belofte aan u’.

T

13291-2 I.t.t. de vertaling zegt het Ofr. dat Lanceloet en Lioneel bij de vijf broers overnachten. Zie M iv, lxxvi, 46: ‘Cele nuit fu la joie et la feste moult grant el chastel, et se Lanceloz fu bien serviz, ce ne fait mie a demander; si le couchent a aise et a moult grant honor. Et l'andemain qu'il ot oïe messe, vint a la vielle...’ (S v, 87/3-6), vgl. Besamusca 1991, p. 83-85 en p. 95-100. 13293-4 Zie voor deze belofte T bij Dl. iv, vs. 166-178.

[p. 367]

⁺ Si antworde hem: ‘Here, ja gi.’
Hi seide: ‘Ne wroeget niet mi
Wie ic ben. Ende weetti waer bi⁺
Ic u des bidde?’ Doe seide hi:
‘Dese III ridders die hier sijn gevaen
Sijn sheren Walewein broedere sonder waen.
⁺ Ic ne woude niet dat si wisten
Dat ic jegen hem was in dit twisten,⁺
Si mochten mi daer bi haeten al.’
Si segt dat sijt wel helen sal.
⁺ Daer na sprac hi die V broeders toe
Dat si uten prisone daeden doe
Die III gebroeders ende dat sise⁺
Houden souden in eerliker wise,

+ ende

+ 13295

+ ende

+ 13300

+ ende

+ 13305

P/G

13295	kop		Si antworde hem	| s |ere ia gi
	cor	ende		→h→ere
	ja gi ] tussen deze woorden een boogje boven de regel. Het is waarschijnlijk - gezien de kleur inkt - afkomstig van de corrector. De functie is onduidelijk.

13297	kop		Wie ic ben		weetti waer bi
	cor			<.> ⪕ende⪖

13298	kop		Jc v des bidde		doe seide hi
	cor			<.>

13307	kop		Die .iij gebroeders		ende dat sise
	cor			<.>
	III ] hs .iij

13308	kop		Houden souden in eerliker	wise| n |
	cor			wise

W

13296 Ne... mi: ‘maak niet bekend’. 13302 twisten: ‘gevecht’. 13304 helen: ‘geheim houden’. 13308 Houden: ‘behandelen’; eerliker: ‘eervolle’.

T

13305-10 Het Ofr. wijkt hier enigszins af van het Mnl. Het vertoont de dubbelzinnigheid van vs. 13309-10 niet. Bovendien zegt Lanceloet dat Gaheret c.s. zijn vrienden zijn. Het ontbreken van dit laatste gegeven in de vertaling is opvallend, omdat het in een terugverwijzing naar deze woorden wel vermeld wordt (vs. 13327). Het is zeer wel mogelijk dat de vertaling hier corrupt is overgeleverd. Zie M iv, lxxvi, 46: ‘Il vient as .V. freres et lor dit que li .III. chevalier soient quite et mis fors de prison et cil dient qu'il le feront tot a sa volenté; “et ancore vos pri je, fait il, que quant je m'en serai alez, que vos retaingniez les .III. freres çaienz et lor faites tant d'amor et d'onor que je vos en saiche gré; car bien sachiez qu'il sont mi ami.”’ (S v, 87/15-19).

[p. 368]

⁺ Dat sijs hem danc wisten tuwaren
Alsi wech waren gevaren.
⁺ Si seiden si souden doen also.
⁺ Hi heescede sine wapine doe.⁺
Gaheret ende sine broeders waren saen
Uter vangnesse gedaen.
⁺ ‘Wie was hi, ic bids u, segtet mi,
Daer wi waren gescoffiert bi?’
⁺ Si seiden sine kindene niet nadesen.^+
+ Hi seide: ‘Dat ne mach niet wesen,
⁺ Hi was vanden uwen.’ Ende si antworden das

+ ende

+ ende

+ ende

+ 13310

+ heren

+ ende

+ 13315

+ ende

+ want

P/G

13309	kop		Dat	sij| t | | v |	danc wisten tuwaren
	cor	ende		sij⪕s⪖ →hem→

13310	kop		/Ende/	alsi wech waren geuaren
	cor		-

13311	kop		| H |i seide	| h |i soude	doen also
	cor	ende	←s←i seide<n>	⪕s⪖i soude<n>

13315	kop		Wie was hi ic bids v	segt	mi
	cor	heren		segt⪕et⪖

13318	kop		| S |i seide| n | dat ne mach niet wesen
	cor	ende	←h←i seide

13319	kop		Hi was vanden vwen		si antworden das
	cor	want		<.> →ende→

W

13309-10 Dat... gevaren: si (in sijs) heeft drie mogelijke antecedenten. Verwijst het naar de V broeders (vs. 13305), dan luidt de vertaling: ‘dat zij hem (d.i. Lanceloet) daarvoor zeker dankbaar zouden zijn, nadat zij (d.i. Lanceloet en Lioneel) vertrokken waren’. Indien si naar de III gebroeders (vs. 13307) verwijst, is de vertaling: ‘zodat zij hen (de V broeders) daarvoor dankbaar zouden zijn, wanneer zij (de III gebroeders of Lanceloet en Lioneel) vertrokken waren’. Gezien het Oudfrans (zie T) is de derde mogelijkheid, dat si verwijst naar Lanceloet en Lioneel, de meest waarschijnlijke: ‘zodat zij (Lanceloet en Lioneel) hen (de V broers) daarvoor dankbaar zouden zijn, wanneer zij (L. en L.) vertrokken waren’. 13312 heescede: ‘vroeg om’. 13315-6 Wie... bi: hier ontbreekt een inquit-formule; in het Ofr. is Gaheret aan het woord (zie M iv, lxxvi, 47; S v, 87/22-23 geeft de vraag weer in de indirecte rede). 13316 gescoffiert: ‘verslagen’. 13317 nadesen: te verbinden met seiden. 13318 Hi: d.i. Gaheret (vgl. M iv, lxxvi, 47; S v, 87/23). 13319 das: ‘daarop’.

T

13312 Terwijl het vertrek van Lanceloet en Lioneel in de vertaling niet beschreven wordt, zegt het Ofr.: ‘Lors demande Lanceloz ses armes et cil dient qu'il demort encore, car trop a poi demoré avec aux; mes il dist qu'il ne remaindroit en nule manniere; si s'em part entre lui et Lion.’ (M iv, lxxvi, 47; S v, 87/19-20 is iets beknopter).

[p. 369]

Dat hi vanden haren niet en was.
‘Mar hi halp ons doer die minne
Van ere joncfrouwen die es hier inne.^+
+ Hine seide ons niet hoe sine name was,
Mar hi bat ons sere das
Dat wi u daeden al die eere
Die wi mochten doen emmermere,
Bedi gi wart sine vriende, seide hi.’^+
+ Si haddens groet wonder daer bi.
⁺ Si vrageden: ‘Hoe was hi gescapen dan?’
⁺ Si seiden: ‘Hi was die scoenste man
Ende een vanden scoensten ridders bi gelike⁺
Diemen vinden mochte in erderike.⁺
Ende hi was bruen een luttelkin
Ende en sceen boven XXV jaer niet out sijn.
Oec was hi niewinge bescoren.’

+ 13320

+ ende

+ 13325

+ ende

+ ende

+ ende

+ F. 36V,a

+ 13330

P/G

13323	kop		Hine seide ons niet hoe sine name was
	cor	→ende→

13327	kop		Bedi gi wart sine	vrien÷t÷	seide hi
	cor			vrien<d> ⪕e⪖

13328	kop		Si	hadden	groet wonder daer bi
	cor	ende		hadden⪕s⪖

13329	kop		Si	/seiden/	hoe was hi gescapen dan
	cor	ende		→vrageden→

13330

was ] na de s een vlekje.

13331	kop		Ende	| enen |	vanden scoensten ridders bi gelike
	(kop), cor			⪕.i.⪖
	een ] hs .i.
	gelike ] like is vanwege ruimtegebrek op de volgende regel onder bi ge geschreven; na ge een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. de leesaanwijzing voor vs. 13389 (kolom b).

13334

sijn ] vanwege ruimtegebrek is dit woord omlijnd op de volgende regel onder out afgeschreven.

W

13321 doer die minne: ‘omwille’. 13322 jonkvrouwen: d.i. de (maagdelijke) quene. 13328 Si... bi: ‘zij waren daarover zeer verbaasd’. 13329 Hoe... dan: ‘hoe zag hij er (dan) uit’. 13331 bi gelike: ‘zo ongeveer’. 13333 bruen een luttelkin: ‘een beetje bruin (van huidskleur)’. 13335 niewinge bescoren: ‘kortgeleden kaalgeschoren’.

T

13327 Zie T bij vs. 13305-10. 13330-3 Vgl. T bij vs. 11815-6. 13335 niewinge bescoren: als gevolg van de vergiftiging heeft Lanceloet al zijn haar verloren (zie vs. 12132), zodat hij er uit ziet alsof hij pas kaalgeschoren is.

[p. 370]

⁺ Tirst dat si dat horen
Waren si ontweget mere⁺
Dan si hadden geweset eere
Ende en wisten daer wat seggen toe.
Ende si bleven daer ene weke doe
Al dore, so lange dat binnen desen
Gaheret was al genesen.⁺
Doe scieden si danen alle drie
Ende alsi wech voren vrageden sie
Wat wapene die ridder droech.
Men berechte hem daer of genoech
Ende men seide hem sonder sparen⁺
Dat sine wapine al swart waren.

+ ende

+ 13335

+ 13340

+ 13345

P/G

13339	kop	Ende en	wiste	daer wat seggen toe
	kop, cor		wiste<n>

13345	kop	Wat	wapene/n/	die/n/ die ridder droech
	cor		wapene	die
	die ] hs die die; evidente verschrijving van de kopiist, die de corrector niet rechtgezet heeft.

13346	kop	Men	| m |e rechte hem daer of genoech
	cor		⪕b⪖e
	berechte ] hs be rechte

W

13337 ontweget: ‘verbijsterd’. 13339 daer... toe: ‘wat zij daarvan moesten zeggen’. 13340-1 een weke [...] Al dore: ‘een hele week’. 13342 al: ‘helemaal’. 13343 scieden si danen: ‘vertrokken zij van die plaats’. 13344 sie: (Vlaamse) vormvariant van si. 13345 Wat wapene: ‘wat voor wapenrusting’. 13346 berechte hem: ‘vertelde hun’.

T

13336-9 De verbijstering van de drie broers neemt toe, omdat zij menen verslagen te zijn door een volkomen onbekende, vrijwel kale, ridder, die hen blijkbaar wel kende en zelfs als zijn vrienden beschouwde. 13347-53 In M iv, lxxvi, 47-48 (en in Yale en in de Duitse vertaling, K ii, 261/15-19) worden Lanceloets wapenrusting en het vertrek van de drie broers uitgebreid beschreven, waarna het verhaal zich zonder overgang tot Lanceloet wendt. S en de hss van ‘groep BN 122’ (op Yale na) beperken de beschrijving van wapenrusting en vertrek en markeren de overgang naar Lanceloet door middel van een ‘Or dit li contes’-formule (zie T bij vs. 10741). Vgl. S v, 87/34 en 87/36-38: ‘Et il dient vnes noires . Lors sen partent atant Mais atant laisse ore li contes a parler deuls . et retorne a parler de lancelot . Or dist li contes que quant lancelot se fu par[ti]...’. De vertaling sluit hierbij aan. Overigens vertonen twee hss uit ‘groep BN 122’, BN 123 en BN 12573, vanaf deze overgang een grote lacune: de avonturen van Lioneel en Hestor (vs. 13353-13632; M iv, lxxvi, 48 - lxxvii, 6; S v, 87/37 - 91/23) ontbreken.

[p. 371]

Mettien so namen si orlof
Ende si rumeden dat hof.
⁺ Davonture swiget van hem nu
Ende wille van Lancelote seggen u.⁺
Davonture seget hier ter stede
Dat Lanceloet ende Lyoneel mede
Reden te gadere, dat si ne vonden
Gene avonture tien stonden,
⁺ So dat si so verre quamen⁺
Dat si een foreest vernamen,
Dat Terique was geheten.
Als sire quamen, si moesten beeten
Doer die heyten vanden tide daer:
⁺ Si waren so vermoyt ende swaer⁺
Doer die heyten vander sonnen
Dat si rustens moesten begonnen

+ mer

+ 13350

+ al

+ 13355

+ want

+ 13360

P/G

13351

mer ] de leesaanwijzing staat voor vs. 13350; d.m.v. een streepje geeft de corrector echter aan dat mer voor vs. 13351 thuishoort.

13352

seggen ] hs seggen; de nasaalstreep is bijna volledig vervaagd.

13353	Davonture ] initiaal D, blauw, 6 regels hoog, rood penwerk.
	Davonture... stede ] dit vers is over twee regels verdeeld. Tussen seget en hier ligt de regelgrens.

13354

Dat... mede ] dit vers is over twee regels verdeeld. Tussen ende en Lyoneel ligt de regelgrens.

13355

Reden... vonden ] dit vers is over twee regels verdeeld. Tussen dat en si ligt de regelgrens.

13361	kop	Doet die	heyte	vanden tide daer
	(kop), cor		heyte<n>
	Doer ] hs Doet ; evidente verschrijving van de kopiist.

13363	kop	Doer die	heyte	vander sonnen
	(kop), cor		heyte<n>

W

13349 orlof: ‘afscheid’. 13350 rumeden: ‘verlieten’. 13351 Davonture: ‘het verhaal’. 13355 te gadere: ‘samen’; dat: ‘terwijl’. 13357 So dat: ‘totdat’. 13358 foreest: ‘bos’. 13360 beeten: ‘van het paard afstijgen’. 13361 die... tide: ‘het hete weer’. 13362 swaer: ‘loom’. 13364 rustens moesten begonnen: ‘moesten rusten’, zie voor begonnen Stoett, par. 250.

T

13355-6 Het Ofr. zegt dat Lanceloet en Lioneel geen avonturen beleefden die het vertellen waard waren (‘qui a conter face’) en vermeldt dat zij bij een weduwe overnachtten: M iv, lxxvi, 48; S v, 87/40 - 88/2. 13359 Terique: het Ofr. beschrijft dit bos en de tocht van Lanceloet en Lioneel met meer detail. Vgl. M iv, lxxvi, 48: ‘si se remistrent en lor chemin et entrerent a ore de prime en une forest qui duroit bien .III. liues de lonc et une de lé et l'apeloient cil del païs Terique.’ (S v, 88/1-3). Zie ook de Inleiding, hfst. 2, par. 5, p. 65-68.

[p. 372]

Tote dattie heyten leden ware.
Si ontbreidelden hare perde dare
Ende lietense gaen in die weide⁺
Ende daeden hare helme af beide
Ende gingen liggen op dat gras
Dat onder enen boem was.
Ende Lanceloet, die, alse gi moeget horen,
Niet en sliep binnen der nacht te voren,⁺
Sliep op dat grone gras thant,
Dat hi coel ende soete vant.
⁺ Lyoneel, die niet ne sliep, hi sach
II ridders comen al daer hi lach,
Die hem herde blide wesen dochten⁺
Ende ene joncfrouwe met hem brochten.
Ende alsi bi Lyonele quamen
Sagen si omme ende vernamen

+ 13365

+ 13370

+ ende

+ 13375

P/G

13365	kop		Tote dattie	heyte	leden ware
	(kop), cor			heyte<n>

13366	kop		Si	ontbreidelde	hare perde dare
	cor			ontbreidelde<n>

13372	kop		Niet en sliep binnen der nacht		voren
	cor			⪕te⪖

13375	kop		Lyoneel die niet ne sliep		hi sach
	cor	ende		<⁝>

13377	kop		Die hem herde blide wesen	dochte
	(kop), cor			dochte<n>

13378	kop		Ende ene ioncfrouwe met hem	brochte
	(kop), cor			brochte<n>

13379

Ende ] voor dit woord in de linkermarge een inktvlek.

W

13365 leden: ‘voorbij(gegaan)’. 13366 ontbreidelden hare perde: ‘ontdeden hun paarden van het hoofdstel (de toom)’. 13371 alse... horen: ‘zoals u hebt kunnen horen’. 13374 soete: ‘zacht’. 13377 Die... dochten: ‘die hem zeer vrolijk leken te zijn’. 13378 hem: ‘hen’.

T

13371-2 Ook het Ofr. vermeldt hier dat Lanceloet de afgelopen nacht niet geslapen had en zegt bovendien wat de oorzaak van zijn slapeloosheid was: ‘Et Lanceloz n'avoit onques dormi la nuit, car trop avoit eu grant chaut’ (M iv, lxxvi, 49; S v, 88/10-11). De terugverwijzing ontbreekt echter. Het alse gi moeget horen in de vertaling is zeer opmerkelijk, daar het Mnl. i.t.t. het Ofr. de overnachting niet noemt (zie T bij vs. 13355-6). De verwijzing mist een antecedent. Waarschijnlijk is alse gi moeget horen hier een ongelukkig gekozen rijmvulling. Zie voor horen T bij vs. 12532.

[p. 373]

Enen ridder hem volgen naer.
⁺ Deen seide: ‘Siet den ridder daer!’^+
+ Mettien sach Lyoneel met groter vart
Enen ridder comen op een part,
Wel gewapent ende opgeseten totien,
⁺ Den meesten dien hi noit hadde gesien,
Ende quam ocht een donder ware.^+
+ Deen ridder keerdem omme dare.
⁺ Dander staken opden lichame soe⁺
Dat hi viel metten perde doe.
Ende hi trac daer na sijn swart
Ende vor ten andren wart,⁺
Die sijns niet ne dorste ontbiden
Ende sette hem ter vlocht tien tiden.
⁺ Daer ne dander slaen soude metten swerde
Liet hi hem vallen ter erde
Ende hi sloech darchoen vore⁺
Ende dat part mede al dore,
⁺ So dat tpert viel opten man.
Ende hi nam die joncfrouwe dan,
Die sere begonste carmen.

+ ende

+ 13380

+ ende

+ ende

+ 13385

+ ende

+ ende

+ F. 36V,b

+ 13390

+ ende

+ 13395

+ al

P/G

13385

opgeseten ] hs opgesten ; evidente verschrijving van de kopiist.

13389	kop		Dander staken	[ dor ]den lichame soe
	cor	ende		⪕op⪖den

13393	kop		Die sijns niet ne	dorste/n/ ontbiden
	cor			dorste

13394	kop		Ende	sette/n/ hem ter vlocht tien tiden
	cor			sette
	tiden ] de stok van de d is verlengd door de corrector.

13401	kop		Die sere	begonste| n | carmen
	cor			begonste

W

13381 hem... naer: ‘hen achtervolgen’. 13385 opgeseten: ‘op een goed paard’; totien: ‘bovendien’. 13386 meesten: ‘grootste’. 13387 Ende... ware: ‘en (hij, d.i. de ridder, vs. 13384) kwam aangereden alsof hij een donderslag was’ (bedoeld lijkt ‘alsof het donderde’). 13388 keerdem: ‘keerde zich’. 13389 Dander: d.i. de aanstormende ridder. 13391 hi: d.i. de aanvallende ridder. 13392 vor: ‘reed’, vormvariant van voer. 13393 Die... ontbiden: ‘die hem (zijn aanval) niet durfde af te wachten’, ‘die zich niet tegen hem durfde te verdedigen’. 13394 sette... vlocht: ‘op de vlucht sloeg’. 13395 Daer... soude: ‘op het moment dat de ander hem slaan zou’. 13396 hem: ‘zich’. 13397 hi: d.i. de aanvallende ridder; darchoen vore: ‘de voorste zadelboog’. 13398 al dore: ‘doormidden’. 13401 carmen: ‘jammeren’.

[p. 374]

Ende riep: ‘O wi, ach armen!’^+
+ Hi swanc die joncfrouwe op sijn part
Ende voretse en wech metter vart.
Die joncfrouwe riep met groten rouwe:
‘Help, Maria, soete vrouwe!’
Ende begonste mesbaren ende carmen,⁺
Dats elken minsce mochte ontfarmen.
⁺ Alse Lioneel, die daer lach,
Die joncfrouwe wech voren sach,
Hem dochte dat hi te lange lette doe,
Dat hise liet wech voren also.^+
+ Hine woude Lancelote niet wecken
Om dat hijt in bloetheit mochte micken.
⁺ Hi wapende hem metter vart
Ende sat sciere op sijn part
Ende liet Lancelote slapen daer.⁺
Hi reet sere den ridder naer
Ende riep op hem dat hi doet ware.
Alse die ridder sijns wart geware,
Hi sette die joncfrouwe metter vart
Neder ende hi trac sijn swart.^+
+ Lioneel reet op hem ende stac

+ 13400

+ mer

+ 13405

+ ende

+ 13410

+ ende

+ mer

+ 13415

+ 13420

+ ende

P/G

13405

Die ] initiaal D, blauw, 2 regels hoog, rood penwerk.

13414	kop	Om dat hijt		bloetheit mochte micken
	cor		⪕in⪖

W

13403 swanc: ‘tilde met een zwaai’. 13404 voretse en wech: ‘nam haar mee’. 13407 mesbaren: ‘huilen’. 13408 Dats... ontfarmen: ‘(zo) dat iedereen er wel medelijden mee moest hebben’. 13411 Hem dochte: ‘dacht hij’; lette: ‘talmde’. 13412 Dat: ‘indien’, ‘omdat’. 13414 Om... micken: ‘omdat hij (Lanceloet) zou kunnen denken dat het (nl. het wekken) uit lafheid voortkwam’. Vgl. het Ofr.: ‘car il a paor que il nel tiengne a couart’ (M iv, lxxvi, 51; S v, 88/36-7). 13416 sat sciere: ‘sprong vlug’. 13418 naer: ‘achterna’. 13419 Ende... ware: ‘en riep tegen hem dat hij ten dode opgeschreven was’. 13420 sijns wart geware: ‘hem zag’.

T

13402 In het Ofr. kermt de jonkvrouwe: ‘Lasse, mes freres!’ (M iv, lxxvi, 50; S v, 88/29), waaruit blijkt dat haar begeleiders haar broers waren.

[p. 375]

Doer scilt, doer halsberch ende brac
Sijn spere op hem sonder doen mere.
Mar die ridder sloech so sere
Op sinen helm Lyonele⁺
Dattie helm spleet int gehele.
⁺ Hi haddene doet gehadt thant,
Mar dat swert keerde in die hant.
⁺ Die slach was so groet ende swaer
Dat Lyoneel viel ter erden daer⁺
In onmachte, so was hi verdoeft
Vanden slage in sijn hoeft.
Die ridder stac sijn swert in dien scoe
Ende sette die joncfrouwe doe,
Woud si of ne woude, op Lyoneels part.⁺
Ende hi nam Lyonele metter vart

+ 13425

+ ende

+ mer

+ 13430

+ 13435

P/G

13424	kop		Doer scilt doer halsberch ende brac
	cor	{←em←}
	cor	-
	Doer ] het voor dit woord door de corrector weggeradeerde woord (em) is ook met UV-licht slecht leesbaar.

13426	kop		Mar die ridder sloech		so sere
	cor			{⪕(..)⪖}
	cor			-
	sloech so ] het tussen deze woorden door de corrector weggeradeerde woord is onleesbaar, waarschijnlijk bestond het uit twee letters (met daarbij mogelijk een afkortingsteken).

13432	kop		Dat lyoneel viel ter erden	d	| naer |
	cor			d<aer>	-
	daer ] deze afgekorte vorm van de corrector wordt gewoonlijk als dar opgelost; vanwege het rijm heeft hier echter de oplossing daer de voorkeur.

13433	kop		Jn	onmach	so was hi verdoeft
	cor			onmach⪕te⪖

W

13424 halsberch: ‘maliënkolder’. 13425 sonder doen mere: ‘zonder hem verder te raken’, ‘zonder hem te verwonden’. 13428 int gehele: ‘helemaal’. 13429 doet gehadt: ‘gedood’. 13430 keerde: ‘verdraaide’. 13431 groet: ‘hard’. 13435 scoe: ‘schede’. 13437 Woud... woude: ‘of zij wilde of niet’.

T

13424 De halsberch is een vast onderdeel van de wapenrusting. Het is een pantserhemd (of maliënkolder), dat gesmeed wordt van ijzeren ringetjes (maliën). Het bedekt en beschermt de hals en de bovenkant van de romp.

[p. 376]

Bi den scouderen ende leide
Hem vore in sijn gereide
Ende vordene sire verde
Int gereide met sinen perde.⁺
Davonture swiget van Lyonele nu
Ende sal seggen van Hestore u.
Davonture seget hier ter steden,
Alse Hestor was gesceden
Vanden castele die hiet Ragidel,⁺
Daer die boec af seget wel
Hoe hi Mangart den Roden onderdede
Ende die joncfrouwe oc bescudde mede

+ 13440

+ 13445

P/G

13439	kop	Bi den	scoudere		ende leide
	kop, (cor)			<.>
	(kop), cor		scoudere<n>

13444

Hestore u ] hs hestorev

13445

Davonture ] initiaal D, rood, 5 regels hoog, blauw penwerk.

13449

onderdede ] vanwege ruimtegebrek is dit woord op de volgende regel onder roden afgeschreven.

13450	kop
	cor	↓ende die joncfrouwe oc bescudde mede↓

W

13439 leide: ‘legde’. 13440 vore... gereide: ‘voor op zijn zadel’. 13441 vordene sire verde: ‘nam hem mee’. 13442 met sinen perde: ‘en ook zijn paard’. 13443 Davonture: ‘het verhaal’. 13448 Daer... wel: ‘van wie het boek verhaalde’. 13449 onderdede: ‘overwon’. 13450 bescudde: ‘redde’.

T

13443-5 Zie T bij vs. 10741. 13445-52 Net als in het Ofr. (M iv, lxxvii, 1; S v, 89/13-15) wordt hier kort het voorgaande avontuur van Hestor samengevat. Zie voor de beschrijving van Hestors overwinning op deze rode ridder en van zijn redding van de jonkvrouwe Dl. iv, vs. 4263-4812; M ii, lxvii, 1-25; S iv, 349/22 - 355/4. Hestor van Mares is Lanceloets halfbroer, zie vs. 15705-90 en 15895-961, en een van de tien ridders die met Walewein naar Lanceloet op zoek gingen, zie Dl. iv, vs. 1723. Hij heeft zich tijdens deze queeste reeds onderscheiden door Dodineel uit gevangenschap te verlossen (zie Dl. iv, vs. 2688-2894) en door met Walewein een zogenoemd ‘gereserveerd’ avontuur te beleven (zie de Inleiding, hfst. 3, par. 5.1 en Dl. iv, vs. 3325-3502). 13448 Daer die boec af seget wel: deze expliciete terugverwijzing ontbreekt in het Ofr. (M iv, lxxvi, 1; S v, 89/13-14). 13449 Mangart den Roden: deze in een rode wapenrusting gehulde ridder (vgl. Dl. iv, vs. 4484-5) heet in het Ofr. ‘marigart le rous’ (S v, 89/14; M mist een met vs. 13449 overeenkomende zinsnede). In de vertaling wordt hij bij de eigenlijke beschrijving van zijn confrontatie met Hestor Margarijs en Margerijs genoemd (zie Dl. iv, resp. vs. 4655 en 4687). 13450 Ende... mede: de inhoud van dit door de corrector toegevoegde vers (zie P/G) getuigt van diens overzicht over de voorafgaande tekstgedeelten. Vgl. Besamusca 1984, p. 86.

[p. 377]

Vanden liebarden, die nichte was⁺
Mijns heren Walewein, als ict las,⁺
Dat hi in een foreest ridende quam
Daer hi ene joncfrouwe vernam
Ridende comen met enen perde,
Die herde sere mesberde.
Hi groettese, die sere weende.^+
+ Hi vragede hare wat si meende.
⁺ Si seide: ‘Here, ic wene bedi
Dat ic nu sach voren vor mi
Den besten ridder van erderike
Onscone ende dorperlike.⁺
Ende een ongetrouwe ridder sere
Dede hem die onnere.’
Hestor vragede thant hare
Wie die goede ridder ware.
Si seide: ‘Here, sijt seker des,⁺
Dat Lioneel, Lanceloets neve, es.’

+ F. 36V,c

+ 13450

+ 13455

+ ende

+ ende

+ 13460

+ 13465

P/G

13451	kop		{V} Vanden liebarden die nichte was
	kop		-
	Vanden ] de voor dit woord weggeradeerde letter stond buiten de kolom.

13458	kop		Hi vragede hare wat	| h |i meende
	cor	ende		⪕s⪖i

W

13451 liebarden: ‘leeuwen’. 13452 als ict las: ‘naar ik (in mijn bron) las’, vgl. MNW 3, 1314. 13453 Dat... quam: te verbinden met vs. 13447; foreest: ‘bos’. 13456 mesberde: ‘huilde’. 13458 wat si meende: ‘waarom zij huilde’. 13459-60 bedi Dat: ‘omdat’. 13462 Onscone ende dorperlike: ‘op een vernederende en schandelijke wijze’. 13463 ongetrouwe [...] sere: ‘buitengewoon trouweloze’.

T

13451-2 die nichte was Mijns heren Walewein: het Ofr. zegt hier: ‘qui cousine germaine Lancelot estoit’ (M iv, lxxvii, 1; S v, 89/15). Bij haar redding door Hestor wordt de familiebetrekking tot Lanceloet uitgelegd, zie Dl. iv, vs. 4773 en 4787-92; M ii, lxvii, 23-24; S iv, 354/21 en 354/28-30. Getuige M, S en de hss van ‘groep BN 122’, die alle de ‘Lancelot’-lezing hebben, beschikte de Lanceloet-vertaler waarschijnlijk over een grondtekst met deze lezing en werd die in de loop van de tekstoverlevering - misschien zelfs door kopiist A - omgezet in de foutieve ‘Walewein’-versie. In Dl. iv, vs. 4650 wordt vermeld dat de naam van deze dame Orgale is. als ict las: deze bronverwijzing ontbreekt in het Ofr.

[p. 378]

⁺ ‘Die ongetrouwe riddre, wie es hi,
Diene vort, dat segget mi?’
⁺ ‘Die ridder es Terquijn genant,
Die hem doet herde swaren pant.⁺
Hi heeften ontcleedt al naect
In sine broec ende sere mesmaect
Met scarpen dornen sonder waen,
Daer hine mede heeft doen slaen,
Dat mi so deerde daer ict sach,⁺
Dat ics ewelike gedinken mach.
⁺ Hi dedene oec werpen doe
In sine vangnesse also,
Dies mi ontfarmet so sere
Dat ic mi niet en mach onthouden, here,⁺
Van weennen ende te makene mesbaer.’

+ ende

+ here

+ 13470

+ 13475

+ ende

+ 13480

P/G

13469

ende ] voor deze leesaanwijzing een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. vs. 13407 (kolom b).

13472	kop	Die hem doet	herde/n/ swaren pant
	cor		herde

13474	kop	Jn sine	broec| t | ende sere mesmaect
	(kop), cor		broec

13477

mi ] de punt op de i is dikker dan gebruikelijk; het is niet uitgesloten dat het een nasaalstreep is.

13478	kop	Dat ics ewelike	ge÷l÷inken mach
	kop		ge<d>inken

13480

also ] voor dit woord een vlekje.

13483	kop	Van	weenne	ende te makene mesbaer
	(kop), cor		weenne<n>

W

13470 Diene vort: ‘die hem meevoert’. 13472 Die... pant: ‘die hem zeer pijnigt’. 13473-4 ontcleedt... broec: ‘tot op zijn (onder)broek ontkleed’. 13474 mesmaect: ‘toegetakeld’, ‘mishandeld’. 13475 scarpen dornen: ‘takken met scherpe dorens’. 13477-8 Dat... mach: ‘hetgeen zozeer mijn medelijden opwekte toen ik het zag, dat ik het nooit meer vergeten zal’. 13480 also: ‘in die toestand’. 13481 Dies... sere: ‘hetgeen zoveel medelijden bij mij oproept’. 13482 onthouden: ‘weerhouden’. 13483 te makene mesbaer: ‘te jammeren’.

T

13471 Terquijn: Ofr.: ‘Tericam’ (M iv, lxxvii, 1) en ‘terican’ (S v, 89/24 en n. 5). Deze ridder, die Lioneel en de jonkvrouwe ontvoerde, wordt nu pas met name genoemd. Hij is nog niet eerder in het verhaal voorgekomen. Vgl. T bij vs. 13512-5.

[p. 379]

⁺ Hestor seide: ‘Of ic ginge daer,
Wat tekene suldi seggen mi
Daer icken mach bekennen bi?’
⁺ ‘Bi minen rade ne suldire niet gaen:^+
+ Coemt hi an u, hi sal u doet slaen.
⁺ Men magen kinnen gereet:
Hi es die meeste ridder die ic weet
Ende draeget swarte wapene toe.’
Hestor bevalse Gode doe⁺
Ende reet so verre dat hi quam
Daer hi enen tor op enen berch vernam,
⁺ Al omme beloken ter cure
Met enen starken hogen mure.
⁺ Buten der porten stont in enen pleine,⁺
Wel ene bogescote verre, ene fonteine,
Die dore een zelviren conduut spranc
Ende nam in enen sconen steen haren ganc,

+ ende

+ here

+ 13485

+ want

+ mer

+ 13490

+ ende

+ ende

+ 13495

P/G

13492	kop	Hestor	beual	go| e |de doe
	cor		beual→se→	gode

13498	kop	Wel ene bogescote		ene fonteine
	cor		→verre→

13500	kop	Ende	na	in enen sconen steen haren ganc
	(kop), cor		na<m>

W

13484 Of: ‘indien’. 13485 Wat... mi: ‘wat voor herkenningsteken kunt u mij dan meedelen, (waaraan)’. 13486 bekennen: ‘herkennen’. 13487 Bi minen rade: ‘op mijn advies’, ‘als u mijn raad opvolgt’. 13488 Coemt... u: ‘als hij u ontmoet’. 13489 gereet: ‘gemakkelijk’. 13490 meeste: ‘grootste’. 13491 wapene: ‘wapenrusting’. 13492 bevalse Gode: ‘wenste haar Gods zegen toe’, ‘nam afscheid van haar’. 13494 tor: ‘toren’. 13495 Al... cure: ‘rondom zeer goed afgesloten’. 13497 pleine: ‘(gras)veld’. 13498 ene bogescote verre: ‘op een boogschot afstand (van de poort)’; fonteine: ‘bron’. 13499 zelviren conduut: ‘zilveren buis’; spranc: ‘opwelde’. 13500 Ende... ganc: ‘en in een fraai bekken liep’, vgl. MNW 2, 908 bij 7.

T

13497-556 Behalve als uitstalplaats voor Terquijns trofeeën (de wapens van de verslagen tegenstanders) dient deze nauwkeurig beschreven fonteine ook als de plaats waar hij passerende ridders uitdaagt. Vgl. ook J Bk. ii, vs. 22181-203 en de Inleiding, hfst. 2, par. 5. Zie voor het ophangen van de wapens, dat de inactiviteit van de gevangengenomen ridders aangeeft, Burns 1985, p. 120. 13498 ene bogescote verre: Klimpert 1972 noemt het boogschot niet als gangbare lengtemaat. De afstand die met een Westeuropese boog uit de 13e eeuw overbrugd kon worden bedroeg waarschijnlijk ± 200 m, vgl. LMa ii, p. 322.

[p. 380]

Van merberine, ende vandaer also wel
Seggic dat si in een lodijn vat vel.^+
+ Daer stonden oec III pijnbome bi,
So hoge ende so breet dat si
Die fonteine al bevingen
Metten lovren diere overhingen.
⁺ An die pijnbome hingen doe⁺
LX scilde ende LX helme toe
Ende oec LX swerde tot dien.
Ende als hi al tgene hadde besien
Hem wonderde wat si behingen daer.⁺
Hi sagh Acglovels scilt daer naer⁺

+ 13500

+ al

+ ende

+ 13505

+ F. 37R,a

+ 13510

P/G

13501	kop	Van merberine		vandaer also wel
	cor		<.> ⪕ende⪖

13505

bevingen ] onder de linkerpoot van de eerste n een inktvlekje.

13506

overhingen ] hs ouerhingen ; na de nasaalstreep een inktvlekje.

13507

ende ] voor deze leesaanwijzing een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. vs. 13446 (kolom b).

13508	kop	.lx. scilde ende		helme toe
	cor		→lx→
	ende LX ] hs ende lx

13511	kop	Hem wonderde wat si		hingen daer
	cor		⪕be⪖	hingen

13512	kop	| S |i sag| e | /n/ acglouels scilt daer naer
	cor	←h←i sag⪕h⪖

W

13501 merberine: ‘marmer’. 13502 lodijn: ‘loden’. 13505 al bevingen: ‘geheel overdekten’. 13506 lovren: ‘(de) met naalden bezette takken’ (van de pijnbomen). 13511 Hem... behingen: ‘verbaasde hij zich erover waarom zij daar hingen (?)’, zie P/G: het is onduidelijk waarom de corrector be toevoegt. Vgl. M iv, lxxvii, 2: ‘et se merveille por quoi l'an les i a mises’; S v, 90/5. 13512 sagh: deze ongebruikelijke vorm voor sach is het resultaat van een ingreep van de corrector, zie P/G.

T

13512-15 Voor elk van de vijf genoemde ridders geldt dat hun gevangenneming door Terquijn niet in de roman beschreven wordt. Zie voor het laatste verhaalde avontuur van Acglovael Dl. iv, vs. 2343-2562, van Keye Dl. iv, vs. 2520-2562, van Sagramor Dl. iv, vs. 2663-87, van Gosenonis Dl. v, vs. 9114-9172 en van Brandalis Dl. v, vs. 8940-9172. Al deze ridders behoren tot degenen die naar Lanceloet op zoek zijn. Zie voor Gosenonis (Gosengoes) Besamusca 1991, p. 69, noot 175.

[p. 381]

Ende Sagramors ende Keys al bloet
Ende Gosenonis van Strangloet
Ende Brandalis ende vele andre toe,
Die hi niet ne kinde doe.
⁺ Hi ginc an dander side daer naer⁺
Ende vant lettren gescreven daer,
Die seiden: ‘Siet hier die namen staen
Van dien ridders die hier liggen gevaen.
⁺ Daer mogedi hare wapene sien.’
Ende hi las daer gescreven nadien:⁺
Int XXIV jaer na die dinc
Dat coninc Artur crone ontfinc,
Teriquin vanden Foreeste sonder waen
Hadde alle die ridders onder gedaen
Daer elcs name af gescreven was⁺
In die lettren die hi daer las.
Ende als hi die lettren besiet
Hi kennetse som ende som niet,

+ ende

+ 13515

+ ende

+ 13520

+ 13525

P/G

13513	kop	Ende sagramors		ende keys al bloet
	cor		<:>

13514	kop	Ende gosenonis van	strangoet
	cor		strang⪕l⪖oet

13515	kop	Ende brandalis ende		andre toe
	cor		→vele→
	vele ] na dit woord een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. vs. 13575 (kolom b).

13519	kop	| Ende | seiden siet hier die namen staen
	cor	←die←

13520	kop	Van dien		die hier liggen geuaen
	cor		→ridders→
	ridders ] na dit woord een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. vs. 13580 (kolom b).

W

13513 al bloet: ‘overduidelijk’ (rijmvulling). 13515 toe: ‘bovendien’. 13521 Daer: bedoeld lijkt ‘aan de andere kant’, ‘hier tegenover’, vgl. vs. 13517. 13522 nadien: ‘verder’. 13523 XXIV: ‘vierentwintigste’. 13524 crone ontfinc: ‘gekroond werd’. 13526 onder gedaen: ‘overwonnen’. 13530 Hi... niet: ‘kende hij sommigen van hen (de ridders wier naam vermeld wordt) en sommigen niet’.

T

13514 Gosenonis van Strangloet, zie P/G, de corrector baseerde zijn ingreep mogelijk op Dl. v, vs. 9117.

[p. 382]

Alse die van vreemden lande zom waren.
⁺ Hi vanter XXIV tuwaren⁺
Van des conincs Arturs hove,
Die alle ridders waren van love,
Al sonder die V gesellen
Daer gi af horet tellen,
Ende sonder Lyonele toe.⁺
Hestor hadde groet wonder doe,
Alse hi die lettren hadde gesien.
⁺ Hine mochte niet geloven van dien
Dat een ridder allene machte
Onder doen met sire crachte⁺
Also vele goeder liede,
Het ne ware dat hise verriede.
⁺ Hi keerde ter fonteinen wart
Om te doene drinken sijn part.

+ mer

+ 13530

+ 13535

+ ende

+ 13540

+ ende

P/G

13531	kop		Alse die van vreemden lande		waren
	cor			→zom→
	zom ] na dit woord een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. vs. 13591 (kolom b).

13532	kop		Hi	vant	.xxiiij. tuwaren
	(kop), cor			vant<er>
	cor	mer

13534	kop		Die		ridders waren van loue
	cor			→alle→
	alle ] na dit woord een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. de leesaanwijzing voor vs. 13594 (kolom b).

13535

V ] hs v

13545	kop		÷K÷i keerde ter fonteinen wart
	cor	ende	<H>i
	Hi ] de corrector veranderde de K in een H door de rechterpoot van de H toe te voegen.

W

13531 Alse... waren: ‘zoals sommigen die uit vreemde landen afkomstig waren’. 13534 van love: ‘van naam (befaamd)’. 13535 Al sonder: ‘naast’. 13538 hadde... wonder: ‘was zeer verbaasd’. 13541 machte: ‘kon’, vormvariant van mochte, vermoedelijk te verklaren vanuit het rijm. 13542 Onder doen: ‘overwinnen’. 13544 Het... verriede: ‘tenzij hij hen op oneerlijke wijze bevocht’.

T

13535-6 Deze verzen verwijzen terug naar vs. 13512-5. De V gesellen zijn zoektochtgenoten in de queeste naar Lanceloet. Het Ofr. mist de expliciete terugverwijzing (vs. 13536), vgl. M iv, lxxvii, 3; S v, 90/16. Zie ook T bij vs. 12532.

[p. 383]

Daer na heeft hi vernomen⁺
Den groten ridder uutcomen,
Wel gewapent ende op een part,
Ende sprac aldus te hem wart:
‘Noit ne dorste ridder bestaen
Te doene dat gi hebt gedaen.^+
+ So wee u dat gi drinket nu
In die fonteine u part, dat seggic u.’
⁺ Hi liet lopen metter vart
Met gerechten spere te Hestorre wart.
⁺ Hi miste van Hestore doe.^+
+ Hestor liep weder op hem soe
Dat hine doe stac vanden perde,
Dat hi vallen moeste ter erde.
Ende als Hestor woude over liden,
Die ridder spranc op tien tiden⁺
Ende grep met sinen handen
Hestore biden scouderen thanden
Ende trackene dapperlike

+ 13545

+ 13550

+ ende

+ ende

+ mer

+ 13555

+ ende

+ 13560

P/G

13549	kop	Wel gewapent		ende op .i. part
	kop, cor		<.>
	een ] hs .i.
	part ] na dit woord een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. de leesaanwijzing voor vs. 13609 (kolom b).

13553	kop	So wee v dat gi	/nv/	drinket
	kop		-		<nv>

13559	kop	Dat hine	doe| r | stac vanden perde
	(kop), cor		doe

13560	kop	Dat hi vallen	moeste/n/ ter erde
	cor		moeste

13563	kop	Ende | ge |	grep | ene | met sinen handen
	cor		grep

W

13548 uutcomen: ‘naar buiten komen’. 13550 Ende sprac: ‘en de grote ridder (Terquijn) sprak’, vgl. Stoett, par. 5 g. 13551 bestaen: ‘wagen’. 13553 drinket: ‘laat drinken’. 13555-6 Hi... wart: ‘hij reed met gevelde lans hard op H. in’. 13557 miste van: ‘miste’. 13558 liep... hem: ‘viel hem op zijn beurt aan’. 13560 Dat: ‘zodat’. 13561 over liden: ‘voorbij rijden’. 13563 grep: ‘greep’, deze ongebruikelijke vorm is het resultaat van een ingreep van de corrector, zie P/G. 13564 thanden: ‘meteen’. 13565 dapperlike: ‘met kracht’.

[p. 384]

Van sinen perde ende so fellike
Dat daer af luttel gebrac⁺
Dat hi sinen hals niet ne brac.
Ende hi hieffene op sinen hals daer
Ende droechgene int hof daer naer
Ende dedene ontwapenen saen.^+
+ Hi was gelijc enen doeden gedaen⁺
Met dat hi af getrocken was.
Ende als hi wart geware das
Dat hi was in sijns viants handen,
Hi wart so drove thanden,
Hi hadde wel doet willen wesen.^+
+ Hine hadde noit rouwe gelijc desen.
Terquijn seide tot hem: ‘Here,
Ic houde u over goet sere:
⁺ Mine dede noit man tgereide rumen
Sonder gi, noch van den orse tumen.^+
+ Ic prise u ridderscap mere
Dan enich dat ic provede noit ere
Ende om die doecht die es in u
Ne doe ic u niet in prisone nu,
Wildi mi sekeren dat gi dit hof⁺
Niet ne rumet sonder orlof.’

+ 13565

+ F. 37R,b

+ want

+ 13570

+ 13575

+ ende

+ want

+ 13580

+ ende

+ 13585

P/G

13566	kop		Van sinen perde		so fellike
	cor			<.> ⪕ende⪖

13578

desen ] de stok van de d ontbreekt grotendeels.

13582	kop		Sonder gi		noch van [ no ]	de	tumen
	cor			<.>		de<n> ⪕orse⪖

13583	kop		Jc	prise[ ts ] v ridder scap mere
	cor	ende		prise
	ridderscap ] hs ridder scap

13588

ne rumet ] hs nerumet

W

13566 so fellike: ‘op een zo gewelddadige wijze (trok hij H. van zijn paard)’. 13567 Dat... gebrac: ‘dat het weinig scheelde’. 13572 Hi... gedaen: ‘hij zag eruit als een dode’, ‘hij leek dood’. 13573 Met... was: ‘vanaf het moment dat hij van zijn paard getrokken was’. 13578 rouwe... desen: ‘zoveel verdriet als hij hierom had’. 13580 over: ‘voor’. 13581 tgereide rumen: ‘uit het zadel vallen’. 13582 Sonder: ‘behalve’; tumen: ‘tuimelen’. 13583 prise: ‘acht’. 13584 provede: ‘op de proef stelde’. 13585 doecht: ‘dapperheid’, ‘kracht’. 13587 Wildi mi sekeren: ‘indien u mij uw woord wilt geven’. 13588 rumet: ‘zult verlaten’; orlof: ‘toestemming’.

[p. 385]

⁺ Hine wouts niet doen, bi der sake
Dat hi liever hadde tongemake
Met sinen gesellen te sine
Dan te hebbene al die behoefte sine⁺
Ende met hem te sine sonder waen.
⁺ Dus was hi in vangnessen gedaen.
⁺ Alse hi int prisoen was gecomen
Ent die ghene hadden vernomen
Die van sconincs Arturs hove waren,⁺
Si gingen weenen sonder sparen
Van bliscepen ende van jamerheden.
⁺ Sagrimor seide daer ter steden:
‘Lieve geselle, ic ne waende u
Nembermeer hebben gesien vor nu.⁺
Ay Hestor, wat niemaren hebbedi
Van Lancelote gehort, dat segget mi,
Bedi wi weten alle doch,
Hadden wine levende noch,
Wi souden uut te comene hopen,⁺

+ ende

+ 13590

+ al

+ ende

+ 13595

+ ende

+ 13600

+ 13605

P/G

13589	kop		Hine wouts niet doen		bi der sake
	kop, (cor)			<.>
	cor	ende

13593

waen ] na dit woord een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. de leesaanwijzing voor vs. 13653 (kolom c).

13595	kop		Alse hi int prisoen was		comen
	cor	ende		⪕ge⪖comen

13596	kop		En/de/ die ghene	hadde	vernomen
	cor		En<t>	hadde<n>

13602	kop		/Ende/	nembermeer hebben gesien vor nv
	cor		-

13607	kop		Wi| e | souden vut te comene hopen
	cor		Wi

W

13589-90 bi der sake Dat: ‘omdat’. 13590 tongemake: ‘in slechte omstandigheden’. 13592 al... sine: ‘wat hij maar wilde’. 13593 hem: d.i. Terquijn. 13596 Ent: ‘en het (nl. dat H. in de gevangenis komt)’. 13599 Van... jamerheden: ‘uit vreugde (omdat zij H. weerzien) en uit verdriet (vanwege H.'s gevangenneming)’. 13601-2 ic... nu: ‘ik had tot op dit moment niet verwacht u ooit nog te zien’. 13603 wat niemaren: ‘wat voor nieuws’. 13607 Wi... hopen: ‘dan konden wij de hoop koesteren te kunnen ontkomen’.

[p. 386]

Anders es ons die hope ontslopen:
⁺ Dese duvel es van so groter crachten,
Die ons hevet in sine hachten,
Dat gheen man soude te gere uren
Jegen hem moegen geduren.^+
+ Hine soude jegen Lancelote nochtan
Niet geduren, ware hi levende man,
Niet meer dan Karados die Grote
En gedurde jegen Lancelote,
Die vanden Doloreusen Torre here was,⁺
Alsmen hier te voren las,

+ want

+ 13610

+ mer

+ 13615

P/G

13608

es ] in dit folium zit een scheur in de vorm van een winkelhaak met de hoek naar links. In kolom b zijn een aantal woorden in vs. 13608-18 door de scheur beschadigd, zoals es in deze regel. Er is geen tekstverlies ontstaan. Zie ook de aant. bij vs. 13792.

13609

crachten ] na dit woord een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. de leesaanwijzing voor vs. 13669 (kolom c).

13610	kop		Die ons heuet in sine	hachte
	cor			hachte<n>

13611	kop		Gheen man soude te gere vren
	cor	←dat←

13614	kop		Niet geduren		ware/n/ hi leuende man
	kop, (cor)			<,>
	cor				ware

13615

Grote ] na dit woord een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. de weggeradeerde toevoeging voor vs. 13675 (kolom c).

13616	kop		Gedurde iegen lancelote
	cor	←en←
	En ] voor dit woord een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. vs. 13556 (kolom a).

13617	kop		Die	vande	doloreusen torre		was
	cor			vande<n>		⪕here⪖

W

13610 hachten: ‘gevangenis’. 13612 geduren: ‘stand houden’. 13613 nochtan: ‘echter’. 13614 ware... man: ‘als hij (Lanceloet) nog leefde’. 13615 Niet meer dan: ‘evenmin als’. 13618 Alsmen... las: ‘zoals men eerder in het verhaal (voor)las’, zie T.

T

13615-7 Zie voor Lanceloets gevecht tegen Karados: M i, xxviii, 1-17; M iii, xxviii*, 1-21; S iv, 132/1 - 137/39 en verder M ix, p. 25 en S vii, p. 392. De Middelnederlandse vertaling van deze passage - waarnaar vs. 13618 terugverwijst - is niet bewaard gebleven. 13618 Alsmen hier te voren las: deze terugverwijzing naar het verslag van het gevecht tussen Lanceloet en Karados (zie T bij vs. 13615-7) ontbreekt in het Ofr. (M iv, lxxvii, 6; S v, 91/13-14). Vgl. ook T bij vs. 12532.

[p. 387]

Noch dies duvels broeder die ons heeft gevaen.’
⁺ ‘Ic hebt qualike berecht,’ sprac Lyoneel saen,
‘Want alse hi wiste die waerheit das
Dat ic Lanceloets neve was⁺
Ic was thant ontcleet al naect
Ende met scarpen dornen so mesmaect,
Ic hadde moegen baden in mijn bloet.
Mar es dat sake dat mi God behoet
Den goeden man daer ic af sciet⁺
Noch en es die derde dach leden niet,
Ic saels gewroken sijn sonder waen,
Salt na minen wille gaen.’
Davonture laet van Hestore staen⁺
Ende van die met hem sijn gevaen⁺
Ende sal u seggen nu ter uren

+ trouwen

+ 13620

+ 13625

+ F. 37R,c

+ 13630

P/G

13619	kop	[ Ende ] die	duuels broeder die ons heeft geuaen
	cor	←noch← die⪕s⪖
	Noch ] lezing onzeker, met name wat betreft de n en de c ; boven dit woord een horizontale streep; voor het woord een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. vs. 13559 (kolom a).

13620

saen ] vanwege ruimtegebrek is dit woord omlijnd op de volgende regel onder lyoneel afgeschreven.

13621	kop	Want	[ hi ]	alse hi wiste die waerheit das
	cor		-

13628

niet ] ie sterk vervaagd. Na dit woord een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. de leesaanwijzing voor vs. 13688 (kolom c).

13629

waen ] na dit woord een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. vs. 13689 (kolom c).

W

13619 Noch: ‘en’, vgl. MNW 4, 2461. 13620 Ic... berecht: ‘ik heb het er slecht afgebracht’, zie T. 13624 mesmaect: ‘toegetakeld’. 13626-7 Mar... man: ‘maar als God voor mij de goede man (d.i. Lanceloet) beschermt (vrijwaart van moeilijkheden)’. 13628 Noch... niet: ‘nog geen drie dagen geleden’. 13629 Ic... sijn: ‘dan zal ik voor het mij aangedane leed gewroken worden’. 13630 Salt... gaen: ‘indien het gaat zoals ik wil’. 13631 Davonture... staen: ‘het verhaal zwijgt nu over H.’.

T

13620 In het Mnl. blijft impliciet dat Lioneel gemarteld werd vanwege het feit dat zijn neef Lanceloet Terquijns broer Karados doodde. Vgl. M iv, lxxvii, 6: ‘Enon Dieu, fait Lionel, je l'ai hui chierement achatee, la mort de celui Karados,’ (S v, 91/14-15). Zie ook vs. 13459-80. 13630-37 Zie voor de overgangsformule T bij vs. 10741 en vgl. voor de passage waarin Lioneel de slapende Lanceloet verlaat vs. 13353-417.

[p. 388]

Van Lanceloets avonturen,
Die Lyoneel slapende liet
Onder den boem als hi van hem sciet.
Davonture seget hier beneven,⁺
Alse Lanceloet slapende was bleven
Daer Lyoneel van hem was gesceden,
Dat daer quam ene coninginne gereden,
Vrouwe vanden lande van Foreestan,
Datten lande van Morgales leget an⁺
Ten lande van Soroles wart.
⁺ Si hadde met har in hare vart
Wel LX ridders die quamen dare
Al gewapent in hare scare.
⁺ Daer waeren IV knapen tors toe,⁺
Die een sidijn cleet droegen doe
Met IV scachten boven hare.
⁺ Si wart Lanceloets perts geware
Ende si wart pensende daer naer

+ 13635

+ 13640

+ ende

+ al

+ 13645

+ ende

P/G

13636	kop		Onder		boem als hi van hem sciet
	cor			→den→

13637

Davonture ] initiaal D, blauw, 4 regels hoog, rood penwerk.

13641	kop		Vrouwe vanden lande	van | de | /n/ foreestan
	cor			van

13644	kop		Si	hadde[ n ] met	h| em | in hare vart
	cor	→ende→		hadde	h<ar>

13650

ende ] voor deze leesaanwijzing een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. vs. 13590 (kolom b).

W

13637 beneven is hier expletief, vgl. MNW 1, 886. 13642-3 Datten... wart: ‘dat grenst aan het land van Morgales (d.i. Norgales) in de richting van het land van Soroles (d.i. Sorelois)’. 13644 in hare vart: ‘op reis’. 13646 scare: ‘gevolg’. 13647 tors: ‘te paard’. 13648 sidijn: ‘zijden’. 13649 scachten: ‘stokken’. 13651 si wart pensende: ‘het kwam in haar op’.

T

13641-3 In het Ofr. (M iv, lxxvii, 1; S v, 91/25-26) heten de genoemde gebieden resp. ‘Sorestan’, ‘Norgales’ en ‘Sorelois’. Zie voor de geografische ligging - waarschijnlijk in of nabij Noord-Wales - West 1978, p. 235 en 281-2. 13647-9 De koningin rijdt onder een kostbare zijden baldakijn, die door vier schildknapen boven haar hoofd gehouden wordt. Enkele Ofr. hss vermelden dat de baldakijn als parasol fungeerde, zie M iv, lxxviii, 1 (S v, 91/28 mist deze mededeling) en vgl. LMa I, 1362.

[p. 389]

Dat hem enich ridder ruste daer.^+
+ Si moedde wale das
Dat hi van sconincs Arturs hove was.
⁺ Mettien riep II vrouwen die coninginne:
Deen was Morguweyn, die elvinne,
Ende dander Cybile namelike.⁺
Dit waren III vrouwen van erderike
Die meest toverien conden,
Sonder die vrouwe van Lac tien stonden.
‘Laet ons varen sien ghint part.’
Ende als si voren dare wart⁺
Vonden si Lancelote slapende nochtoe.
⁺ Si seiden als sine vonden alsoe:
‘Gi moeget wel seggen dat gi hier te voren
So sconen man nie saeget geboren.’

+ 13650

+ ende

+ ende

+ 13655

+ 13660

+ ende

P/G

13658

III ] hs iij

13663	kop		Vonden si lancelote	slapende| ne | nochtoe
	cor			slapende

13664	kop		Si seiden als sine vonden		soe
	cor	ende		→al→	soe
	ende ] voor deze leesaanwijzing een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. vs. 13604 (kolom b).

W

13653 moedde: ‘vermoedde’. 13656 elvinne: ‘(tover)fee’. 13657 namelike: ‘genaamd’. 13659 Die... conden: ‘die het meest bedreven waren in de toverkunst’. 13660 Sonder: ‘met uitzondering van’. 13661 Laet... part: ‘laten we dat paard gaan bekijken’, blijkens de context en het Ofr. (S v, 91/33-34; M iv, p. 174) is hier de koningin van Foreestan aan het woord. 13664 seiden: ‘zeiden (tegen elkaar)’. 13666 geboren: ‘op de wereld’, vgl. MNW 2, 987 bij 2.

T

13655-9 De koningin van Foreestan (Ofr. ‘Sorestan’) en Cybile (Ofr. ‘Sebile’) zijn zusters in de magie van Morguweyn, die elvinne (Ofr. ‘Morque, la fée’ of ‘Morgain(e) la fée’), die haar bijnaam dankt aan haar bedrevenheid in de toverkunst. Zij is Arturs halfzuster en vormt één van de voornaamste vijanden van Artur en zijn hof, aangezien zij een felle haat koestert jegens Lanceloet en de koningin en hen voortdurend probeert te verraden, zie bijv. M i, xxiv, 33-48; M iii, xxiv*, 32-42; S iv, 122-124 en M iii, xxix*, 1-18; S iv, 139-142. Vgl. verder West 1978, p. 226-7 en Bogdanow 1969. Vgl. voor de vrouwe van Lac T bij vs. 11399-400. 13660-81 Net als de hss van ‘groep BN 122’ (behalve Yale) volgt de vertaling de korte versie (‘Londen’): zie S v, 91/32 - 92/17 en M iv, p. 174. Vgl. Micha 1965, p. 330 en 341. 13666 Vgl. voor Lanceloets schoonheid T bij vs. 11928-41 en Méla 1984, p. 349. Morguweyn herkent Lanceloet niet, omdat hij kaal is, vgl. vs. 13783-4.

[p. 390]

⁺ Si seiden oc: ‘Nu gaen wi hem an⁺
Ende laeten ons wecken dan.’
⁺ Morguein seide: ‘Vrouwe, laet staen.
Laet ons ene orsbare doen maken saen
Ende voren wine met ons sonder lette
Inden casteel van Charette.’⁺
Dander vrouwen antworden daer toe:
‘Het dinct ons goet datmen also doe.’
Alse die orsbare gemaect was,
Hi was so betovert, als ict las,
Dat hi niet op ne mochte staen.^+
+ Si leidene in die orsbare saen
Ende dectense met enen clede
Ende vordense gerede
Toten castele van der Charetten.
Si dedene af doen sonder letten⁺

+ ende

+ 13665

+ mer

+ 13670

+ 13675

+ ende

+ 13680

P/G

13667	kop		Si seiden		nv gaen wi hem an
	cor	ende		⪕oc⪖

13674	kop		Het dinct	[ mi ] goet datmen		so doe
	cor			⪕ons⪖	→al→	so

13675	kop		Alse die orsbare gemaect was
	cor	{of}
	cor	-
	Alse ] het voor dit woord weggeradeerde woord (of) is met UV-licht leesbaar.

13679	kop		Ende	dec| k | ense met enen clede
	cor			dec⪕t⪖ense

13681	kop		Toten castele van		c÷l÷aretten
	cor			→der→	c<h>aretten
	Charetten ] door een j-vormig teken rechts naast de l toe te voegen maakt de corrector van de l een h.

W

13667 Nu... an: ‘nu gaan wij op hem af’. 13668 laeten ons: ‘laten wij hem’. 13669 laet staen: ‘wacht’. 13670 orsbare: ‘een draagbaar die door twee paarden gedragen wordt’. 13671 sonder lette: ‘meteen’. 13676 als ict las: ‘naar ik (in mijn bron) las’, ‘naar verluidt’, vgl. MNW 3, 1314. 13679 dectense: ‘bedekten hem (d.i. de draagbaar)’. 13682 dedene af doen: ‘lieten hem van de draagbaar af halen’.

T

13672 casteel van Charette: zie T bij vs. 13712. 13676 als ict las: deze bronverwijzing ontbreekt in het Ofr. (vgl. S v, 92/16; M iv, p. 174).

[p. 391]

Ende in ene camere draegen doe,
⁺ Daer ene dore ende II venstren waren toe.
Doe braeken si haer toverie daer
Ende Lanceloet wart ontwake daer naer
Ende begonste al omme hem te sien.^+
+ Hi sager vele kersen mettien.
Hi sechgende hem ende seide na desen:
‘Helpt, Zente Marie, waer magic wesen?
⁺ Ic lach om slapen, als ic gome,⁺
Onder die scade van enen bome.^+
+ Nu vindic in enen casteel mi
Ocht in ene veste, ine weet welct si,
Ende ic ne sie wijf noch man.’
⁺ Hi begonste pensen om sijn part dan
Ende alse hi sijn part niet ne vant,⁺
Hi wart herde drove thant.

+ al

+ 13685

+ ende

+ want

+ F. 37V,a

+ 13690

+ ende

+ ende

+ 13695

P/G

13684	kop		Daer ene dore ende .ij. venstren	[ hadde ] toe
	cor	→al→		⪕waren⪖

13687	kop		Ende begonste al omme hem		sien
	cor			→te→

13690	kop		Help	sente marie waer magic wesen
	cor		Help⪕t⪖ ⪕z⪖	sente
	Zente ] hs zsente; evidente verschrijving van de corrector die naliet de s van sente te verwijderen.

13694	kop		Ocht in ene veste ine weet	welc	si
	cor			welc⪕t⪖

W

13685 braeken... toverie: ‘verbraken zij hun betovering’. 13686 ontwake: ‘wakker’. 13688 kersen: ‘kaarsen’. 13689 Hi sechgende hem: ‘hij maakte een kruisteken’. 13690 Helpt: ‘help’ (zie P/G); Zente: ‘heilige’. 13691 om: ‘te’; als ic gome: ‘als ik het wel heb’. 13694 veste: ‘vesting’, zie T; welct si: ‘welk van beide het is’.

T

13689 Hi sechgende hem: Lanceloet weet niet wat er met hem gebeurd is. Hij maakt een kruisteken om Gods bescherming in te roepen, omdat hij bang is dat de verbijsterende gebeurtenissen het werk zijn van de duivel (zie vs. 13699-700). Vgl. vs. 11241 en het commentaar daarbij. Wanneer hij verneemt waar hij is, maakt de verbaasde Lanceloet nogmaals een kruisteken, zie vs. 13713. 13693-4 Het Ofr. onderscheidt hier ‘chastel’ van ‘forteresce’ (M iv, lxxviii, 5; S v, 92/23-24). casteel en ‘chastel’ lijken hier ‘burcht’ te betekenen, terwijl veste en ‘forteresce’ een ‘versterkte stad’ aanduiden. Volgens Te Winkel (1879, p. 10) is veste een synoniem van casteel. Vgl. LMa ii, 957-1003.

[p. 392]

⁺ Hi seide sere tonpayse daer naer
Datten die duvle brochte daer.
⁺ Die dore ontdede na dien.
⁺ Daer heeft hi ene joncfrouwe versien,⁺
Die hem genoech tetene brochte,
Ende hi grotese so hi best mochte
Ende si hem weder. Doe seidi: ‘Joncfrouwe,
Ic mane u bider trouwe
Dien gi den genen sculdich sijt⁺
Dien gi meest mint nu ter tijt,
Dat gi mi segt waer ic bem.’
Die joncfrouwe antworde hem:
‘Here, gi sijt inden casteel nu
Vander Charetten, seggic u.’⁺
Hi sechgende hem vanden wondre doe
Ende seide: ‘Ay Sinte Marie, hoe
Bem ic hier comen? Wat is mi gesciet?’

+ ende

+ ende

+ al

+ 13700

+ 13705

+ 13710

P/G

13704	kop	Ende		grotese so hi best mochte
	cor		→hi→
	hi ] na dit woord een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. vs. 13768 (kolom b).

13705	kop	Ende si hem		. doe seidi ioncfrouwe
	cor		→weder→
	weder ] voor dit woord een punt van de corrector als scheiding t.o.v. het vers (joncfrouwe); na dit woord een punt van de corrector als versscheiding t.o.v vs. 13769 (kolom b).

13709

waer ] aer gedeeltelijk bedekt door inktvlek. Dit is de afdruk van de inktvlek in vs. 14016 (F. 38R,c, r. 18).

13715	kop	Bem ic hier comen wat		mi| jns | gesciet
	cor		⪕is⪖	mi
	gesciet ] na dit woord een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. de toevoeging voor vs. 13779 (kolom b).

W

13699 tonpayse: ‘ongelukkig’. 13701 ontdede: ‘ging open’. 13704 grotese: ‘groette haar’. 13706 mane: ‘smeek’. 13713 vanden wondre: ‘vanwege de verbijsterende gebeurtenis’. 13715 Wat... gesciet: ‘wat is er met mij gebeurd’.

T

13712 Het Ofr. vermeldt hier nog: ‘(el chastel de la Charrete) qui siet a l'antree de Gorre’ (M iv, lxxviii, 6; S v, 92/32-3). Via Gorre wordt zo een verband gelegd met de gebeurtenissen in de proza-Charrette (de bewerking van Chrétiens Le chevalier de la charrette die in de Lancelot en prose opgenomen is), waarin beschreven wordt hoe Lancelot in een schandekar dit kasteel passeert, zie M ii, xxxvi, 24-27 en S iv, 162/19 - 163/23.

[p. 393]

Si seide: ‘Ic ne segs u niet,
Mar eet, vertroest u ende rust⁺
In dat scone bedde alst u lust.’
Hi vragede om Lyonele hare.
Si seide sine wiste waer hi ware.
‘Ic ne kins niet,’ seide si, ‘here,
Want ic ne saegen noit eere.’⁺
Alse hi hem selven dus hadde gesien
Ontweget van al, hi at na dien,
Want hi binnen dien langen dage
Niet geeten hadde sonder sage.
⁺ Tirst dat hi geeten hadde, quam daer⁺
Een cnape diene onscoide daer naer.
⁺ Hi ginc slapen in een bedde rike,
Mar hi sliep dien nacht qualike,
Want hi pensede dien nacht vele
Om hem selven ende om Lyonele.^+
+ Die vrouwen diene brachten daer
Quamen te hem sanderdages daer naer,
Wel gepareert ende achemant.
⁺ Die ene seide tote hem thant:
‘Ridder, gi sijt onse gevangene nu,⁺
Mar van ere dinc es u
Wel gesciet: dat van desen
U renchoen lichte sal wesen.’

+ 13715

+ 13720

+ ende

+ 13725

+ ende

+ 13730

+ ende

+ ende

+ 13735

P/G

13717	kop	Mar		et vertroest v		ende rust
	cor		⪕e⪖	et	<:>

13718	kop	Jn dat scone bedde	als	v lust
	cor		als⪕t⪖

13724	kop	Ontweget van al		hi at na dien
	cor		<.>

13728

onscoide] boven de n een vlekje.

13732	kop	Om hem seluen ende		lyonele
	cor		→om→

W

13717 vertroest u: ‘wees opgewekt’. 13718 alst u lust: ‘als u er zin in hebt’. 13721 kins: ‘weet het’. 13723-4 Alse... al: ‘toen hij bemerkt had dat hij van alles en iedereen verwijderd was’. 13728 onscoide: ‘van zijn schoeisel ontdeed’. 13729 rike: ‘kostbaar’. 13730 qualike: ‘slecht’. 13732 Om: ‘over’. 13735 Wel... achemant: ‘fraai en elegant uitgedost’. 13736 Die ene: volgens het Ofr. spreekt hier ‘cele des .III. qui roine estoit’ (M iv, lxxviii, 7; S v, 93/8). 13738-9 van... gesciet: ‘wat één ding betreft hebt u geluk’. 13740 renchoen: ‘losprijs’; lichte: ‘laag’.

[p. 394]

⁺ Hi seide: ‘Vrouwe, segtet mi dan.
Vermagict, ic saelt vaen an.’^+
+ ‘Gi sult quite wesen,’ seide si, ‘bidien
Dat gi neemt dene van ons drien,
Die u alre best genoeget.
Ende es dat u dit niet en voeget
Te done ende gi so hovardich sijt⁺
Dat gi ons ontsegget nu ter tijt,
Gi moeget seker sijn sonder waen
Vort an hier te blivene gevaen.’
⁺ Alse hi dat horde hi hadt onwart
Ende sprac eerlike ter vrouwen wart:⁺
‘Vrouwe, bem ic danne so onder u
Dat ic emmer moet kiesen nu⁺
Een lief, willic ocht ne wille,
Ocht in die vangnesse bliven stille?’
‘Ja gi,’ antworde hem die vrouwe.^+
+ Hi seide thant: ‘Bi mire trouwe,

+ ende

+ 13740

+ .

+ 13745

+ ende

+ 13750

+ F. 37V,b

+ 13755

+ ende

P/G

13741	kop		Hi seide vrouwe	segt	mi dan
	cor	ende		segt<et>

13743	kop		Gi sult quite wesen seide si		bidien
	cor	.		<.>

13746	kop		Ende es dat v	di| e | niet	| ge |voeget
	cor			di⪕t⪖	⪕en⪖voeget
	en voeget ] hs envoeget

13747	kop		Te done		ende gi so houardich sijt
	cor			<.>

13755	kop		Een	| (v) |	lief willic ocht ne wille
	kop			-
	lief ] de kopiist schreef voor dit woord de eerste haal van een w (van willic) af, maar expungeerde deze haal.

W

13741 segtet: het enclitische et verwijst naar renchoen (vs. 13740). 13742 Vermagict: ‘als ik ertoe in staat ben’; vaen an: ‘op mij nemen’. 13743 quite: ‘vrij’. 13743-4 bidien Dat: ‘indien’. 13744 neemt: ‘tot geliefde neemt’. 13745 genoeget: ‘aanstaat’. 13746 voeget: ‘wenst’. 13747 hovardich: ‘trots’, ‘hooghartig’. 13748 ontsegget: ‘afwijst’. 13751 hi hadt onwart: ‘was hij er verontwaardigd over’. 13752 eerlike: ‘beleefd’, mogelijk is de betekenis hier ‘afgemeten’, gezien het Ofr. (M iv, lxxviii, 8: ‘si respont touz courouciez’; S v, 93/16). 13753 onder u: ‘aan u ondergeschikt’, ‘aan u overgeleverd’. 13754 emmer: ‘absoluut’. 13755 willic... wille: ‘of ik wil of niet’.

[p. 395]

Ic soude eer gedoegen over waer
Al dus te liggene XX jaer,
Eer ic mi geworpe te dien
Dat ic minde dene van u drien:^+
+ Ic soude mi nederen so sere
Dat mi dat niemen dan Onse Here
Betren en mochte sonder waen.’
⁺ Alse si dat horde si seide saen:
‘Gine spraect noit wort, bi mire trouwen,⁺
Dat u also sere alse dit sal rouwen.’
⁺ Hi seide: ‘Mine roke!’ Ende hi viel neder
Op tbedde om slaepen weder,
Gram ende verbolgen mere
Dan hi hadde geweest eere.^+
+ Hi hadde liever te stervene doe
Dan sire vrouwen te laetene soe,
Die fonteine was van scoenheiden,
Om te minnen ene van hem lieden.
⁺ Alsi hadden verstaen die wort,⁺
Si gingen drove ende gram vort,

+ 13760

+ want

+ ende

+ 13765

+ ende

+ 13770

+ ende

+ ende

+ 13775

P/G

13762

minde ] onder de e een vlekje.

13764

Here ] na dit woord een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. de leesaanwijzing voor vs. 13826 (kolom c).

13766	kop		Alse si dat	horde| n | si	seide| n | saen
	cor	ende		horde	seide

13767

noit ] onder it een vlekje.

13768

also sere ] tussen deze woorden een vlekje.

13773

ende ] hs ende; voor deze leesaanwijzing het begin van een w ; waarschijnlijk begon de corrector aan de leesaanwijzing want, maar koos hij toen voor ende .

13776	kop		Om te	minne	ene van hem lieden
	cor			minne <n>

W

13759 eer gedoegen: ‘liever verdragen’. 13761 Eer... dien: ‘dan dat ik mij daartoe zou kunnen brengen (verlagen)’, vgl. MNW 2, 1901, waar dit vers als het enige voorbeeld van het wederkerige hem gewerpen wordt geciteerd. 13763 nederen: ‘verlagen’. 13764-5 Dat... mochte: ‘dat mij niemand behalve God daarvoor genoegdoening zou kunnen geven’. 13769 Mine roke: ‘het kan mij niets schelen’. 13770 Gram: ‘terneergeslagen’. 13773 hadde... stervene: ‘hij wilde liever sterven’. 13774 laetene: ‘laten vallen’. 13775 fonteine: ‘een bron’; scoenheiden rijmt op lieden, hetgeen als onzuiver rijm aamgemerkt kan worden. 13776 hem lieden: ‘hen’.

[p. 396]

Omdat hise ontseide also
Ende vermaten hem sere doe
Dat hi ne quame nembermere
Uter vangnesse in genen kere.^+
+ Morguweyn ne kinnets niet, omdat hi was
Nuwinge bescoren, als ict las.
⁺ Die coninginne seide dar naer,
Hi soude also bliven X jaer,
Hi en name den enen van hem drien.^+
+ Dander seiden: ‘Het moet also gescien.’
⁺ Dus was Lanceloet III dage daer,
Soe tongemake ende so swaer
Dat hi qualike dranc ende at.
⁺ Die joncfrouwe was drove om dat,⁺
Die hem tetene te bringene plach,
Dat hi iet hadde dat hem verwach.
Opten vierden dach heeft hi vernomen
Dat daer binnen ridders sijn comen
Van enen tornoye. Doe wart hi⁺

+ 13780

+ ende

+ ende

+ 13785

+ ende

+ al

+ ende

+ 13790

+ 13795

P/G

13779	kop		Dat hise ontseide also
	cor	←om←	Dat

13783

was ] vanwege ruimtegebrek is dit woord omlijnd op de vorige regel boven dat hi afgeschreven.

13784

Nuwinge ] voor dit woord een vlekje.

13787	kop	Hi		name den enen van hem drien
	cor		⪕en⪖

13792

om ] de winkelhaak in dit folium (zie de aant. bij vs. 13608) loopt door een aantal woorden in vs. 13792-803, bijv. door om in dit vers. Er is geen tekstverlies ontstaan.

13795

Opten ] initiaal O, rood, 3 regels hoog, blauw penwerk.

13797	kop	Van enen tornoye		doe wart hi
	(kop), cor		<.>

W

13779 ontseide: ‘afwees’. 13780 vermaten hem sere: ‘namen zich vast voor’. 13782 in genen kere: ‘op geen enkele manier’. 13783 ne kinnets niet: ‘herkende hem niet’. 13784 Nuwinge bescoren: ‘kort geleden kaalgeschoren’ (vgl. T bij vs. 13335); als ict las: ‘naar ik (in mijn bron) las’. 13790 tongemake: ‘bedroefd’; swaer: ‘terneergeslagen’. 13791 qualike: ‘nauwelijks’. 13794 Dat herhaalt dat uit vs. 13792, vgl. Stoett, par. 318, opm. ii; verwach: ‘bedroefd maakte’.

T

13784 als ict las: deze bronverwijzing ontbreekt in het Ofr. (M iv, lxxviii, 8; S v, 93/29).

[p. 397]

Pensende ende tongemake daer bi
Ende seide hi hadde over al
Meerren wederstoet ende ongeval
Dan enich ander ridder tier stont,
Want alse hi starc was ende gesont⁺
Ende doen soude sine wandelingen
Doer die lande ende te hoefde bringen
Die vreselike avonturen
Die dandre niet ne dorsten bestaen tier uren,
Dan moesti liggen gevaen,^+
+ So dat selden die tijt was sonder waen
Hine was siec ocht in vangnesse.
Dus claegedi sine deernesse,
Diere hi vele te hebbene plage.
⁺ Hi weende sere met deser claege.^+
+ Mettien quam die joncfrouwe dare
Die sijns plach te nemene ware.
Si wart drove om sinen rouwe.
‘Wat hebdi, here,’ sprac die joncfrouwe,⁺
‘Dat gi drijft den rouwe so groet?’^+
+ ‘Ic en ware niet sculdich,’ sprac Lanceloet,
‘Rouwe te drivene, na minen wane,

+ 13800

+ 13805

+ al

+ ende

+ 13810

+ ende

+ F. 37V,c

+ 13815

+ .

P/G

13798	kop	Pensende		ende tongemake daer bi
	cor		<:>

13803	kop	Ende doen soude sine	wandelinge
	cor		wandelinge<n>

13804

hoefde ] onder de f een vlekje.

13806

uren ] vanwege ruimtegebrek is dit woord omlijnd op de vorige regel boven bestaen tier afgeschreven.

13807

moesti ] onder de i een vlekje.

13812

met ] onder de m een vlekje.

13819

Rouwe ] voor dit woord in de marge een vlekje.

W

13800 wederstoet: ‘tegenslag’; ongeval: ‘pech’. 13803 wandelingen: ‘dooltochten’, ‘omzwervingen’. 13804-5 te... avonturen: ‘en de gevaarlijke avonturen tot een goed einde brengen’. 13806 bestaen: ‘ondernemen’. 13808 selden: ‘zeldzaam’. 13810 deernesse: ‘ongeluk’, vgl. M iv, lxxviii, 9: ‘ses mescheances’; vgl. S v, 94/5. In MNW 2, 100 wordt aan het woord in dit vers de hier minder juiste betekenis ‘verdriet’ toegekend. 13811 plage: ‘placht’. 13812 met deser claege: ‘gedurende dit zelfbeklag’. 13814 Die... ware: ‘die gewoon was voor hem te zorgen’. 13817 Dat... groet: ‘dat u zozeer treurt’. 13818 Ic... sculdich: ‘ik hoor niet’. 13819 na minen wane: ‘naar mijn mening’.

[p. 398]

Mar mi selven doet te slaene,
Alse die dongevallichste ridder bem
Vander werelt.’ Ende si seide tote hem:⁺
‘Here, ic mane u bi diere gi
Meest mint, dan gi segt mi
Wie ghi sijt ende wie u name es.
⁺ Ic geve u mine sekerheit des,
Ic salt hier helen ende over al⁺
Ende dat ict niewerinc ontecken ne sal.’
⁺ Lanceloet antworde hare doe:
‘Joncfrouwe, gi hebt mi besworen soe,
Ic saelt u seggen, want ic bem nu
Dongevallichste ridder, seggic u,⁺
Die noit wapene ne droech. Ende dit en es
Mijn begin niet, des sijt gewes.
Het heeft geweest, al sonder liegen,

+ 13820

+ want

+ 13825

+ .

+ 13830

P/G

13822	kop	Vander werelt			si seide tote hem
	kop, cor		<.>
	cor			⪕ende⪖

13825

ende ] hs ende; de nasaalstreep is sterk vervaagd.

13827

ende ] hs ende; de nasaalstreep is sterk vervaagd.

13828	kop	Ende dat	ic	niewerinc ontecken ne sal
	cor		ic⪕t⪖

13831	kop	Jc saelt		seggen want ic bem nv
	cor		⪕v⪖

13833	kop	Die noit wapene ne droech		ende dit en es
	kop, cor		<⁝>

W

13821 Alse die: ‘aangezien ik’, vgl. MNW 1, 363 bij a; dongevallichste: ‘de ongelukkigste’, ‘de rampzaligste’. 13823 mane: ‘vraag’; diere: ‘degene die’. 13824 dan: lees dat. 13825 wie: ‘hoe’. 13826 sekerheit: ‘erewoord’; des: ‘wat dit betreft, (dat)’. 13827 Ic... al: ‘dat ik het (L.'s identiteit) hier en overal elders geheim zal houden’. 13828 niewerinc: ‘nergens’; ontecken: ‘onthullen’. 13830 gi... soe: ‘u hebt mij een zodanige verzekering gegeven (dat u mijn naam geheim zult houden)’. 13834 Mijn begin niet: ‘niet de eerste keer voor mij’. 13835 Het... geweest: ‘het is (zo) geweest’.

T

13835-42 Aan het begin van de Lancelot en prose wordt beschreven hoe de gebieden van koning Ban, Lanceloets vader, door koning Claudas veroverd worden. Uit verdriet sterft Ban. Vgl. M vii, ia-iva, 1 en S iii, 3 - 16/30.

[p. 399]

Van dar ic irst lach inder wiegen,
Want ic verloes minen vader dan,⁺
Die wart ridder was ende goet man,
Ende was ontherft van minen lande toe,
Dies ic vele gehadt hadde doe
Hadmenre toe gesien sonder waen,
Alsmen te rechte soude hebben gedaen.^+
+ Dus magic wel seggen al bloet
Dat ic bem dongevalliche Lanceloet.’
⁺ Alse si wiste die waerheit das
Dattie ridder Lanceloet was,
Si was blider van desen⁺
Dan enich minsche mochte wesen:
⁺ Si hadde horen seggen waerlike
Dat hi was die beste ridder van erderike.
⁺ Doe seide si tot hem: ‘Here,
Die vangnesse moyt u sere,⁺
Gi wart gerne uut, mochti.’
⁺ ‘Het en es gene dinc,’ seide hi,
‘Ic ne daedse gerne sonder waen
Op dat icker bi mochte ontgaen.’
⁺ Si seide: ‘Ic sal u verlossen al,⁺

+ 13835

+ 13840

+ al

+ ende

+ 13845

+ want

+ ende

+ 13850

+ joncfrouwe

+ ende

+ 13855

P/G

13841

doe ] na dit woord een vlekje.

13844	kop		Dat ic bem	dongeuallich| st |e lanceloet
	cor			dongeualliche

13849	kop		Si hadde horen seggen waerlike
	cor	→want→

13850	kop		Dat hi was die beste		van erderike
	cor			→ridder→

13852	kop		Die vangnesse moyt v	[ niet ]	sere
	cor			-

13854

joncfrouwe ] voor deze leesaanwijzing een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. vs. 13793 (kolom b).

13857

ende ] de scheur in dit folium raakt deze leesaanwijzing, vgl. de aant. bij vs. 13792; voor ende een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. vs. 13796 (kolom b).

W

13836 Van... irst: ‘vanaf de tijd dat ik’. 13838 wart: ‘voortreffelijk’. 13839 Ende... toe: ‘en ik werd bovendien beroofd van mijn gebied (dat ik zou erven)’. 13841-2 Hadmenre... gedaen: ‘indien men er zorg voor gedragen had, zoals men volgens het recht had moeten doen’. 13843 al bloet: ‘onomwonden’. 13852 moyt: ‘ergert’, ‘kwelt’. 13853 uut: ‘buiten de gevangenis’, ‘vrij’. 13856 Op... ontgaen: ‘als ik daardoor zou kunnen ontsnappen’.

[p. 400]

Wildi doen dat ic u bidden sal.’
⁺ Hi seide: ‘Segt uwen wille dan,
Hebbics macht, ic saelt vangen an.’
⁺ Die joncfrouwe seide: ‘Ic bidde u,
Here, dat gi na mi hort nu.^+
+ Van Sorestan die coninginne
Heeft mi lange gehouden hier inne.
Hets leden X jaer oft om den pas,
⁺ Dat ic ene cleine joncfrouwe was,
Ende mijn vader was hertoge⁺
Van Rochedon ende begonste ene orlogen
Jegen den hertoge van Sorestan,
Die was deser coninginne man,
Der vrouwen van hier binnen, ende doe
Was die pays gesproken also,⁺

+ ende

+ ende

+ 13860

+ here

+ ja

+ 13865

+ 13870

P/G

13859

ende ] de scheur in dit folium raakt deze leesaanwijzing, vgl. de aant. bij vs. 13792.

13868	kop	Van rochedon		begonste		orlogen
	cor		<.> ⪕ende⪖		⪕.i.⪖
	ene ] hs .i.
	orlogen ] de corrector heeft de door het rijm en de nieuwe constructie aangegeven wijziging van orlogen tot orloge niet aangebracht.

13871	kop	Der vrouwen van hier binnen		ende doe
	cor		<.>

W

13860 Hebbics macht: ‘als ik er toe in staat ben’; vangen an: ‘doen’, ‘op mij nemen’. 13864 gehouden: ‘onderhouden’, ‘onderdak verleend’. 13865 leden: ‘geleden’; om den pas: ‘daaromtrent’. 13867 Ende: ‘en dat’, vgl. MNW 2, 640-1 bij 7. 13868 orlogen: lees orloge, zie P/G. 13870 man: ‘echtgenoot’, zie T. 13872 Was... also: ‘werd de verzoening aldus geregeld’.

T

13869-71 Terwijl M en S spreken over ‘le roi de Sorestan qui fu seingnor a la roine de ceanz’ (M iv, lxxviii, 11; S v, 94/30-31) zeggen de hss van ‘groep BN 122’ (op Yale na) ‘le duc de sorestan qui fu segneurs a la roine de caiens’ (BN 122, F. 121R,a, r. 14-15). De vertaling volgt hier deze hss. In vs. 13875 (Enen kinde ende was des conincs sone) ontstaat hierdoor een onduidelijkheid. Het Mnl. volgt daar de standaardlezing ‘.I. petit fil le roi’ (M iv, lxxviii, 11; S v, 94/32), zodat naast de hertoge van Sorestan (vs. 13869) er ook nog een koning in het spel lijkt. Gezien het Ofr. betreft dit echter dezelfde persoon, de echtgenoot van de koningin. De hss BN 12573, 12580, 123 en Rawlinson vertonen dezelfde onduidelijkheid (‘duc de sorestan’, ‘fil le roi’) als de vertaling; BN 122 daarentegen spreekt over een ‘fil le duc’. (F. 121R,a, r. 17).

[p. 401]

Biden genen diere spraken af,
Dat mi mijn vader te wive gaf
Enen kinde ende was des conincs sone,
Omtrint X jaer hadde die ghone.
⁺ Onlange daer na beide gaeder⁺
Storven mijn moeder ende mijn vader
Ende al mijn lant viel thant
In deser coninginne hant.
⁺ VIII dage vor medewinter tjaren
Soude mijn brudegoem varen⁺
Tes conincs Arturs hove om daer
Ridder te wordene, maer
Ons quam sulc ongeval jegen
Dat hi in die vart wart verslegen
In dat foreest van Karlioen.⁺
Ende als ic wiste dat, doen
Woudic henen sceden thant
Ende heesch mire vrouwen mijn lant,

+ ende

+ F. 38R,a

+ ende

+ 13880

+ 13885

P/G

13875	kop		Enen kinde			was des conincs sone
	kop, cor			<.>
	cor				⪕ende⪖

13877	kop		Onlange daer na		beide gaeder
	cor	ende		<:>

13881	kop		.viij. dage vor medewinter	t| s |aren
	cor	ende		t⪕i⪖aren

13884	kop		Ridder te wordene		maer
	kop, (cor)			<.>

W

13873 spraken af: ‘over onderhandelden’. 13875 ende: ‘dat’. 13876 Omtrint... ghone: ‘hij was ongeveer tien jaar’. 13877 beide gaeder: ‘allebei’. 13881 medewinter: ‘midwinter’, ‘Kerstmis’; tjaren: ‘van dat jaar’. 13885 Ons... jegen: ‘wij hadden zo'n tegenspoed’. 13886 in die vart: ‘onderweg’; verslegen: ‘gedood’. 13888 doen: ‘toen’. 13889 henen sceden: ‘vertrekken’. 13890 heesch: ‘eiste (van)’.

T

13875 des conincs sone: zie T bij vs. 13869-71. 13882-4 De roem van Arturs ridders maakt zijn hof tot een begerenswaardig opleidingsinstituut voor de scholing van jonge edelen tot ridders. Bovendien geldt de ridderslag door Artur of één van zijn ridders als een bijzondere eer. In de Lancelot en prose zijn dan ook voortdurend jongelingen op weg naar Arturs hof om daar ridder te wordene. Vgl. Lacy 1987, p. 39-40.

[p. 402]

Dat sijt mi doe weder gave,
Mer si seide dat sire mi niet of en gave.⁺
Mar si seide te mi, here,
Moydicse daer af mere,
Ic en quamer niet toe vort an,
⁺ Wat machten dat icker toe hadde dan.
Ende ic liet also staen doe⁺
Ende en wilder niet meer spreken toe.
⁺ Nu hevet si geloeft haren broeder,
Haers vader kint ende haerre moeder,
Dat si mi hem te wive geven sal,
Ende heeft mi gedaen sulc mesfal⁺
Datse mi daer toe heeft verdreven
Dat ic hem sekerheit hebbe gegeven,
Dat si mijns ondancs doen dede
Ende jegen minen wille mede.

+ 13890

+ ja

+ 13895

+ ende

+ 13900

P/G

13892	kop	/Si die mi niet gaf der aue/
	cor	↓mer		seide dat sire mi niet of en gaue↓
	cor		⪕si⪖

13893	kop	Mar si seide		mi here
	cor		⪕te⪖

13895

an ] rechts boven de n een gaatje in het perkament.

13901

Dat ] onder de a een vlekje.

13904	kop	Dat ic hem sekerheit	h[ adde ] gegeuen
	cor		h⪕ebbe⪖

13906	kop	Ende iegen minen	wille| n | mede
	cor		wille

W

13891 Dat: ‘opdat’. 13892 niet of: ‘niets van’. 13894-6 Moydicse... dan: ‘als ik haar daarmee nog eens lastig viel, kreeg ik het nooit meer, welke machtsmiddelen ik ook aan zou wenden (wat ik er ook tegen in zou brengen)’. 13897 staen: ‘rusten’. 13898 toe: ‘over’. 13899 geloeft: ‘beloofd’. 13902 gedaen sulc mesfal: ‘zo gekweld’, vgl. MNW 4, 1750 bij 3. 13903 verdreven: ‘gedwongen’. 13904 sekerheit: ‘mijn trouwbelofte’, ‘mijn jawoord’. 13905-6 Dat... mede: te verbinden met vs. 13901. 13905 doen: ‘toen’.

T

13900 Een met dit vers corresponderende zinsnede ontbreekt in het Ofr. (M iv, lxxviii, 12; S v, 95/2). Mogelijk is deze toevoeging slechts versvulling; het is echter ook denkbaar dat zij het belang weerspiegelt dat men aan (het vermelden van) de familiebetrekkingen hechtte. Vgl. Besamusca 1991, p. 68-69.

[p. 403]

Ende si heeften sonder waen⁺
In alle minen lande gedaen,
⁺ So dattie brulocht van desen
Van morgen in VIII dagen moet wesen.
⁺ Si pijnt hare over niet nochtan,
Want hine wart nembermee mijn man,⁺
Noch mijn here. Ende ic hebber toe
Goede redene,’ seide si doe,
⁺ ‘Hi es een ongetrouwe man
Ende die bloetste die leeft daer an.
⁺ Live here, waer dat sake dat gi⁺
So vele wout pinen dore mi
Ende tien dage wout comen in die stede
Ende dat huwelic wederseggen mede
Ende so vele doen te minen saken
Dat gi thuwelic wout ontmaken,⁺
Ic soude noch tavont doen sonder waen

+ 13905

+ al

+ mer

+ 13910

+ want

+ ay

+ 13915

+ 13920

P/G

13908	kop		| T |	alle| n | minen lande gedaen
	cor	←in←		alle
	alle ] tussen l en e een vlekje.

13910	kop		Van morgen in viij.	dage	moet wesen
	cor			dage<n>
	VIII ] hs viij.

13912

man ] na dit woord een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. de leesaanwijzing voor vs. 13973 (kolom b).

13913	kop		Noch mijn here			ic hebber toe
	kop, (cor)			<.>
	cor				⪕ende⪖

13919	kop		Ende	| .x. |	dage wout comen in die stede
	cor			⪕tien⪖

13922

ontmaken ] na dit woord een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. de toevoeging voor vs. 13983 (kolom b).

13923	tavont ] boven de a een vlekje.
	noch tavont ] hs nochtauont

W

13908 In... gedaen: ‘de heerschappij over al mijn gebieden gegeven’. 13909-10 So... wesen: ‘zodoende is de bruiloft voor morgen over een week vastgesteld’. 13911 Si... nochtan: ‘zij doet echter moeite voor niets’. 13912 man: ‘echtgenoot’. 13913 here: ‘gebieder’. 13915 ongetrouwe: ‘trouweloze’. 13916 bloetste: ‘lafste’; daer an: ‘bovendien’. 13917-9 dat gi... dage: ‘dat u zich zozeer voor mij zou willen inspannen, dat u op die dag’. 13920 wederseggen: ‘beletten’. 13922 ontmaken: ‘verhinderen’. 13923 doen: ‘zorgen’.

[p. 404]

Dat gi der vangnessen sout ontgaen.
⁺ Ic soude u oec geven een goet part
Ende goede wapene tuwer vart.’
⁺ Lanceloet antworde hare doe:⁺
‘Joncfrouwe, wildi doen also,
Ic gelove u ende swere mede
Alse getrouwe ridder hier ter stede,
Dat ic tien dage comen sal
Ende mi daer toe setten met al⁺
Dat ic u sal sonder u deren
Van den riddre dilevereren
Ende quite daer toe in uwe hant
Weder doen hebben al u lant,
⁺ Es daer gene ander sake toe⁺
Dan gi segt.’ Ende si seide doe:^+
+ ‘Daer en es gene ander sake an.’
⁺ Hi seide: ‘Ic gelove u dan
Dat ic sal houden mijn gelof.’
⁺ Si geloefdem hem tselve daer of.⁺

+ ende

+ .

+ 13925

+ 13930

+ ja

+ 13935

+ F. 38R,b

+ here

+ ende

+ ende

+ 13940

P/G

13934	kop		[ V ] van den riddre dileuereren
	cor		-

13936	kop		[ V ] weder doen hebben al v lant
	cor		-

13937	kop		[Ende] es daer gene ander sake toe
	cor	ja	-
	sake ] ak door vlek slecht leesbaar.

13938	kop		Dan gi segt			| h |i seide doe
	(kop), cor			<.>
	cor				⪕ende⪖	⪕s⪖i

13939

an ] na dit woord een vlekje.

13942	kop		Si	geloefde÷n÷ hem tselue daer of
	cor	ende		geloefde<m>
	geloefdem hem ] de corrector maakt van de n van geloefden een m door een j toe te voegen. Het door deze ingreep overbodig geworden woord hem wordt door de corrector niet verwijderd.

W

13926 tuwer vart: ‘voor uw tocht’. 13932 Ende... al: ‘en mij daar volledig voor (zal) inzetten’. 13933 sonder u deren: ‘zonder u verdriet te doen’. 13934 dilevereren: ‘bevrijden’. 13935-6 Ende... lant: ‘en u bovendien al uw gebied weer vrij ter beschikking (zal) geven’. 13937 Es... toe: ‘indien er niets anders bij komt kijken’. 13942 geloefdem hem: lees geloefdem, zie P/G.

[p. 405]

Die joncfrouwe sciet van hem daer naer
Ende Lanceloet bleef al blide daer.
Snachts alsmen sliep int hof al dore
Ontdede die joncfrouwe die dore
Ende beval Lancelote daer nare⁺
Dat hi volgen soude hare.
⁺ Si leidene in ene kamere tier stont,
Die bi enen boengarde stont,
Ende si deden eten daer
Ende si gaf hem goede wapen daer naer⁺
Ende een goet part. Ende als hi gereet was
⁺ Bat hi der joncfrouwen das
Dat si hem cont soude maken
Van wat tornoye die ridders spraken.
⁺ Si seide dat so verre quam⁺
Dattie coninc Bandagamus nam

+ 13945

+ ende

+ 13950

+ do

+ ende

+ 13955

P/G

13943

Die ] initiaal D, blauw, 3 regels hoog, rood penwerk.

13951	kop		Ende si	dede| m | eten daer
	cor			dede <n>
	deden ] de corrector verandert de m in een n door de meest rechtse poot te expungeren.

13953	kop		Ende een goet part		als hi gereet was
	cor			<.> ⪕ende⪖

13957	kop		Si	seide| n | dat so verre quam
	cor	ende		seide

W

13945 al dore: ‘overal’. 13950 boengarde: zie T; stont: ‘zich bevond’. 13951 deden: ‘liet hem’. 13955 cont soude maken: ‘zou vertellen’. 13956 Van wat: ‘over welk’. 13958 nam: ‘aanging’.

T

13950 boengarde: de meeste kastelen omvatten binnen de buitenmuur een terrein dat als boomgaard, lusthof en (moes)tuin ingericht was, waar de bewoners zich konden vermaken te midden van bomen, bloemen, vogels enz. Daar de boomgaard gewoonlijk tegen de buitenmuur aanlag en meestal voorzien was van een kleine zijpoort, bood hij een geschikte gelegenheid om een kasteel ongezien te ontsnappen of binnen te komen. Vgl. Te Winkel 1879, p. 42-54, Pastoureau 1976, p. 54-56 en zie vs. 13986. 13958 die coninc Bandagamus: deze koning, in het Ofr. ‘Baudemaguz’ genoemd (vgl. M iv, lxxviii, 14; S v, 95/26 en noot 3), speelt een belangrijke rol in de proza-Charrette. Hij is de koning van Gorre en de vader van Meliagant, de ridder die in deze proza-Charrette de koningin ontvoert. Baudemagus steekt in dit tekstgedeelte duidelijk positief af tegenover zijn zoon: hij bewijst de koningin en Lanceloet alle eer en lijkt heen en weer geslingerd te worden tussen zijn liefde voor zijn onhoofse zoon en zijn respect voor Lanceloet. Vgl. West 1978, p. 32. In de Lanceloet is de koning ook een sympathiek en vooraanstaand personage; hij wordt lid van de Tafelronde (vgl. J Bk. ii, vs. 21458-569) en is met name met Lanceloet goed bevriend. Zie ook vs. 13977-8 en 14200-41 en Kennedy 1986, p. 289-90.

[p. 406]

Enen tornoy, dies onlanc es,
Jegen den coninc van Norgales.
‘Ende si tornierden,’ seide si, ‘heden
In enen mersch hier bi onder hem beden.’^+
+ Daer na vragedi hare
Welc hare in donsienste bleven ware.
⁺ Si seide: ‘Dat was in waerre dinc
Bandegamus die coninc,
Die uter plaetsen verdreven was⁺
Van den andren coninc ende dor das
Dat hi hadde noch also vele
Liede dan die ander ten spele.
⁺ Si sullen hebben ene gaderinge
In donderdage weder onderlinge.’^+
+ Daer ne ware mar II dage toe.
⁺ Lanceloet was al drove doe

+ 13960

+ ende

+ ende

+ 13965

+ ende

+ 13970

+ ende

+ ende

P/G

13961	kop		Ende si tornierden	seide/n/ si heden
	cor			seide
	seide ] na dit woord een inktvlekje op de regel.

13962	kop		Jn enen mersch		hier bi onder hem beden
	(kop), cor			<.>

13968	kop		Van den andren coninc		dor das
	cor			<.> ⪕ende⪖

13970	kop		Liede| n |		dan die ander ten spele
	cor		Liede	<.>

13971

ende ] voor deze leesaanwijzing een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. vs. 13910 (kolom a).

13973	kop		Daer	neware/n/ mar .ij. dage toe
	cor	ende		neware
	ne ware ]	hs neware

W

13959 dies onlanc es: ‘kortgeleden’. 13962 mersch: ‘veld’; onder hem beden: ‘met elkaar’. 13964 hare is een vormvariant van here, dat zowel ‘heer’ als ‘leger’ (‘partij’) kan betekenen. Gezien het Ofr. (M iv, lxxviii, 14: ‘Et liquel, fait il, en ont le peor?’; S v, 95/29) heeft de laatste vertaling de voorkeur; in... ware: ‘verloren had’. 13967 plaetsen: ‘strijdperk’. 13968 Van: ‘door’. 13968-9 ende... dat: ‘doordat’. 13969 hi: d.i. de koning van Norgales; noch also vele: ‘tweemaal zo veel’. 13970 ten spele: ‘in de strijd’. 13971 gaderinge: ‘treffen’. 13972 In: ‘op’. 13973 Daer... toe: ‘er resteerden nog slechts twee dagen tot die dag’.

T

13960 Norgales: vgl. West 1978, p. 235-6, waar gesteld wordt dat de ligging van Norgales moeilijk nauwkeurig te bepalen is.

[p. 407]

Om Bandegamus den coninc,
Dat hem die tornoy so verginc,
⁺ Hi was man die levede sonder waen⁺
Die hem meest eeren hadde gedaen,
Ende pensede na desen:
Haddi ten tornoye gewesen,
Na dat hi was starc ende gezont,
Bandemagus ne hadde tier stont⁺
Niet also onder geweest sonder waen
Alse hi daer doe hadde verstaen.
Ende hi bevalse Gode ende sat op sijn part
Ende vor uut doer enen boengart,
⁺ So dat hi in een foreest quam,⁺
Daer hi twee pawelgone vernam
Onder enen boem. Hi reeter toe
Alse diere liede waende vinden doe.

+ want

+ 13975

+ 13980

+ al

+ 13985

P/G

13981	kop		Na dat hi was starc ende	| ront |
	cor			→gezont→

13983	kop		Also onder geweest sonder waen
	cor	←niet←

13984	kop		Alse hi daer	| t |oe hadde verstaen
	cor			⪕d⪖oe

13985	kop		Ende		beualse	go| e |de ende sat op sijn part
	cor			→hi→		gode

13989

kop

Onder enen boem . hi reeter toe

13990	kop		Alse diere	liede/n/ waende vinden doe
	cor			liede

W

13976 Dat... verginc: ‘omdat het toernooi zo slecht voor hem verliep’. 13977 man die levede: ‘onder de levenden de man’. 13979 Ende... desen: het onderwerp van deze zin is Lanceloet (vs. 13974). 13981 Na dat: ‘terwijl’. 13983 onder geweest: ‘het onderspit gedolven’. 13985 bevalse Gode: ‘wenste haar Gods zegen toe’; sat op: ‘besteeg’. 13988 pawelgone: ‘tenten’. 13990 Alse... doe: ‘omdat hij er mensen dacht aan te treffen’.

T

13985 In het Ofr. herinnert de jonkvrouwe hier Lanceloet aan zijn belofte haar gedwongen huwelijk te zullen verhinderen (vgl. M iv, lxxviii, 15; S v, 95/39-40). Lanceloet zal zijn belofte gestand doen: zie M iv, lxxxiii, 59-64; S v, 165/8 - 166/35 en J Bk. ii, vs. 19375-471. 13988 twee pawelgone: in het Ofr. is slechts van één ‘pavillon’ sprake (M iv, lxxviii, 15; S v, 96/3). Lanceloets tocht naar deze locatie wordt in het Ofr. met meer details beschreven, vgl. Besamusca 1991, p. 91-95.

[p. 408]

⁺ Hi beetter voren ende ginc daer
Int een, dar kersen bernende claer.⁺
Hi vanter in een bedde wel berect
Ende met enen samite gedect,
Ende hine vant op tbedde nochtan
Noch int pawelgoene wijf noch man.
⁺ Hi dede doe af sonder beide⁺
Van sinen perde dat gereide
Ende liet in die weide gaen.^+
+ Hi ginc hem ontwapenen saen.
⁺ Hi dede staen sijn swaert thant
Ten hoefden vanden bedde dat hi dar vant.^+
+ Hi dede die kersen uut also houde,
Dat hem dat licht niet deren en soude
Ende ginc slaepen op tbedde na desen.
Als hire lange op hadde gewesen

+ ende

+ 13990

+ ende

+ 13995

+ F. 38R,c

+ ende

+ ende

+ 14000

+ ende

P/G

13991	kop		Hi beetter voren		ende	| reet |	daer
	cor	ende		<.>		→ginc→

13992	kop		Jn	een		kersen bernende claer
	cor		Jn⪕t⪖		→dar→
	bernende ] de corrector heeft nagelaten dit woord in het meervoud om te zetten.

13993	kop		Hi vanter		een bedde wel berect
	cor			→in→
	in ] na dit woord een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. vs. 14054 (kolom c).

14002	kop		Ten	hoefde	vanden bedde dat hi		vant
	(kop), cor			hoefde<n>
	cor					⪕dar⪖

14003

houde ] boven de d een inktvlekje.

W

13991 Hi... voren: ‘hij stapte ervoor (voor de tenten) af’. 13992 bernende: lees bernenden, zie P/G; dar... claer: ‘waarin kaarsen helder brandden’. 13993 wel berect: ‘fraai’. 13994 samite: ‘fluwelen of zijden sprei (deken)’. 13998 gereide: ‘zadel’. 14002 hoefden: ‘hoofdeinde’. 14003 also houde: ‘meteen’. 14004 Dat: ‘zodat’; deren: ‘hinderen’.

T

14006-54 Ten gevolge van een reeks misverstanden in de duisternis doodt Lanceloet in deze passage een ongewapende ridder. De vertaling retoucheert Lanceloets rol hier enigszins door er veel minder dan het Ofr. de nadruk op te leggen dat de ridder niet alleen ongewapend was, maar zelfs geen verdedigingsmiddel binnen handbereik had. Zo wordt in het Ofr. expliciet vermeld dat de ridder wanneer hij in de tent komt ‘estoit sanz espee et sanz armeure’ (M iv, lxxviii, 16; S v, 96/14-15, vgl. vs. 14010) en dat hij later naakt - zonder enig middel om zich te beschermen - de tent uit vlucht met de gewapende Lanceloet op zijn hielen (M iv, lxxviii, 17; S v, 96/32-35, vgl. vs. 14043-6). Zie voor deze tendens in de vertaaltechniek Besamusca 1991, p. 106-111.

[p. 409]

Quam die ridder dies tpaeuwelgoen was.^+
+ Alse die ridder wart geware das
Dattie kersen uut waren gedaen,
Hi pensede om sijn wijf saen,
Dat si die kersen uut dede
Om dat hare deerde die claerhede.^+
+ Hi ontcleedde hem tien tide
Ende ginc liggen bi Lanceloets side
Ende trecten hem bet an
Ende begonsten te cussen dan,
Alse die waende dat sijn wijf ware.^+
+ Alse Lanceloet des wart geware,
Hi pensede dat hem helsede doe
Ene vrouwe oft joncfrouwe alsoe.
⁺ Die ridder wart geware das

+ 14005

+ ende

+ 14010

+ ende

+ 14015

+ ende

+ mer

P/G

14009

gedaen ] de d is gedeeltelijk bedekt door een inktvlekje.

14013

tide ] over de een horizontale vlek, geen doorhaalstreep.

14015	kop		Ende	trec| k | en hem bet an
	cor			trec⪕t⪖en

14016	kop		Ende	begonste	cussen dan
	cor			begonste<n> ⪕te⪖
	begonsten ] te bedekt door een vlek, zie de aant. bij vs. 13709.

14017	kop		Alse die	| seide |	dat sijn wijf ware
	cor			→waende→

14021	kop		[ Ende ]	die ridder wart geware das
	cor	mer	-
	mer ] het is denkbaar dat dit woord de plaats van Ende in vs. 14021 in moet nemen en geen leesaanwijzing is.

W

14007 dies: ‘van wie’. 14012 die claerhede: ‘het licht’. 14015 Ende... an: ‘en trok hem dichter tegen zich aan’ (lees voor trecten hem: trecte hem of trecten). 14019 helsede: ‘omhelsde’.

T

14019-20 In het Mnl. wordt niet vermeld dat Lanceloet zijn bedgenoot kwaad bij de armen pakt. Vgl. M iv, lxxviii, 16: ‘Quant Lanceloz sant celui qui einsint le baisoit, si saut sus touz desvez et cuide bien que ce soit dame ou damoisele: si l'aert a .II. braz.’; S v, 96/18-19.

[p. 410]

Dat hi bi enen man gelegen was⁺
Ende pensede dat sijns wijfs lief ware.
Hi lossede hem van hem daer nare
Ende gegrepene met groter onwerde
Ende warpene also ter erde,
Also als Lanceloet gene ware ne nam,⁺
Ende seide dat hire qualike quam
Hem met sinen wive scande te done
Daer si was in sinen pawelgone,
Ende sloegene alsoe vor die tanden
Dat hem tbloet uut spranc thanden.^+
+ Alse Lanceloet gevoelde dat,
Hi namen metter kelen ter stat
Ende warpen op enen stake tier stonde,
Dat hi viel ene grote wonde.
Ende Lanceloet ginc metter vart⁺
Daer hi hadde gelaeten sijn swert.
⁺ Die mane sceen daer binnen claer,
⁺ Datmen wel mochte sien daer.

+ 14020

+ 14025

+ 14030

+ ende

+ 14035

+ ende

+ also

P/G

14022	kop		Dat hi bi enen		gelegen was
	cor			⪕man⪖

14027	kop		Also		lanceloet gene ware ne nam
	cor			→als→

14031	kop		Ende sloegene		soe vor die tanden
	cor			⪕al⪖	soe

14034

ter ] onder de t een inktvlekje.

14035	kop		Ende	w| o |rpen op enen stake tier stonde
	cor			w⪕a⪖rpen

14036

wonde ] de o is dichtgelopen.

14040	kop		Datmen wel mochte [ ge ]	sien daer
	cor	also		sien

W

14023 lief: ‘minnaar’. 14024 Hi... van hem: ‘hij maakte zich van hem los’. 14025 Ende... onwerde: ‘en pakte hem woedend beet’. 14027 Also... nam: ‘terwijl L. er niet op verdacht was’. 14028 dat... quam: ‘dat hij weinig plezier zou beleven aan zijn komst (om)’. 14029 Hem: d.i. de ridder van het pawelgoen; scande te done: ‘te schande te maken’. 14032 Dat... thanden: ‘dat het bloed bij hem onmiddellijk naar buiten (uit zijn mond) sprong’. 14034 metter kelen: ‘bij de hals’. 14035 stake: ‘paal’. 14036 Dat: ‘zodat’. 14039 claer: ‘helder’. 14040 Datmen: ‘zodat men’.

[p. 411]

Ende alse die ridder geware wart
Dat Lanceloet hadde getrect sijn swart,⁺
Hine dorste sijns niet ontbiden
Ende vloe int foreest tien tiden.
⁺ Lanceloet volgede hem naer
Ende sloegene doet daer naer.
⁺ Lanceloet keerde int pawelgoene doe⁺
Ende sliep toten dage toe.
⁺ Hi cleedde hem ende wapende mede
Ende voer thant vander stede.
⁺ Nochtoe en was hi niet vroet das
Wie gene ridder was⁺
Dien hi hadde geslaegen doet,
Die hem hadde gedaen smerte groet.
⁺ Hi ontmoette IV sciltknechte na dit,
Die IV orse leidden wit
Ende alle met witten coverturen.⁺
Ende daer quamen na tier uren

+ 14040

+ mer

+ ende

+ 14045

+ ende

+ mer

+ 14050

+ ende

+ 14055

P/G

14044

tiden ] onder de d een vertikaal inktstreepje.

14046	kop	Ende sloegene	| te |	doet daer naer
	(kop), cor		-

14049

wapende ] voor de w een boogje, mogelijk begon de kopiist eerst aan een andere letter. De eerste poot van de w is extra aangezet, waarschijnlijk om deze letter van het boogje te onderscheiden.

14051

mer ] voor deze leesaanwijzing een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. vs. 13990 (kolom b).

14052	kop	Wie	| die |	gene ridder was
	kop, cor		-

14055

sciltknechte] boven ht een horizontaal streepje, geen nasaalstreep.

14056	kop	Die .iiij. orse	leidde	wit
	cor		leidde<n>

W

14043 Hine... ontbiden: ‘durfde hij zijn aanval niet af te wachten’. 14044 vloe: ‘vluchtte’. 14045 volgede hem naer: ‘achtervolgde hem’. 14049 wapende: hier dient het samengetrokken hem te worden aangevuld, ‘trok zijn wapenrusting aan’. 14051 Nochtoe... das: ‘hij wist toen nog niet’, zie T. 14054 hadde... groet: ‘veel pijn had gedaan’. 14055 na dit: ‘hierna’. 14056 orse: ‘strijdrossen’; leidden: ‘meevoerden’. 14057 coverturen: ‘dekkleden’.

T

14051-4 Net als de vertaling zegt het Ofr. (M iv, lxxviii, 18) dat Lanceloet toen nog niet wist wie hij gedood had: ‘qu'il ne sot pas a cele foiz qui li chevaliers fut qu'il ot occis’; S v, 96/41 - 97/1. Hoewel dit lijkt te impliceren dat Lanceloet de identiteit van de ridder nog zal vernemen, wordt daar in het verhaal verder geen melding van gemaakt.

[p. 412]

II andre sciltknechte, dapper in scine,
Die brachten eens ridders wapine:⁺
Halsberch ende helm goet sonderlinge,
Iserine cousen ende knielinge⁺
Ende wapen ende spere al wit.
Ende tirst dat Lanceloet sach dit
Hi groetese ende vrageden das
Wies algader dat harnasch was.
Het ware, seiden si na desen,⁺
Eens ridders die woude wesen
Des anderdaeges ter vergaderinge
Die sal sijn tusscen II coningen.
⁺ Lanceloet seide: ‘Hoe es die name sijn?’
Si seiden: ‘Hi heet Galehoudijn,⁺

+ F. 38V,a

+ 14060

+ 14065

+ ende

+ 14070

P/G

14059	kop	.ij. andre		dapper in scine
	cor		→sciltknechte→

14063	kop	Ende wapen ende spere		al wit
	cor		<.>

14065	kop	Hi groetese ende	vragede	das
	cor		vragede<n>

14067	kop	Het	ware/n/ seiden si na desen
	cor		ware

14069	kop	Des anderdaeges	te	vergaderinge
	cor		te⪕r⪖
	vergaderinge ] boven de slot-e een vlekje, waarschijnlijk geen nasaalstreep.

W

14059 dapper in scine: ‘die er sterk uitzagen’. 14060 wapine: ‘wapenrusting’. 14061 Halsberch... sonderlinge: ‘een buitengewoon goede maliënkolder (vgl. T bij vs. 13424) en helm’. 14062 Iserine: ‘ijzeren’, ‘van ijzeren ringen vervaardigde’; knielinge: ‘kniestukken’. 14063 wapen: ‘wapens (schild enz.)’; spere: ‘lans’; al wit: ‘allemaal wit’. 14065 vrageden: ‘vroeg hun’. 14069 vergaderinge: ‘toernooi’. 14070 sal: men zou hier eventueel soude kunnen verwachten, gezien woude in vs. 14068.

T

14072 Galehoudijn (Ofr. ‘Galehoudin’; M iv, lxxviii, 18; S v, 97/8 en n. 3) is één van de belangrijkste ridders bij dit toernooi en hij is later in het verhaal de organisator van het toernooi te Pingne (vgl. J Bk. ii, vs. 27236-755 en 28486-977), maar hij speelt in de Lanceloet verder geen vooraanstaande rol. Vgl. Kennedy 1986, p. 289.

[p. 413]

Galehouds neve, die wilen eere
Vanden Verren Eylande was here.’
⁺ Lanceloet vrageden na desen
In welke zide hi soude wesen.
⁺ Si seiden: ‘Metten coninc van Norgales,⁺
Die sijn oudervader es.
⁺ Die tornoy sal sijn tere steden
Daer gi heden bi quaemt gereden.’
⁺ Alse hi van hem sciet, hordi tien tide
Ene clocke ter rechter side,^+
+ Daer ene abdie doe was
Van witten moneken, als ict las.

+ ende

+ ende

+ 14075

+ ende

+ ende

+ 14080

+ al

P/G

14073	kop		Galehouds	neue/n/ die wilen eere
	cor			neue

14075	kop		Lanceloet	vragede	na desen
	cor	ende		vragede<n>

14076	kop		Jn welke	/noet/	hi soude wesen
	cor			⪕zide⪖

14077	kop		Si seiden metten		van norgales
	cor	ende		⪕coninc⪖

14079	kop		Die tornoy sal sijn tere	stede
	cor	ende		stede<n>

W

14073-4 die... here is een bijv. bijzin bij Galehoud(s). 14073 wilen eere: ‘vroeger’. 14076 zide: ‘partij’. 14078 oudervader: ‘grootvader’. 14080 bi: ‘langs’. 14084 Van witten moneken: ‘van in het wit geklede monniken’ (van de orde der Cisterciënzers); als ict las: ‘naar ik (in mijn bron) las’.

T

14073-4 Galehoud, de heer vanden Verren Eylande (Ofr. ‘Galehot, le sire des Lointaingnes Illes’, M iv, lxxviii, 18; S v, 97/9) is een vooraanstaand personage in de eerste helft van de Lancelot en prose. Aanvankelijk Arturs vijand wordt hij door zijn bewondering voor en vriendschappelijke betrekkingen met Lanceloet Arturs bondgenoot. Hij stimuleert de liefde tussen Lanceloet en de koningin, al heeft dat zijn eigen dood tot gevolg. De intensiteit van de vriendschapsband tussen Galehoud en Lanceloet blijkt uit Lanceloets wens naast zijn vriend te worden begraven in dezelfde tombe, vgl. S vi, 389/3-5; Mort Artu ed.-Frappier 1954a, par. 202, r. 3-7 en J Bk iv, vs. 12852-60. Zie voor Galehouds rol in het verhaal West 1978, p. 126, Kennedy 1986, p. 6-8 en 74-77 en Frappier 1973c, p. 181-208. 14084 witten moneken: zie T bij vs. 11775. Alleen hs Yale spreekt hier van ‘moines blans’; de overige hss van ‘groep BN 122’ hebben het, net als S en M, over ‘nonains’ (M iv, lxxviii, 19; S v, 97/15). als ict las: deze bronverwijzing ontbreekt in het Ofr.

[p. 414]

Hi quam daer ende beette ter vart
Ende gaf enen garsoen sijn part.
Hi vant Meliagants suster daer,⁺
Die hi verlost hadde, dats waer,
Van ere vangnessen op enen dach,
Daer si swaer gevangen lach.
Si besagene sere ende wart das
Geware dat Lanceloet was,⁺
Mar haer wonderde sere daer
Dat hi verloren hadde sijn haer
Dat hi hadde, mer si pensede binnen desen
Dat hi siec hadde gewesen.
Sine sprac niet jegen hem daer,⁺
Mar si quam tote hem daer naer
Alse die dienst gedaen was. Also saen

+ 14085

+ 14090

+ 14095

P/G

14090	kop		Daer	| h |i	swaer geuangen lach
	cor			⪕s⪖i

14091	kop		Si besagene sere		ende wart das
	cor			<.>

14094	kop		Hi verloren hadde sijn haer
	cor	←dat←

14095	kop		Dat hi hadde		| h |i pensede binnen desen
	cor			<.> ⪕mer⪖	⪕s⪖i

14099	kop		Alse die dienst gedaen was		also saen
	cor			<:>

W

14085 beette ter vart: ‘stapte meteen van zijn paard’. 14086 garsoen: ‘knecht’. 14090 swaer gevangen lach: ‘op een ellendige wijze gevangen zat’. 14093 wonderde: ‘verbaasde’. 14095 binnen desen: ‘gelijk’.

T

14087-90 Meliagants suster: net als haar vader Bandemagus (zie T bij vs. 13958) staat Meliagants zuster welwillend t.o.v. Lanceloet. In de proza-bewerking van Le chevalier de la charrette bevrijdt zij Lanceloet uit een toren waarin Meliagant hem opsloot, omdat hij haar eerder een dienst bewezen heeft en omdat zij haar halfbroer haat (vgl. S iv, 222/22 - 224/10; M ii, xlii 1-6; H, 109/27 - 110/23). Naar deze bevrijding van Lanceloet verwijst het Ofr. in de met vs. 14088-90 corresponderende regels (M iv, lxxviii, 19; S v, 97/17-18). In de vertaling zijn de rollen echter omgekeerd: Lanceloet verloste de jonkvrouwe. Mogelijk is kopiist A, die zich vaak vergiste bij pronominale aanduidingen, verantwoordelijk voor deze verwisseling, die kan worden opgeheven door in vs. 14088 hem i.p.v. hi en in vs. 14090 si i.p.v. hi te lezen. 14099 die dienst: de klok die Lanceloet hoorde luiden (zie vs. 14081-2), kondigde dit officie (van de vespers, vgl. M iv, lxxviii, 19) aan.

[p. 415]

Alse hi uter kerken quam gegaen,
⁺ Hiet sine willecome wesen
Ende hi hare also saen na desen.^+
+ Hi seide: ‘Joncfrouwe, wat doedi?’
Si seide: ‘Wel, danc hebbe God ende ghi,
Dies vraeget.’ Hi seide daer nare:
‘Wat avonturen brachte u hare?’
⁺ Si seide: ‘Here, ic bem hier comen⁺
Om enen tornoy dien heeft genomen
Die coninc Bandegamus, mijn vader,
Met sinen ridders allegader
Jegen den coninc van Norgales,
Ende sal hier bi sijn, sijt seker des.’^+
+ Lanceloet seide tote hare na dien
Dat hi oec quam den tornoy sien.
⁺ ‘Suldire dan morgen sijn?’ seide si.
⁺ Hi antworde ja hi.
‘Nu biddic u,’ seide si, ‘here,⁺
Dat gi den onsen helpt, lieve here.’

+ doe

+ 14100

+ ende

+ ende

+ 14105

+ 14110

+ ende

+ here

+ ende

+ 14115

P/G

14101	kop		Si hiet	| e | ne willecome wesen
	cor	doe	<hiet	Si>ne
	Hiet sine ] de corrector geeft d.m.v. twee verwijstekens aan dat de woorden hiet en Si uit de redactie van de kopiist van plaats moeten wisselen.

14104

ende ghi ] over deze woorden een vlek.

14105

kop

Dies vraeget . hi seide daer nare

14107

comen ] boven de m een vlek.

14109

vader ] na dit woord een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. de leesaanwijzing voor vs. 14170 (kolom b).

14118	kop		Dat gi den onsen	help	lieue here
	cor			help⪕t⪖
	here ] na dit woord een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. de leesaanwijzing voor vs. 14179 (kolom b).

W

14103 wat doedi: ‘hoe gaat het met u’. 14104-5 danc... vraeget: ‘dankzij God en u, die ernaar vraagt’, zie T. 14106 wat avonturen: ‘welke gebeurtenis’; hare: ‘hier’, vgl. Van Loey ii, par. 44, opm. 2. 14108 genomen: ‘aangegaan’. 14112 Ende: ‘en dat (nl. het toernooi)’; bi: ‘vlakbij’.

T

14104-5 ende ghi, Dies vraeget: Lanceloet heeft deze jonkvrouwe bij eerdere gelegenheden geholpen, o.a. door haar gehate halfbroer Meliagant te doden en door haar tegen diens wraakzuchtige familieleden te beschermen (vgl. M ii, xlix, 2-4 en 25-35; S iv, 275/15-40 en 279/41 - 282/12; Lantsloot, vs. 4368-4414 en 4510-4589). Deze woorden verwijzen naar zijn aandeel in haar welzijn.

[p. 416]

⁺ Hi seide: ‘Ic saelt doen sonder waen,
Na mire macht hem in staeden staen.’
‘Danc hebt, here,’ sprac die joncfrouwe,⁺
‘Nu weet ic wel ende getrouwe⁺
Dattie coninc van Norgales sal
Verliesen ende mijn vader winnen al
Ende vanden tornoye hebben eere.
⁺ Ic bidde u dat gi blijft tramere,
⁺ Gi sijtet sculdich te done, dat seggic u,⁺
Want al woudi it proven nu,
Gi sout moeten in allen manieren
Van so goeder herbergen faelgieren,
⁺ Die oc biden tornoye sal wesen.’
⁺ Lanceloet bleef met hare bi desen.⁺
Si dedene ontwapennen thant
Ende beval enen seriant
Dat hi soude sonder sparen

+ ende

+ F. 38V,b

+ 14120

+ here

+ want

+ 14125

+ ende

+ ende

+ 14130

P/G

14120	kop		| Met | mire macht		in staeden staen
	cor		←na←	→hem→
	hem ] na dit woord een dubbele punt van de corrector als versscheiding t.o.v. vs. 14181 (kolom b).

14127	kop		Gi	sijt	sculdich te done		seggic v
	cor	want		sijt<et>		⪕dat⪖
	want ] voor deze leesaanwijzing een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. vs. 14066 (kolom a).

14128	kop		Want al woudi		prouen nv
	cor			⪕it⪖

14131	kop		Die		biden tornoye sal wesen
	cor	ende		⪕oc⪖

14134	kop		Ende	beual[ ne ] enen seriant
	cor			beual

W

14120 Na... staen: ‘hen naar mijn beste vermogen bijstaan’. 14122 ende getrouwe: ‘en vertrouw ik erop’. 14126 tramere: ‘vandaag’, (‘vannacht’). 14127 Gi... done: ‘u kunt het beter doen’, ‘u doet daar beter aan’. 14128 it proven: ‘het proberen (nl. elders onderdak zoeken)’. 14129 in... manieren: ‘in elk geval’. 14130 Van... faelgieren: ‘een zo goed logies moeten missen’. 14131 biden tornoye: ‘vlakbij (de plaats van) het toernooi’. 14132 bi desen: ‘om die reden’. 14134 seriant: ‘dienaar’.

[p. 417]

Ten castele van Herpen varen
Ende haeren vader seggen daer nare⁺
Dat Lanceloet met hare daer ware
Ende dat hi ten tornoye soude sijn
Opten naesten dach in die hulpe sijn
Ende dat hine quame besien,
Op dat hi mochte hem ledichgen te dien.^+
+ Die seriant dede verstaen die dinc
Die hem sijn dochter ontboet den coninc.
Die coninc was sere blide vandien.
⁺ Hi pensede hi soudene varen sien
So hi bedectelijcste mochte:^+
+ Hi pensede in sinen gedochte
Dat Lanceloet des niet ne woude
Datmen ten tornoye kinnen soude.
Doe nam die coninc met hem hem III

+ 14135

+ 14140

+ ende

+ ende

+ 14145

+ want

P/G

14144

hem ] onder de h een vlekje.

14147	kop		So hi	bedectelijcs	mochte
	cor			bedectelijcs⪕te⪖

14148	kop		Hi pensede	| oec |	in	sine	gedochte
	cor	want		-		sine<n>

14149	kop		Da| n |	lanceloet des niet ne woude
	cor		Da⪕t⪖
	ne ] over dit woord een vlek, bovendien onder de e een vlekje.

14150

soude ] na dit woord een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. de leesaanwijzing voor vs. 14211 (kolom c).

14151	kop		Doe nam die coninc met		hem .iij.
	cor			⪕hem⪖
	hem hem ] de rechterpoot van de m van het boven de regel toegevoegde hem valt samen met de h van het al aanwezige woord hem.

W

14139-40 Ende... sijn: ‘en dat hij hem bij het toernooi de volgende dag zou bijstaan’. 14141 besien: ‘opzoeken’. 14142 Op... dien: ‘indien hij zich daarvoor kon vrijmaken’. 14144 ontboet: ‘liet weten’. 14147 So... mochte: ‘zo onopvallend als hij maar kon’. 14149 des: voorlopig lijdend voorw. dat vs. 14150 aanduidt. 14150 Datmen: ‘dat men hem’. 14151 hem III: (spreek uit: ‘hem drien’ (zie vs. 14162)) ‘drie anderen’.

T

14136 castele van Herpen: dit kasteel, dat in het Ofr. ‘chastel de la Herpe’ (M iv, lxxviii, 20) en ‘castel de la harpe’ (S v, 97/40-41) heet, komt alleen op deze plaats in de roman voor.

[p. 418]

Daer hine mede woude varen sien.⁺
Die een was hertoge, dander grave
Ende die derde mede daer ave
Was een simpel ridder, nochtan
Was hi here goet ende een wert man.
⁺ Hi seide: ‘Gi moet nu varen met mi⁺
In ene abdie die es hier bi.’
Si seiden si soudent doen gerne
Ende gereidden hem te varne.
⁺ Alse si opten wech quamen, mettien
Seide die coninc tote hem drien:⁺
‘Ic sal u leiden besien wonder,
Dats enen ridder die besonder
In hem heeft die dogeden alle
Daer een man bi rechten gevalle
Bi sculdich es te sine geprijst,⁺
Want, na dat mi mijn sin wijst,
Nieman en es hier af sijn gelike:
⁺ Hi es die scoenste van erderike

+ 14150

+ ende

+ 14155

+ ende

+ 14160

+ 14165

+ want

P/G

14155	kop		Was een simpel ridder		nochtan
	cor			<.>

14156	kop		Was hi here goet ende		wert man .
	cor			⪕.i.⪖
	een ] hs .i.

14161	kop		Alse si opten wech quamen		mettien
	cor	ende		<.>

14165

dogeden ] onder de een vlek.

14166

Daer ] voor dit woord in de marge een vlek.

14169	kop		Nieman		es hier af sijn gelike
	cor			⪕en⪖

W

14154 mede daer ave: ‘(ook) daarbij’. 14155 simpel: ‘gewoon’. 14156 goet: ‘dapper’; wert: ‘voortreffelijk’. 14159 gerne (hs gerne) rijmt hier op varne (hs varne), hetgeen als onzuiver rijm aangemerkt kan worden. 14160 Ende... varne: ‘en maakten zich klaar om te gaan’. 14163 Ic... wonder: ‘ik zal u brengen naar een plaats waar u iets wonderbaarlijks zult zien’, ‘ik zal u iets wonderbaarlijks laten zien’. 14164 besonder: ‘bij uitstek’. 14166 bi rechten gevalle: ‘met recht’. Het MNW (1, 1230-36; 2, 1778-81; 6, 1076-84) vermeldt deze uitdrukking niet. 14167 Bi... geprijst: ‘voor behoort te worden geprezen’. 14168 na... wijst: ‘naar mij mijn oordeel zegt’, ‘naar mijn mening’.

[p. 419]

Ende dar es meer prouetsen an
Dan an enichgen ertschen man.⁺
Wat soudicker meer af seggen?
Men mach hem niet so vele prijs an leggen,
Noch so grote doeget spreken, noch eere,
Daer en eser in II warf mere.
Ende God heeften gemaect te desen⁺
Dat hi ander ridders spegel sal wesen.’
⁺ Dandre seiden toten coninc saen:
⁺ ‘Es hi sulc alse gi doet verstaen,
Men soude over C milen riden
Om hem te siene te vele tiden.’⁺
Die coninc seide: ‘Dat heeft men gedaen
Menich werven sonder waen:
⁺ Ic sach datten LXV ridders sochten

+ 14170

+ 14175

+ ende

+ here

+ F. 38V,c

+ want

P/G

14171	kop		Ende	da| r | es meer prouetsen an
	cor			da⪕r⪖
	dar ] de corrector voegt dezelfde letter toe als hij weghaalt. Mogelijk vreesde hij dat het dar van de kopiist als dat gelezen zou worden.

14174

leggen ] vanwege ruimtegebrek is dit woord omlijnd op de volgende regel onder prijs an afgeschreven.

14185	kop		Jc sach datten	.xv.	ridders sochten
	kop, (cor)			.<l>xv.
	cor	want
	ridders ] boven de s een vlekje.

W

14171 Ende... an: ‘en hij bezit meer dapperheid’. 14172 ertschen man: ‘man op aarde, ‘levende man’. 14174 prijs an leggen: ‘lof toezwaaien’. 14175 Noch... eere: ‘noch zo'n grote voortreffelijkheid toeschrijven of eer bewijzen’. 14176 Daer... mere: ‘of hij heeft ervan (van voortreffelijke kwaliteiten) tweemaal zoveel in zich’. 14177-8 God... wesen: ‘God heeft hem geschapen opdat hij een spiegel (voorbeeld) voor andere ridders zal zijn’. 14181 over: ‘meer dan’. 14185 sach: ‘heb meegemaakt’.

T

14181 milen: de lengtemaat mile gaat terug op de Romeinse mijl (1478,7 m) en bedraagt ± 1500 m. De term ‘liue’, die het Ofr. hier hanteert (M iv, lxxviii, 22 ‘aler .C. liues loing’; S v, 98/21) omvat 3 mijlen. Zie Klimpert 1972, p. 221-2. 14185-92 Deze zeer omvangrijke (65 deelnemers), maar vergeefse Lanceloetqueeste wordt in de voorafgaande delen van de roman niet vermeld of beschreven. Het Ofr. (M iv, lxxviii, 22; S v, 98/22) noemt hier hetzelfde aantal deelnemers.

[p. 420]

Op enen tijt, al dat si mochten,
Die stoute ridders waren ende coene⁺
Ende wart onder alle barone,
Een jaer ende enen dach, totien
Dat sine spreken wouden ende sien,
Ende reden elc M milen al in een.
Nochtan ne spraken haer negeen.’⁺
Alsi ter abdien quamen toe,
Si beetten ende gingen in doe.
Die cnape ginc voren saen
Ende dede der joncfrouwen verstaen
Dat sijn here die coninc quame daer.⁺
Si namen bider hant daer naer
Ende leidene daer Lanceloet was.
⁺ Alse Lanceloet wart geware das
Dattie coninc quam te hem wart,
Hi spranc jegen hem op metter vart⁺
Ende hietene willecome wesen
Ende die andre drie na desen
Ende toende hem harde goede gelike.

+ 14185

+ 14190

+ 14195

+ ende

+ 14200

P/G

14191

elc ] voor dit woord een punt van de kopiist die vermoedelijk eerst het getal wilde afschrijven, maar zijn vergissing bemerkte.

14193

Alsi ] initiaal A, rood, 3 regels hoog, blauw penwerk.

14194

cnape ] hs caape ; evidente verschrijving van de kopiist.

14200

Alse ] hs Al se ; tussen de l en de s een gaatje in het perkament, vgl. de aant. bij vs. 13895.

14202	kop	Hi spranc iegen		op metter vart
	cor		→hem→

14205	kop	Ende toende hem		goede gelike
	cor		⪕harde⪖

W

14186 al... mochten: ‘zo goed zij konden’. 14187 stoute: ‘dappere’. 14188 wart: ‘in hoog aanzien’. 14189-90 totien Dat: ‘totdat’. 14190 wouden: ‘zouden’. 14191 al in een: ‘aan één stuk’. 14192 haer negeen: ‘geen van hen’. 14194 beetten: ‘stegen van hun paarden’. 14198 namen: ‘nam hem’ (d.i. koning B.). 14202 Hi... vart: ‘sprong hij onmiddellijk overeind voor hem’ (uit eerbied). 14205 Ende... gelike: ‘en toonde zich zeer verheugd over hun komst’.

T

14189 Een jaer ende enen dach: zie T bij vs. 11164. 14202-3 In het Ofr. (M iv, lxxviii, 23) begroet Lanceloet de koning nog hartelijker: ‘si se dresce en estant et li cort a l'encontre et li giete ses braz au col et li dist que bien soit il venuz’ (S v, 98/30-31).

[p. 421]

Die coninc sprac tote hem oetmoedelike
Ende seide tot hem al openbare⁺
Dat hi sijn vrient ende sijn dienst man ware.
⁺ Lanceloet seide: ‘Om Gode, here,
Ne spreect sulke wort niet mere,
⁺ Gine mocht mi niet lichte maken
Drover dan met sulken saken:^+
+ Ic kinne wel int herte mine
Dat geen coninc en es sculdich te sine
So arm mans dienst als ic bem,
Mar here ende gebiedere op hem.’
‘Ay, here, gine sijt niet so arm man,⁺
Ic ne woude wisselen nochtan
Mine rijcheden jegen u
Om die heelt van sulker aermoede nu
Alse gi hebt, here, bi desen

+ 14205

+ ende

+ want

+ 14210

+ want

+ 14215

P/G

14207

openbare ] onder de b een vlekje.

14208	kop		Dat hi sijn vrient ende		dienst man ware
	cor			⪕sijn⪖

14209	kop		Lanceloet seide om	go| e |de here
	cor	ende		gode

14211

lichte ] na de e een vlekje.

14213

want ] voor deze leesaanwijzing een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. vs. 14152 (kolom b).

14214	kop		Dat geen coninc		es sculdich te sine
	cor			⪕en⪖

14221	kop		Alse gi hebt here		bi desen
	(kop), cor			<.>

W

14206 oetmoedelike: ‘eerbiedig’. 14207 al openbare: ‘openlijk’, ‘onomwonden’. 14208 dienst man: ‘dienaar’. 14211 lichte: ‘eenvoudig’. 14213 Ic... mine: ‘ik weet (in mijn hart) heel goed’. 14214 es sculdich: ‘behoort’. 14215 dienst: ‘dienaar’. 14218-20 Ic... nu: ‘dat ik niet toch mijn rijkdom nu met u zou willen ruilen voor de helft van een zodanige armoede’. 14221-2 bi desen Dat: ‘indien’.

T

14215-27 Koning Bandemagus zet hier zijn materiële rijkdom tegenover Lanceloets rijkdom aan ridderlijke kwaliteiten, die hij met sulker aermoede [...] Alse gi hebt aanduidt. In materieel opzicht is Lanceloet arm: zijn erflanden zijn hem immers door Claudas afgenomen (zie T bij vs. 13835-42 en de Inleiding, hfst. 1, par. 5.1).

[p. 422]

Dat gi mi u geselle liet wesen.’^+
+ ‘Laeten wi,’ sprac Lanceloet, ‘die tale staen.
Hets gene gelike, sonder waen,
Jegen enen riken, machtichgen coninc
Te mickene so clene dinc
Alse een arm ridder es.^+
+ Lieve here coninc, berecht mi des
Hoe gi seder hebt gedaen
Dat ic u niet ne sach.’ Hi seide saen:
‘Ic hebbe u sere begart, dat ic u clage,
Te siene, ja, gistren inden dage,⁺
Alse uter plaetsen vlouwen mine liede.
Ic clagede u alse dat gesciede:
⁺ Haddic u allene gehadt bi mi,
Ic hadde versekert gesijn daer bi
Te scoffierne alle die ghene doe⁺
Die de mine scoffierden ende mi toe.
⁺ Nu biddic u, om Onsen Here
Ende om dat ic emmermere
U vrient moet zijn alt leven mijn,
Dat gi morgen in onse hulpe wilt sijn,⁺

+ 14220

+ here

+ 14225

+ ay

+ 14230

+ want

+ 14235

+ ende

+ F. 39R,a

P/G

14222	kop		Dat gi	mi| ne |		geselle liet wesen
	cor			mi	⪕v⪖

14223

die tale staen ] hs dietalestaen

14230	kop		Dat ic v niet ne sach		hi seide saen
	kop, cor			<.>

14235	kop		Haddic v allene gehadt bi mi
	cor	→want→
	want ] voor het verwijsteken dat de plaats van deze leesaanwijzing aangeeft een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. vs. 14174 (kolom b).

14238

kop

Die de mine scoffierden . ende mi toe

14241	kop		V vrient		alt leuen mijn
	cor			⩽moet ziin⩾

W

14223 die tale staen: ‘hierover zwijgen’. 14224 Hets gene gelike: ‘het is geen vergelijk’, ‘het past niet’. 14225 Jegen: ‘tegenover’. 14226 Te mickene: ‘te zetten’. 14228 berecht: ‘vertel’. 14229-30 Hoe... sach: ‘hoe het met u gegaan is in de tijd dat ik u niet zag’. 14231 dat... clage: ‘daarover beklaag ik mij bij u’, vgl. MNW 3, 1470 bij ii, 1. 14232 inden dage: ‘overdag’. 14233 plaetsen: ‘strijdperk’; vlouwen: ‘vluchtten’. 14237 scoffierne: ‘verslaan’. 14238 toe: ‘ook’. 14240 emmermere: ‘voor altijd’. 14241 moet: ‘zal’. 14242 in... sijn: ‘ons wilt bijstaan’.

[p. 423]

Dat wi moegen sconfieren daer mede
Der andre hovardichede.’
⁺ ‘Ic saelt gerne doen,’ antworde hi,
‘Mar ic bidde u, here, dat gi
Mi ne doet niet kinnen dan,⁺
Al vragetter omme enich man,
Want wordic bekent daer
Het mochte mi rouwen wel daer naer.’
⁺ Die coninc seide also houde
Dat bi hem niemen weten ne soude.⁺
Die coninc bleef daer ter steden
Tote dattie maeltijt was leden.
Daer omme ne darf mi nieman vragen
Ocht die gesellen gerne saegen
Lancelote onder hem drien:⁺
Als die noit ne hadden gesien
Man die hem so wel bequam.
⁺ Alse die tijt vander noenen quam
Nam die coninc an Lancelote orlof

+ here

+ 14245

+ ende

+ 14250

+ 14255

+ ende

P/G

14247	kop		Mi ne doet niet [ be ]	kinnen dan
	cor			kinnen

14251	kop		D[ at ]
	kop		D<ie> coninc seide also houde
	cor	ende

14253

steden ] na dit woord twee vlekjes.

14258	kop		Als	di[ ne ] noit ne hadden gesien
	cor			di⪕e⪖

W

14243 Dat: ‘zodat’; 14244 hovardichede: ‘overmoedigheid’, ‘trots’. 14247 Mi... dan: ‘mij dan niet bekend maakt’, ‘dan niet zult vertellen wie ik ben’. 14248 enich man: ‘wie dan ook’. 14252 bi: ‘van’. 14254 leden: ‘afgelopen’. 14255 Daer... vragen: ‘niemand hoeft mij (d.i. de verteller) daarnaar te vragen’. 14256 gerne saegen: ‘ingenomen waren met’. 14258 Als die: ‘zozeer als mensen die’. 14259 bequam: ‘aanstond’. 14260 noenen: ‘de namiddag’, ‘de tijd van het kerkelijk getijde noene’ (omstreeks drie uur 's middags). 14261 an... orlof: ‘van L. afscheid’.

T

14245 Het Ofr. geeft hier Lanceloets toestemmende woorden in de indirecte rede en vervolgt dan in de directe rede: M iv, lxxviii, 24: ‘Et il dist que si fera il volentiers, ‘mais je vos requier, fait il,’ (S v, 99/5-6). Vgl. Besamusca 1991, p. 85-89.

[p. 424]

Ende liet sine gesellen int hof,⁺
Dat si hem souden geselscap houden
Ende met hem ten tornoye comen souden.
⁺ Als die ridders hadden vernomen
Dattie coninc was weder comen,
Si seiden: ‘Here, waer hebbedi⁺
So lange gelet?’ Doe seide hi
Dat hi was in ene stede
Daer hi sine dinc wel dede.
⁺ Hi seide: ‘Ic weet wel nu te tide
Dattie vander ander side⁺
Verwonnen sullen sijn indelike.
Dit weet ic wel waerachtelike.’
Hine wouds hem niet meer ontdecken.
⁺ Opten selven dach deden berecken
In dien mersche die II coninge,⁺
Daer si tornieren souden onderlinge,

+ 14260

+ ende

+ 14265

+ ende

+ 14270

+ ende

+ 14275

P/G

14264	kop	Ende met hem ten tornoye co men	soude
	(kop), cor		soude<n>
	comen ] hs co men

14265

vernomen ] na dit woord een inktstip.

14268	kop	So lange gelet		doe seide hi
	(kop), cor		<.>

14273	kop	Verw| i |nnen sullen sijn indelike
	cor	Verw⪕o⪖nnen

14277	kop	Jn dien	mersch	die .ij. coninge
	cor		mersch⪕e⪖

W

14263 Dat: ‘opdat’. 14265 die ridders: dit zijn Bandemagus' mannen, die in het casteel van Herpen achtergebleven zijn, zie T. 14268 gelet: ‘geweest’. 14270 sine... dede: ‘zijn belang goed behartigde’. 14273 indelike: ‘zonder twijfel’. 14275 Hi... ontdecken: ‘hij wilde hun er niet meer over vertellen’. 14276 berecken: ‘opbouwen’. 14277 mersche: ‘veld’. 14278 Daer... onderlinge: bijv. bijzin bij mersche (vs. 14277).

T

14265-6 Terwijl de vertaling zeer abrupt overschakelt naar Bandemagus' ridders in het casteel van Herpen zegt het Ofr. (M iv, lxxviii, 25): ‘Et li rois s'en ala au chastel de la Herpe ou si home l'atandoient’ (S v, 99/15-16).

[p. 425]

Stoedsen ten venstren, datter scouwen
Ende uut mochten sien vrouwen ende joncfrouwen,
Ende lenen, daer si mochten lenen an.
Het was in dat lant costume dan⁺
Dat coninginnen ende hoge vrouwen
Den tornoy voren scouwen,
II dachvarden verre ocht drie,
Ende wandelende ridders, dat sie
Hare lieve met hem brochten⁺
Ten tornoye als sise sochten.
Hier om bi rechte men antierde
Loedsen so waer men tornierde.

+ 14280

+ 14285

P/G

14279

scouwen ] onder de o een vlekje.

14280	kop		Vut	mochte	sien vrouwen ende ioncfrouwen
	cor	←ende←		mochte<n>

14284	kop		D| i |en tornoy voren scouwen
	cor		Den

14286	kop		Ende	wande| l |lende ridders dat sie
	cor			wandelende

14289	kop		Hier		bi rechtemen antierde
	cor			⪕om⪖
	rechte men ] hs rechtemen

W

14279 Stoedsen: ‘verhogingen’, ‘tribunes’ (MNW 7, 1900 bij 1 stelt voor staedsen te lezen); ten venstren: de juiste betekenis van deze zinsnede is moeilijk te bepalen. Gezien het Ofr. (M iv, lxxviii, 26: ‘loges [...] ou il avoit fenestres’; S v, 99/20-21) wordt waarschijnlijk ‘met ramen’ bedoeld; datter scouwen: ‘zodat daar toekijken’. 14281 Ende... an: ‘en leuningen waarop zij konden steunen’. 14282 costume: ‘gewoonte’. 14284 Den... scouwen: ‘het toernooi kwamen bekijken’. 14285 II... drie: ‘(en daarvoor) twee of drie dagreizen ver (reisden)’. 14286 wandelende: ‘rondtrekkende; sie: vormvariant van si, die door de corrector gewoonlijk in si wordt gewijzigd. Hier is dat - mogelijk vanwege het rijm - achterwege gebleven. 14288 als sise sochten: ‘wanneer zij ze (de toernooien) bijwoonden’. 14289 Hier... antierde: ‘juist om die reden maakte men gebruik van’. 14290 Loedsen: ‘overdekte verhogingen’, ‘tribunes’, het MNW (4, 757 bij b) vat het woord hier op als ‘tenten’; so waer: ‘overal waar’.

T

14279-90 Zie voor de rol die bij toernooien voor vrouwen en jonkvrouwen weggelegd is, Van der Stempel 1910, p. 127-137. De toekijkende dames inspireren hun deelnemende geliefden tot dappere daden in het toernooi. Bovendien beoordelen en becommentariëren zij de verrichtingen van de strijders, vgl. vs. 14328-39 en 14371-408.

[p. 426]

Die ridders daeden grote
Feeste op dien avont Lancelote.^+
+ Des ander dages metter dageraet,
Vordien dat Lanceloet op staet,
Coemt die joncfrouwe tote hem ende seget,
Daer hi op sijn bedde leget:
‘Here, ic wille uwen orlof,⁺
Bedi ic wille rumen dit hof
Ende varen nu ter steden
Daer men tornieren sal heden:
⁺ Ne voric niet wech nu ten tiden,
Ic ne soude niet moegen liden,⁺
Scire alse sullen die orse
Beginnen maken grote porse.’
‘Vart te Gode,’ seide hi daer naer.
⁺ Si seide: ‘Here, siet dat ic u sie daer,
Want anders ne quaemicker niet.’^+
+ ‘Ic salre sijn,’ seidi, ‘wats gesciet.’
⁺ Si maecte met vele vrouwen haer vart,
Ende met vele jonvrouwen, ten tornoye wart.
Ende alsi in den mersch quam
Vant si die loedsen, ende vernam,⁺

+ 14290

+ ende

+ 14295

+ want

+ F. 39R,b

+ ende

+ 14305

+ joncfrouwe

+ ende

+ 14310

P/G

14291	kop		Die ridders daeden	[ haer ]	grote
	cor			-

14295	kop		Coemt die ioncfrouwe tote hem		ende seget
	cor			<.>

14304	kop		Beg| o |nnen maken grote porse
	cor		Beg⪕i⪖nnen

14309	kop		Si	maecte| n | met vele vrouwen haer vart
	cor	ende		maecte

14310	kop		Ende		vele		vrouwen ten tornoye wart
	cor			⪕met⪖		⪕ion⪖	vrouwen

14312	kop		Vant si die loedsen		ende vernam
	cor			<⁝>

W

14291-2 daeden... Feeste: ‘onthaalden’. 14297 orlof: ‘toestemming om te vertrekken’. 14298 rumen: ‘verlaten’. 14302 liden: ‘er door komen’. 14303-4 Scire... porse: ‘zodra de paarden een groot gedrang zullen gaan veroorzaken’. 14305 Vart te Gode: ‘ga met God’, ‘vaarwel’. 14306 siet: ‘zorg’. 14307 ne quaemicker niet: ‘zou ik er niet heengaan’. 14308 wats gesciet: ‘wat er ook gebeurt’. 14309 maecte [...] hare vart: ‘ging’. 14310 jonvrouwen: ‘jonkvrouwen’, zie P/G. 14312 Vant... vernam: ‘vond en zag zij de tribunes’.

[p. 427]

Al vol vrouwen ende joncfrouwen
Die den tornoy wouden scouwen.
Ende des conincs dochter van Norgales,
Daer hier te voren af gesproken es
Dat si Waleweins wille dede,⁺
Was daer ende vele vrouwen mede,
Die thant jegen hare quam
Als sise dar wiste ende vernam
Ende ontfincse herde wel dare
Ende deedse sitten bi hare.^+
+ Si begonsten houden spraken
Van enen ende van andren sake,
⁺ So dat Bandagamus dochter vernam
Hoe dattie tornoye began

+ 14315

+ 14320

+ ende

+ al

P/G

14314	kop		Die den tornoy	woude	scouwen
	cor			woude<n>

14315	kop		Ende des conincs dochter		norgales
	cor			⪕van⪖

14320	kop		Als	| h |ise	wiste ende vernam
	cor			⪕s⪖ise ⪕dar⪖
	ende ] hs ende; onder de e een gaatje in het perkament.

14322

sitten ] onder e een inktvlek.

14323	kop		Si	begonste	houden	sprake
	cor	ende		begonste<n>		sprake<n>
	ende ] voor dit woord een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. vs. 14263 (kolom a).

14325

vernam ] na dit woord een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. vs. 14386 (kolom c).

W

14315 des... Norgales: ‘de dochter van de koning van Norgales’, vgl. Stoett, par. 163. 14317 Dat... dede: ‘dat zij Walewein ter wille was (geslachtsgemeenschap met hem had)’, vgl. het Ofr. ‘cele que mes sire Gauvain out eue pucele’ (M iv, lxxviii, 27; S v, 99/40). 14319 Die: te verbinden met des conincs dochter van Norgales (vs. 14315). jegen hare: ‘naar haar toe’. 14323 houden spraken: ‘te praten’.

T

14315-7 Net als het Ofr. verwijst de vertaling hier terug naar een eerder verhaalde affaire van Walewein en de dochter van de koning van Norgales, zie hiervoor M viii, lxiva, 34-52 en S iii, 382/3 - 387/14. Vanwege Waleweins reputatie offreerde deze koningsdochter hem haar maagdelijkheid. Deze episode is in het Mnl. niet bewaard gebleven. Vgl. voor de terugverwijzing T bij vs. 10743-4.

[p. 428]

Ter achterster vergaderringe.⁺
Ene joncfrouwe sat inden ringe,
Die seide: ‘Joncfrouwe, bi mire wet,
Mador vander Porten ende Mordret
Verwonnen den tornoy onder hem II.’
Dese Mador vander Porten was een⁺
Ridder van coninc Arturs hove ende Mordret toe
Was Waleweins broeder, seide si doe.
⁺ Si vragede wat riddren Mador ware.

+ 14325

+ 14330

+ ende

P/G

14327	kop		Ter	achterste	vergaderringe
	cor			achterste⪕r⪖
	vergaderringe ] boven de slot-e een vlekje.

14332

een ] hs .i. ; na dit woord een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. de leesaanwijzing voor vs. 14393 (kolom c).

14333	kop		Van coninc arturs houe ende mordret toe
	cor	←ridder←
	ridder ] hs ridder ; voor dit woord een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. vs. 14273 (kolom a).

14334	kop		Was waleweins broeder		seide/n/ si doe
	kop, (cor)			<.>
	cor				seide

14335

ende ] hs ende ; vanwege ruimtegebrek staat deze leesaanwijzing links boven Si. Onder ende zette de corrector een punt als versscheiding t.o.v. vs. 14275 (kolom a).

W

14327 Ter... vergaderringe: ‘bij het laatste (vorige) treffen’. 14328 ringe: ‘kring’. 14329 bi mire wet: ‘op mijn woord’. 14331 Verwonnen: ‘wonnen’; onder hem II: ‘met zijn tweeën’. 14333-4 ende... broeder: ‘en Mordret was bovendien Waleweins broer’. 14335 Si: d.i. Bandemagus' dochter; wat riddren: ‘wat voor ridder’.

T

14330-3 Mador vander Porten (Ofr. ‘Mador(s) de la Porte’, M iv, lxxviii, 27; S v, 100/5) is één van de ridders van de Tafelronde. Hij speelt vooral een belangrijke rol in Arturs doet, waar hij de koningin ervan beschuldigt zijn broer vergiftigd te hebben. In het daarop volgende gerechtelijke tweegevecht vrijwaart Lanceloet de koningin door Mador te verslaan. Vgl. S vi, p. 248-269; Mort Artu ed.-Frappier 1954a, par. 62-85; J Bk. iv, vs. 3259-4038. 14330-4 Mordret: Waleweins (half)broer Mordret is geboren uit een incestueuze relatie van Artur met koning Lots vrouw, zijn halfzuster. Mordret is een knappe ridder met een verdorven karakter, zie Dl. iv, vs. 5221-5527 en J Bk. ii, vs. 28261-447. In Arturs doet leidt Mordrets poging de macht te grijpen tot de ondergang van Arturs rijk. Gezien vs. Dl. iv, vs. 1721 behoort Mordret in dit gedeelte van het verhaal tot de ridders die Lanceloet zoeken. Hoe hij bij de koning van Norgales terechtgekomen is, wordt niet beschreven in de roman.

[p. 429]

Die joncfrouwe antworde hare:
‘Hi es die meeste ridder heden den dach⁺
Dien ic noit met oegen sach
Ende die scoenst met glavien can steken.’
⁺ Alsi dus vanden ridders spreken
Heeft Lanceloet messe gehort
Ende es gewapent ende berect vort.⁺
Die coninc ontboet hem daer naer
Dat hi toter primetijt bleve daer
Ende dat sine ridders tier uren
Hem gaven witte coverturen
Ende enen witten scilt ende si deden al⁺
Dat hem die coninc hare here beval.
⁺ Te primetide als si quamen
Ten tornoye, si vernamen
Dat daer vele lieden tien tiden
Vergadert waren an beiden siden.⁺
Men tornierde wel daer
In beiden siden, maer

+ 14335

+ ende

+ 14340

+ 14345

+ ende

+ 14350

P/G

14339

glavien can ] hs glauiencan

14340

ende ] voor deze leesaanwijzing een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. vs. 14280 (kolom a).

14342	kop		Ende es gewapent		ende berect vort
	kop, (cor)			<.>

14345

uren ] hs vren ; boven vr twee vlekken.

14347	kop		Ende		witten scilt	di	| e |	si deden al
	cor			⪕.i.⪖		/d/	[ i ]/⪕t⪖/
	cor						→ende→
	enen ] hs .i.

14349	kop		Te| n | primetide als si quamen
	(kop), cor		Te
	cor	ende
	Te ] de waarschijnlijk door de corrector geëxpungeerde n is sterk vervaagd.

14354	kop		Jn beiden siden		maer
	kop, cor			<:>

W

14337 meeste: ‘grootste’. 14339 scoenst: ‘het best’; glavien: ‘lansen’. 14341 messe gehort: ‘de mis bijgewoond’. 14342 gewapent: ‘in zijn wapenrusting geholpen’; berect vort: ‘verder gereedgemaakt (voor het toernooi)’. 14343 ontboet hem: ‘droeg hem op’. 14344 primetijt: ‘zes uur 's morgens’. 14346 witte coverturen: ‘een wit overkleed’ (om over de wapenrusting heen te dragen). 14352 Vergadert: ‘verzameld’. 14354-5 maer Dat: ‘met dien verstande dat’.

[p. 430]

Dat hadde die coninc van Norgales
Vele meer lieden, sijt seker des,
Dan Bandegamus die coninc.^+
+ Alse Lanceloet quam inden rinc
Hielt hi daer tere stede
Ende sine gesellen mede
Ende saegen wiet wel dede dare.
⁺ Daer wart hi III ridders geware⁺
Van des conincs van Norgales side⁺
Diet herde wel daeden tien tide,
Bedi si maecten stout ende coene
Die hare met haeren wel doene.
⁺ Si hadden al doe so vele gedaen⁺
Dat Bandegamus lyede sonder waen
Van hem onder waren soe
Dat si moesten achter trecken doe.
⁺ Doe seide daer, sijt seker des,
Des conincs dochter van Norgales,⁺
Daer die andre toe horden,
Dattie tornoy goet soude worden,
Op dattie vander andre siden
Hem mochten onthouden tien tiden.
‘Mar si dunken mi geleidt te dien,⁺

+ 14355

+ ende

+ al

+ 14360

+ F. 39R,c

+ ende

+ 14365

+ ende

+ 14370

+ 14375

P/G

14359	kop	Hielt hi daer tere	stede| n |
	(kop), cor		stede

14362

geware ] na dit woord een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. de leesaanwijzing voor vs. 14423 (kolom c).

14363	kop	Van des conincs		| m |orgales side| n |
	cor		⪕van⪖	<n>orgales side
	Norgales ] de corrector verandert de m van de kopiist in een n door de linkerpoot te expungeren.

14364	kop	Diet herde wel daeden tien	tide| n |
	cor		tide

W

14358 rinc: ‘strijdperk’. 14359 Hielt: ‘bleef (hij) stilstaan’. 14361 saegen: ‘bekeken’; het samenvattend subject si (dat staat voor Lanceloet en sine gesellen) is weggelaten, vgl. Stoett, par. 5 g. 14365 stout: ‘dapper’; coene: ‘strijdlustig’. 14366 haeren wel doene: ‘hun dappere daden’. 14368 lyede: ‘mannen’. 14369 Van... soe: ‘door hen zozeer in het nauw waren gedreven’. 14370 achter trecken: ‘terugtrekken’. 14375 Op dattie: ‘indien degenen’. 14376 Hem... onthouden: ‘stand zouden kunnen houden’. 14377 geleidt te dien: ‘ertoe gebracht (dat)’.

[p. 431]

Si sullen sciere moeten vlien.
⁺ Mi dunke wel recht dat wi prisen
Dese III ridders in alre wisen:
⁺ Bi hem sijn die van Gorre al
Gescoffiert, alst wel scinen sal.’^+
+ Bandemagus dochter vragede doe
Wie die ridders waren, daer si soe
Groeten prijs doe an leide.
Si antworde hare ende seide:
‘Die een es Mordret geheten⁺
Ende es Waleweins broeder, alse wijt weten,
Die gene rode wapine draeget.
⁺ Dander ridder daer gi na vraeget,
Dats Mador vander Porten ende es, seggic u,
Die meeste ridder dien ic kinne nu.^+
+ Die derde es mijn neve Galehoudijn,
Dies die witte wapennen sijn.
Dit sijn die beste die hier tornieren
Ende die u lieden al scoffieren.’
⁺ Alse die joncfrouwe van Gorre dit horde,⁺
Si sprac ter andre dese worde:
‘Bi Gode, ets wonder ne vliet u vader niet:

+ ende

+ want

+ 14380

+ ende

+ 14385

+ ende

+ 14390

+ ende

+ ende

+ 14395

P/G

14379	kop		| W |i dunke wel recht dat wi prisen
	cor	ende	←m←i
	ende ] voor deze leesaanwijzing een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. vs. 14280 (kolom b).

14380

III ] hs .iij

14391	kop		Dats mador vander porten		ende es seggic v
	cor			<:>

14399	kop		Bi gode		ne vliet v vader niet
	cor			→ets wonder→

W

14378 sciere: ‘weldra’; vlien: ‘vluchten’. 14379 Mi... recht: ‘het lijkt mij terecht’. 14381-2 Bi... sal: ‘door hen zullen de ridders van Gorre volledig in de pan worden gehakt, zoals duidelijk zal blijken’. 14384-5 daer... leide: ‘die zij op dat moment zoveel lof toezwaaide’. 14389 gene: ‘die’; wapine: ‘wapenrusting’. 14392 meeste: ‘grootste’ (wat betreft zijn lichamelijke afmetingen). 14399 ets... vliet: ‘het is vreemd indien uw vader niet vlucht’.

T

14381 Gorre: zie T bij vs. 13958.

[p. 432]

⁺ Ic sal noch tavont, wat soes gesciet,
Sulke slage inden tornoy sien slaen,
Hine ontbeidder niet enen sonder waen,⁺
Om te verliesene al sijn lant.’
⁺ Die joncfrouwe antworde thant:
‘Ay, God Here, waer es die man
Die sulke slage slaen can?’
⁺ ‘Gi sultene sien, dat seggic u,⁺
Cortelike, want hi es comen nu.’
Alse si in dese tale waren
Horden si ropen sonder sparen
Op die van Gorre die vlouwen daer.
Ende die van Morgales volgeden naer.^+
+ Lanceloet sprac do den sinen toe
Dat si hem volgen souden doe.
Ende hi liet lopen sijn part
In den meesten hoep metter vart
Ende geraecte den irsten so wel⁺
Dien hi gemoette, dat hi vel

+ want

+ 14400

+ ende

+ entrouen

+ 14405

+ 14410

+ ende

+ 14415

P/G

14400	kop		Jc sal noch tauont wat soes gesciet
	cor	→want→

14402

waen ] onder de w een vlekje.

14407	kop		Gi sultene sien		seggic v
	cor	entrouen		→dat→

14408	kop		Cortelike		hi es comen nv
	cor			→want→

14409

Alse ] initiaal A, blauw, 3 regels hoog, rood penwerk.

14412	kop		Ende die van morgales	volgede	naer
	cor			volgede<n>

14413	kop		Lanceloet sprac		den sinen toe
	cor	ende		⪕do⪖

14414	kop		Dat si hem volgen	soude| r |	doe
	cor			soude<n>

W

14400 tavont: ‘voor het avond wordt’, ‘vandaag’; wat soes gesciet: ‘wat er ook gebeurt’. 14402 Hine... enen: ‘dat hij er niet één zal durven afwachten’. 14403 Om te verliesene: ‘al zou hem dat (nl. het vluchten) kosten’. 14408 Cortelike: ‘dadelijk’. 14409 Alsi... waren: ‘terwijl zij dit gesprek voerden’. 14410 sonder sparen kan hier zowel ‘voortdurend’ als ‘zonder mededogen’ (‘honend’) betekenen, vgl. MNW 7, 1644-5. 14411 Op: ‘tegen’. 14412 volgeden naer: ‘achtervolgden hen’. 14416 In... hoep: ‘naar het drukste strijdgewoel’.

[p. 433]

Al metten perde ter erden daer.
⁺ Hi stac enen andren daer naer
So sere dat hi moeste rumen
Tgereide ende ter erden tumen.^+
+ Tirst dat sine glavie brac,
Weet dat hi sijn swart trac,⁺
Daer hi hem wel met helpen conde,
Ende ginc al omme slaen tier stonde.
⁺ Hine geraecte genen man,⁺
Hine veldene ter erden dan.
⁺ Hi trac vanden halse die scilde,
Helme van den hoefden, als hi wilde,
Ende dede so vele in corter stont
Dattie tornoy al stille stont⁺
Om te siene twonder dat hi dede,
Want daer en was geen man tier stede
So goet noch van so groter waerde,
Hine droegene thant ter erde,

+ ende

+ 14420

+ ende

+ F. 39V,a

+ ende

+ 14425

+ ende

+ 14430

P/G

14425

Daer ] D dichtgelopen

14426	kop	Ende ginc al omme	slae| p |en tier stonde
	cor		slaeen
	slaen ] hs slaeen ; evidente vergissing van de corrector die naliet ook een e te verwijderen.

14430	kop	Helme van den	hoefde	als	| s |i wilde/n/
	cor		hoefde<n>		⪕h⪖i wilde

W

14419 Al metten perde: ‘met paard en al’. 14421 rumen: ‘verlaten’. 14422 Tgereide: ‘het zadel’; tumen: ‘tuimelen’. 14423 glavie: ‘lans’. 14424 Weet: ‘moet u weten’. 14425 Daer... conde: ‘waarmee hij uitstekend overweg kon’. 14428 Hine... dan: ‘of hij sloeg hem tegen de grond’. 14430 als hi wilde: ‘zoals hij maar wilde’. 14432 al stille stont: ‘helemaal stil viel’. 14433 twonder: ‘de ongelofelijke wapenfeiten (die)’. 14435 waerde: ‘verdienste’. 14436 Hine... erde: ‘of hij wierp hem onmiddellijk tegen de grond’.

T

14429 Hi trac vanden halse die scilde: aan de achterkant van het schild bevond zich, naast twee banden om het schild m.b.v. hand en onderarm vast te houden, ook een langere riem die om de hals van de ridder heen gedragen werd. Vandaar de uitdrukking scilt om hals e.d. (zie Dl. iv, vs. 59, 696, 3924, 4485, 5475 en Dl. v, vs. 10369). Vs. 14429 moet waarschijnlijk als volgt geïnterpreteerd worden: Lanceloet slaat zo hard in het rond dat hij zijn tegenstanders het schild uit handen slaat, waarbij de draagriem, die om de hals zit, breekt. Vgl. Blair 1958, p. 181-84 en afb. 279 (p. 225), en voor een afb. van de draagriem bij een ridder die het schild op de rug draagt Stones 1977, p. 105 en afb. 9.

[p. 434]

Doet ocht gequets onsoete,⁺
Op dat hi quam in sinen gemoete.
Si hildene over herde goet bidien,
⁺ Diene noit te voren en hadden gesien,
Ende ontsagene alle mede
Om tgroete wonder dat hi dede,^+
+ So dat daer niemen was tien tiden
Die sine slaegen dorste ontbiden.
⁺ Hi sloech ende quetste soe
Die daer waren van Norgales doe,
⁺ So dat si moesten keren bidien⁺
Wel drie bogescoten ende vlien.
⁺ Hi dede so vele bi sire doeget daer
Dat sire af spraken verre ende naer
Ende seiden alle, groet ende smal,
Dat Bandemagus riddre verwan al,⁺
Die de witte wapine daer droech.

+ 14435

+ ja

+ 14440

+ al

+ ende

+ al

+ 14445

+ ende

+ 14450

P/G

14437	kop		[ Ocht ]	doet ocht gequets onsoete
	cor		-

14439

bidien ] tussen dit woord en vs. 14498 (kolom b) een dubbele punt van de corrector, die mogelijk als versscheiding bedoeld is.

14440	kop		Diene noit te voren		hadde	gesien
	cor	ja		→en→	hadde<n>
	en ] na dit woord een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. vs. 14499 (kolom b).

14445	kop		Hi sloech	/doe/	ende quetste soe
	cor	ende		-

14450	kop		D/aer/ sire af spraken verre ende naer
	cor		D⪕at⪖

W

14437 gequets onsoete: ‘ernstig gewond’ (vgl. voor de vorm gequets (zonder t) Van Loey II, par. 114). 14438 Op dat: ‘indien’, ‘wanneer’; gemoete: ‘nabijheid’. 14439 Si... bidien: ‘zij beschouwden hem daardoor als bijzonder goed’. 14440 Diene... gesien: te verbinden met Si, vs. 14439. 14441 ontsagene: ‘vreesden hem’. 14444 ontbiden: ‘af te wachten’. 14447-8 So... vlien: ‘(zo)dat zij daardoor over een afstand van wel drie boogschoten (± 600 m) moesten terugtrekken en vluchten’. Zie T bij vs. 13498. 14449 doeget: ‘dapperheid’, ‘kracht’. 14450 verre ende naer: ‘overal’. 14452 verwan al: ‘volledig overwon’.

[p. 435]

Ende als die drie gesellen, diet wel deden genoech,
Die die van Gorre hadden vordien
Bi harre vromicheit doen vlien
Ende uten tornoye waren⁺
Om een deel rusten gevaren,
Vernamen dattie hare vlouwen, wonderde hem das
Ende vrageden wat daer was.
Een cnape antworde hem mettien:
‘Ende hebbedi dit wonder niet gesien?’⁺
‘Wat wonder es dat?’ seide Mordret.
⁺ Die ander seide: ‘Bi mire wet,
Hier es een ridder comen nu,
Met witten wapenen seggic u,
Een duvel, die doet soude slaen⁺
Meer lieden noch heden sonder waen
Danmen soude moegen gedelven
In II boenre lants. Versiet u selven
Dat gi daer waert niet ne gaet,

+ 14455

+ 14460

+ ende

+ 14465

P/G

14454	kop		Ende		die drie gesellen		genoech
	cor			⪕als⪖		→diet wel deden→
	diet wel deden ] vanwege ruimtegebrek staat bij deze correctie het woord deden omlijnd onder diet wel; na zowel wel als deden staat een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. vs. 14514 (kolom b).

14455	kop		Die		van gorre	| na |	hadden	| na | dien
	kop, (cor)					-
	cor			⪕die⪖				⪕vor⪖dien

14456	kop		Bi ÷si÷re	vromicheit doen vlien
	cor		Bi <har>re
	harre ] de corrector verandert de letters si in een h door de i te verlengen tot de rechterpoot van de h.

14459	kop		Dattie hare vlouwen		wonderde hem das
	cor	←vernamen←		<.>

14460	kop		Ende	vragede	wat daer was
	cor			vragede<n>

14464

seide ] over ei een vlekje.

14470

boenre lants ] hs boenrelants

14471	kop		Dat gi daer	waer	niet ne gaet
	cor			waer⪕t⪖

W

14454 diet... genoech: ‘die zich zeer dapper weerden’. 14456 vromicheit: ‘dapperheid’, ‘kracht’. 14457-8 Ende... gevaren: ‘en het toernooi hadden verlaten om even uit te rusten’. 14459 wonderde: ‘verbaasde’. 14469 gedelven: ‘begraven’. 14470 II boenre lants: ‘twee bunders land’ (2 hectare); Versiet u selven: ‘pas op’.

[p. 436]

Ocht gi leven wilt, dats mijn raet,⁺
Want yser noch stael sonder waen
Ne mach sinen slach niet weder staen.’
⁺ Daer na namen die III gesellen
Daer gi eer af horet tellen
Hare helme met snelre verde⁺
Ende saten weder op hare perde
Ende reden doe daer si saegen
Lancelote die van Norgales jaegen.
Ende si vlouwen vor hem tier stont
Alse die hase doet vorden hont.^+
+ Alse Lanceloet sach, hi sette⁺
Hem te ridenne op Mordrette
Ende staken metter glavie soe
Dat si hem dore die scoudere ginc doe,
⁺ So dat hi moeste vallen ter erde⁺
Al gestrect van sinen perde.

+ 14470

+ ende

+ 14475

+ 14480

+ ende

+ F. 39V,b

+ al

+ 14485

P/G

14474

staen ] hs staen ; boven de nasaalstreep een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. de leesaanwijzing voor vs. 14533 (kolom b).

14477	kop	Hare helme met snelre	v÷er÷de
	cor		v<er>de
	verde ] het afkortingsteken voor er dat de kopiist hier zette kon ook als onderdeel van de v opgevat worden. Daarom zet de corrector hetzelfde afkortingsteken nogmaals.

14488	kop	Al| se |	/geysert/	van sinen perde
	cor	Al	→gestrect→
	gestrect ] na dit woord een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. vs. 14548 (kolom c).

W

14476 Daer... tellen: ‘waarover u eerder hoorde vertellen’. 14477 met snelre verde: ‘snel’. 14483 Alse... sach: ‘toen L. hen zag’. 14483-4 hi... Mordrette: ‘maakte hij zich op om op M. af te rijden’. 14485 glavie: ‘lans’.

T

14476 Daer gi eer af horet tellen: deze terugverwijzing naar vs. 14362-96 en/of vs. 14454-60 ontbreekt in het Ofr. (M iv, lxxviii, 31; S v, 101/26-27), vgl. T bij vs. 12532. 14485 Gezien vs. 14423 heeft Lanceloet in de vertaling eigenlijk geen glavie meer tot zijn beschikking. Het Ofr. (M iv, lxxviii, 32) vermeldt hier hoe hij aan een nieuwe lans kwam: ‘Et Lanceloz ot lance recouvree qu'il toli a .I. de ceaux qui s'anfuioient’; S v, 101/29-30. Vgl. Besamusca 1991, p. 83-85.

[p. 437]

Die coninc Bandamagus was bi hem daer
Ende gaf hem een ander spere daer naer.
⁺ Hi seide: ‘Here, neemt ende toent ons nu
Hoe gi speren connet breken, des biddic u.’⁺
Hi naemt ende reet metter vart
Te Madorre vander Porten wart,
Die sijn spere op Lancelote brac.
⁺ Lanceloet, die bat neder stac,
Wondene in die side soe⁺
Dat hi ter erden moeste vallen doe
Ende met hem des gelike sijn pert.
Lanceloet leet over ende toech tswert
Ende sloech op sinen witten scilt
Galehoudine, die vor hem hilt,⁺
Datter een stic af vloech eer iet lanc
Ende dat dat swert also neder sanc

+ ende

+ 14490

+ ende

+ 14495

+ 14500

P/G

14490	kop		Ende gaf		een ander spere daer naer
	cor			→hem→
	Ende ] voor dit woord een stip.
	hem ] na dit woord een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. de leesaanwijzing voor vs. 14550 (kolom c).

14491	kop		Hi seide		neemt ende toent ons nv
	cor	ende		→here→
	Here ] na dit woord een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. vs. 14551 (kolom c).

14492	kop		Hoe gi speren connet breken		biddic v
	cor			→des→
	des ] na dit woord een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. vs. 14552 (kolom c).

14495

sijn ] onder de i een puntje, geen expungeringsteken.

14498

erden ] tussen er en den een vertikaal streepje, waarvan de functie onduidelijk is.

14503

lanc ] na dit woord een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. de leesaanwijzing voor vs. 14563 (kolom c).

14504	kop		Ende dat dat swert		neder sanc
	cor			→also→
	also ] na dit woord een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. de leesaanwijzing voor vs. 14564 (kolom c).

W

14491 neemt: ‘neem (deze lans)’. 14496 bat neder: ‘beter naar beneden’, ‘lager’. 14500 leet over: ‘reed verder’; toech: ‘trok’. 14502 hilt: ‘stond’. 14503 Datter: ‘zodat er’; eer iet lanc: ‘al snel’. 14504 dat dat: ‘zodat het’; neder sanc: ‘naar beneden gleed’.

[p. 438]

In des parts hals, ende sloegen af
Metten slaegen dien hi hem gaf,
⁺ Soe dat moeste doe met allen⁺
Galehoudijn ende sijn part vallen.
Die coninc van Norgales, die bi dien
Lancelote genoech hadde gesien
Om twonder dat hi dede tien tiden,
Ne dorste niet langer daer ontbiden⁺
Ende vloe al dat hi mochte daer
Ende alle die van Norgales daer naer.
Die van Gorre begonstense jaegen
Ende vaen alse si dat saegen.
⁺ Alse Lanceloet so sach vlien,⁺
Hi sloeg int foreest nadien
Ende reet verdelike wech na desen,
Alse die niet en woude gelet wesen.
Daer was genoech om hem gevraget
Ende gesocht ende gejaget,⁺
Mar men mochten vinden niet.
⁺ Alse Bandemagus dat siet,
Dat hine aldus verloren hevet,
Hi seide hi es die quaetste die levet,
Dat hi met hem hadde gewaerlike⁺
Den besten ridder van erderike,

+ al

+ 14505

+ 14510

+ mer

+ 14515

+ 14520

+ ende

+ 14525

P/G

14505	kop	Jn des parts hals		ende sloegen af
	cor		<.>

14518	kop	| S |i sloeg| e | /n/ int foreest nadien
	cor	←h←i sloeg

14520	kop	Alse die niet en woude	gele| i |t wesen
	cor		gelet

W

14505 sloegen af: het onderwerp van deze zin is Lanceloet (vs. 14500). Het in sloegen besloten liggende ‘hem’ kan zowel op Galehoudijn (vertaling: ‘sloeg hem van zijn paard’) als op de hals van het paard (‘sloeg hem doormidden’) betrekking hebben. Vgl. het Ofr.: ‘et l'espee descent jus sor le cheval si qu'il li coupe le col par devant les espaules’ (M iv, lxxviii, 32; S v, 101/39-40). 14507 met allen: ‘zeker’. 14510 genoech: ‘(meer dan) genoeg’. 14512 ontbiden: ‘te blijven’. 14513 al... mochte: ‘zo snel hij kon’. 14516 vaen: ‘gevangen te nemen’. 14517 Alse Lanceloet: ‘toen L. hen’. 14518 sloeg int foreest: ‘reed het bos in’. 14519 verdelike: ‘snel’. 14520 Alse... wesen: ‘als iemand die niet tegengehouden wilde worden’. 14526 Hi... levet: ‘zei hij dat hij (B.) de meest rampzalige man die leeft, was’. 14527 Dat: ‘omdat’.

[p. 439]

Dien hi was sculdich te done die meeste
Bliscap die hi mochte ende feeste,
Ende haddene verloren doe
Bi sire quaetheit alsoe.^+
+ Galehoudijn sat weder op nadien
Ende vor Bandemagus sien
Ende dede hem wie hi was verstaen.
Ende Bandemagus sonder waen
Hadde grote bliscap das,⁺
Tirst dat hi wiste wie hi was.
⁺ Galehoudijn seide hem daer nare
Dat hi tote hem comen ware
Om dat hi gerne soude weten
Hoe die ridder ware geheten⁺
Diet so wel dede tien tide⁺
In dien tornoy an sine side.
⁺ Bandemagus seide: ‘Here, twi
Vragedi om dese sake mi?’
⁺ ‘Ic vraget, here,’ antworde hi hem,⁺
‘Bedi dat ic noch een jonc man ben
Ende ic van wapenen noch luttel weet.
⁺ Ic hadde wel te done, God weet,
Dat ic bekent ware, sijt seker des,

+ 14530

+ ende

+ 14535

+ ende

+ 14540

+ F. 39V,c

+ ende

+ mer

+ 14545

+ ende

P/G

14530	kop	Bliscap die hi mochte ende	/die/	feeste
	cor		-

14543	kop	Diet so wel dede tien	tide| n |
	cor		tide
	tide ] na dit woord een rode vlek.

14544	kop	Jn dien tornoy an	sine/n/ side
	cor		sine

14545

Here twi ] hs heretwi

W

14529-30 Dien... feeste: ‘die hij behoorde te onthalen met de grootst mogelijke blijdschap en vreugde’. 14532 quaetheit: ‘slechtheid’, ‘onhandigheid’. 14533 sat weder op: ‘besteeg weer een paard’. 14534 vor... sien: ‘ging B. opzoeken’. 14545 twi: ‘waarom’. 14546 hem (hs hem) rijmt op ben (hs ben), hetgeen als onzuiver rijm aangemerkt kan worden. 14548 Bedi dat: ‘omdat’. 14549 wapenen: ‘het omgaan met wapens’, ‘het ridderlijk bedrijf’. 14550 Ic... done: ‘het zou goed voor mij zijn’. 14551 bekent ware: ‘kennis zou maken’.

[p. 440]

Met also goeden man alse hi es,⁺
Ende om dat hi mi soude leeren,
Dat ic, bider hulpe Ons Heeren,
Bi hem ende bi sinen geselscape
Betren soude te mire nutscape.’
⁺ Dander seide: ‘Ic weet wel, kinde hi u,⁺
Hi soude u herde lief hebben nu,
Bedi hi minde minen here
Uwen oem utermaten sere
Ende hi minden weder mere
Dan hi enichen andren minde noit eere.^+
+ Het was Lanceloet, seggic u.’
⁺ Dander sprac: ‘Ic waende vor nu
Dat hi doet hadde gewesen.
⁺ Ic gelove Gode bi desen
Dat ic vort in gere manieren⁺
Van ridenen sal finieren,
Mine lette doet ocht siechede,
Vor dien dat ic come tier stede
Dar icken vinde tenichgen stonden.

+ 14550

+ ende

+ 14555

+ 14560

+ here

+ .

+ mer

+ 14565

P/G

14562	kop	Dan		enich	andren minde noit eere
	cor		⪕hi⪖	enich⪕en⪖

14568	kop	Van	r| e |denen sal finieren
	cor		r⪕i⪖denen

14571	kop	Da| t | icken vinde tenichgen stonden
	cor	Da⪕r⪖
	tenichgen ] hs tenichgen ; boven de nasaalstreep een vlekje.

W

14553 Ende om dat: ‘opdat’, vgl. Stoett, par. 292; leeren: ‘onderwijzen’. 14554-6 Dat... nutscape: ‘zodat ik, met Gods hulp, door hem (door zijn voorbeeld) en door de omgang met hem in mijn voordeel zou veranderen (een beter ridder zou worden)’. 14561 hi: d.i. Galehoud, zie T; weder: ‘van zijn kant’. 14566 gelove: ‘beloof’. 14567 vort: ‘vanaf nu’. 14568 Van... finieren: ‘zal ophouden met rondtrekken’. 14569 Mine lette: ‘indien (dood of ziekte) mij niet belet’.

T

14560 uwen oem: Lanceloets boezemvriend Galehoud was Galehoudijns oom, vgl. vs. 14073-4 en T daarbij. 14564-5 Het gerucht van Lanceloets dood doet de ronde sinds de koningin een ridder tegenkwam die Lanceloets wapenrusting droeg en een hoofd aan zijn zadel had hangen, dat veel op dat van Lanceloet leek, en uit deze ontmoeting opmaakte dat Lanceloet door deze ridder gedood was. Vgl. T bij vs. 10748-50.

[p. 441]

Ende als icken sal hebben vonden⁺
Ic sal hem bidden om die eere
Van minen oem minen here
Ende om die lieve van hem dien hi
So sere minde, dat hi mi
Onthoude ende mi laete⁺
Met hem varen doen sine bate,
Ende ic met hem moette soeken avonture
Die vremde lande dure.
Ende al es dat sake dat hi mi
Niet onthouden en wille, nochtan sal hi⁺
Mi beraeden te minen behoude,
Bat dan ic wane dat een ander doen soude.’
Bandemagus vor vander stede,
Dat hijt niemen weten en dede
Ende en vorde met hem in dat doen⁺
No weder seriant no garsoen

+ 14570

+ 14575

+ 14580

+ 14585

P/G

14576

dat ] voor dit woord een stip.

14577	kop		Onthoude ende		laete
	cor			→mi→

14579	kop		Met hem		soeken auonturen
	cor	←ende ic←		⪕moette⪖

14584	kop		Bat dan ic wane dat een ander		soude
	cor			⪕doen⪖
	doen ] na dit woord een stip.

14585

Bandemagus ] initiaal B, rood, 3 regels hoog, blauw penwerk.

14587

dat ] enigszins vervaagd.

W

14573 bidden: ‘smeken’; om: ‘omwille van’. 14575 om... hem: ‘omwille van de vriendschap voor hem’. 14577 Onthoude: ‘bij zich houdt’, ‘bij hem laat blijven’. 14578 doen sine bate: ‘om hem te helpen’. 14579-80 Ende... dure: ‘en (dat) ik met hem het avontuur zal mogen zoeken in de vreemde landen’. 14582-4 nochtan... Bat: ‘hij zal mij dan toch tot mijn voordeel raad geven, beter’. 14586 Dat: ‘terwijl’. 14587 in dat doen: ‘daarbij’. 14588 No... garsoen: ‘noch dienaar noch schildknaap’.

T

14585-91 In het Ofr. (M iv, lxxviii, 35) gaat niet Bandemagus, maar Galehoudijn op zoek naar Lanceloet: ‘Atant s'em part del roi Baudemagu...’; S v, 102/28. De Bandemagus-lezing, die vermoedelijk al voorkwam in de Ofr. grondtekst van de Lanceloet-vertaler, levert een acceptabele tekst op (vgl. vs. 14524-32), maar de lezing waarin Galehoudijn Lanceloet zoekt sluit veel beter aan op de voorafgaande verzen 14566-84. Overigens wordt in de tekst verder niet vermeld of Galehoudijn erin slaagde Lanceloet te achterhalen.

[p. 442]

Ende reet int foreest harentare,
Mar hi en verheescede gene niemare
Van Lancelote, die tien stonden
Vermoyt van pinen ende van wonden⁺
Anders niet ne reet dan sinen pas.
⁺ Doe wart Lanceloet geware das
Dat een gewapent ridder quam naer
Ende eene scone vrouwe met hem daer.
Si groettene ende hi was bi desen⁺
Datmen kinnen mochte in vresen
Ende groettese weder stillekine
Om te min bekent te sine.
⁺ Si seide: ‘Lieve here, wie siedi?’
‘Een ridder bem ic,’ antworde hi,⁺
Dat mogedi wel sien.’ Ende si seide:⁺
‘Ridder siedi bi rechter waerheide,
Sulc datmen in erderike
Niewer ne vonde u gelike
Na mire wetenthede ende na dien⁺
Datmen seget ende ic hebbe gesien.
⁺ Ic bidde u om haren wille

+ 14590

+ ende

+ 14595

+ ende

+ 14600

+ F. 40R,a

+ 14605

+ ende

P/G

14603	kop	Dat mogedi wel sien		si seide
	cor		<> ⪕ende⪖

14607	kop	Na mire wetenthede		na dien
	cor		<.> ⪕ende⪖

W

14589 harentare: ‘her en der’. 14590 verheescede: ‘vernam’. 14592 van pinen: ‘door de inspanningen’. 14593 sinen pas: ‘stapvoets’. 14595 naer: ‘naderbij’. 14598 Datmen... vresen: ‘bang dat men hem zou herkennen’. 14599 stillekine: ‘met zachte stem’. 14600 Om... sine: ‘om zo min mogelijk op te vallen’. 14605 Sulc: ‘zo'n goede ridder’. 14606 Niewer: ‘nergens’. 14607 Na... wetenthede: ‘bij mijn weten’. 14607-8 na dien Datmen: ‘naar men’.

T

14591 Na vs. 14517-20 heeft het verhaal zich afgewend van Lanceloet om Bandemagus en Galehoudijn te volgen. Op deze plaats gaat het verhaal vloeiend - zonder overgangsformule - terug naar de door het bos rijdende Lanceloet. In twee hss uit ‘groep BN 122’, Rawlinson en BN 12580, wordt deze overgang wel met behulp van de ‘Or dist li contes’-formule (zie T bij vs. 10741 en de Inleiding, hfst. 2, par. 4) en een initiaal gemarkeerd. De andere Ofr. hss komen overeen met de vertaling, zij het dat in de Ofr. tekst het hervatte verslag van Lanceloets avonturen begint met een nieuwe zin, vgl. M iv, lxxviii, 35 en S v, 102/31-32.

[p. 443]

Die gi meest mint lude ende stille,
Dat gi te nacht herberget met mi
Tenen minen castele hier bi.^+
+ Ic sal u morgen tonen bi dien
Die scoenste dinc die gi hebt gesien.’
⁺ Hi geloeft hare op die worde.
Si voer voren als si tgelof horde.
⁺ Hi volgede hare, als die tien tiden⁺
Bat hadde gevoeget rusten dan striden.
Het was nacht eer si daer quamen.
⁺ Alse die maisniede vernamen
Dat hare vrouwe quam, si liepen dare
Met groten tortisen jegen hare⁺
Ende wouden hare af helpen thant.
⁺ Si seide: ‘Doet van mi uwe hant
Ende helpt desen ridder die hier es
Met mi comen, ic bidde u des,
⁺ Dat gi hem dient ende eert wardelike:^+
+ Hi es die beste van erderike
Ende die beste ridder die leeft.’
⁺ Alse die vrouwe dat geseit heeft,
Si namen doe des ridders part
Ende si leident op wart.⁺

+ 14610

+ ende

+ ende

+ ende

+ 14615

+ ende

+ 14620

+ mer

+ ende

+ 14625

+ want

+ ende

+ 14630

P/G

14610	kop		Die| n | gi meest mint lude ende stille
	(kop), cor		Die

14620	kop		Alse die	maisniede/n/ vernamen
	cor	ende		maisniede

14625	kop		Ende	help	desen ridder die hier es
	cor			help⪕t⪖

W

14610 lude ende stille: ‘in alle opzichten’. 14613 bi dien: ‘daar vlakbij’. 14615 geloeft: ‘beloofde het’, presens historicum, vgl. Stoett, par. 244; op: ‘na’. 14616 voer voren: ‘ging (hem) voor’; tgelof: ‘zijn belofte’. 14618 Bat... gevoeget: ‘liever zou willen’. 14620 maisniede: ‘bedienden’. 14622 tortisen: ‘fakkels’; jegen hare: ‘naar haar toe’. 14623 af: ‘van haar paard’. 14624 Doet... hant: ‘laat mij maar los’. 14626 ic... des: deze bijzin sluit zowel aan bij Doet... comen (vs. 14624-6) als bij Dat... wardelike (vs. 14627), vgl. voor deze apokoinou-constructie Stoett, par. 220 en Lodewick 1973, p. 114. 14627 wardelike: ‘op eerbiedige wijze’. 14632 op wart: ‘naar boven’ (naar een hoger gelegen plaats, waarschijnlijk een stal).

T

14619 Het Ofr. beschrijft hier het kasteel en het openen van de poort, vgl. M iv, lxxviii, 36; S v, 103/4-9. Vgl. voor de vervaging van de ruimte Besamusca 1991, p. 91-95.

[p. 444]

⁺ Daer na wart die vrouwe geware,
Alsi den ridder besach dare,
Dat hem tanscijn geswollen es groet
Ende die nese van bloedene roet
Van slaegen die hi hadde ontfaen.⁺
Si dede hem sijn anscijn dwaen.
Si sach sinen scilt ende seide doe,
Daer die van binnen horden toe:
‘Scilt, gi hebt heden, bi mire trouwen,
Besien geweest van vele vrouwen⁺
Ende begart van meneger maeget.
Hi mach hem beromen, die u draeget,
Dat noit op enen dach ridder ne dede
So vele wonders tere stede
Als ic van hem heden hebbe gesien.^+
+ God moete geloeft sijn vandien,
Diene mi te gemoeten gaf,
Bedi mi ne mochte niewerinc af
Gescien lichte meerre eere
Dan dat in mine herberge quam dese here.’⁺
Si gaf hem nuwe cleder an
Ende deden sitten om rusten dan.
⁺ Si seide: ‘Hets recht dat gi rust, here.
Gi sijt heden vermoyt sere.’

+ ende

+ 14635

+ 14640

+ 14645

+ ende

+ 14650

+ ende

P/G

14645	kop	Dat noit op enen dach	/wonders/ nedede
	cor		⪕ridder⪖
	ne dede ] hs nedede
	ridder ] hs ridder ; dit afgekorte woord wordt voorafgegaan en gevolgd door een punt.

14649	kop	Diene mi te	gemoete	gaf
	(kop), cor		gemoete<n>

W

14635 Dat... groet: ‘dat zijn gezicht opgezwollen was’. 14636 nese: ‘neus’. 14638 dwaen: ‘wassen’. 14640 Daer... toe: ‘terwijl de bewoners van het kasteel (de bedienden) luisterden’. 14643 begart van: ‘begeerd door’. 14644 hem beromen: ‘zich erop beroemen’. 14646 wonders: ‘wonderbaarlijke wapenfeiten’. 14648 vandien: ‘daarvoor’. 14649 Diene... gaf: ‘die mij vergunde hem te ontmoeten’ (bijzin bij God, vs. 14648). 14650-1 niewerinc... eere: ‘nergens op een eenvoudige wijze een grotere eer door te beurt vallen’. 14653 an: ‘om aan te doen’. 14656 vermoyt: ‘moe geworden’.

T

14653 Vgl. voor het aanbieden van kleding aan een gast T bij vs. 13258-60.

[p. 445]

Daer na, als si waren geseten⁺
Ter taflen omme eten,
Quam der vrouwen niemare das
Dat hare here comen was.
⁺ Si ontboet hem dat hi come thanden
Enen ridder die daer was, vanden⁺
Ende hi hem daede groet eere.
Doe ontwapende hem die here⁺
Ende die met hem comen waren,
Quamen eeten sonder sparen
Ende si sijn jegen hem op gestaen.^+
+ Hi deedse neder sitten saen.
⁺ Binnen dien dat si dus saeten
Over taflen ende aeten,
Seide die vrouwe tot haeren here:
‘Here, doet desen ridder eere,⁺
Want betren man dan hi es
Ne mochtise niet doen, des sijt gewes.’
‘Goet man, vrouwe?’ seide die here dan,
‘Ic ne segge niet hine mach goet man
Sijn ende van groter wardicheden,⁺
Mar ic ne waende niet vor heden

+ 14655

+ ende

+ 14660

+ F. 40R,b

+ 14665

+ mer

+ ende

+ 14670

+ 14675

P/G

14657

Daer ] initiaal D, blauw, 3 regels hoog, rood penwerk.

14661

thanden ] hs thanden ; boven de h en onder de e een vlekje.

14667	kop	Ende		sijn iegen hem op gestaen
	cor		→si→

14671

here ] na dit woord een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. de leesaanwijzing voor vs. 14732 (kolom c).

14675	kop	Goet man vrouwe	se| gt | die here dan
	cor		se⪕ide⪖

14677	kop	Sijn		ende van groter wardicheden
	kop, (cor)		<>

W

14659 Quam... das: ‘vernam de vrouwe het bericht’. 14660 here: ‘echtgenoot’. 14661 ontboet: ‘verzocht’. 14661-2 dat... vanden: ‘dat hij onmiddellijk een ridder die daar (bij haar) was zou komen opzoeken’. 14666 Quamen: het samenvattend onderwerp (si, nl. die here Ende die met hem comen waren) ontbreekt, vgl. Stoett, par. 5 g. 14667 Ende... gestaen: ‘en zij (L. en de vrouwe) zijn voor hem (de heer des huizes) opgestaan’, vgl. M iv, lxxviii, 38 en S v, 103/36-37. 14670 Over: ‘aan’. 14672 doet: ‘bewijs’. 14674 mochtise: het enclitische se slaat terug op eere (vs. 14672). 14675 Goet man: ‘een voortreffelijk ridder’. 14677 wardicheden: ‘aanzien’.

[p. 446]

Dat goeden man bedorste so vele
Als ic heden leerde ten spele,
Daer ic hebbe so vele geleert an
Dat ic wane dat nemmeer dan I goet man⁺
In die werelt en es. Ende ic hebbe an dien
Dat hi hem so wel provede gesien,
Daer hi onder die ridders was,
Dat ic wane sekerlike das,
Sint dat tridderscap irst begonde,⁺
Dat geen sterflijc man tier stonde
So vele wonders dede sonder waen
Als hi heden heeft gedaen.’
⁺ Die vrouwe sprac tot hem na desen,
Alse ochte sire niet ne hadde gewesen:^+
+ ‘Waer sagedi dien ridder, here,
Dien gi spreect so groete eere?’
⁺ Hi seide: ‘Ter vergaderingen
Die heden was tusscen den II coningen.’
⁺ Si seide: ‘Wat meerre wondre mochte hi⁺
Doen dan andre die hem waren bi?’
‘Wat wondre, vrouwe?’ sprac die here,
‘Dat ne weetti van mi tamere.’

+ 14680

+ 14685

+ ende

+ 14690

+ cur

+ ende

+ ende

+ 14695

P/G

14683

hebbe an dien ] hs hebbeandien

14684	kop		Dat hi hem so		prouede gesien
	cor			→wel→

14693

sagedi ] onder de a een vlekje.

14695	kop		Hi seide ter	vergaderinge
	cor	ende		vergaderinge<n>

14696	kop		Die heden was tusscen		.ij. coningen
	cor			⪕den⪖

W

14679 Dat... vele: ‘dat er zoveel voor nodig was om een voortreffelijk ridder te zijn’, vgl. MNW 1, 631, bij 2. 14680 ten spele: ‘in het gevecht’. 14682 wane: ‘geloof’; nemmeer dan: ‘er niet meer dan’. 14683-4 ic... gesien: ‘ik heb wat dit betreft gezien dat hij zich zo goed weerde’. 14686 Dat... das: ‘dat ik ervan overtuigd ben dat’. 14687 Sint... begonde: ‘sinds het ridderwezen een aanvang nam’. 14688 tier stonde: ‘tot op dit moment’. 14692 sire: ‘zij er’, nl. bij het toernooi. 14693 cur: ‘tjonge’, vgl. MNW 3, 1447 s.v. kir. 14694 spreect: ‘toedicht’. 14697-8 Wat... bi: ‘wat voor uitmuntende wapenfeiten kon hij meer (beter) verrichten dan anderen die bij hem waren’. 14700 Dat... tamere: ‘dat verneemt u van mij vandaag niet meer’.

[p. 447]

⁺ ‘Waer omme, here?’ sprac die vrouwe.
Hi antworde: ‘Bi mire trouwe,⁺
Ine sout niet al connen vertellen nu
Ende gine gelovets niet, al sworict u,
Het soude u so groet wonder dunken wesen.’
Si, die wel tegemake was van desen,
Dat sijt selve hadde gesien⁺
Ende nameliken oc van dien
Dater Lanceloet selve horde toe,
Seide tote haren here doe:
⁺ ‘Gi sult doch vor desen goeden man
Van somen joesten seggen dan,⁺
Dat hi, alse hi in sijn lant sal wesen,
Sal moegen connen spreken van desen.’
⁺ Hi seide: ‘Ic macht u seggen tuwaren,
Datter meer dan M waeren,
Der josten, bedi ic volgede hem alden dach⁺
Om twonder dat ic hem doen sach.

+ ende

+ 14700

+ 14705

+ here

+ 14710

+ ende

+ 14715

P/G

14701

vrouwe ] na dit woord een vlekje.

14705	kop		Het soude v		wonder dunken wesen
	cor			⪕so groet⪖

14708	kop		Ende	namelike	van dien
	cor			namelike<n> ⪕oc⪖

14709	kop		Dat	lanceloet selue horde toe
	cor		Dat<er>

14712	kop		Van	some	ioesten seggen dan
	cor			some<n>

14714

desen ] na dit woord een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. de leesaanwijzing voor vs. 14775 (kolom c).

14715	kop		Hi seide ic	mach	seggen tuwaren
	cor	ende		mach⪕t⪖ ⪕v⪖

14717	kop		Bedi ic volgede hem alden dach
	cor	←der josten←
	der ] voor dit woord een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. vs. 14656 (kolom a).

W

14704 gine... u: ‘u zou het niet geloven, al zou ik het u zweren’. 14706 wel tegemake: ‘zeer in haar schik’. 14707 Dat: ‘omdat’. 14708-9 Ende... toe: ‘en vooral ook omdat L. er zelf naar luisterde’ (nl. naar de lofzang op zijn daden door de here); zie voor de vorm Dater P/G. 14712 Van... seggen: ‘over enkele aanvallen (met zwaard of lans) vertellen’. 14713 Dat: ‘zodat’. 14715 Ic... tuwaren: ‘ik kan het u naar waarheid vertellen’. 14717 Der josten: ‘van de aanvallen met zwaard of lans’.

[p. 448]

⁺ Ic saegen te V slaegen doet slaen
V ridders ende V seriante sonder waen.
⁺ Van mi selven seggic oc dat hi
Minen scilt te stucken sloech mi⁺
Ende doer sloech mijn gereide doe
Ende mijn part doer die scouderen al toe,
Ende al dat met enen slage.’^+
+ Die vrouwe sprac: ‘Biden goeden dage,
⁺ Ic wane gi node tier steden⁺
Den andren slach hadt ontbeden.’
‘Ic, vrouwe? Wat seggedi van dien?
Also moete mi goet gescien,
Ic ne hads niet ontbeit om al Arturs lant:
⁺ Die sijn swert geraecte was doet thant.⁺
Ende ic ne wane niet nochtan
Dat in die werelt es soe coene man,
Hadde hi gesien wat hi heden dede,
Dat hi sinen slach ontbede.’

+ ende

+ ende

+ 14720

+ F. 40R,c

+ .

+ here

+ 14725

+ want

+ 14730

P/G

14719

V ] hs v.

14721	kop		Van mi seluen seggic		dat hi
	cor	ende		⪕oc⪖
	ende ] voor deze leesaanwijzing een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. vs. 14661 (kolom a).

14724

toe ] vanwege ruimtegebrek is dit woord in de benedenmarge omlijnd onder scouderen al afgeschreven.

14727	kop		Jc wane gi node tier	stede
	cor	here		stede<n>

14728

hadt ] de t wordt bedekt door een vlek.

14729	kop		Jc vrouwe		wat seggedi van dien
	kop, (cor)			<.>

W

14719 te: ‘met’. 14720 seriante: ‘schildknapen’. 14723 doer sloech: ‘doorkliefde’; gereide: ‘zadel’. 14724 Ende... toe: ‘en (doorkliefde) mijn paard volledig (door) de schoften bovendien’. 14725 al dat: ‘dat allemaal’. 14726 Biden goeden dage: ‘goede genade’. 14727 node: ‘voor geen goud’. 14728 andren: ‘volgende’, ‘tweede’; ontbeden: ‘afgewacht’. 14730 Also... gescien: ‘zowaar ik hoop dat God mij zal zegenen’, vgl. MNW 2, 1603 bij b. 14732 Die... geraecte: ‘wie door zijn zwaard geraakt werd’. 14733 nochtan: ‘trouwens’.

[p. 449]

Die vrouwe loech. Noch seide die here:⁺
‘Hort dat te wonderne es mere:
Hi stac III ridders af heden den dach
Tenen lope, daer ic toe sach,
Met enen spere. Dit ne dede
Noit een man tere stede,⁺
Mar een duvel mocht hebben gedaen.’
‘Nu segt mi,’ sprac die vrouwe saen,
‘Here, ocht gi nu hadt dien man
In uwe herberge, wat soudi hem doen dan?’
‘Haddics die macht, vrouwe,’ seide hi,⁺
‘Hine sciede nemmermee van mi,
Mar ic souden sekerlike
Altoes met mi houden wardelike,
Want ic ne mochte in genen kere
Riker trisoer hebben nembermeere.’⁺

+ 14735

+ 14740

+ 14745

+ 14750

P/G

14737	kop	Die vrouwe loech		noch seide die here
	cor		<:>

14738

dat te ] hs datte

14741	kop	Met enen spere		dit ne dede
	cor		<.>

14746	kop	Jn vwe herberge wat soudi		doen dan
	cor		→hem→

14750

houden ] onder de e een puntje, geen expungeringsteken.

W

14737 loech: ‘lachte’; Noch: ‘vervolgens’. 14738 Hort... mere: ‘luister naar iets waarover men zich nog meer kan verbazen’. 14740 Tenen lope: ‘in één keer’ (‘met één aanloop’). 14746 hem doen: ‘met hem doen’. 14747 Haddics die macht: ‘indien ik ertoe in staat was’. 14748 sciede: ‘zou vertrekken’. 14750 met: ‘bij’; wardelike: ‘op eervolle wijze’. 14751 in genen kere: ‘op geen enkele manier’. 14752 Riker trisoer: ‘een grotere schat’ (de vorm truder die in MNW 8, 747 wordt besproken met dit vers als enige bewijsplaats berust op een verlezing in J).

T

14737 Die vrouwe loech: hoewel het niet uitgesloten is dat de vrouwe schamper lacht om de wijze waarop haar echtgenoot probeert zijn vlucht goed te praten, ligt het meer voor de hand dat haar lach voortkomt uit dramatische ironie. De vrouwe (en het publiek van de roman) heeft een beter inzicht in de situatie dan haar man: zij weet dat de ridder voor wie hij vluchtte bij het gesprek aanwezig is. Vgl. Brandsma 1988.

[p. 450]

⁺ ‘Ende ocht hi, sonder u bekinnen,
Hadde geweest,’ seide si, ‘hier binnen
Ende nu wech waer, wat soudi ons doen dan in desen?’
⁺ ‘Ic ne mochte niet torniger dan wesen.
Ende wisten die van hier binnen dat hi⁺
Hier binnen was ende niet en seiden mi,
Sine soudens mi niet ontgaen,
Ine soutse alle doet slaen.’
‘Ic ne heels u dan niet,’ sprac die vrouwe.
‘Ic salt u seggen, bi mire trouwe,^+
+ Ic ne wille niet gehaet sijn van u.
Sietene daer bi u sitten nu.’
⁺ Doe besagene die goede man
Ende seide: ‘Toent mi sinen scilt dan.
Ic salne wel kinnen, magicken sien.’^+
+ Si hiet sinen scilt bringen mettien.
⁺ Lanceloet seide: ‘Nu doedi
Alse vele onneren als gi wilt mi,
Mar haddic gewaent van desen
Dat gi so dorper hadt gewesen,⁺
Ic ne ware niet comen sonder waen

+ .

+ vrouwe

+ 14755

+ 14760

+ want

+ ende

+ 14765

+ ende

+ ende

+ 14770

P/G

14755	kop		Wat soudi		doen dan		desen
	cor	→ende nv wech waer→		⪕ons⪖		⪕in⪖

14756	kop		Jc ne mochte	[ nembermeer ] /blider/ wesen
	cor	vrouwe		⪕niet torniger dan⪖

14758	kop		[ niet ne ] | ware |	ende		seiden mi
	cor		→hier binnen w(-)→		⪕niet en⪖
	was ] Op de w na is dit woord van de corrector weggesneden bij het bijsnijden van de bladen. Gezien de context is was de meest plausibele reconstructie.

14761	kop		Jc ne heels v		niet sprac die vrouwe
	cor			⪕dan⪖

14763

want ] de a is door slijtage moeilijk leesbaar.

W

14753 sonder u bekinnen: ‘zonder dat u het wist’, vgl. MNW 1, 781 bij 4. 14756 Ic... wesen: ‘ik zou dan niet kwader kunnen zijn’. 14758 ende... mi: ‘en zeiden zij mij daar niets over’. 14759-60 Sine... slaen: ‘dan zouden zij er niet aan ontkomen dat ik hen allen dood zou slaan’. 14761 heels: ‘verzwijg het’. 14767 salne wel kinnen: ‘zal het (het schild) zeker herkennen’. 14768 hiet: ‘gaf opdracht’. 14769-70 Nu... mi: ‘nu kunt u (d.i. de vrouwe) mij zoveel schande aandoen als u wilt’. 14771 gewaent: ‘vermoed’. 14772 dorper: ‘onhoofs’, ‘laaghartig’.

[p. 451]

Hier binnen, wat gi hadt gedaen.’
⁺ Si seide: ‘Here, eist u dan leet?’
⁺ ‘Jaet, vrouwe, God weet!’
⁺ Si seide: ‘Men ne sprekes dan niet mere.^+
+ Ic deedt in goede om u, here.’
Die here ginc daer hi den scilt vant.
⁺ Als hine sach, kinde hine thant.
Hi was utermaten blide
Ende hi quam tote Lancelote tien tide⁺
Ende dede hem grote feeste daer nare
Ende seide dat hi al sine ware.
Dien nacht was Lanceloet met minnen⁺
Te gemake gedaen daer binnen
Ende ruste alse dies noet hadde doe⁺
Ende sliep toter primetijt toe.
Ende als hi op soude staen,
Men brochte hem nuwe cleder saen.
⁺ Hi horde messe ende daer naer
Ginc men sitten eeten daer.^+
+ Na den etene nam hi orlof.

+ .

+ .

+ ende

+ 14775

+ ende

+ ende

+ 14780

+ F. 40V,a

+ 14785

+ ende

+ 14790

+ ende

P/G

14777	kop		Si seide	| ne |	men ne sprekes		niet mere
	kop, (cor)			-
	cor	ende				⪕dan⪖

14784

Ende... ware ] hoewel onder dit vers ruimte is voor nog één vers heeft de kopiist vs. 14785 op de verso-zijde van dit blad gezet. De initiaal waarmee deze regel begint paste namelijk niet meer onder kolom c.

14785

Dien ] initiaal D, rood, 3 regels hoog, blauw penwerk.

14790

saen ] na dit woord een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. de leesaanwijzing voor vs. 14850 (kolom b).

W

14774 wat gi: ‘wat u ook’. 14775 eist... leet: ‘bent u er verontwaardigd over’. 14777 Men... mere: ‘laten wij er niet meer over praten’. 14778 Ic... u: ‘ik deed het met de beste bedoelingen voor u’. 14783 dede... feeste: ‘toonde zich zeer verheugd (over zijn aanwezigheid)’. 14784 al sine: ‘geheel tot zijn (Lanceloets) beschikking’. 14785 met minnen: ‘liefdevol’. 14786 Te gemake gedaen: ‘van al het nodige voorzien’. 14787 alse... hadde: ‘zoals iemand die daar grote behoefte aan had’. 14788 toter primetijt: ‘tot de tijd van het eerste getijde (zes uur 's morgens)’. 14793 orlof: ‘afscheid’.

T

14790 Wederom geeft men de gast Lanceloet nieuwe kleding, vgl. vs. 14653 en T bij vs. 13258-60.

[p. 452]

Hine woude niet langer bliven in dat hof,
Nochtan bat mens hem sere.
⁺ Alse op geseten was die here,
Hi nam sinen scilt ende bat daer naer⁺
Datmen hem een spere gave daer
Ende men gaft hem in die hant.
⁺ Hi seide toter vrouwen thant:
‘Vrouwe, gedinct u vanden gelove
Dat gi mi deedt eer ic hier quam ten hove?’^+
+ Si seide: ‘Jaet.’ Doe seide hi:
‘Vrouwe, quit u danne jegen mi.’
Si daedt gerne, seide si.
⁺ Si dede een part sadelen bedi
Ende hiet enen cnape volgen hare.⁺
Die here vragede daer nare
Der vrouwen waer si varen soude.
⁺ Si seide dat si leiden woude
Den here te Cambenoyt toe,

+ ende

+ 14795

+ ende

+ 14800

+ ende

+ ende

+ 14805

+ ende

P/G

14794	kop		Hine woude niet		bliuen in dat hof
	cor			→langer→
	langer ] na dit woord een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. vs. 14853 (kolom b). Het woord is wegens plaatsgebrek achter vs. 14793 geschreven.

14795	kop		Nochtan	bat| s |	mes	hem sere
	kop, (cor)			bat	me<n>s

14802	kop		Dat gi		deedt eer ic hier quam ten houe
	cor			⪕mi⪖

14803	kop		Si seide iaet		doe seide hi
	(kop), cor			<.>
	cor	ende

14804	quit ] hs qujt
	mi ] na dit woord een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. de leesaanwijzing voor vs. 14864 (kolom b).

14808	kop		Die here vragede	/hare/	daer nare
	cor			-

W

14795 Nochtan... sere: ‘hoewel men hem dat met nadruk vroeg’. 14796 op geseten: ‘op zijn paard gestegen’; here: d.i. Lanceloet. 14801 gedinct... gelove: ‘herinnert u zich de belofte’. 14804 quit... mi: ‘kwijt u dan van uw belofte aan mij’, ‘vervul dan uw belofte aan mij’. 14806 bedi: ‘daarvoor’. 14807 hiet: ‘gelastte’.

T

14811 Cambenoyt: dit is de Graalburcht, die in het Ofr. ‘Corbenic’ heet (M iv, lxxviii, 44; S v, 105/26).

[p. 453]

Want si hadt geloeft also⁺
Ende hem te toennen die scoenste dinc
Die hi noit gesien hadde niewerinc.
Si voer en wech metten here.
⁺ Si hadde hare bewimpelt sere
Jegen die heyten vander sonnen.^+
+ Si reden als si hadden begonnen,
⁺ So dat si een deel na none quamen
In een dal, dar si vernamen
Enen wel sittenden casteel.
⁺ Alsire gehinde quamen een deel⁺
Gemoetten si ene joncfrouwe daer bi,
Die der joncfrouwen vragede waer si
Genen ridder leiden soude.
Si seide: ‘Te Kabenoyt, also houde.’
‘So mindine luttel,’ seide si, ‘bedi⁺

+ 14810

+ ende

+ 14815

+ ende

+ al

+ ende

+ 14820

+ 14825

P/G

14812	kop		Want si hadt		geloeft also
	cor			{⪕hem⪖}
	cor			-

14813	kop		Hem te	toenne	die scoenste dinc
	cor	←ende←		toenne<n>
	Ende ] hs ende ; het is niet uitgesloten dat dit woord als leesaanwijzing bedoeld was. Gezien het zinsverband ligt opneming in het vers echter meer voor de hand.

14818

hadden ] de tweede d wordt gedeeltelijk bedekt door een vlek.

14820	kop		Jn een dal	da| t | si vernamen
	cor			da⪕r⪖

14821	kop		Enen wel	sittende	casteel
	(kop), cor			sittende<n>

14824	kop		Die der ioncfrouwen vragede waer	| bi |	si
	kop, (cor)			-

14826	kop		Si	seide/n/ te kabenoyt also houde
	cor			seide

W

14813 Ende... toennen: hier is si hadt geloeft (vs. 14812) samengetrokken, ‘en (zij had beloofd) hem te laten zien’. Zie P/G, indien Ende als leesaanwijzing wordt geïnterpreteerd, is er geen sprake van samentrekking; in dat geval luidt de vertaling van 14811-2: ‘want zij had (aldus) beloofd hem het mooiste ding te laten zien’. 14816 bewimpelt: ‘gesluierd’. 14818 als... begonnen: ‘zoals zij eerst reden’, vgl. vs. 14616-7: L. volgt de vrouwe. 14819 een deel na none: ‘even na drie uur 's middags’. 14821 sittenden: ‘gelegen’. 14822 Alsire... deel: ‘toen zij er vrij dicht bij kwamen’, zie MNW 2, 1131. 14824 joncfrouwen: d.i. de vrouwe, vgl. het Ofr.: ‘si encontrerent une damoisele qui dist a la dame’, M iv, lxxviii, 44; S v, 105/31-32. 14826 also houde: ‘zo spoedig mogelijk’. 14827 So... luttel: ‘dan houdt u weinig van hem’, ‘dan heeft u niet het beste met hem voor’.

[p. 454]

Gi leitene tere stat daer hi
Sonder scande niet sceden ne sal,
Noch sonder scade, hine hebs geval.’
⁺ Als sire in quamen, seiden die lieden doe
In den casteel, daer hijt horde toe:⁺
‘Here ridder, die kerre beit na u.’
‘Dat en es dirste niet nu,’
Sprac Lanceloet doe al stillekin,
‘Dat icker op hebbe gesijn.’
⁺ Si reden dien meesten tor bet naer,⁺
Dien Lanceloet sere besach daer:
Het was die scoenste, als hem dochte,
Die in enich lant wesen mochte.
⁺ Hi horde bi hem ropen tien tide
Een wijf, dochte hem, in die rechte side.⁺

+ ende

+ 14830

+ .

+ 14835

+ ende

+ 14840

P/G

14828	kop	| S | i lei | d | ene tere stat daer hi
	cor	←G←i lei⪕t⪖ene

14842	kop	Een wijf		dochte hem in die rechte side
	kop, (cor)		<.>

W

14829 sceden: ‘vertrekken’. 14830 scade: ‘letsel’; hine hebs geval: ‘als hij (er) geen geluk heeft’. 14833 die... u: ‘de kar wacht op u’. 14834 dirste: ‘de eerste keer’. 14835 al stillekin: ‘zachtjes’. 14837 Si... naer: ‘zij reden naar de grootste toren toe’. 14838 sere: ‘aandachtig’. 14841 bi: ‘vlak bij’. 14842 in... side: ‘aan zijn rechterkant’, ‘rechts van hem’.

T

14831 Voorafgaand aan Lanceloet bracht Walewein een bezoek aan de Graalburcht. Walewein sloeg er een pover figuur. Hij verspeelde de spijziging door de Graal door vooral oog te hebben voor de schone jonkvrouwe die dit heilige voorwerp in de Graalprocessie droeg. Na een avonturenrijke overnachting werd Walewein op een kar uit het kasteel verwijderd. Vgl. Dl. iv, vs. 3593-4112 en de Inleiding, hfst. 3, par. 4. 14833-6 De kerre waarover de bewoners van de Graalburcht spreken is de kar waarop degene die bij het zien van de Graal oneerbiedig is, zoals Walewein (zie Dl. iv, vs. 3723-86 en 4074-82), tot zijn schande het kasteel wordt uitgereden. Lanceloet denkt hier aan de kar waarop hij eerder in het verhaal (in de proza-Charrette) plaatsnam teneinde naar de koningin geleid te worden. Hij deed dit ondanks het feit dat het vervoerd worden in een kar voor een ridder een grote schande was. Vgl. M ii, xxxvi, 24 en S iv, 162/19-38 en voor de kar als teken van schande M ii, xl, 8-24 en S iv, 215/4 - 218/22.

[p. 455]

Hi reet daer wart ende hi vant
Die selve joncfrouwe tehant
Die Walewein op enen tijt ontvacht,⁺
Daer hi toe dede al sine macht,
Uut ere cupe te done, ende si⁺
Riep: ‘Helpe, Sinte Marie!’ Ende: ‘Wi
Sal mi helpen uut deser noet?’
⁺ Als si sach dat quam Lanceloet,
So riep si op hem sere:
‘Helpt mi hier uut, lieve here.⁺
Ic verberne al!’ Hi nam thant
Die joncfrouwe bider hant
Ende hiefse uut metter vart,
Dat hem niet te pinen ne wart.
Si viel hem te voeten doe⁺
Ende si custe sinen scoe
Ende seide: ‘Lieve here, die tijt
Moete sijn gebenedijt
Dat gi wart geboren, bedi
Gi hebt uter meester noet geholpen mi⁺
Daer noit enich wijf in was.’
⁺ Alsmen wiste die waerheit das,

+ F. 40V,b

+ 14845

+ ende

+ 14850

+ 14855

+ 14860

+ ende

P/G

14852	kop	Help	mi hier vut lieue here
	cor	Help⪕t⪖

14853

kop

Jc verberne al hi nam thant

14861

bedi ] onder de e een inktvlekje.

W

14845 ontvacht: ‘vergeefs probeerde’. 14846 Daer... macht: ‘terwijl hij zijn uiterste best (ervoor) deed’. 14847 cupe: ‘kuip’; done: ‘halen’, ‘tillen’. 14853 Ic... al: ‘ik verbrand helemaal’. 14856 Dat... wart: ‘wat hem geen enkele moeite kostte’, vgl. MNW 6, 352. 14858 scoe: ‘schoen’. 14859 die tijt: ‘de dag’. 14860 gebenedijt: ‘gezegend’, ‘geprezen’. 14862 meester: ‘grootste’. 14863 noit: ‘ooit’. 14864 das: ‘daarover (over de bevrijding van de jonkvrouwe)’.

T

14844-7 Zie voor Waleweins mislukte poging de jonkvrouwe uit de kuip met kokend water te tillen Dl. iv, vs. 3601-70. Op die plaats wordt al aangekondigd dat binnen een jaar die beste ridder die leeft (Dl. iv, vs. 3641) de jonkvrouwe zal verlossen. 14857-8 Uit dankbaarheid voor haar bevrijding kust de jonkvrouwe Lanceloets voet, vgl. T bij vs. 11846.

[p. 456]

Doe begonste vervullen die zale
Van vrouwen ende joncfrouwen altemale,
Van ridders ende van porters mede,⁺
Die alle quamen tier stede,
Die wouden die joncfrouwe besien.
Ende si leidense na dien
In ene capelle daer si sere
Alle dankeden Onsen Here.^+
+ Si leiden Lancelote daer naer
In een kerchof onder den tor daer
Ende togeden hem ene tombe tien stonden,
Daer lettren ane gescreven stonden.
Dit es datter was gescreven:⁺
‘Dese tombe wart niet op geheven
Eer die lupart hant daer an sal slaen,
Daer die groete liebart uut sal gaen.
Hi salse op heffen lichtelike
Ende die grote liebart sal sekerlike⁺
An sconincs dochter gewonnen wesen,
Daer men int Walsce af mach lesen

+ 14865

+ 14870

+ .

+ 14875

+ 14880

W

14865-6 Doe... altemale: ‘toen begon (de binnenplaats van) het kasteel zich helemaal te vullen met dames en jonkvrouwen’. 14867 porters: ‘stedelingen’, misschien in een ruimere betekenis als ‘niet-ridders’ op te vatten in deze context. 14874 onder den tor: ‘aan de voet van de toren’. 14875 togeden: ‘toonden’; tombe: ‘grafsteen’ (de afdekplaat van een graf). 14876 ane: ‘op’. 14878 geheven: ‘getild’. 14879-80 Eer... gaen: ‘voordat de luipaard hem (de grafsteen) ter hand zal nemen, uit wie de grote leeuw zal voortkomen’. 14881 lichtelike: ‘moeiteloos’. 14883 An... wesen: ‘bij de dochter van de koning verwekt worden’. 14884 Daer [...] af: ‘van wie (nl. van de koning)’; int Walsce: ‘in het Frans (de Franse bron)’, zie T.

T

14875-86 In de Lancelot-trilogie komen, met name in de Queste del Saint Graal, veelvuldig dit soort voorspellingen voor, waarin dieren staan voor personages als Artur en Galaät. Soms vinden de ridders een voorspellende inscriptie, zoals hier, soms horen zij voorspellingen van kluizenaars. Deze passage wijst vooruit naar de verwekking van Galaät (die groete liebart) door Lanceloet (die lupart) bij de dochter van koning Pelles, zie vs. 14890-1 en vs. 15091-252. Vgl. ook Kennedy 1986, p. 279. 14883-6 Het Ofr. luidt hier: ‘(et lors sera engendrez li granz lions en) la bele fille au roi de la Terre Forainne’ (M iv, lxxviii, 46; S v, 106/17-18). In de vertaling verschuilt de vertaler zich achter de tekst op de grafsteen. Waarschijnlijk wilde hij het gebruik van de Franse zinsnede Dele Tere Foreine verantwoorden door te verwijzen naar zijn Franse voorbeeld (vs. 14884-6). Hierdoor ontstond echter de opmerkelijke situatie dat een auctoriale opmerking van de vertaler in een inscriptie verpakt werd. Vgl. vs. 11377-8.

[p. 457]

Datmen noemt coninc
Dele Tere Foreine, in waerre dinc.’
⁺ Lanceloet ne was niet vroet das⁺
Wattie lettren meinden als hi ze las.
⁺ Die ghene seiden, die daer waren bi:
‘Dat siedi, here, alse wane wi,
Daer die lettren af spreken, entrouwen,
Want wi wetent wel bider joncfrouwen⁺
Die gi dilevereert hebt nu ter tijt,
Dat gi die beste ridder sijt
Diemen nu vint ende sonder genoet.’
‘Wat wildi dat ic doe?’ sprac Lanceloet.
‘Ic saelt gerne doen’, seide hi.⁺
Si seiden: ‘Wi willen, here, dat gi
Dese tombe opheft ende siet
Wat daer onder es ende en lates niet.’
Hi hiefse op doe ende hi vant

+ mer

+ 14885

+ ende

+ 14890

+ 14895

P/G

14885	kop	Datmen	[ int walsce ]	noemt coninc
	cor		-

14886	kop	Del	tere foreine in waerre dinc
	cor	Del⪕e⪖

14888	kop	Wattie lettren	meinde	als hi		las
	cor		meinde<n>		⪕ze⪖

14892	kop	Want	wi| e |	weten	wel bider ioncfrouwen
	cor		wi	weten⪕t⪖

14893	kop	D/at/ gi dileuereert hebt nv ter tijt
	cor	D⪕ie⪖

14897	kop	Jc saelt gerne doen	/doe/	seide hi
	cor		-

14898	kop	Si seiden	wi| e | willen here dat gi
	cor		wi

W

14886 Dele Tere Foreine: zie T; in waerre dinc: ‘waarlijk’. 14887 ne... das: ‘wist niet’. 14888 meinden: ‘beduidden’. 14890 Dat siedi: ‘dat bent u’; 14893 dilevereert: ‘verlost’. 14895 genoet: ‘gelijke’. 14897 hi: d.i. L.

T

14886 Dele Tere Foreine: de koning van de Graalburcht is koning Pelles (zie vs. 15006-8), wiens rijk gewoonlijk ‘la Terre Forainne’, ‘het verre land’, genoemd wordt, vgl. M iv, lxxviii, 46 en S v, 106/18.

[p. 458]

Daer in een vreselic serpent thant,⁺
Ende dat wreetste dat hi vordien
Noit te voren hadde gesien.
⁺ Alst sach dat vor hem was Lanceloet,⁺
Het warp vier uut doe so groet
Ende verbernede daer ter stede⁺
Sinen wapenroc ende sinen halsberch mede.
⁺ Het warp hem uten putte daer naer
In midden vanden kerchove daer,
⁺ So dattie bome begonsten sciere
Te verbernen vanden heyten viere.^+
+ Die daer binnen waren vloen
Ende clommen ten venstren om dat doen.
⁺ Lanceloet decte hem metter vart
Metten scilde ende ginc daer wart,
Alse die engene avonture doe⁺
Hem en ontsach die hem quam toe.
Ende dat serpent warp uut thant
Gevenijnt vier, also dattie brant
Sinen scilt buten al verbrande.
Ende Lanceloet staect so sere thande⁺

+ 14900

+ ende

+ F. 40V,c

+ 14905

+ ende

+ al

+ 14910

+ ende

+ ende

+ 14915

+ 14920

P/G

14902	kop		Daer		een vreselic serpent thant
	cor			⪕in⪖
	in ] dit woord is enigszins vervaagd.

14906	kop		Het	war÷l÷ vier vut doe so groet
	kop			war<p>

14912	kop		Verbernen vanden heyten viere
	cor	←te←

14920	kop		Geuenijnt vier		so dattie brant
	cor			→al→	so

W

14902 vreselic serpent: ‘angstaanjagende draak’. 14903 wreetste: ‘kwaadaardigste’. 14906 Het... groet: ‘spuwde het zeer veel vuur’. 14908 wapenroc: ‘overkleed’; halsberch: ‘maliënkolder’ (zie T bij vs. 13424). 14909 warp hem: ‘werkte zich’. 14910 In... kerchove: ‘midden op het kerkhof’. 14911 sciere: ‘onmiddellijk’. 14912 vanden... viere: ‘door het hete vuur’. 14913 daer binnen: nl. op het kerkhof; vloen: ‘vluchtten (de toren in)’. 14914 Ende... doen: ‘en gingen naar boven naar de ramen vanwege die gebeurtenis (de draak die uit de tombe komt)’. Vgl. het Ofr.: ‘Et cil de laienz tornent en fuie et montent as fenestres en haut por veoir conment il sera’ (M iv, lxxviii, 47; S v, 106/30-32). 14915 decte hem: ‘beschermde zich’. 14917 engene avonture: ‘geen enkele gevaarlijke situatie’. 14918 Hem en ontsach: ‘vreesde’; quam toe: ‘overkwam’. 14920 Gevenijnt vier: ‘giftig vuur’; dattie brant: ‘dat het vuur’. 14921 buten: ‘aan de buitenkant’. 14922 staect: ‘stak het (d.i. de draak)’.

[p. 459]

Metter glavyen in sine borst
Dat si den serpente ginc sonder vorst
Doer den lichame ende dat hout mede.
Ende het sloech op derde tier stede
Metten vlogelen slage groet,⁺
Alse dat was gewont ter doet.
Daer na hi hem sulc enen slach gaf
Dat hem dat hoeft vloech af.
⁺ Die ridders quamenre toe daer naer
Om Lancelote te helpene daer.^+
+ Alsi saegen dat serpent was doet,
Si toenden hem doe bliscap groet.
Daer quamen doe binnen, entrouwen,
Ridders, vrouwen ende joncfrouwen
Ende deden hem grote feeste.⁺
Si riepen alle, minste ende meeste,
Dat hi wel moeste comen wesen
Ende leidene int paleys na desen.
Binnen dien quam daer sonder waen
Een ridder met vele ridders gegaen⁺
Ende hi was die scoenste man
Die Lanceloet gesien hadde vor dan.
⁺ Alse die van binnen worden geware
Dattie coninc gegaen quam dare,
Si stonden op ende seiden na dien:⁺
‘Here, hier mogedi den coninc sien.’
Lanceloet stont op met desen
Ende hietene wellecome wesen.

+ 14925

+ ende

+ 14930

+ ende

+ 14935

+ 14940

+ ende

+ 14945

P/G

14927

Metten ] boven de eerste e een vlekje.

14931	kop		Die ridders	quamen	toe daer naer
	cor	ende		quamen⪕re⪖

14941

Binnen ] initiaal B, blauw, 3 regels hoog, rood penwerk.

W

14923 glavyen: ‘(metalen) punt van de lans’. 14924 sonder vorst: ‘direct’. 14925 dat hout: ‘het houten gedeelte van de lans’. 14927 vlogelen: ‘vleugels’. 14928 Alse dat: ‘alsof het’. 14929 hem: d.i. de draak. 14934 Si... groet: ‘toen toonden zij zich zeer verheugd om hem (vanwege zijn daad)’. 14935 binnen: nl. op het kerkhof. 14937 Ende... feeste: ‘en (zij) betoonden hem veel eer’. 14938 minste ende meeste: ‘klein en groot’, ‘laag en hoog (van aanzien)’. 14944 vor dan: ‘tot op dat moment’.

[p. 460]

Die coninc groettene weder doe
Ende helsedene sere toe.^+
+ Hi seide: ‘Wi hebben u begart lanc.
Nu hebben wi u, God danc.
Wi hadden uwer coemste groten noet:
⁺ Onse lant es verwoest al bloet,
Die arme lieden hebben verloren al⁺
Hare lantwinninge, groet ende smal,
Ende het ware wel tijt nu mere
Dat hem ware, wilt Onse Here,
Hare verlies verset van haren goede,
Dies si nu in dese aermoede⁺
Grote breke hadden menich jaer.’
Si gingen beide sitten daer.
Doe vragede hem die coninc das⁺
Hoe hi hiete ende wie hi was.
⁺ ‘Ic bem Lanceloet,’ antworde hi.^+
+ Doe seide die coninc: ‘Segt mi,
Lieve vrient, was u vader dan
Die coninc Ban, die goede man
Die van rouwen starf?’ Doe seide hi:
‘Ja hi.’ Die coninc seide: ‘So bem ic seker daer bi⁺

+ 14950

+ ende

+ want

+ 14955

+ 14960

+ F. 41R,a

+ here

+ 14965

+ ende

+ 14970

P/G

14953	kop		Hi seide	wi| e | hebben v begart lanc
	cor	ende		wi

14955	kop		Wi| e | hadden vwer coemste groten noet
	cor		Wi

14971	kop		Die van rouwen starf doe seide	[ ia ]	hi
	cor			-

14972	kop		Die coninc seide so bem ic seker daer bi
	cor	←ia hi.←

W

14952 Ende... toe: ‘en omhelsde hem bovendien hartelijk’. 14953 Wi ...lanc: ‘wij hebben lang naar u uitgezien’. 14954 Nu... u: ‘nu bent u bij ons’. 14955 uwer... noet: ‘grote behoefte aan uw komst’. 14956 al bloet: ‘tot het helemaal kaal was’. 14958 lantwinninge: ‘oogst’, vgl. MNW 4, 150 bij 2a; groet ende smal: ‘helemaal’. 14959 nu mere: ‘nu’. 14960-1 Dat... goede: ‘dat hun, indien God het wil, het verlies van hun bezittingen vergoed zou worden’. 14962 Dies: ‘waardoor (door het verlies)’. 14963 Grote... hadden: ‘veel gebrek leden’. 14972 So... bi: ‘dan ben ik er daardoor van overtuigd’.

T

14970-1 Zie T bij vs. 11379-83.

[p. 461]

Dat bi u ochte bi dinge
Die van u sal comen sonderlinge
Sal dit lant dilevereert wesen
Vanden vremden avonturen na desen
Die hier bi dage ende bi nachte gescien,⁺
Alse wi alle dage moegen sien.’
⁺ Mettien quam ene oude vrouwe daer,
Die wel sceen hebben C jaer,
Ende sprac den coninc in nauwen rade
Ende vrageden wat men best daede⁺
Metten riddre die daer was doe,
Die hem God hadde gesint toe.
‘Ic ne weet,’ antworde die coninc,
‘Sonder datmen doe ene dinc:
Dattie ridder hebbe stille⁺
Mire dochter te sinen wille.’

+ 14975

+ ende

+ 14980

+ 14985

P/G

14974

sal ] onder dit woord twee vlekjes.

14979	kop		Mettien quam	/die/	oude vrouwe daer
	cor	ende		⪕.i.⪖
	ene ] hs .i.

14980

wel ] na de I een vlekje.

14981

sprac ] onder de r een vlekje.

14982	kop		Ende	vragede	wat	| h |em best daede
	cor			vragede<n>		⪕m⪖en

14986	kop		Sonder datmen	doe| t | ene dinc
	(kop), cor			doe

14987

stille ] na dit woord een vlek.

14988

wille ] na de e een inktvlekje.

W

14974 sonderlinge: ‘in het bijzonder’. 14975 dilevereert: ‘verlost’. 14980 hebben C jaer: ‘honderd jaar oud’. 14981 in nauwen rade: ‘onder vier ogen’, ‘in diep geheim’, vgl. MNW 6, 970-1 bij 9 en zie T. 14986 Sonder: ‘behalve’; doe: ‘zal moeten bewerkstelligen’. 14987 stille: ‘in het geheim’. 14988 te sinen wille: ‘tot zijn beschikking’ (om gemeenschap met haar te hebben).

T

14981 Het Ofr. (M iv, lxxviii, 49) vertelt hier veel uitgebreider dan het Mnl. dat de oude vrouw onder vier ogen met de koning spreekt: ‘si apele le roi, si li dist: “Sire, je voil a vos parler.” Li rois se part de Lancelot et commande a ses chevaliers qu'il li facent compaingnie et il dient que si feront il. Lors s'en vait o la dame en une chambre et ele li dist, quant il fu assis’ (vgl. S v, 107/23-26). Zie Besamusca 1991, p. 83-89. 14988 De naam van Pelles' dochter (de jonkvrouwe die de Graal draagt in de Graalprocessie zolang zij maagd is) wordt in deze episode niet genoemd. Eerder in het verhaal heet zij ‘Amite’, vgl. M vii, viiia, 8 en S iii, 29/10-11.

[p. 462]

⁺ Si seide: ‘Hine salre willen niet
Hebben, gevalt datmense hem biet,
Want hi mint so over sere
Des conincs Arturs wijf, lieve here,⁺
Hine wille gene andre dan hare.
⁺ Dus bedarf datmenre toe vare
So vroedelike, seggic u,
Dat hijs niet worde geware nu.’
⁺ ‘Nu doet dan met deser dinc⁺
Also als u goet dinct,’ sprac die coninc.
‘Laet mi,’ seit si, ‘gebruken daer mede.
Ic sal wel doen dese besichede.’
Die coninc quam in die zale weder
Ende sat bi Lancelote neder⁺
Ende hilt jegen hem vele spraken
Van enen ende van andren saken.
Doe vragede Lanceloet den coninc des
Hoe hi hiete ende hi seide: ‘Pelles’,

+ ende

+ 14990

+ al

+ .

+ 14995

+ 15000

P/G

14989	kop		Si	seide| n | hine salre willen niet
	cor	ende		seide

14994

al ] rechts onder de l een vlekje.

14999

gebruken ] de u is moeilijk leesbaar; de rechterpoot van de letter wordt onderbroken door een stukje ‘wit’ waar de inkt niet gepakt heeft.

15003	kop		Ende hilt iegen hem		sprake
	cor			→vele→	sprake<n>

15004

Van ] voor dit woord een rood inktvlekje in de linkermarge.

15006	kop		Hoe hi hiete		hi seide pelles
	cor			<.> ⪕ende⪖

W

14990 gevalt... biet: ‘indien men haar aanbiedt aan hem’. 14991 over: ‘buitengewoon’. 14994 bedarf: ‘is het nodig’; datmenre toe vare: ‘dat men daarbij te werk gaat’. 14995 So vroedelike: ‘op een zo listige wijze’. 14996 Dat... nu: ‘dat hij het (nl. dat hij slaapt met Pelles' dochter en niet met de koningin) niet zal bemerken’. 14999 gebruken: ‘begaan’, ‘mijn gang gaan’, vgl. MNW 2, 1018-9. 15000 Ic... besichede: ‘ik zal deze zaak tot een goed einde brengen’. 15003 Ende... spraken: ‘en sprak veel met hem’.

T

14991-3 Het verhaal beschrijft niet hoe deze oude vrouw (Brissane) achter de geheime relatie van Lanceloet en Genevre gekomen is.

[p. 463]

Ende dat tconincrike horden toe⁺
Datmen in Walsche hiet Terre Foreine doe.
⁺ Alsi dus sitten ende spreken van dien
Heeft Lanceloet ene duve versien
Dore ene venstre comen daer in.
⁺ Dat was die duve, noch meer noch min,⁺
Die mijn here Walewein daer sach
In enen tide dat hi daer lach.
Si droech in haren bec openbaerlike
Een scone wiroec vat ende rike.
Ende als dit was, so wart die zale⁺
Daer binnen vervult altemale
Metten soetsten roke dat hem dochte
Dat enich man gepensen mochte.
Ende alle die daer waren swegen vort,
Dat daer niemen en sprac een wort,⁺

+ 15005

+ ende

+ ende

+ 15010

+ 15015

+ 15020

P/G

15007	kop	Ende dat tconincrike	horde	toe
	cor		horde<n>

15008

doe ] vanwege ruimtegebrek is dit woord, dat enigszins vervaagd is, op de vorige regel omlijnd boven foreine afgeschreven.

15010	kop	Heeft lanceloet	/die/	duue versien
	cor		⪕.i.⪖
	ene ] hs .i.

W

15007 Ende... toe: ‘en (hij zei) dat het koninkrijk hem toebehoorde’. 15008 Datmen... hiet: ‘dat men in het Frans noemde’, zie T. 15010 duve: ‘duif’. 15012 noch meer noch min: ‘precies dezelfde’. 15014 dat... lach: ‘toen hij daar was’. 15015 openbaerlike: ‘duidelijk zichtbaar’. 15016 rike: ‘kostbaar’. 15017 als dit was: ‘toen dit gebeurde’. 15018 altemale: ‘helemaal’. 15019-20 Metten... mochte: ‘met de lieflijkste geur die, naar hij meende, iemand zich voorstellen kon’. 15022 Dat: ‘zodat’.

T

15008 Deze uitleg, die alleen voor het publiek van de vertaling zinnig is, ontbreekt vanzelfsprekend in het Ofr. (M iv, xxxviii, 50; S v, 107/38). Net als bij vs. 14884-6 laat de dichter Terre Foreine onvertaald. Hij verantwoordt het gebruik van de Franse naam door te vermelden dat men Pelles' koninkrijk in Walsche zo noemt. Ook hier treedt hij daarbij niet als vertaler/verteller op de voorgrond, maar verschuilt hij zich achter de woorden van een personage, die hier in de indirecte rede weergegeven worden. Vgl. T bij vs. 11377-8 en 14883-6. 15010-4 Het verschijnen van de duif, die geldt als symbool van de Heilige Geest (zie Lurker 1983, p. 683), kondigt hier de komst van de Graal aan. Bij Waleweins bezoek komt de duif ‘uut ere camere’ (Dl. iv, vs. 3704), terwijl zij hier door een raam naar binnen komt. Zie Dl. iv, vs. 3703-3718 en T bij vs. 14831.

[p. 464]

Mar elc knielde alse hi vernam
Dattie duve daer binnen quam.
⁺ Si keerde in ene camere doe.
Doe sprongen die seriante dar toe⁺
Ende decten die tafle haestelike.⁺
Si saeten daer alle gemeenlike,
Datter nieman toe sprac een wort,
Ende men riep daer nieman om eten vort.
Dies wonderde Lanceloet sere,
Mar hi dede no min no mere⁺
Alse hi den andren sach doen daer.
⁺ Hi sat vorden coninc daer naer
Ende hi sachse wesen al
In bedingen, groet ende smal.
⁺ Daer quam uter cameren na dien⁺
Ene joncfrouwe, die hadde wel besien
Min here Walewein alse hi daer was.
Si was so scone, als ict las,
Ende so hebbelijc daer bi,
Dat Lanceloet doe seide dat hi⁺

+ ende

+ F. 41R,b

+ 15025

+ 15030

+ ende

+ ende

+ 15035

+ 15040

P/G

15026	kop		Doe sprongen die seriante		toe
	cor			⪕dar⪖

15029

een ] hs .i.

15034	kop		| Mar |	hi sat vorden coninc daer naer
	cor	ende	-

15039	kop		Min| e | /n/ here walewein alse hi daer was
	cor		Min

W

15025 keerde: ‘vloog weg’. 15026 seriante: ‘bedienden’. 15028 gemeenlike: ‘samen’. 15029 Datter: ‘terwijl er’. 15030 Ende... vort: ‘en men riep daar niemand om het eten te brengen’. 15031 Dies wonderde: ‘dit verbaasde’. 15034 vorden: ‘tegenover de’. 15036 bedingen: ‘gebed’; groet ende smal: ‘iedereen’. 15038-9 die... Walewein: ‘die door mijn heer Walewein aandachtig was bekeken’. 15040 als ict las: ‘naar ik (in mijn bron) las’. 15041 hebbelijc: ‘elegant’.

T

15038-9 Zie Dl. iv, vs. 3727-3776 en T bij vs. 14831. 15040 als ict las: deze verwijzing naar de bron ontbreekt in het Ofr., vgl. M iv, lxxviii, 51; S v, 108/11. 15040-46 De vrouwe die Lanceloet naar de Graalburcht bracht, beloofde hem: Ic sal u morgen tonen [...] Die scoenste dinc die gi hebt gesien (vs. 14613-4). Hoewel Lanceloet op dit moment denkt dat zij over deze jonkvrouwe sprak, kan zij ook de Graal bedoeld hebben.

[p. 465]

Noch soe scone wijf sach negene,
Sonder sire vrouwen allene,
Ende seide dat si hem wel seide waer,
Die ghene diene brachte daer.
⁺ Hi sach dat si gedraegen brochte⁺
Een vat dat hem wesen dochte
Talre rijcste dat hi vordien
Noit te voren hadde gesien.
Ende Lanceloet dochte das
Dat in keelcs wise gemaect was,⁺
So dat hem wel daer bi dochte
Dat helege dinc wel wesen mochte.
⁺ Hi leide sine hande doe bede
Te gadere ende neech oec mede.
Ende alse die joncfrouwe inden rinc⁺

+ ende

+ 15045

+ 15050

+ ende

+ 15055

P/G

15043

negene ] na dit woord een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. de leesaanwijzing voor vs. 15104 (kolom c).

15052	kop		Dat	/hi/	in keelcs wise gemaect was
	cor			-

15055	kop		Hi leide	sine/n/ hande doe bede
	cor	ende		sine
	sine hande doe ] deze woorden zijn enigszins vervaagd.

15056

gadere ende ] de letters dere van gadere en het woord ende zijn enigszins vervaagd.

W

15043 Noch... negene: ‘tot nu toe geen zo knappe vrouw zag’. 15044 Sonder: ‘uitgezonderd’. 15045 wel... waer: ‘zeker de waarheid vertelde’. 15046 Die... daer: te verbinden met si (vs. 15045). 15047 gedraegen brochte: ‘meedroeg’. 15048 vat: ‘schaal’. 15049 rijcste: ‘kostbaarste’. 15052 in keelcs wise: ‘in de vorm van een kelk’. 15054 Dat helege dinc: ‘dat het een heilig voorwerp’. 15056 neech: ‘boog (het hoofd)’. 15057 rinc: ‘kring’.

T

15048-71 Dit kostbare vat is de Graal, symbool van Christus' aanwezigheid, die degenen die hem aanschouwen (geestelijk) voedsel verstrekt. In de Lancelot en prose wordt de Graal gezien als de kelk die bij het Laatste Avondmaal gebruikt werd en waarin Jozef van Arimathea later het bloed van de gekruisigde Christus opving. Zie Frappier 1959, Loomis 1959 en Lacy 1986, p. 257-260. 15057-8 In de vertaling wordt meer dan in het Ofr. de suggestie gewekt dat de tafels in een kring staan, een soort ronde tafel vormen, zie ook vs. 15070 en vgl. M iv, lxxviii, 51, 52; S v, 108/19 en 108/24. In andere Graalteksten wordt de tafel in de Graalburcht gezien als een voorloper van de Ronde Tafel, zie bijv. Jacob van Maerlants Merlijn, ed.-Sodmann 1980, vs. 6940-7150.

[p. 466]

Vor alle die taflen ginc,
Elc, tirst dat hi sach dat,
Knielde vor dat helichge vat
Ende Lanceloet, hi dede also.
Die taflen worden vervult doe⁺
Van goeder ende van riker spisen
Diemen niet mach volprisen
Ende dat paleys wart vervolt tier ure
Met alsoe soeter roeke al dore
Ocht alle die specien waren daer⁺
Diemen vonde verre ende naer.
Alse die joncfrouwe hadde gegaen
Ene warf omme, si keerde saen
In die camere daer si ute ginc.
Doe sprac tote Lancelote die coninc:⁺
‘Ic hadde om u groete sorge nu,
Dattie gracie Ons Heren ane u

+ 15060

+ 15065

+ 15070

P/G

15058	kop	Vor alle die	tafle	ginc
	cor		tafle<n>

15061

kop

Ende lanceloet . hi dede also

15064	kop	Diemen		mach volprisen
	cor		→niet→
	niet ] na dit woord een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. vs. 15125 (kolom c).

15065

Ende ] voor dit woord in de marge een vlekje.

15067	kop	Ocht alle die	specie	ware	daer
	(kop), cor		specie<n>	ware<n>

W

15059 tirst... dat: ‘zodra hij het (dat helichge vat) zag’. 15061 also: ‘hetzelfde’. 15062 vervult: ‘gevuld’. 15063 riker: ‘heerlijke’. 15064 volprisen: ‘ten volle roemen’. 15065 vervolt: ‘gevuld’, deze vormvariant van vullen is in de tekst ongebruikelijk; ure (hs vre) rijmt hier op dore (hs dore), hetgeen als onzuiver rijm aangemerkt kan worden. 15066 soeter: ‘heerlijke’; roeke: ‘geur’; al dore: ‘helemaal’. 15067 specien: ‘specerijen’. 15068 verre ende naer: ‘ver weg en dichtbij’, ‘ter wereld’. 15074 gracie Ons Heren: ‘genade Gods’.

T

15067-8 specien: men kende in de middeleeuwen specerijen als kruidnagel, kaneel, gember, peper, nootmuskaat, die van ver (het Midden-Oosten) aangevoerd werden. Daarnaast gebruikte men de inheemse kruiden, zoals dille, peterselie, salie, tijm, selderie. Vgl. Van Winter 1976, p. 9-24. 15073-6 Vgl. Dl. iv, vs. 3727-3786 en T bij vs. 14831.

[p. 467]

Gefalgiert soude hebben, als si dede
An Waleweine ter selver stede.’
⁺ Lanceloet seide: ‘Het en bedarf niet⁺
Dat Onse Here, diet al siet
Ende so goedertiere es, dat hi
Op sinen sondare altoes gram si.’
Na etene die coninc vragede
Lancelote hoe hem behagede⁺
Vanden vate dat die joncfrouwe brochte.
Lanceloet seide dat hem dochte
Dat hi noit en hadde vordien
Also scone joncfrouwe gesien.
⁺ ‘Van vrouwen ne seggic niet,’ sprac Lanceloet.^+
+ Doe pensede die coninc al bloet
Om die dinc die hem was gedaen
Vander coninginnen Genevren verstaen.
⁺ Mettien tote Abrisane ginc,
Sire dochter meestersen, die coninc⁺
Ende seide hoe hem al bloet
Van sire dochter antworde Lanceloet.
‘Here, ic wist wel,’ seide si saen,
‘Ontbeit, ic salne spreken gaen.’

+ ende

+ 15075

+ 15080

+ mer

+ F. 41R,c

+ ende

+ ende

+ 15090

P/G

15075

si dede ] hs sidede

W

15075 Gefalgiert: ‘voorbijgegaan’. 15077 Het... niet: ‘het is niet nodig’. 15078-9 diet... es: ‘die alles ziet en zo barmhartig is’. 15080 sondare: ‘zondaars’; gram: ‘kwaad’. 15081 Na etene: vermoedelijk is hier een woord weggevallen, men leze in dat geval Na den etene. 15083 dat... brochte: ‘dat de jonkvrouwe het bracht’. 15087 Van... niet: ‘over vrouwen (i.t.t. jonkvrouwen, vgl. vs. 12993-13054) spreek ik niet’. 15088 al bloet: ‘direct’. 15092 meestersen: ‘gouvernante’, ‘gezelschapsdame’. 15093 al bloet: ‘onomwonden’. 15096 Ontbeit: ‘wacht’.

T

15091 Abrisane: deze gezelschapsdame van Pelles' dochter heet in het Ofr. ‘Brisane’ (vgl. M iv, lxxviii, 53; S v, 108/38 en n. 7). Waarschijnlijk ligt een verlezing van ‘a brisane’ (vgl. M: ‘Si vient a Brisane’) als ‘abrisane’ ten grondslag aan de naamsverandering op deze plaats. Verderop in de vertaling wijkt de naam niet van het Ofr. af (zie vs. 15139, 15155, 15183). M iv, lxxviii, 53 vermeldt hier ook dat Brissane dezelfde persoon is als de oude vrouw die eerder Pelles sprak (zie vs. 14979-15000). In vs. 15106 duidt de corrector deze dame met joncfrouwe aan.

[p. 468]

Si ginc tote hem ende vrageden daer nare⁺
Ocht hi wiste enichge niemare
Van Artur den coninc; ende hi seide
Dat hire af wiste die waerheide.
‘Here’, seit si, ‘ic ne wille u
Om die coninginne niet vraegen nu,⁺
Bedi ic sachse hets onlanc.’
⁺ Alse hise nomen horde, hi verspranc
Van bliscapen ende seide nadien:
⁺ ‘Waer hebbedise dan gesien?’
‘Ic sachse’, seget si, ‘sonder gilen,⁺
Henen omtrent II milen,
Tere stat daer si te nacht liggen sal.’
⁺ Hi seide: ‘Gi speelt met mi al.’
Si seide: ‘Ic en doe, entrouwen,
Ende, om u minne, wildise scouwen,⁺

+ 15095

+ 15100

+ ende

+ joncfrouwe

+ 15105

+ ende

+ 15110

P/G

15097	kop	Si ginc tote hem ende	vragede	daer nare
	cor		vragede<n>

15099	kop	Van artur	d| i |en coninc		ende hi seide
	(kop), cor		den
	cor			<:>

15106

joncfrouwe ] voor deze leesaanwijzing een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. vs. 15045 (kolom b).

15107	kop	Jc sachse seget	/hi/	sonder gilen
	cor		→si→
	si ] door het doorstrepen van hi is duidelijk gemaakt waar si ingevoegd moet worden; het gebruikelijke verwijsteken in de regel (boven hi) ontbreekt.

15110	Hi ] tussen H en i boven de regel een rode inktvlek.
	seide Gi ] deze woorden worden gedeeltelijk bedekt door een vlek.

W

15098 niemare: ‘nieuws’. 15099-100 ende... waerheide: ‘en hij vertelde de waarheid voor zover hij ervan (van de koning) wist’. 15103 hets onlanc: ‘kort geleden’. 15104 nomen: ‘noemen’; verspranc: ‘sprong op’, zie MNW 8, 2523 bij 1. 15107 gilen: ‘gekheid’. 15108 Henen... milen: ‘omstreeks twee mijl hier vandaan’. 15109 te nacht: ‘vannacht’; liggen: ‘verblijven’. 15110 Gi... al: ‘u houdt mij voor de gek’. 15111 Ic... entrouwen: ‘dat doe ik niet, eerlijk (niet)’. 15112 om u minne: vanwege de ambiguïteit van u minne zijn twee vertalingen mogelijk: ‘vanwege mijn welwillendheid ten opzichte van u’ en ‘omwille van uw genegenheid voor mij’. In het Ofr. (M iv, lxxviii, 53; S v, 109/9-10) ontbreekt een corresponderende zinsnede; scouwen: ‘zien’.

T

15108 mile: zie T bij vs. 14181, M iv, lxxviii, 53, S v, 109/8.

[p. 469]

Ic salse u tonen, volget mi.’
‘Ic salt gerne doen,’ seide hi.
Si ginc toten coninc saen
Ende seide hem hoe si hadde gedaen.
‘Doet uwer dochter op sitten ter vart⁺
Ende doetse voren ter Quassen wart,
Dats ten naesten casteel dien gi
Iewerinc hebt hier bi,
Ende doetse daer slapen gaen
In een scoen, rijc bedde saen.⁺
Ende wi sullen comen naer,
Ic ende Lanceloet, daer
Ende ic sal hem gewagen des
Dat dat die coninginne es.
Ende ic sal hem dranc drinken geven:⁺
Als hine heft beseven
In sine herssene, hi sal
Dan doen minen wille al.

+ 15115

+ 15120

+ 15125

P/G

15117	kop	Doet vwer	/vrouwen/	op sitten ter vart
	cor		⪕dochter⪖

15119	kop	Dats	| d |en naesten casteel dien gi
	cor		⪕t⪖en

15120

Iewerinc ] hs Jiewerinc ; evidente verschrijving van de kopiist.

15121	kop	Ende doetse daer	/te bedde/	gaen
	cor		→slapen→

15123	kop	Ende	wi| e | sullen comen	/daer/	naer
	cor		wi	-

15128	kop	Als	/g/ine he÷b÷t beseuen
	cor		⪕h⪖ine he<f>t

W

15116 hoe... gedaen: ‘hoe het haar was vergaan’. 15117 op sitten: ‘te paard stijgen’. 15118 voren: ‘brengen’. 15119 Dats: ‘dat wil zeggen’, vgl. Stoett, par. 49, opm. 11; naesten: ‘dichtstbijzijnde’. 15120 Iewerinc [...] hier bi: ‘ergens in deze omgeving’. 15122 rijc: ‘kostbaar’. 15123 naer: ‘later’. 15125 gewagen des: ‘vertellen’. 15128 beseven: ‘opgenomen’.

T

15118 Het kasteel dat hier met (ter) Quasse(n) wordt aangeduid, heet in het Ofr. (M iv, lxxviii, 53) ‘la Quasce’, zie ook S v, 109/14. Het wordt later in het verhaal nogmaals genoemd als Lanceloet aan zijn nacht met Pelles' dochter herinnerd wordt, zie M v, xciii, 34; S v, 251/38; J Bk. ii, vs. 25733.

[p. 470]

In desen manieren sal van dien
Onse begerte moegen gescien.’^+
+ Die coninc sindese en wech daer nare
Ende wel XX ridders met hare.
Men dede die zale wardelike
Berecken ende herde rikelike.
Ende daer na, alst donker nacht was,⁺
Quam Lanceloet daer, als ict las,
Ende Brissame leidene thant
In die camere daer si die ridders vant,
Diene hieten wellecome wesen
Ende ontwapendene na desen.^+
+ Die vrouwe beval ere joncfrouwen
Diere si daer toe woude betrouwen,
Als hi heyschen soude drinken,
Dat si den dranc soude scinken
Dien si hadde daer toe gemaect⁺
In enen cop wel geraect⁺

+ 15130

+ ende

+ 15135

+ 15140

+ ende

+ 15145

+ F. 41V,a

P/G

15136	kop	Berecken		herde rikelike
	cor		⪕ende⪖

15144

Diere si ] tussen deze twee woorden een s door de corrector, deze letter maakt deel uit van de ingreep in vs. 15145.

15145	kop	/Ende/	al÷si÷	heyschen	soude/n/ drinken
	cor	-	al⪕s⪖<hi>		soude
	Als hi ] hs Alshi

W

15132 Onse... gescien: ‘onze wens vervuld kunnen worden’. 15135 zale: ‘het kasteel’; wardelike: ‘prachtig’. 15136 berecken: ‘inrichten’, ‘versieren’; herde rikelike: ‘op zeer kostbare wijze’. 15138 als ict las: ‘naar ik (in mijn bron) las. 15142 ontwapendene: ‘hem van zijn wapenrusting ontdeden’. 15144 Diere... betrouwen: ‘op wie zij wat dat betreft wilde (kon) vertrouwen’. 15145 Als... drinken: ‘(dat) wanneer hij iets te drinken zou vragen’. 15147 si: d.i. Brissane. 15148 cop wel geraect: ‘fraaie beker’.

T

15143-50 Het Ofr. beschrijft uitgebreider (in de vorm van een dialoog) hoe Brissane een vertrouwelinge de drank geeft die deze Lanceloet moet inschenken, zie M iv, lxxviii, 55; S v, 109/31-35, vgl. Besamusca 1991, p. 85-89. Brissane geeft Lanceloet overigens geen liefdesdrank, maar een zinsbegoochelend middel dat het eenvoudiger maakt hem te misleiden. Hij mag immers niet meteen ontdekken dat hij niet bij de koningin, maar bij Pelles' dochter in bed stapt, vgl. vs. 15170-84. Zie ook Méla 1984, p. 335 en Kennedy 1986, p. 285.

[p. 471]

Ende dat si Lancelote dan daer ave
Ende niemen els drinken ne gave.
Alse Lanceloet ontwapant was,
Hi hadde dorst ende vragede das⁺
Waer sijn vrouwe was, die coninginne.
Si was te haerre camere inne
Antworde hem die Brissane.
‘Ende si slaept al nu, ic wane.’
⁺ Lanceloet heyschede den wijn doe.^+
+ Die joncfrouwe die was geleert daer toe
Scincte hem vanden dranke dar,
Alst hare bevolen was. Ende hi was clar,
Recht alse ene fonteine in scine,
⁺ Gevaruwet gelijc den wine.⁺
Hi hadde dorst ende die vrouwe beval
Hem dat hi den nap uut dronke al:
‘Het sal u goet doen sekerlike,
⁺ Gine dronct in langen des gelike.’

+ 15150

+ ende

+ 15155

+ ende

+ ende

+ 15160

+ want

P/G

15150	kop		Ende niemen els	drinken	ne gaue
	cor			dri<n>nken
	drinken ] hs drinnken ; de rechterpoot van de n van de kopiist valt samen met de stok van de k. Om deze onduidelijkheid op te heffen voegt de corrector een extra n toe, zonder de oorspronkelijke n te verwijderen.

15156	kop		Ende si	slaep	al nv ic wane
	cor			slaep⪕t⪖

15158	kop		Die ioncfrouwe		was geleert daer toe
	cor	ende		⪕die⪖

15160	kop		Alst hare beuolen was		hi was clar
	cor			<:> ⪕ende⪖

15161	kop		Alse		fonteine in scine
	cor	←recht←		⪕.i.⪖
	ene ] hs .i.

15164	kop		Dat hiden nap vut dronke al
	cor	←hem←
	hi den ] hs hiden

W

15150 niemen els: ‘niemand anders’; 15151 ontwapant: gebruikelijk is ontwapent. 15154 te... inne: ‘in haar kamer’. 15155 die: lees doe. 15156 ic wane: ‘denk ik’. 15157 heyschede: ‘vroeg om’. 15158 die... toe: ‘die opdracht daartoe gehad had’. 15160 clar: ‘helder’. 15161 Recht... scine: ‘net als (het water van) een bron qua uiterlijk’. 15162 Gevaruwet: ‘gekleurd’. 15164 nap: ‘beker’; uut... al: ‘helemaal leegdronk’. 15166 Gine... gelike: ‘u hebt lange tijd niets vergelijkbaars (geen even smakelijke drank) gedronken’.

[p. 472]

⁺ Hi nam den nap ende dranc so sere⁺
Dat hine uut dranc ende heyschts mere.
Men brochts hem meer ende hi dranc
Ende hi verwandelde eer iet lanc.
Ende hi vragede daer nare
Waer sijn vrouwe die coninginne ware.^+
+ Si sach op hem ende wart geware das
Dat hi een deel verwandelt was,
Want hine wiste niet doe
Waer hi was ende waende toe
Hebben geweest te Kamsloet.⁺
Aldus was verdoelt Lanceloet.
Ende hem dochte oc doe oppenbaer
Dat hi doe sprac jegen die vrouwe daer
Die met sire vrouwen alden dach,
Die coninginne, te sine plach.⁺
Brissane besagene wel ende haer dochte
Datmenne wel bedriegen mochte.
⁺ Si seide: ‘Here,’ na desen,
‘Mijn vrouwe mach wel in slape wesen.
Waer omme ne gaedi tot hare niet?’⁺

+ ende

+ 15165

+ 15170

+ ende

+ 15175

+ 15180

+ ende

+ 15185

P/G

15168

heyschts ] hs heychts ; evidente verschrijving van de kopiist.

15169

meer ] de tweede e is dichtgelopen.

15176	kop	Waer hi was		ende waende toe
	kop, cor		<.>

15179	kop	Ende hem dochte		doe oppenbaer
	cor		⪕oc⪖

15180

daer ] na dit woord een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. de leesaanwijzing voor vs. 15241 (kolom b).

15183	kop	Brissane		sagene	ende haer dochte
	cor		⪕be⪖	sagene ⪕wel⪖

15184

mochte ] na dit woord een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. de leesaanwijzing voor vs. 15245 (kolom b).

15186

wesen ] vanwege ruimtegebrek is dit woord op de vorige regel omlijnd boven slape afgeschreven.

W

15168 heyschts mere: ‘er meer van vroeg’. 15170 verwandelde: ‘werd verward’; eer iet lanc: ‘al snel’. 15174 een deel: ‘nogal’. 15176-7 waende... Kamsloet: ‘dacht bovendien dat hij in K. was’. 15178 verdoelt: ‘in de war gebracht’. 15179 oppenbaer: ‘stellig’. 15181 alden dach: ‘altijd’.

[p. 473]

Hi seide: ‘Om dat si mi niet en ontbiet,
Sone willicker niet gaen.
⁺ Ontbode si mi, ic ginger saen.’
⁺ Die vrouwe seide daer nare:
⁺ ‘Gi sulter sciere of horen niemare.’^+
+ Si ginc diere gelike daer binnen
Ocht si sprake der coninginnen
Ende si quam weder ende seide: ‘Nu
Gaet, here, mijn vrouwe ontbiedt u.’
⁺ Hi ontcleedde hem ende ontscoyede hem ter vart⁺
Ende ginc thant te bedde wart
Ende lach op tbedde bider joncfrouwen daer,
Alse die wel waende over waer
Dat sijn vrouwe ware, die coninginne.
Ende si, die in haeren sinne⁺
Els negene dinc en begarde dan si
Den genen mochte hebben daer bi
Daer al ridderscap bi verlicht was,
Si was herde blide das
Ende ontfingene blidelike.⁺
Ende hi was blide dies gelike,
Went hi blide te sine plach⁺
Als hi bi sire vrouwen lach.
⁺ Dus waren te gadere gelegen daer

+ mer

+ ende

+ here

+ 15190

+ ende

+ ende

+ 15195

+ 15200

+ 15205

+ F. 41V,b

+ al

P/G

15188	kop		Hi seide om dat si mi niet		ontbiet
	cor			⪕en⪖
	om ] boven de o een vlekje.

15192	kop		Gi sulter sciere		horen niemare
	cor	here		→of→
	of ] na dit woord een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. vs. 15253 (kolom b).

15209	kop		/Dat/ hi blide te sine plach
	cor		⪕went⪖

W

15189 Sone: ‘daarom’. 15192 sciere... niemare: ‘direct bericht over krijgen’. 15194 diere gelike: ‘op een zodanige wijze’. 15197 ontscoyede hem: ‘deed zijn schoenen uit’. 15200 Alse... waer: ‘in de stellige overtuiging’. 15202 sinne: ‘hart’. 15203 Els ... begarde: ‘niets anders wilde’; dan: ‘dan dat’, vgl. Stoett, par. 150, opm. iv. 15205 Daer... was: ‘die aan het hele ridderschap luister bijzette (meer glans gaf)’. 15208 dies gelike: ‘eveneens’.

[p. 474]

Die beste ridder, dat es claer,⁺
Ende die scoenste die mochte wesen,
Ende oc die scoenste joncfrouwe tote desen
Ende vanden meesten geslachte toe
Datmen iewerinc hadde vonden doe.
Mar die meininge van hem beden⁺
Waeren herde verre versceden,
Want sine deet niet om sine scoenhede,
Noch om lust van har an vleessche mede,
Mar om vrucht tontfane
Daer al tlant soude winnen ane.⁺

+ 15210

+ 15215

+ 15220

P/G

15212	kop	Die beste	ridder| s | dat es claer
	cor		ridder

15214	kop	Ende		die scoenste ioncfrouwe tote desen
	cor		⪕oc⪖

15215	kop	Ende vanden meesten	geslachte/n/ toe
	cor		geslachte

15216	kop	D| ie |men iewerinc hadde vonden doe
	cor	D⪕at⪖men

15219	kop	Want sine	d| o |et niet om sine scoenhede
	cor		d⪕e⪖et

15220	kop	Noch om	l| o |st van		vleessche mede
	cor		l⪕u⪖st	→har an→
	an ] na dit woord een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. vs. 15280 (kolom c).

15221	kop	Mar om	vr| o |cht tonfane
	cor		vr⪕v⪖cht ton⪕t⪖fane

W

15212 claer: ‘zeker’. 15214 Ende... desen: ‘en daarbij de jonkvrouwe die ook de mooiste was’. 15215 vanden... toe: ‘en bovendien van het aanzienlijkste geslacht’. 15216 iewerinc: ‘ergens’. 15217 meininge: ‘bedoelingen’; hem beden: ‘hen beiden’. 15218 Waeren... versceden: ‘lagen zeer ver uit elkaar’, ‘waren zeer verschillend’. 15220 Noch... mede: ‘noch vanwege haar vleselijke lust’. 15221 vrucht tontfane: ‘de vrucht (het kind) te ontvangen’, ‘om zwanger te worden’. 15222 Daer... ane: ‘waar het hele land baat bij zou hebben’.

T

15215-6 Net als het Ofr. (M iv, lxxviii, 57; S v, 110/26-27) roemt de vertaling hier de afkomst van Pelles' dochter. Zij stamt uit het geslacht van Jozef van Arimathea, dat van de Graalhoeders. In Galaät komt dit geslacht samen met dat van David en Salomon, waaruit Lanceloet stamt, zie Leupin 1982, p. 62-66.

[p. 475]

Ende al tlant souder om comen mede
Weder in sine irste scoenhede,
Dat verwildert ende verwoest was herde
Bi den droven slage van enen swerde,
Alsmen sal horen wale⁺
In die queste vanden Grale.
Ende Lanceloet begarde hare
In andre maniere, dats openbare,
Want hine begaretse niet
Om hare scoenhede, diet wel besiet,⁺
Mar om dat hi waende das
⁺ Dat sijn vrouwe die coninginne was.
Ende bi diere vergaderinge sonder waen

+ 15225

+ 15230

+ .

P/G

15224	kop	Ende al tlant	soude	comen mede
	cor		soude⪕r⪖ →om→

15234

coninginne ] bovenaan de c en onderaan de o vlekjes.

W

15223-4 Ende... scoenhede: ‘het hele land zou erdoor (door het kind) weer in zijn oorspronkelijke schoonheid hersteld worden’. 15225-6 Dat... swerde: te verbinden met tlant, vs. 15223. 15225 herde: ‘zeer’. 15226 droven: ‘rampzalige’. 15228 die... Grale: ‘(het verhaal van) de zoektocht naar de Graal’. 15230 openbare: ‘zeker’, ‘duidelijk’. 15232 diet wel besiet: ‘indien men het goed bekijkt’, zie voor deze uitdrukking Stoett, par. 62 en MNW 2, 151. 15235 vergaderinge: ‘geslachtsgemeenschap’.

T

15223-8 De vertaling en het Ofr. (M iv, lxxviii, 57; S v, 110/31-32) wijzen hier vooruit naar het volgende deel van de trilogie, de Queeste vanden Grale. In die tekst wordt uitgelegd hoe een slag met Davids zwaard de verwoesting van een groot gebied teweegbracht, zie S vi, 146/27 - 147/16, ed.-Pauphilet 1949, p. 204-5 en J Bk. iii, vs. 8037-76. Ook in de Estoire dou Saint Graal wordt een verslag van deze rampzalige gebeurtenis gegeven, zie S i, 290/1-27. Het herstel van de oorspronkelijke schoonheid van het land - aangekondigd in vs. 15223-4 - wordt in de Lancelot en prose niet beschreven. 15234 Het Ofr. legt hier zeer omstandig uit dat de geslachtsgemeenschap van Lanceloet en Pelles' dochter weliswaar zondig was, maar dat God hen niet zal veroordelen vanwege het heil dat het kind, dat hier verwekt wordt, zal brengen voor het land. Vgl. M iv, lxxviii, 57; S v, 110/33 - 111/1. Zie ook Méla 1984, p. 334-336. 15235-41 De vertaling zegt dat het geluk en de voorspoed die Galaät zal brengen het land voorspeld waren. Het Ofr. mist hier het aspect voorspelling. Het hanteert overigens een beeldspraak die in de vertaling ontbreekt: M iv, lxxviii, 57: ‘si lor donna tel fruit engendrer et concevoir que por la flor de virginité qui iluec fust corrumpue et violee fu recouvree une autre flor de cui bien et de cui tandror mainte terre fu replenie et rasouagie’; S v, 111/1-4.

[p. 476]

Wart daer ene vrocht ontfaen.
⁺ Om dat suverheit daer wart besmet⁺
Was den lande daer over geset
Dat bi diere vrocht onder die liede
Vele goets ende soeticheiden gesciede,
⁺ In menichgen lande, dat wale
Verclaert distorie vanden Grale,⁺
Ende seget datmen daer doe wan
Galaadten, den goeden man,
⁺ Den besten riddre die wesen mochte
Ende die ten inde brochte
Nader historien tale⁺
Davonturen vanden Grale,

+ ende

+ 15235

+ ja

+ 15240

+ ja

+ 15245

P/G

15236	kop	Wart daer	| sulke |	vrocht ontfaen
	cor		⪕.i.⪖
	ene ] hs .i.

15240	kop	Vele goets ende	soetheiden	gesciede
	cor		soet⪕ic⪖heiden

15244	kop	Gala| dh |adde den goeden man
	kop	Galaad| de |
	cor	Galaad⪕ten⪖
	Galaadten ] onder de tweede a een vlekje.

15246	kop	Ende	die| t | ten inde brochte
	cor		die
	inde ] over de d een vlekje.

15248	kop	Dauonture	vanden grale
	cor	Dauonture<n>

W

15237 suverheit: ‘maagdelijkheid’. 15238 Was... geset: ‘werd daar voor het land tegenover gesteld’, ‘stond daar voor het land tegenover’. 15239-40 onder... gesciede: ‘onder de mensen veel geluk en voorspoed zou komen’. 15241 dat: ‘wat’. 15242 Verclaert: ‘vertelt’; distorie: ‘het verhaal’. 15243 Ende: ‘die’, vgl. MNW 2, 642 bij 8; wan: ‘verwekte’. 15246 ten... brochte: ‘tot een (goed) einde bracht’. 15247 Nader... tale: ‘zoals het verhaal (van de Graal) vertelt’.

T

15241-52 dat wale Verclaert distorie vanden Grale, Ende seget [...]: deze verzen wijzen vooruit naar gebeurtenissen in de Queste del Saint Graal/Queeste vanden Grale, waarin Galaäts daden uitgebreid aan de orde komen. Galaät zal inderdaad plaatsnemen in het ‘Vreselike Sitten’ (zie T bij vs. 15249-52) en de Graalqueeste tot een goed einde brengen. 15244 Galaadten: zie P/G. De gebruikelijke schrijfwijze van deze naam is Galaat; in het Ofr. luidt zij ‘Galaad’ (M iv, lxxviii, 57; S v, 111/6). Ter indicatie van de uitspraak is in de ‘moderne’ versie van de naam een trema toegevoegd: Galaät. Zie Inleiding, hfst. 1, noot 86.

[p. 477]

⁺ Die in dat Vreselike Sitten sat
Vander Tafelronde, bedi in dat
Ne sat noit ridder sonder hi,
Hine moeste sterven ocht messcien daer bi.⁺
Alst dach was Lanceloet ontspranc mettien
Ende begonste omtrint hem te sien,
Hine mochte geen licht gesien doe:
Die venstren waren gestopt soe.
Hi hadde wonder waer hi ware.⁺

+ ende

+ 15250

+ 15255

P/G

15249

vreselike ] boven de s een vlekje.

15250	kop	Vander tafelronde		bedi in dat
	cor		<.>

15253

Alst ] initiaal A, rood, 3 regels hoog, blauw penwerk. Dit vers is over twee regels verdeeld. Tussen lanceloet en ontspranc ligt de regelgrens.

15254	kop	Ende begonste omtrint		sien
	cor		⪕hem te⪖

W

15249 dat Vreselike Sitten: ‘de gevaarlijke zetel’, zie T. 15250 bedi: ‘immers’. 15251 sonder: ‘behalve’. 15252 Hine... bi: ‘of hij moest daardoor sterven of gewond raken’. 15253 ontspranc: ‘werd wakker’. 15256 Die... soe: ‘de vensters waren helemaal dichtgemaakt (verduisterd)’. 15257 hadde wonder: ‘vroeg zich af’.

T

15249-52 Volgens de Estoire de Merlin, het tweede deel van de vijfdelige Vulgaatcyclus, is de Ronde Tafel de derde in een reeks. De eerste tafel daarin is die van het Laatste Avondmaal. De tweede is de Graaltafel, die door Jozef van Arimathea in opdracht van God gemaakt werd. Deze Graaltafel heeft één lege zetel, die de (lege) plaats van Judas aan de Avondmaalstafel representeert. Om dezelfde reden heeft de Ronde Tafel, door Merlijn voor Uter Pandragoen vervaardigd, een lege plaats.

Deze gevaarlijke zetel (dat Vreselike Sitten) is voor Galaät bestemd, die ook de lege plaats aan de Graaltafel nog zal innemen (zie de Queeste J Bk. iii, vs. 115-465 en 10315-578). Elke andere ridder die in dat Vreselike Sitten plaatsneemt, verdwijnt onmiddellijk. Vgl. hiervoor S ii, 53/40 - 58/5; Robert de Borons Merlin (ed.-Micha 1979), par. 48, r. 38 - par. 51, r. 31 en Maerlants Merlijn (ed.-Sodmann 1980), vs. 6940-7320). Zie ook J Bk. ii, vs. 31394-605. 15252 Het Mnl. mist na deze regel een complete paragraaf uit het Ofr. Geen van de hss van ‘groep BN 122’ vertoont een lacune die het ontbreken van dit tekstgedeelte in de vertaling zou kunnen verklaren. Mogelijk heeft de vertaler het bewust weggelaten. In de passage wordt uitgelegd dat Galaad door zijn voorbeeldige en kuise levenswijze de zonde die bij zijn verwekking gepleegd werd weer goedmaakte. Terwijl Lancelot de naam Galaad verloor door zijn onkuisheid, werd deze naam door zijn zoon als het ware herwonnen (vgl. Inleiding, hfst. 3, par. 2). Vervolgens gaat ‘li contes’ weer terug naar Lancelot en de jonkvrouwe, die nu - vanwege het verlies van haar maagdelijkheid - niet langer ‘pucele’ maar ‘damoisele’ genoemd moet worden. Zie M iv, lxxviii, 58; S v, 111/9-22. Vgl. Frappier 1972, p. 107-108.

[p. 478]

⁺ Hi taste omtrint hem daer nare
Ende vant die joncfrouwe. Doe seide hi
Toter joncfrouwen: ‘Wie siedi?’
Hi was in sinen sin gecomen weder,
Bedi die cracht viel al neder⁺
Vanden dranke ende was gehint
Als hi die joncfrouwe hadde bekint.
Die joncfrouwe seide tote hem dare
Dat si ene joncfrouwe ware
Ende des conincs Pelles dochter was.^+
+ Als hijt horde wart hi geware das
Dat hi was bedroegen ende hi spranc⁺
Vanden bedde eer iet lanc,
Also drove alse man mochte wesen.
Ende hi cleedde hem na desen⁺
Ende dede sine wapine an
Ende ginc in die camere dan

+ ende

+ 15260

+ 15265

+ ende

+ F. 41V,c

+ 15270

P/G

15258	kop		Hi taste omtrint		daer nare
	cor	ende		→hem→

15259	kop		Ende vant die ioncfrouwe		doe seide hi
	kop, cor			<.>

15261	kop		Hi was in sinen sin		comen weder
	cor			⪕ge⪖	comen

15264	kop		Als hi die ioncfrouwe hadde bekint
	cor	{ende}
	cor	-

15268	kop		Als hijt horde wart	/si/	geware das
	cor	ende		⪕hi⪖

15269	kop		Dat hi was bedroegen		ende hi spranc
	kop, (cor)			<.>

W

15261 in sinen sin: ‘bij zinnen’, ‘bij zijn volle verstand’. 15262 cracht: ‘werking’; viel al neder: ‘nam helemaal af’. 15263 gehint: ‘opgehouden’. 15264 Als... bekint: ‘toen hij geslachtsgemeenschap met de jonkvrouwe had gehad’. 15266 ware: ‘was’. De conjunctiefvorm ware is waarschijnlijk alleen vanwege het rijm gebruikt. 15270 eer iet lanc: ‘meteen’. 15273 wapine: ‘wapenrusting’.

T

15272-4 Aangezien Lanceloets wapenrusting (zie vs. 15142 en 15151) en ook zijn andere kledingstukken (vgl. vs. 15197) zich buiten de slaapkamer bevinden, verlaat hij hier de kamer om zich aan te kleden. Vgl. M iv, lxxix, 1 en S v, 111/32-33.

[p. 479]

Daer hi hadde gelegen ende nadien
Ontdede hi die venstren omme sien.
⁺ Alse hi die gene daer si lach,⁺
Daer hi bi bedroegen was, sach,
Hi was so verdroeft dat hi
Uten sinne waende varen bedi
Ende pensede hi soude hem wreken
Ende begonste aldus te spreken:⁺
‘Joncfrouwe, gi hebt mi gedoet nu,
Daer gi omme moet sterven, dat seggic u:
⁺ Ic ne wille niet dat gi vort an
Meer bedrieget enichgen man.’
Hi recte dat getogen swert⁺
Ende ginc ter joncfrouwen wart.
Ende si, die de doet ontsach sere,
Riep: ‘Hebt mijns genaden, here,
Om die selve genadichede

+ ende

+ 15275

+ 15280

+ want

+ 15285

P/G

15275	kop	Daer hi hadde gelegen			nadien
	(kop), cor		<.>
	cor			⪕ende⪖

15276	kop	Ontdede hi die	venstre	omme sien
	cor		venstre<n>

15278	kop	Daer		bi bedroegen was sach
	cor		→hi→

15282	kop	Ende begonste aldus		spreken
	cor		⪕te⪖

15283	kop	Joncfrouwe gi hebt mi		doet nv
	cor		→ge→	doet

W

15276 omme sien: ‘om (iets) te kunnen zien’, vgl. Stoett, par. 280. 15277-8 Alse... sach: ‘toen hij degene door wie hij misleid was daar zag liggen’. 15279-80 dat... bedi: ‘dat hij dacht daardoor (door zijn verdriet) waanzinnig te worden’. 15281 pensede: ‘bedacht (dat)’, ‘nam zich voor (dat)’. 15284 Daer... sterven: ‘daarom moet u sterven’. 15285-6 vort an Meer: ‘ooit nog’. 15287 recte: ‘hief’; getogen: ‘ontblote’. 15287-8 swert (hs swert) rijmt hier op wart (hs wart), hetgeen als onzuiver rijm aangemerkt kan worden. 15289 de: vgl. Stoett, par. 94; ontsach: ‘vreesde’. 15290 Hebt... genaden: ‘schenk mij genade’. 15291 Om... genadichede: ‘om wille van de vergiffenis’.

T

15291-4 De jonkvrouwe verwijst hier hoogstwaarschijnlijk naar Lucas 7:36-50. De anonieme zondares, aan wie Christus vergiffenis schenkt, werd in de westerse traditie (sinds Gregorius de Grote) ten onrechte geïdentificeerd met Maria Magdalena. Vgl. LTK 7, 39-40.

[p. 480]

Die God Onse Here dede⁺
Marien Magdalenen ter stat
Daer si hem genaden bat.’
Ende hi hielt dat swart ende hi sach
Dat vor sinen voeten lach
Die scoenste dinc die hi vor dien⁺
Noit met oegen hadde gesien.
⁺ Hi bevede soe van gramscepen
Daer hi mede was begrepen
Dat hi cume tswert gehouden mochte.
⁺ Hi pensede in sinen gedochte⁺
Weder hise leven laeten woude
So dat hi se doet slaen soude.
Ende si bat hem genaden nadien,
Al knielende over hare knien.
⁺ Hi sach hare oegen ende haeren mont⁺
Ende haer scone anscijn tier stont
Ende sach an hare so groete scoenhede
Dat hire te mayert was mede
Ende seide: ‘Joncfrouwe, ic sal wech gaen,
Alse die so gelovich bem sonder waen⁺
Dat ic mi niet wreken en dar an u,
Want ic ware, dat dunke mi nu,
Alte wreet ende ongetrouwe
Waer dat sake dat ic, joncfrouwe,

+ 15290

+ 15295

+ ende

+ ende

+ 15300

+ ende

+ 15305

+ 15310

P/G

15295	kop		Ende		hielt dat swart		ende hi sach
	kop, cor					<.>
	cor			→hi→

15296	kop		/Daer si/ vor sinen voeten lach
	cor		←dat←

15302	kop		Hi pensede in	sine	gedochte
	cor	ende		sine<n>

15311

Ende ] onder de n een vlek.

W

15292 dede: ‘schonk’. 15295 hielt: ‘weerhield (de slag van het zwaard)’. 15297 Die... dinc: ‘het schoonste schepsel’. 15299 gramscepen: ‘(de) woede’. 15300 Daer... begrepen: ‘waarvan hij was vervuld’. 15301 cume: ‘met moeite’. 15302 pensede... gedochte: ‘vroeg zich af’. 15303-4 Weder [...] So: ‘of... of’. 15308 anscijn: ‘gezicht’. 15310 te mayert: ‘verlegen’, ‘van zijn stuk’. 15312 Alse... bem: ‘aangezien ik zo laf ben’. 15313 dar: ‘kan’, ‘durf’. 15315 wreet: ‘hardvochtig’; ongetrouwe: ‘gemeen’, ‘verraderlijk’.

[p. 481]

Destruerde scoenhede so groet⁺
Alsmen ane u sien mach al bloet.
⁺ Ic bidde u, joncfrouwe, dat gi
Vriendelike dat vergeeft mi,
Dat ic mijn swert toech op u.’
⁺ Si seide: ‘Ic vergevet u nu,⁺
Op dat gi mi uwen evelen moet
Vergeeft.’ Ende hi seit dat hijt gerne doet.
⁺ Hi bevalse Gode ende nam orlof.
Ende als hi was comen int hof,
Hi vant sijn part daer al gereit:^+
+ Brissanne haddet doen gereiden, Godweit,
Want si wiste wel dat hi ne soude daer
Niet langer bliven, daer naer⁺
Dat hi vroet was worden das
Dat hi dus bedroegen was.^+
+ Tirst dat hi op sijn part quam,
Hi reet wech drove ende gram

+ 15315

+ ende

+ ende

+ 15320

+ ende

+ 15325

+ want

+ F. 42R,a

+ 15330

+ ende

P/G

15318

u ] onder dit woord twee vlekjes.

15321	kop		Daer
	kop		Dat ic mijn swert toech op v
	Dat ] de kopiist heeft het afkortingsteken na de D (Daer) niet verwijderd.

15324	kop		Vergeeft		ende hi seit dat hijt gerne doet
	kop, cor			<>

15325	kop		Hi beualse gode		ende nam orlof
	kop, cor			<.>
	cor	ende

15328	kop		Brissanne	hadde	doen gereiden godweit
	cor	want		hadde⪕t⪖

15329	kop		Want si	wiste/n/ wel dat hi ne soude daer
	cor			wiste

15330	kop		Niet langer	/ne soude/	bliuen daer naer
	cor			-

W

15317-8 Destruerde... bloet: ‘zo'n grote schoonheid zou vernietigen (verwoesten) als men in u overduidelijk zien kan’. 15320 Vriendelike: ‘welwillend’. 15321 toech op u: ‘trok tegen u’. 15323-4 Op... Vergeeft: ‘indien u mij uw woede kwijtscheldt’, vrijer vertaald: ‘als u niet langer kwaad op mij bent’. 15325 Hi bevalse Gode: ‘hij wenste haar Gods zegen toe’; nam orlof: ‘vertrok’. 15327 al gereit: ‘helemaal klaargemaakt (gezadeld enz.)’. 15328 Godweit: ‘waarlijk’. 15330-1 daer... Dat: ‘nadat’. 15331 vroet... das: ‘te weten gekomen was’. 15333 Tirst... quam: ‘zodra hij op zijn paard zat’, vgl. MNW 3, 1718-1721. 15334 gram: ‘boos’.

[p. 482]

Ende voer pensende so sere,
Hine wiste wat doen vort mere.
⁺ Die coninc Pelles es gecomen⁺
Tote sire dochter ende hevet vernomen
Dat Lanceloet wech was doe gegaen.
⁺ Hi vantse siec ende ongedaen
Vander vresen die haer dede Lanceloet
Met dat hise woude slaen doet.⁺
Ende si telde haren vader
Hare gevarnesse algader.
Ende alse hi wiste dat ware
Van Lancelote ende van hare,
Hi deedse hoeden na dien dach⁺
Wardeliker dan hi te voren plach.
⁺ Hi was seker binnen III maenden das
Dat si met kinde worden was
Bi den fisisienen diet hem seiden
Ende si oec lyede der waerheyden.⁺
Si waeren daer af sere blide doe
Ende alle die vanden lande toe.
⁺ Alse Lanceloet danen was gesceden,

+ ende

+ 15335

+ ende

+ 15340

+ 15345

+ ende

+ 15350

+ ende

P/G

15337	kop		Die coninc pelles es		comen
	cor	ende		⪕ge⪖	comen

15348	kop		Wardelike	dan hi te voren plach
	cor		Wardelike⪕r⪖

15351	kop		Bi den	fisisiene	diet hem seiden
	cor			fisisiene<n>

15353	kop		Si waeren daer af		blide doe
	cor			→sere→

W

15335-6 Ende... mere: ‘en was zozeer in gedachten verzonken, dat (of: omdat) hij niet wist wat hij nu verder moest doen’. 15340 Hi... ongedaen: ‘hij trof haar ziek en ontdaan (overstuur) aan’. 15341 Vander... Lanceloet: ‘door de angst die L. haar aanjoeg’. 15342 Met dat: ‘toen’. 15343 telde: ‘vertelde’. 15344 Hare... algader: ‘haar hele wedervaren’. 15345 dat ware: ‘de waarheid’, ‘het fijne’. 15347 Hi... hoeden: ‘hij liet voor haar zorgen’. 15348 Wardeliker: ‘met meer eerbied’, ‘met meer zorg (genegenheid)’. 15350 met kinde worden: ‘zwanger geworden’. 15351 Bi: ‘uit de mond van’; fisisienen: ‘artsen’, ‘heelmeesters’. 15352 si... waerheyden: ‘zij vertelde zelf ook de waarheid (over haar zwangerschap)’. 15354 alle die: ‘alle inwoners’. 15355 danen was gesceden: ‘van die plaats was vertrokken’.

[p. 483]

Hi reet dien dach met droefheden
Ende vragede om niemare⁺
Van Lyonele harentare.
⁺ Hi sach enen casteel in die vart
Ende hi reet daer wart.
⁺ Daer seide hem een ridder tien tiden:
‘Haer ridder, gine moeget hier niet liden,⁺
Gine wilt joesteren jegen mi.’
⁺ Lanceloet pensede so sere dat hi
Niet ne verstont sine wort
Ende reet op die brugge vort.
⁺ Hi bleef in sijn gepens emmertoe⁺
Ende die ridder staken soe
Dat hi moeste vallen averacht
Uut sinen gereide in die gracht.
⁺ IV knapen die waren
Op die loedse riepen sonder sparen:⁺
‘Way, her ridder, gi moeget baden daer!’

+ 15355

+ ende

+ al

+ 15360

+ ende

+ ende

+ 15365

+ ende

+ 15370

P/G

15356	kop		Hi reet dien	| n | ach | t | met droefheden
	cor			⪕d⪖ach

15358	kop		/Om/ lyonele	harenta÷l÷e
	kop			harenta<r>e
	cor		←van←

15361	kop		Daer seide hem een ridder tien	tide
	cor	al		tide<n>

15362	kop		Her| e | ridder gine moeget hier niet liden
	cor		H⪕a⪖er

15373	kop			Ay her| e | ridder gi moeget baden daer
	cor		←w←	Ay her

W

15358 harentare: ‘overal’. 15359 in die vart: ‘op zijn weg’. 15362 Haer: ‘heer’, vgl. Van Loey ii, par. 44; liden: ‘passeren’. 15363 Gine... mi: ‘tenzij u tegen mij wilt vechten met de lans’. 15364 pensede so sere: ‘was zozeer in gedachten verzonken’. 15366 reet... vort: ‘reed verder, de brug op’; hoogstwaarschijnlijk gaat het hier om de (ophaal)brug van het kasteel. 15367 in... emmertoe: ‘de hele tijd in zijn gepeins verzonken’. 15369 averacht: ‘hals over kop’, ‘ondersteboven’. 15370 gereide: ‘zadel’. 15372 Op die loedse: ‘op de bovenverdieping (van het poortgebouw), zie MNW 4, 757 bij a. 15373 Way: ‘oei’ (vormvariant van wa).

T

15359-60 Het Ofr. (M iv, lxxix, 5) geeft hier wat tijd en plaats betreft meer details: ‘Quant il ot erré dusqu'aprés vespres, il resgarda devant lui et vit en .I. montaigne .I. molt bel chastel; il torne cele part, car il ert tans de herbergier’ (vgl. S v, 112/35-38). Vgl. Besamusca 1991, p. 91-95.

[p. 484]

Ende die ridder nam sijn part daer naer
Ende voret binnen dier porten doe
Ende men sloet die porte toe.
⁺ Alse Lanceloet dat sach,⁺
Dat hi int water gevallen lach
Ende hi begonste te sinken thanden,
Doe gegreep hi met beiden handen
Enen boem daer hi hem helt an,
⁺ Dat hi te lande quam dan.^+
+ Die vanden castele spraken heme toe
Dat hi elre sochte herberge doe.
⁺ ‘Gine moeget hier niet in,’ seiden si,
‘Mar quaemdi hier morgen ende wi
Enichgen ridder die visscer es⁺
Ontfaen moegen, des sijt gewes,
Wi sullen u ontfaen gerne.’
⁺ Lanceloet wart van haren sceme
Drove ende gram als hijt hort⁺
Ende hi vragede hem lieden vort:⁺

+ ende

+ 15375

+ also

+ 15380

+ ende

+ want

+ 15385

+ ende

+ F. 42R,b

+ 15390

P/G

15375	kop	Ende voret	| i | /n/	die	porte	doe
	cor		→binnen→	die⪕r⪖	porte<n>
	binnen ] na dit woord een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. vs. 15436 (kolom b).

15379	kop	Ende		begonste		sinken thanden
	cor		⪕hi⪖		⪕te⪖

15386	kop	Mar quaemdi hier morgen		ende wi
	(kop), cor		<.>

15389	kop	Wi | e | sullen v ontfaen gerne
	cor	Wi

15392

Ende hi ] extra ruimte tussen deze woorden vanwege een gat in het perkament.

W

15374 sijn: nl. Lanceloets (paard). 15375 Ende... doe: ‘en leidde het vervolgens de poort binnen’. 15380 gegreep: ‘pakte... beet’, ‘greep... vast’. 15381 daer... an: ‘waar hij zich aan vasthield’. 15382 Dat: ‘zodat’; te lande: ‘op het droge’. 15383 heme: ‘hem’ (vgl. Van Loey I, par. 28 voor deze variant van hem). 15384 elre: ‘elders’; herberge: ‘onderdak’, ‘een plaats om te overnachten’. 15390 scerne: ‘spot’. 15391 hort: ‘hoorde’, presens historicum (waarschijnlijk omwille van het rijm), vgl. Stoett, par. 244. 15392 hem lieden: ‘hun’; vort: ‘daarna’.

T

15387 Het is duidelijk dat het voor een ridder beledigend is wanneer hij als een visscer beschouwd en behandeld wordt. Vissers behoorden, net als boeren, tot de derde stand, waarop de ridders gewoonlijk neerkeken. De woorden van de bewoners van het kasteel zijn dan ook spottend en beledigend bedoeld.

[p. 485]

‘Weetti van minen perde iet?’
⁺ ‘Wine weten van uwen perde niet,’
Seiden si, ‘mar hier binnen es
Tpart dat gi verlort, sijt seker des.
Ende die u een part geven sal,⁺
Moete Gudsat hebben over al,
Want men mochtet niet lichte nu
Weers bestaeden dan ane u.’
⁺ Als hijt horde, wart hi drover van desen
Dan hi te voren hadde gewesen.^+
+ Hi ginc sitten onder den casteel
In een dal bat of een deel,
Bi ener fonteine, daer tien stonden
IV bome omtrent stonden.
⁺ Hi sat toter nacht daer drove ende gram.^+
+ Alse die mane op was hi vernam
III ridders gewapent inden pleine
Comen, die beetten ter fonteine.
Si ontwapenden hem daer naer
Ende gingen sitten int gras daer.⁺

+ mer

+ 15395

+ ende

+ 15400

+ ende

+ ende

+ 15405

+ ende

+ 15410

P/G

15395	kop	Seiden si		mar hier binnen es
	(kop), cor		<.>

15397

die ] de stok van de d is vervaagd.

15399	kop	Want men	mochte	niet lichte nv
	cor		mochte⪕t⪖
	nu ] na dit woord een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. de leesaanwijzing voor vs. 15459 (kolom c).

15405	kop	J[ n ] ene	fonteine daer tien stonden
	cor	←b←J ene⪕r⪖
	Bi ] voor de B (hs b) een vlek.

15406	kop	.iiij.	bo{r}ne omtrent stonden
	cor		bo<m>e
	bome ] de corrector radeerde alleen het onderste deel van de r van borne weg, zodat er een vertikaal streepje overbleef, dat in de redactie van de corrector als de linkerpoot van de m fungeert.

15411	kop	/Die/	ontwapenden hem daer naer
	cor	←si←

W

15397 die: ‘wie’, ‘degene die’. 15398 Moete... al: ‘moge geheel en al vervloekt zijn’. 15399 niet lichte: ‘niet zo makkelijk’. 15400 Weers bestaeden: ‘slechter besteden’. 15403 onder: ‘op een plaats die lager lag dan’, vgl. T bij vs. 15359-60. 15404 bat... deel: ‘wat verderop’. 15405 fonteine: ‘bron’. 15409 inden pleine: ‘op het (gras)veld (bij de bron)’. 15410 beetten: ‘afstegen’. 15411 ontwapenden hem: ‘ontdeden zich van hun wapenrusting’.

[p. 486]

⁺ Daer na quamen IV cnapen mede,
Die daer brochten tier stede
Die joncfrouwe die Lancelote genas
Vanden venine als hi siec was
Ter fonteinen daer te voren,⁺
Alse gi hier te voren mocht horen.
Si weende ende riep sonder sparen
Dat si dieve ende verraders waren.
⁺ Alse Lanceloet hadde versien
Hare wenen, hi was drove vandien:^+
+ Hine hadde an en geen wijf minne,
Sonder an die coninginne,
Also groet geleit als an hare.
⁺ Hi was op gestaen wel nare,
Mar dat hi ontbeiden woude totien⁺
Dat hi mochte wat si doen souden sien.
⁺ Alse si geheet was na desen
Hietse die ridder wellecome wesen.
⁺ Si antworde doe tien stonden:
‘Ende gi qualiken gevonden,⁺
Alse ridders dieve ende ongetrouwe!’

+ ende

+ 15415

+ ende

+ 15420

+ want

+ ende

+ 15425

+ ende

+ ende

+ 15430

P/G

15417	kop	Ter fonteinen		daer te voren
	kop, (cor)		<.>

15419

sparen ] na dit woord een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. de leesaanwijzing voor vs. 15479 (kolom c).

15422	kop	Hare wenen		hi was droue vandien
	kop, (cor)		<.>

15428	kop	Dat hi mochte wat si doen	| w | ouden sien
	cor		⪕s⪖ouden

15432	kop	Ende gi	qualike	vonden
	cor		qualike<n> →ge→	vonden

W

15413 cnapen: ‘schildknapen’. 15416 venine: ‘vergif’, ‘vergiftiging’. 15420 dieve: ‘dieven’, schurken’. 15421-2 hadde... wenen: ‘haar had zien huilen’. 15423-5 Hine... hare: ‘hij had voor geen enkele vrouw, behalve voor de koningin, zoveel liefde opgevat als voor haar’. 15426 wel nare: ‘bijna’. 15427 Mar dat: ‘maar’, vgl. MNW 4, 999-1000; ontbeiden: ‘afwachten’. 15428 sien: te verbinden met hi mochte.

15430 Hietse: ‘heette haar’. 15432 Ende... gevonden: met deze ellips reageert de jonkvrouwe op vs. 15430: ‘en u helaas ontmoet’. 15433 Alse... ongetrouwe: ‘als laaghartige en trouweloze ridders’, vgl. voor dief als bijv. nw. MNW 2, 154.

T

15415-8 Zie voor Lanceloets vergiftiging en zijn genezing door de jonkvrouwe vs. 11889-13106. De terugverwijzing in vs. 15418 ontbreekt in het Ofr. (M iv, lxxix, 7; S v, 113/30). Vgl. voor horen T bij vs. 12532.

[p. 487]

‘Gi segt uwen wille, vrouwe,’
Seiden si, ‘wine sijn gene dieve
Noch ongetrouwe doer iemans lieve.’
Die joncfrouwe antworde: ‘Gi sijt!^+
+ Hoe mochti teneger tijt
Meerre diefte doen ende ontrouwe
Dan hant te slaen an ene joncfrouwe
Daer si es bedect tere steden
Ende haers ondancs met u leeden?⁺
Dat hebbedi ane mi gedaen, bedi
Gi naemt in mijns broeder huus mi
Ende leidt mi sonder sijn weten met u.
Ende waendi, om dat gi mi hebt nu
Tuwart in uwe macht al,⁺
Dat ic u te meer daer bi minnen sal?
Ay, sekerlike nenic niet!
Ic hadde liever, wat mijns gesciet,

+ 15435

+ want

+ 15440

+ 15445

P/G

15439	kop	Meerre diefte doen ende	on | ge | trouwe
	cor		ontrouwe

15440	kop	Dan hant		slaen an ene ioncfrouwe
	cor		⪕te⪖

15442	kop	Ende haers ondancs	/en wech/	leeden
	cor		⪕met v⪖

W

15434 Gi... wille: ‘u zegt maar wat u wilt’. 15436 doer iemans lieve: ‘omwille van iemand (wie dan ook)’, ‘omdat iemand het zegt (?)’, vgl. MNW 4, 574. 15437 Gi sijt: ‘u bent dat wel (degelijk)’. 15439 Meerre... ontrouwe: ‘een ernstiger misdaad en grotere trouweloosheid (verraad) plegen’. 15441 bedect: ‘beschermd’, ‘in bescherming’. Het MNW noemt deze betekenis niet s.v. bedect (MNW 1, 620), vgl. echter MNW 2, 108 (s.v. decken). 15442 Ende... leeden: ‘en (een jonkvrouwe) tegen haar wil met u mee te voeren’. 15443 ane: ‘met’. 15446 Ende waendi: ‘denkt u soms’. 15447 Tuwart: ‘bij u’. 15450 wat mijns gesciet: ‘wat er ook met mij moge gebeuren’.

T

15450-1 Op ontvoering en verkrachting stond in het middeleeuwse Vlaamse strafrecht de doodstraf door onthoofding. Sporadisch vindt men ook ‘slepen en hangen’ als wijze om de doodstraf vanwege deze misdrijven te voltrekken. Deze straf houdt in dat de veroordeelde door paarden over de grond naar de galg wordt gesleept. Het is mogelijk dat de jonkvrouwe met haar dreigement doelt op een dergelijke bestraffing van haar ontvoerders. Vgl. Van Caenegem 1954, p. 97-104 en p. 162; Sibilla (ed.-Besamusca/Kuiper/Resoort 1988), r. 215, r. 510-524 en het commentaar op p. 91; MNW 7, 1266 en het Ofr. waar de jonkvrouwe wenst: ‘que vos fussiez trainez a la queue de mon roncin’ (M iv, lxxix, 8; S v, 114/4-5).

[p. 488]

Datmen u sleepte met parden:^+
+ Ic souder sere af onwarden⁺
Woudic laeten lude ocht stille
Doer so onwaerts ridders wille,
Ende so gelovichs alse gi sijt,
Den besten man die nu ter tijt
Leeft ende die beste vander werelt es,⁺
Dienic minne, sijt seker des.’
⁺ Doe antworde een ridder te desen:
‘Joncfrouwe, dat ne mach niet wesen,
Dattie beste ridder van erderike
Ende die beste man des gelike
Sine minne an u hadde geset,⁺
Want hi mochtse bestaeden bet.’
⁺ Si antworde: ‘Ic weet wel dat hi
Sine minne hout wel bestaedt ane mi.
Hi mint mi ende minnen sal
Also lange als ic leve, sijn leven al.⁺
Ende ic sal hem so getrouwe wesen
Dat hem nemmermee man na desen
Dat hi sijn geselle es sal beromen.
Ende al woudic mi selven verdomen
Ende doen so groete ongetrouhede⁺
Dat ic enen andren minnen woude sine stede,

+ F. 42R,c

+ want

+ 15450

+ 15455

+ ende

+ 15460

+ ende

+ 15465

+ 15470

P/G

15474	kop	Dat ic		andren	min[ de ]	/in/	sine stede
	cor		⪕.i.⪖		min⪕nen⪖	→woude→
	enen ] hs .i.
	minnen ] de corrector streept na dit woord ten onrechte in door. Het is mogelijk dat hij zijn vergissing rechtzette door in na woude toe te voegen; het woord in zou dan bij het bijsnijden van de bladen weggevallen zijn.

W

15451 Datmen... parden: ‘dat men u met paarden over de grond sleepte’, zie T. 15452 Ic... onwarden: ‘ik zou er zeer veel achting door verliezen’, ‘ik zou mij zeer blameren’, vgl. MNW 5, 1560 bij II, 1. 15453 Woudic... stille: ‘indien ik op de een of andere manier (de beste ridder, vgl. vs. 15456-7) zou laten vallen’. 15454-5 Doer... sijt: ‘omwille van een zo onwaardige ridder en een zo laffe (ridder) als u bent’. 15458 Dienic... des: dit vers ontbreekt in J. Jonckbloet herstelt deze omissie in zijn Collatie, zie J, dl. i, p. 322. 15462 des gelike: ‘eveneens’. 15463 geset: ‘geschonken’. 15464 bestaeden bet: ‘beter besteden’, ‘aan een betere vrouw schenken’, vgl. MNW 1, 1094 bij 8. 15466 hout: ‘acht’. 15467 ende minnen sal: ‘en (hij) zal (mij) liefhebben’. 15470-1 Dat... beromen: ‘dat geen man zich er ooit op zal (kunnen) beroemen dat hij zijn medeminnaar is’. 15472 mi... verdomen: ‘mij zelf verdoemen’, ‘mij zelf verlagen’, vgl. MNW 8, 1612-13 bij 4. 15474 sine stede: lees in sine stede (zie P/G): ‘in zijn plaats’.

[p. 489]

Also quaden ridder alse gi sijt
Ne woudic minnen te gere tijt.’
⁺ Die ridder vragede al gram hare
Wie die goede ridder ware.^+
+ Si seide: ‘Het en es niet getame
Datmen vor u nome sinen name,
Al sulc man alse gi sijt nu.
Nochtan om te vervarne u
Sal ic u seggen wie hi es:⁺
Hets mijn here Lanceloet, sijt seker des.
Hets die ghene dien ghi nu ten tiden
Sinen slach niet sout durren ontbiden
Om dat conincrike van Logres.’
Doe sprac die een: ‘Swiget ons des.⁺
Ter quader tijt moetti sekerlike
Die beste ridder sijn van erderike.
Hoe mochte dit waer sijn algader,
Want hi hadde tenen vader
Den quaetsten ende den faelgiersten coninc⁺
Die noit crone droech iewerinc,

+ ende

+ 15475

+ ende

+ 15480

+ 15485

+ 15490

P/G

15480	kop	Datmen vor v	nome/n/	sine	name
	(kop), cor			sine<n>
	cor		nome

15481	kop	Al | s | sulc man alse gi sijt nv
	cor	Al

15482	kop	Nochtan om te	ver | swaer | ne v
	cor		ver⪕var⪖ne

15485	kop	Hets die ghene dien ghi nv	t | i | en tiden
	cor		ten

15494

iewerinc ] hs iewe rinc ; extra ruimte tussen deze woorddelen vanwege een gat in het perkament.

W

15475 Also... ridder: ‘een zo slechte (verdorven) ridder’. 15477 al gram: ‘woedend’. 15479 getame: ‘gepast’. 15482 om... u: ‘om u angst aan te jagen’. 15485-6 Hets... ontbiden: ‘hij is degene van wie u de (zijn) slag niet zou durven afwachten’. 15487 Om: ‘in ruil voor’. 15488 Swiget ons des: ‘zwijg daarover (over L.) tegenover ons’. 15489-90 Ter... sijn: ‘volstrekt ten onrechte zou hij de beste ridder zijn’, vgl. MNW 6, 813 en het Ofr.: ‘A mal eur’ (M iv, lxxix, 9; S v, 114/24). 15493 faelgiersten: ‘meest tekortschietende’. 15494 iewerinc: ‘ergens’.

T

15492-500 Zie T bij vs. 11379-83 voor Lanceloets vader, koning Ban. De hier optredende neef van Claudas speelt in het verhaal verder geen rol.

[p. 490]

Want int inde van sinen live
Toendi wel dat hi was keytive,
Daren ontherfde die coninc Claudas,
Die mire moyen kint was,^+
+ So dat hi van vresen moeste vlien
Ende van rouwen sterven totien.
Daer ombe seggic dese dinc,
Dat noit ne quam van so quaden coninc
Die beste ridder van erderike.’⁺
‘Ay, quaet ridder,’ seit soe, ‘sekerlike,
Haddi hier geweest sonder waen,
Dit ne ware uut uwen monde niet gegaen:
⁺ Gine haddet niet durren bringen vort
Om al dat Arture toe behort.’⁺
‘Joncfrouwe,’ seit hi, ‘uwen wille
Suldi seggen lude ende stille
Ende ic salre gerne toe hoeren.
⁺ Om ene dinc biddic u voren,⁺
Dat is dat gi minen wille doet nu ter tijt⁺

+ 15495

+ al

+ 15500

+ want

+ 15505

+ mer

+ F. 42V,a

+ 15510

P/G

15495	int inde ] hs int tinde ; evidente verschrijving van de kopiist.
	sinen live ] extra ruimte tussen deze woorden vanwege een gat in het perkament (vgl. vs. 15494).

15497	kop		Da | tt | en ontherfde die coninc claudas
	cor		Da⪕r⪖en
	die ] voor en over de d een vlek.

15499

al ] voor deze leesaanwijzing een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. vs. 15439 (kolom b).

15511	kop		Ende ic	sal	gerne toe hoeren
	cor			sal→re→

15512

biddic ] hs bicdic ; evidente verschrijving van de kopiist.

15513	kop		Dat gi minen wille doet nv ter tijt
	cor	←dat is←

W

15495 live: ‘leven’. 15496 keytive: ‘rampzalig’, ‘ellendig’. 15497 Daren... Claudas: ‘toen koning Claudas hem van zijn land beroofde’. Zie voor de h in ontherfde Van Loey ii, par. 113. 15498 mire moyen kint: ‘mijn tantes kind (dus: mijn neef)’. 15500 totien: ‘daarbij’, ‘bovendien’. 15502 quam van: ‘voortkwam uit’. 15504 soe: ‘zij’ (de corrector wijzigt deze Vlaamse vormvariant (vgl. Van Loey i, par. 28) doorgaans in si. 15507 bringen vort: ‘zeggen’, ‘uitspreken’. 15509 uwen wille: ‘wat u (maar) wilt’. 15510 lude ende stille: ‘op alle manieren’, ‘zoals u maar wilt’. 15512 voren: ‘vooraf’. 15513 minen wille doet: ‘mij ter wille bent’, ‘geslachtsgemeenschap met mij hebt’.

[p. 491]

Goedertierlike ende gi niet ne sijt
Soe dorper ende soe onsoete
Dat ict met crachte doen moete,
Want ic soude u wanconnen des.
⁺ Ic sie wel hoet gescepen es:⁺
Gi moet doen, wat soes gesciet,
Gine moeget niet weren, als gi wel siet.’
⁺ ‘Zo verdronkic mi liever nu ter ure
Eer ic onteert warde tenichger ure,
⁺ Eer ic onteert warde tenichger tijt⁺
Van so quaden man alse gi sijt,
Want weers ne mochtic doen niet.’
⁺ Mettien hi die ridders gebiet
Ende den sciltknechten metter vart
Dat si trecken achterwart.⁺
Hi wille allene bliven met hare,
Want hi waende wel daer nare

+ want

+ 15515

+ .

+ ende

+ 15520

+ ende

+ 15525

P/G

15516	kop		Dat ict met	crachte/n/ doen moete
	cor			crachte

15518

want ] hs wat ; evidente verschrijving van de corrector.

15521	kop		Verdronkic mi lieuer nv ter vre
	cor	. ←zo←

15522	kop		Eer ic onteert	w÷o÷rde tenichger vre
	kop, cor			w<a>rde
	warde ] de kopiist of de corrector heeft de o van worde in een a veranderd door een horizontaal streepje te zetten in het midden van de letter.

15527	kop		Ende den	sciltknech	metter vart
	cor			sciltknech→ten→

15530	kop		Als hi	waen | t | wel daer nare
	cor			waen⪕de⪖

W

15514 Goedertierlike: ‘welwillend’, ‘goedschiks’. 15515 dorper: ‘onbeleefd’; onsoete: ‘onvriendelijk’, ‘vervelend’. 15516 met crachte: ‘met geweld’, ‘kwaadschiks’. 15517 wanconnen des: ‘dat kwalijk nemen’. 15518 hoet gescepen es: ‘hoe de zaken liggen’, ‘hoe het er voor staat’. 15519 moet: ‘moet het’; wat soes gesciet: ‘wat er ook gebeurt’. 15520 weren: ‘verhinderen’. 15521-4 So... sijt: vanwege de herhaling van het rijmwoord ure in vs. 15521-2 en de verdubbeling in vs. 15522 en vs. 15523 is er aanleiding te veronderstellen dat deze passage corrupt is. Het Ofr. luidt: ‘Fi, fait ele, par male aventure ainz fusse je arse ou noïe que je par si mauvais home fusse honnie’ (M iv, lxxix, 9 en M ix, p. 366; S v, 114/38-39). 15523 warde: op grond van warde in vs. 15522 is gekozen voor deze vorm (in plaats van werde). 15525 weers: ‘iets ergers’. 15528 si... achterwart: ‘zij zich terugtrekken’. 15530 waende: ‘was van plan’.

[p. 492]

Sinen wille vordren sonder waen.
⁺ Als si en wech waren gegaen,
Hi leide die joncfrouwe daer neder,⁺
Die sere worstelde daer weder.
⁺ Hi seide hare dat hi hadde gehacht
Dat hi hare doen soude cracht
Ne daede si niet goedertierlike
Al sinen wille geheellike.^+
+ Doe riep si met ere stemmen groet:
‘Ay, lieve vrient Lanceloet,
Twi ne siedi niet hier tehanden
Om mi te wrekene vander scanden
Die mi dese dief wille doen!’⁺
Si ware hem gerne ontfloen
Ende weerde hare al dat si mochte.
Hi persetse herde onsochte.
⁺ Hi hadse onder hem ter erde,
Dat hare sere verswerde.^+
+ Si riep lude: ‘Lieve vrient Lanceloet,
Ic bem in so groter noet,

+ ende

+ 15530

+ ende

+ 15535

+ ende

+ 15540

+ ende

+ 15545

+ ende

P/G

15532	kop		Als	| h | i en wech	ware	gegaen
	cor	ende		⪕s⪖i	ware<n>

15337

Ne daede ] hs Nedaede

15538

Al sinen ] hs Alsinen

15540	kop
	cor		↓ay lieue vrient lanceloet↓

15541	kop		Twi ne siedi niet hier	| ten | handen
	cor			→te→ handen
	tehanden ] na te een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. vs. 15600 (kolom b).

15546	kop		Hi	persese	herde onsochte
	cor			perse⪕t⪖se

W

15531 Sinen wille vordren: ‘zijn begeerte te bevredigen’, ‘geslachtsgemeenschap met haar te hebben’, vgl. MNW 9, 918 bij 3. 15534 worstelde [...] weder: ‘tegenstribbelde’. 15535 hadde gehacht: ‘erop gerekend had’, vgl. Van Loey ii, par. 113. 15536 Dat... cracht: ‘dat hij haar zou verkrachten’. 15537-8 Ne... geheellike: ‘als zij hem niet goedschiks volledig ter wille was’. 15539 met... groet: ‘met luide stem’. 15541 Twi: ‘waarom’; tehanden: ‘nu’. 15544 ontfloen: ‘ontsnapt’. 15545 weerde... mochte: ‘stribbelde zo goed zij kon tegen’. 15546 Hi... onsochte: ‘hij drukte haar zeer hardhandig neer (tegen de grond)’. 15548 verswerde: ‘hinderde’.

[p. 493]

Die doet sal mi te lange merren,
Dat doet mi over sere vererren.’
⁺ Lanceloet hadde al gesien ende gehort⁺
Ende verstaen alle die wort.
⁺ Hi stont op scire, want hem dochte
Dat hi wel te lange merren mochte.
⁺ Hi sprac te hare wart:
‘Ic bem bi u, sijt onvervart.^+
+ So wee dien riddre dat hi u
So drove heeft gemaect nu.
Hi salre om sterven sonder waen!’
Ende hi ginc te hem wart saen.
⁺ Als hine sach comen hi was in vresen⁺
Vander doet ende riep hulpe na desen.
Lanceloet seide tot hem doe:
‘Daer ne helpt geen helpe roepen toe.
Gi moet sterven ende hets wel recht,
Die jegen die joncfrouwe dus vecht⁺
Om te vercraghtene hare.’

+ .

+ 15550

+ ende

+ ende

+ 15555

+ ende

+ ende

+ 15560

+ 15565

P/G

15552	kop		Dat doet		ouer sere vererren
	cor			⪕mi⪖

15556

Dat ] hs D at ; extra ruimte tussen deze woorddelen vanwege een gat in het perkament.

15557	kop		Hi sprac te hare	[ si riep te hem ]	wart
	cor	ende		-
	Hi sprac ] extra ruimte tussen deze woorden vanwege een gat in het perkament (vgl. vs. 15556).

15566	kop		Daer ne	help	geen helpe roepen toe
	cor			help⪕t⪖

15569	kop		Om te	vercr[ ie ]ghene	hare
	cor			vercr⪕a⪖gh⪕t⪖ene

W

15551 merren: ‘uitblijven’. 15552 Dat... vererren: ‘dat maakt mij buitengewoon kwaad’. De betekenis ‘verdrietig stemmen’ of ‘wanhopig maken’ voor doen vererren, die men op grond van de context hier zou veronderstellen, wordt in het MNW (8, 1711-13) niet vermeld. 15553 al: ‘alles’. 15555 scire: ‘onmiddellijk’, ‘snel’. 15556 merren: ‘afwachten’, ‘talmen’. 15558 sijt onvervart: ‘wees (maar) niet bang’.

15563-4 in... doet: ‘bang voor de dood’, ‘doodsbang’. 15567 recht: ‘terecht’, ‘juist’. 15568-9 Die... hare: bijstelling bij Gi, vs. 15567.

T

15551-2 Terwijl de jonkvrouwe in de vertaling klaagt dat de dood voor haar te lang uitblijft, zegt zij in het Ofr. dat Lanceloet te lang op zich laat wachten: ‘Ha, Lanceloz, biaux douz amis, li vostre secors me tardera moult, ce m'est avis’ (M iv, lxxix, 10; S v, 115/7-8).

[p. 494]

Lanceloet hief dat swert daer nare.
Ende die ander woude vlien,
Mar dat ne mochte hem niet gescien:
⁺ Hi sloech hem die slinke scoudre af⁺
Met enen slage dien hi hem gaf.^+
+ Doe viel hi ter doet gewont.
⁺ Dandre II wouden hem helpen tier stont.
Die sloech hi doet al sonder sparen,
Also alsi ontwapent waren.^+
+ Die sciltknechte vlouwen metter vart.
Ende Lanceloet nam dat beste part
Ende quam toter joncfrouwen thant,
Die hi sere gescoffiert vant.

+ want

+ 15570

+ F. 42V,b

+ ende

+ ende

+ 15575

+ ende

P/G

15575

gewont ] na dit woord een gaatje in het perkament.

15576	kop		Dandre		wouden hem helpen tier stont
	cor	ende		⪕.ii.⪖

15577	kop		Die | n | sloech hi doet al sonder sparen
	cor		Die
	al ] na de l een vlekje.

15579	kop		Die	/andre/	vlouwen metter vart
	cor	ende		→sciltknechte→
	sciltknechte ] na dit woord een punt van de corrector, waarschijnlijk bedoeld als versscheiding t.o.v. vs. 15638 (kolom c). Het is ook denkbaar dat de punt hier als afkortingsteken fungeert.

W

15571 vlien: ‘vluchten’. 15572 gescien: ‘gelukken’. 15573 slinke: ‘linker’. 15578 Also... waren: ‘ongewapend als zij waren’. 15579 vlouwen: ‘vluchtten’. 15582 gescoffiert: ‘ontdaan’, ‘van haar stuk’.

T

15576-9 De scheiding tussen de ridders (die door Lanceloet gedood werden) en de sciltknechte (die vluchtten) ontbreekt in het Ofr.: ‘Et li autre acourent por lui aidier et Lanceloz lor laisse corre, l'espee traite, si en occist .III. tantost a ce qu'il les troeve desarmez; et li autre tornent an fuie a ce qu'il ont paor de morir et s'an vont plus que le pas vers la montaingne’ (M iv, lxxix, 11; S v, 115/21-24). Mogelijk is hier sprake van retouchering. Het doden van de ongewapende ridders is nog te verdedigen vanuit de ontvoering en aanranding die zij (helpen te) plegen. De sciltknechten zijn wat dit betreft minder schuldig dan hun meesters. Het Mnl. zegt dan duidelijker dan het Ofr. dat zij door Lanceloet niet gedood worden. Vgl. Besamusca 1991, p. 106-111. 15582 De jonkvrouwe is helemaal van haar stuk. In het Ofr. (M iv, lxxix, 11) wordt als reden hiervoor Lanceloets plotselinge verschijning genoemd: ‘puis vient a la damoisele qui ert toute esbahie dont Lanceloz pooit venir’ (vgl. S v, 115/25-26).

[p. 495]

Ende si seide: ‘Here, siedi⁺
Lanceloet, die bescudt hebt mi?’
Hi seide: ‘Jay ic,’ ende dede also houde
Sinen helm af, dat sine kinnen soude.
⁺ Als sine kinde, si was van desen
Also blide als ieman mochte wesen.⁺
Si vrageden hoe hi quam daer
Ende hi telledet hare daer naer:
Hoe hi sijn part verloes int gewat
Ende hi niet ne mochte om dat

+ 15580

+ ende

+ 15585

P/G

15587

kinde ] boven de n een inktvlekje.

15589-90

Si... naer ] de kopiist heeft dit verspaar tweemaal opgeschreven. De corrector heeft in beide versparen, die onderlinge verschillen vertonen, ingegrepen:

15589a	kop		Si	vragede	hoe hi quam daer^+
	cor	.		vragede<n>

15590a	kop		Ende	÷si÷	tellede	h | em | daer naer^+
	cor			<h>⪕i⪖		h<ar>
	hi ] de corrector verandert si in een h door de stok van de lange s bovenaan recht te verlengen en door de i te verlengen tot de j-achtige rechterpoot van een h. Vervolgens voegt hij een i toe.

15589b	kop		Si	vragede	hoe hi quam daer^+
	cor			vragede<n>

15590b	kop		Ende hi	tellede	hare daer naer^+
	cor			tellede⪕t⪖
	Naar alle waarschijnlijkheid ontdekte de kopiist dat hij in 15590a een tweetal fouten gemaakt had en wilde hij dit vers opnieuw opschrijven. Om een weesrijm te vermijden herhaalde hij ook 15589a. Hoewel hij de vs. 15589a-15590a niet doorstreepte, is duidelijk dat 15589b en 15590b de verbeterde versie van de kopiist geven. Ook de corrector streept - om onduidelijke redenen (vgl. Gerritsen 1976, p. 45) - niet een van beide versparen door. Hij brengt in beide correcties aan, waarbij een verschil tussen 15590a en 15590b ontstaat (telledet). Ook bij de corrector lijkt de b-versie van 15589-90 de meest juiste. Zij wordt dan ook in de leestekst opgenomen.

+ F. 42V,b,16

+ F. 42V,b,17

+ F. 42V,b,18

+ F. 42V,b,19

W

15583 siedi: ‘zijt gij’, ‘bent u’. 15584 bescudt: ‘beschermd’, ‘gered’. 15586 dat: ‘opdat’; kinnen: ‘herkennen’. 15590 telledet: ‘vertelde het’. 15591 int gewat: ‘bij de plaats waar men het water oversteekt’, vgl. MNW 2, 1870 bij 2. Volgens vs. 15366 is Lanceloet bij een brug door een ridder van zijn paard in het water gestoten. In het Ofr. wordt de plaats waar Lanceloet zijn paard kwijtraakte in dit verslag niet vermeld (M iv, lxxix, 12; S v, 115/31).

T

15587-8 In het Ofr. toont de jonkvrouwe haar blijdschap door Lanceloet om de hals te vliegen, zie M iv, lxxix, 12; S v, 115/28-30. 15591-4 Zie vs. 15359-407.

[p. 496]

In dien casteel comen. ‘Ende ic ginc mi⁺
Onder dien boem sitten daer bi.’
⁺ ‘Here’, seit si, ‘ic wane wel weten die warheden:
Dat gine aet gistren noch heden.’
⁺ Hi seide: ‘Gi segt waer daer an.’
Si seide: ‘Laet ons op sitten dan⁺
Ende tote ere mire nichten varen,
Die hier bi woent: wi sullen tuwaren
Daer wel tegemake moegen sijn.’
⁺ Hi seide: ‘Hets wel die wille mijn.’
Si saeten op ende reden⁺

+ 15590

+ .

+ .

+ 15595

+ ende

+ 15600

P/G

15593	kop		| On | de | r |	dien casteel comen ende		mi
	cor		←Jn← /de<n>/		→ic ginc→
	cor		-
	In ] waarschijnlijk heeft de corrector in eerste instantie gedacht een deel van Onder (namelijk de) te kunnen handhaven: hij expungeerde On en r en voegde een n toe. Vervolgens zag hij dat de niet nodig was (vanwege dien) en streepte hij het hele woord door.
	ginc ] na dit woord een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. vs. 15655 (kolom c).

15594

sitten ] over si een vlek.

15595	kop		Here seit si . ic wane wel weten
	cor	.		<die warheden>
	wane ] na de e een inktvlekje.
	die warheden ] Vanwege ruimtegebrek is den omlijnd op de volgende regel onder die war afgeschreven.

15597

segt ] onder de e een vlekje.

15598	kop		| H | i seide laet ons op sitten dan
	cor		←s←i

15601	kop		Daer wel tegemake	moe [ ste ]	sijn
	cor			moe⪕gen⪖

W

15593-4 mi [...] sitten: lees mi [...] setten. sitten is geen wederkerend werkwoord (zie MNW 7, 1171-7). Waarschijnlijk is de constructie mi sitten hier een gevolg van vermenging met het wederkerende hem setten (zie MNW 7, 1018-9). De betekenis is ‘mij... zetten’, ‘mij... opstellen’. 15594 daer bi: ‘daarom’. 15598 op sitten: ‘te paard stijgen’.

T

15603-6 Het Ofr. (M iv, lxxix, 13) geeft een gedetailleerder verslag van de tocht naar en de aankomst bij de woning van de nicht van de jonkvrouwe: ‘Quant il sont monté, si tornent a destre del chemin et vont tant qu'il viennent a l'entree d'un petit boschet, si voient illuec une maison batillie close de fossez et troevent le pont levé. La damoisele huche le portier et cil qui bien le connoissoit ist fors em braies et an chemise, si avale le pont.’ (vgl. S v, 115/39 - 116/1) Vgl. ook Besamusca 1991, p. 91-95.

[p. 497]

Totien dat si quamen ter steden
Daer hem die joncfrouwe af behiet.
⁺ Tirst dat si den portwardere siet
Heet si hem dat hi thant wecke
Haerre nichten ende hare ontecke⁺
Dat si heeft gebracht daer binnen
Enen ridder; als sine sal kinnen
Dat sijs herde blide sal wesen.
⁺ Die portier dede na desen
Also alse die joncfrouwe geboet.^+
+ Si beette int hof ende Lanceloet.
Onlange daer na quamen bede
Die here entie vrouwe gerede
Met groten lichte jegen hem daer
Ende deden hem grote feeste daer naer.^+
+ Die joncfrouwe seide na desen
Tot hare nichten: ‘Laet mi wesen
Ende maect dien ridder feeste nu
Dien ic hier bringe, des biddic u,
Want betren man dan hi es⁺
Ne mochtise niet doen, sijt seker des.’
‘Wie es hi dan?’ seit si. Dander sprac:
‘Hets mijn here Lanceloet van Lac.’

+ ende

+ 15605

+ ende

+ 15610

+ .

+ 15615

+ ende

+ 15620

P/G

15609	kop		Dat	si [ ne ] heeft		bracht daer binnen
	cor			si	⪕ge⪖	bracht

15611

wesen ] na dit woord een vlek.

15614	kop		Si	beette/n/ int hof ende lanceloet
	cor	.		beette

15625	kop		Wie es hi dan seit si		dander sprac
	cor			<.>

W

15605 af behiet: ‘eerder over sprak’. 15606 portwardere: ‘poortwachter’; siet: ‘zag’, presens historicum, vgl. Stoett, par. 244. 15607 Heet: ‘beval’, presens historicum, vgl. Stoett, par. 244. 15608 ontecke: ‘zou mededelen’. 15610-11 als... wesen: ‘en dat zij daarover zeer verheugd zal zijn als zij weet wie hij is’. 15612 portier: ‘poortwachter’, vgl. MNW 6, 591 s.v. portenaer en MNW 6, 601. 15614 Si... Lanceloet: ‘zij steeg af op de binnenplaats en L. ook’. 15616 gerede: ‘snel’. 15617 Met groten lichte: ‘met veel licht (van fakkels, kaarsen o.i.d.); jegen hem: ‘naar hen toe’, ‘hen tegemoet’. 15618 Ende... naer: ‘en onthaalden hen daarna feestelijk’, ‘en toonden zich zeer verheugd over hun komst’. 15620 Laet mi wesen: ‘laat mij (maar) met rust’. 15624 Ne... doen: ‘kunt u haar (nl. feeste: “vreugde”, “eer”) niet bewijzen’.

[p. 498]

⁺ Si dede hem feeste daer
Ende deden ontwapennen daer naer.^+
+ Die joncfrouwe beval also houde
Datmen teten gereiden soude.
Men dede metter vart also
Ende men deden eten doe.
Daer na dedene te bedde die cnapen⁺
Ende hi ginc toten dage to slaepen.
Sander daeges alsmen op was gestaen,
Die van binnen vraegeden har saen
Wat avonture datse daer brachte
Te comene ter tijt vander nachte.⁺
Ende si telledet hare nichten met allen
Also alse haer was gevallen,
Ende hoese een ridder hadde onteert
En hadde Lanceloet dat niet verweert.
⁺ Si seiden alle tier ure⁺

+ ende

+ 15625

+ ende

+ F. 42V,c

+ 15635

+ ende

+ 15640

P/G

15630	kop		Datmen	teten | e | gereiden soude
	cor			teten

15632	kop		Ende men deden eten	| t | oe
	cor			⪕d⪖oe

15633	kop		Daer na dedene te bedde die	cnape
	cor			cnape<n>

15634	kop		Ende hi ginc toten dage		slaepen
	cor			⪕to⪖

15636	kop		Die van binnen vraegeden		saen
	cor			→har→

15637	kop		Wat auonture datse daer	br | o | chte
	cor			br⪕a⪖chte

15639	kop		Ende si	tellede	hare		met allen
	cor			tellede⪕t⪖		→nichten→

15640	kop		Also alse	| d | aer was geuallen
	cor			⪕h⪖aer

15641

Ende ] onder de E een punt, waarschijnlijk een vlek.

15642	kop		Hadde lanceloet dat niet verweert
	cor	←en←

W

15630 Datmen... soude: ‘dat men iets te eten (voor hem) zou klaarmaken’. 15634 to: ‘toe’, vgl. Van Loey ii, par. 85. 15637 Wat... brachte: ‘welke gebeurtenis haar ertoe bracht’. 15639 met allen: ‘volledig’. 15640 Also... gevallen: ‘zoals (het) haar was overkomen’. 15642 En... verweert: ‘als L. dat niet verhinderd had’.

[p. 499]

Dat sijs hadde goede avonture.
⁺ Des daeges alse op was gestaen
Lanceloet ende wech woude gaen,
Die here van daer binnen bat
Hem so vele dat hi eer at.⁺
Alse Lanceloet hadde geeten
Ende op sijn part was geseten,
Die wart bat dat hi hem seggen woude
Waer waert hi henen riden soude.
⁺ ‘Ic micte te varne,’ seide hi,⁺
Ten castele opten berch hier bi.’
⁺ ‘God moet u verden,’ sprac die wart,
‘Van te varne daer wart.
Ic ne souts u niet raeden, here:
⁺ Hets leden V jaer ende mere⁺
Datter geen ridder in mochte gaen,
Hine bleef doet ocht gevaen.’
⁺ ‘Hoe quam dat, here?’ sprac Lanceloet.
Hi seide: ‘Ic saelt u seggen bloet.

+ .

+ 15645

+ .

+ 15650

+ .

+ want

+ 15655

+ .

P/G

15644	kop		Dat sijs	hadde/n/ goede auonture
	cor			hadde

15645	kop		Des	[ ander ]	daeges alse op was gestaen
	cor	.		-

15647

van daer ] hs vandaer

15656

Van ] hs Vant ; evidente verschrijving van de kopiist.

15657	kop		Jc ne souts v niet raeden	| m | ere
	cor			⪕h⪖ere

15658

V ] hs v

15660	kop		Hine	ble | u | e doet ocht geuaen
	cor			blee⪕f⪖

W

15644 Dat... avonture: ‘dat zij daarbij geluk (gehad) had’. 15647-8 bat... at: ‘drong zo bij hem aan dat hij eerst at’. 15651 wart: ‘gastheer’. 15653 micte: ‘was van plan’. 15655 verden: ‘weerhouden’, zie MNW 9, 1273 bij A 3. 15658 Hets leden: ‘er is voorbijgegaan’. 15660 Hine... gevaen: ‘of hij vond de dood of werd gevangen genomen’. 15662 bloet: ‘onomwonden’.

T

15644 Het Ofr. benadrukt hier dat de jonkvrouwe Gods bescherming genoten heeft, vgl. M iv, lxxix, 14 (en M ix, p. 366); S v, 116/20-21.

[p. 500]

⁺ Hets V jaer wel, oft also lanc,⁺
Dat een ridder heeft gewacht den inganc,
Datter noit sint man in ne quam,
Sonder dies orlof ane hem nam.
Hi es soe wert ende van so groter macht
Ende hi heeft so grote cracht⁺
Dat noit man ne quam daer ter stede,
Van dezen lande noch van andren mede,
Hine verwannen, dat seggic u.
Hier bi ne radic u niet nu
Daer wart te varne nu ter tijt:^+
+ Gine mocht niet danen comen sonder strijt.’
Lanceloet antworde sciere:
⁺ ‘Ic ne liet in gere maniere
Ic ne soude varen daer wart:
⁺ Ic verloes ghisteren daer mijn part,^+
+ Ic ne weet in wat manieren dat was.’

+ here

+ 15660

+ 15665

+ 15670

+ want

+ here

+ want

+ 15675

+ mer

P/G

15665

ne quam ] hs nequam

15668

Ende ] hs E nde ; extra ruimte tussen deze woorddelen vanwege een gat in het perkament.

15669

ne quam ] hs nequam

15670	kop		Van	den	lande noch van andren mede
	cor			de⪕ze⪖n

15671	kop		Hine	verwanne	seggic v
	cor			verwanne<n> →dat→

15674	kop		Gine mocht niet		comen sonder strijt
	cor	want		⪕danen⪖

15678	kop		Jc verloes		daer mijn part
	cor	want		→ghisteren→

W

15663 Hets... lanc: ‘het is al wel vijf jaar, of langer, (zo)’. 15664 gewacht: ‘bewaakt’. 15665 Datter: ‘zodat er’; sint: ‘vanaf die tijd’, ‘in die tijd’. 15666 Sonder... nam: ‘behalve degene die daarvoor toestemming van hem kreeg’. 15667 wert: ‘voortreffelijk’; van so groter macht: ‘van zo'n groot aanzien’. 15670 Van... mede: bijv. bep. bij man (vs. 15669). Na andren dient het samengetrokken lande toegevoegd te worden. 15671 Hine verwannen: ‘of hij versloeg hem’. 15674 danen: ‘daar vandaan’. 15676-7 Ic... wart: ‘ik zie er onder geen enkel beding vanaf daarheen te gaan’. 15679 Ic... was: ‘ik weet niet op welke wijze dat gebeurde’.

T

15664 Deze ridder is degene die eerder de in gepeins verzonken Lanceloet van het paard stootte, vgl. vs. 15359-402.

[p. 501]

⁺ ‘Na dat gi hebdt sulken wille das,’
Sprac die riddre, ‘dat gi daer nu
Immer varen wilt, ic sal varen met u
Ende ic sal die ere sien⁺
Die u daer sal gescien.
Ende ic sal u oc hier binnen ene dinc tellen
Die den strijt te rechte soude vellen.’
⁺ Die ridder wapende hem sonder sparen
Ende alsi beide souden varen⁺
Sprac die joncfrouwe te Lancelote saen:
‘Lieve here, ic hebbe verstaen
Dat een tornoy sal sijn te Kameloet.
Suldire iet sijn?’ Doe sprac Lanceloet:
‘Waer bi vragedi dat, joncfrouwe?’^+
+ Si seide: ‘Here, bi mire trouwe,
Wart soe dat ic u daer waende sien,⁺

+ here

+ 15680

+ .

+ 15685

+ 15690

+ ende

+ F. 43R,a

P/G

15680	kop		Na dat gi	h | a | dt	sulken wille das
	cor	here		h⪕eb⪖dt

15682	kop		Varen wilt ic sal varen met v
	cor	→immer→

15685	kop		Ende ic sal v		hier binnen		dinc tellen
	cor			⪕oc⪖		⪕.i.⪖
	ene ] hs .i.

15690	kop		Lieue here ic	hebbe/n/ verstaen
	cor			hebbe

15692	kop		Suldire iet sijn		doe sprac lanceloet
	kop, (cor)			<.>

W

15682 Immer: ‘beslist’. 15683 die ere: ‘de zege’, ‘het succes’, vgl. MNW 2, 689 bij 1. 15684 gescien: ‘te beurt vallen’. 15685-6 Ende... vellen: ‘en ik zal u onderweg iets vertellen dat het gevecht volgens recht en billijkheid kan voorkomen’. 15690 verstaen: ‘vernomen’. 15692 iet: ‘soms’. 15695 Wart soe: ‘als het zo was’; waende: ‘hoopte’, ‘verwachtte’.

T

15690-702 De jonkvrouwe hoopt Lanceloet weer te zien op het toernooi te Kameloet dat ter octaven van Sinte Marien Magdalenen dage (vs. 12495-6) gehouden zal worden. Dit toernooi is door de koningin en Lioneel georganiseerd om Lanceloet naar het hof te lokken (vgl. vs. 12473-572). De jonkvrouwe zal Lanceloet daar inderdaad opnieuw zien en zelfs door de koningin over haar relatie met Lanceloet aan de tand gevoeld worden, zie J Bk. ii, vs. 19828-59, 20276-83 en 20383-513; M iv, lxxiv, 13, 28 en 33-36; S v, 172/5-20; 177/6-9 en 178/33 - 180/14.

[p. 502]

Ic en onthelde mi niet van dien,
Ic ne souder danne wesen.’
⁺ Lanceloet antworde te desen⁺
Dat hi sijn soude dare,
Op dat hi met hem selven ware.
⁺ Si bevalne Gode daer naer
Ende seide si soudene sien daer.
⁺ Si reden en wech metter vart.^+
+ Alsi waren op hare vart,
Die ridder sprac hem an tier tijt:
⁺ ‘Na dat gi van Arturs hove sijt
Ende geselle vander Tafelronde,
So wane ic dat gi kint nu ter stonde⁺
Die gene die sijn gesellen hier af.’
⁺ Lanceloet daer toe antworde gaf:
‘Here, ic bem selden int sconincs hof.
Daer bi bem ic tonvroeder daer of
Hem allen te kinnen, mare⁺
Die ghene die harentare

+ ende

+ 15695

+ ende

+ ende

+ 15700

+ ende

+ here

+ 15705

+ ende

+ 15710

P/G

15696	kop		Jc		onthelde mi niet van dien
	cor			⪕en⪖

15698	kop		Lanceloet antworde	÷i÷n	te desen
	cor			[ <a>n ]
	cor			-

15701	kop		Si beualne	go | e | de	daer naer
	cor	ende		gode

15708	kop		Jc wane	gi kint nv	te	stonde
	cor	←so←	<wane Jc> →dat→		te⪕r⪖
	wane ic ] de corrector geeft d.m.v. verwijstekens voor deze woorden aan dat zij van plaats moeten wisselen.
	dat ] na dit woord een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. vs. 15769 (kolom b).

15711	kop		Here ic bem selden	int	coninc	hof
	cor			int ⪕s⪖	coninc⪕s⪖
	int ] de corrector heeft de overbodig geworden t niet verwijderd.

15713	kop		Hem allen te	kinne	. mare
	cor			kinne<n>

W

15696-7 Ic... wesen: ‘ik zou niets daarvoor nalaten (er alles voor doen) om er dan te zijn’. 15700 Op... ware: ‘mits hij zijn eigen meester was’ (dus: niet gewond, gevangen o.i.d.). 15701 Si... Gode: ‘zij beval hem bij God aan’, ‘zij wenste hem Gods zegen toe’. 15708 wane: ‘denk’. 15709 hier af: ‘hiervan’, nl. van de Tafelronde. 15710 daer toe: ‘daarop’. 15711 int sconincs hof: lees in sconincs hof (zie P/G). 15712-3 Daer... kinnen: ‘daardoor ben ik (nog) minder in staat hen allen te kennen’. 15714 harentare: ‘her en der’, ‘overal’.

[p. 503]

Meest wandelen nu ter uren
Ende ondersoeken die avonturen
Kinnic som. Nochtan sijn daer inne
Sulke die ic nine kinne.^+
+ Dats mi leet, want elc van hem es
Goet man ende wart, sijt seker des.’
⁺ Die ridder seide: ‘Segt mi dan,
Kinnedi iet enen ridder die es een jonc man,
⁺ Die geselle vander Tafelronde es⁺
Ende heet Hestor van Mares?’
⁺ Lanceloet seide: ‘Gewaerlike,
Ic ne kinne ridder in erderike
Dien ic duchten soude also sere
Als ic hem soude, here,⁺
Daert ten nausten ginge
Tusscen II ridders onderlinge.’
⁺ Dander seide: ‘Weetti wie hi es?’
⁺ ‘Nenic, here, sijt seker des,

+ 15715

+ ende

+ ende

+ ende

+ 15720

+ ende

+ 15725

+ ende

+ .

P/G

15717	kop	Kinnic som		nochtan sijn daer inne
	kop, cor		<.>

15719

es ] na dit woord een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. de leesaanwijzing voor vs. 15780 (kolom b).

15722	kop	Kinnedi		enen ridder die es		ionc man
	cor		⪕iet⪖		⪕.i.⪖
	een ] hs .i.

15730

II ] hs ij.

W

15715 Meest wandelen: ‘het meest rondtrekken’. 15716 ondersoeken die avonturen: ‘de avonturen beproeven’. 15717 som: ‘ten dele’; daer inne: ‘daarbij’ (nl. bij de rondtrekkende ridders). 15718 Sulke: ‘sommigen’, ‘bepaalde ridders’. 15720 wart: ‘dapper’. 15725 Gewaerlike: ‘waarachtig’, ‘eerlijk’. 15729 Daert... ginge: ‘waar het er op aan zou komen’, vgl. MNW 4, 2213 bij 12.

T

15724 Hestor van Mares: deze veelbelovende jonge ridder is, naar dadelijk zal blijken, Lanceloets halfbroer. Zie verder T bij vs. 13445-52. 15730 In de grondtekst somt Lanceloet nog wat meer kwaliteiten van Hestor op: M iv, lxxix, 17: ‘car il est preuz et vistes et maniers et porroit soffrir merveille de travail, si com je cuit’ (S v, 117/14-15). 15731-2 Het Ofr. vermeldt dat Lanceloet van Hestor gehoord heeft en hem wel eens gezien heeft, maar hem niet persoonlijk kent. Vgl. M iv, lxxix, 17; S v, 117/15-16.

[p. 504]

Sonder dat hi es in alre wise⁺
Een ridder van hogen prise.
⁺ Men prijst sijn ridderscap also sere
Alse mijns heren Waleweins, ochte mere.’
⁺ Die ridder seide tier uren:
‘Here, hi es sculdich bi naturen⁺
Goet ridder te sine sekerlike,
Want een die beste van erderike
Was sijn vader diene wan.
⁺ Dat was van Beynoeit die coninc Ban.’
⁺ Dies wonderde Lanceloet sere⁺
Ende seide: ‘Wat seggedi, here?
Men mach u hebben, ic wane,
Logene geven te verstane.’
⁺ ‘Entrouwen, hi wan u beide gader
Ende was uwer beider vader,⁺
Dat weet ic wel,’ sprac die ridder doe.
‘Ende ic mach u oc wel seggen hoe.
⁺ Doe doet was Uterpandragoen

+ 15730

+ ja

+ ende

+ 15735

+ ende

+ .

+ 15740

+ .

+ 15745

+ here

P/G

15742

Ban ] de a is dichtgelopen.

15748	kop	Ende was vwer beider	va÷(..)÷
	kop		/va<de>/
	kop		-	<vader>

15749	kop	Dat weet ic wel sprac die	| coninc | doe
	cor		→ridder→

15750	kop	Ende ic mach v		seggen hoe
	cor		→oc wel→

W

15733 Sonder: ‘behalve’; in alre wise: ‘in alle opzichten’. 15734 van hogen prise: ‘van grote voortreffelijkheid’. 15736 Alse... Waleweins: ‘als (de ridderlijke bekwaamheid) van heer W.’. 15738 sculdich bi naturen: ‘vanwege zijn afkomst verplicht’. 15741 wan: ‘verwekte’. 15742 van... Ban: ‘koning Ban van Beynoeit’. 15746 Logene... verstane: ‘een leugen verteld’ (de vorm geven is in zeldzame gevallen ook deelw., vgl. MNW 2, 1793). 15747 beide gader: ‘allebei’.

T

15742 Beynoeit (Ofr. Benoyc): het gebied van koning Ban was net als dat van zijn broer Bohort, Gaunes (Ofr. Gaunes, Gannes), waarschijnlijk gelegen in het westen van het huidige Frankrijk, in Anjou, ten zuiden van de Loire. Vgl. West 1978, p. 136. 15751 Uterpandragoen was Arturs vader. Zie voor het bekende verhaal van Arturs verwekking en van de wijze waarop hij aan de macht kwam Jacob van Maerlants Merlijn, ed.-Sodmann 1980, vs. 9031-10092. De Ofr. voorbeeldtekst vindt men in S ii, 77/5 - 88/18 en in Robert de Borons Merlin (ed.-Micha 1979), par. 77-91.

[p. 505]

Men woude cronen Arture in dat doen,
Die een kint was, ende die barone⁺
Die goet hilden van Uterpandragone
Waeren ontboden daer sonder waen
Om hem manscap te doen. Ende doe gevel⁺
Dattie coninc Ban ende met hem also wel⁺

+ 15750

+ F. 43R,b

+ 15755

P/G

15752

doen ] na dit woord een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. de leesaanwijzing voor vs. 15813 (kolom b).

15753	kop	Die een kint was		ende die barone
	kop, (cor)		<.>

15754

Uterpandragone ] hs vterpandragone ; de lezing vterpendragone is niet uitgesloten.

15756	kop	/Ende/ hem manscap		doen		ende doe geuel
	cor	←om←	⪕te⪖		<:>
	Om ] voor dit woord een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. vs. 15695 (kolom a).
	ende ] hs ende; bovenaan dit blad is een stukje perkament gedeeltelijk losgescheurd en omgevouwen; hierdoor is de tilde van ende naar de versozijde van het blad gevouwen.
	gevel ] na dit woord een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. de leesaanwijzing voor vs. 15817 (kolom c).

W

15752 in dat doen: ‘in die tijd’. 15753 barone: ‘edelen’, ‘leenmannen’. 15754 goet hilden: ‘land in leen hadden’. 15755 Waeren... waen: dit vers, het laatste van de kolom, is een weesvers. Waarschijnlijk is er bij het overschrijven na dit vers een vers weggevallen, hoewel dit niet uit het zinsverband blijkt. De Ofr. tekst luidt ‘que li baron qui de Uterpandragon tenoient refurent mandé devant le roi Artu et por recevoir lor fiez de lui et por faire lui homage’ (M iv, lxxix, 18; S v, 117/27-9). Het weggevallen vers correspondeerde vermoedelijk met de zinsnede ‘devant le roi Artu et por recevoir lor fiez de lui et’. J voegt hier een vers van eigen vinding toe: ‘[Ende quamen also saen]’ (vs. 15753). 15756 Om... doen: ‘om hem (d.i. Artur, de leenheer), als leenman trouw te zweren’, zie T; gevel: ‘gebeurde het’.

T

15756-68 De Merlijncontinuatie - het verhaal van de eerste jaren van Arturs regering - vertelt uitgebreid hoe Ban onder invloed van Merlijns toverkunsten Hestor verwekte, vgl. Jacob van Maerlants Merlijn, ed.-Van Vloten 1880, vs. 33167-570. Zie voor de Ofr. voorbeeldtekst, de Suite-Vulgate du Merlin, S ii, 401/10 - 406/32.

15756 manscap te doen: wanneer een leenman zijn leenheer manscap doet, zweert hij hem trouw. De onderlinge leenverhouding wordt bevestigd. Als symbool daarvoor legde de leenheer zijn handen om die van de leenman heen. Het overhandigen van bijv. een kluit aarde aan de leenman symboliseerde de overdracht van het leengoed. De dood van een der partijen beëindigde de leenverhouding. Met de opvolger van de overledene werd de leenband hernieuwd. Na Uterpandragoens dood komen dan ook alle leenmannen naar het hof om Artur manscap te doen, ook de leenmannen van overzee, zoals Ban en Bohort. Vgl. Van Winter 1976, p. 8 + de afb. op p. 9, p. 23-31 en Jansen 1978, p. 99-103.

[p. 506]

Die coninc Bohort van Gaunes,
Die sijn broeder was, sijt seker des,
In dien casteel laegen enen nacht
Daer ghi gistren te varne had gehacht.
Die hertoge van Mares, die doe was⁺
Here vanden castele, sijt seker das,
Hadde ene dochter: men ne vant
Ghene so scone in al dit lant.
Ende die coninc Ban, alse hise sach,
Dede al soe dat hi bi hare lach⁺
Ende wan Hestore an hare.
Ende alse hi gewassen was daer nare
Ende voer tArturs hove wart,
Die ridder daer ghi jegen vechten vart
Verboet hem dat hi niet ne soude maken⁺
Kinnesse jegen u in genen saken.
⁺ Nochtan hebbic wonder des,
Na dien dat hi also goet es

+ 15760

+ 15765

+ 15770

+ mer

P/G

15760	kop	Jn	den	casteel laegen	ene	nacht
	kop, cor				ene<n>
	cor		d⪕i⪖en

15761	kop	Daer		hi gistren te varne	had | de | gehacht
	cor		<g>	hi	had

15765	kop	Ghene so scone in al	d | a | t lant
	cor		d⪕i⪖t

15767	kop	Dede		soe dat hi bi hare lach
	cor		→al→
	al ] na dit woord een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. vs. 15828 (kolom c).

15771	kop	Die ridder daer		hi iegen vechten vart
	cor		<g>	hi

15773

saken ] na dit woord een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. de leesaanwijzing voor vs. 15834 (kolom c).

W

15760 laegen: ‘verbleven’. 15761 te... gehacht: ‘heen dacht te gaan’, vgl. voor gehacht Van Loey ii, par. 113. 15767 bi hare lach: ‘met haar naar bed ging’. 15769 gewassen: ‘opgegroeid’. 15771-3 Die... saken: ‘verbood de ridder naar wie u toe gaat om te vechten, hem dat hij zich tegenover u in enig opzicht bekend zou maken’.

15774 hebbic wonder des: ‘verbaas ik mij erover’.

T

15758 Die coninc Bohort van Gaunes, Bans broer, is de vader van Lioneel en Bohort. Zie voor Gaunes T bij vs. 15742 en West 1978, p. 133.

[p. 507]

Alse gi mi hebt gesegt nu,
Dat hi noit en aquiteerde u,⁺
Want gine hebt gene scande indien
Dat hi u broeder es, als ic mach sien.’
⁺ ‘En es mi ghene scande,’ sprac Lanceloet,
‘Mar ic hebs bliscap groet
Dat also goet man mijn broeder es⁺
Ende God moete sijn geloeft des.
Ende ic ne werde nimmermere
Te payse, ic ne sal weten eere
Van deser saken die waerhede.
Ende hi sal mi oc redene moeten geven mede⁺
Sonder letten waer bi
Dat hijt hevet geholen jegen mi.’
⁺ Alsi ten castele quamen, doe bat
Gene riddre Lancelote dat
Hi daer een lettel ontbeiden woude,⁺
Want hi weder tote hem comen soude.
⁺ Lanceloet bleef doer sine bede daer
Ende hi voer inden casteel daer naer
Ende vant den riddre eer iet lanc,
Die te hoedene plach den inganc,⁺

+ 15775

+ here

+ 15780

+ 15785

+ ende

+ 15790

+ .

+ 15795

P/G

15777

u ] hs v; de v is dichtgelopen.

15778	kop	Want gine hebt gene	scande/n/ indien
	cor		scande

15781

groet ] links onder de g een vlekje.

15787	kop	Ende hi sal mi		redene	moete	geuen mede
	cor		⪕oc⪖		moete<n>

15788	kop	Sonder letten	[ redene ]	waer bi
	cor		-

15791	kop	Gene riddre lancelote . dat
	Lancelote ] hs lanc' ; het is niet uitgesloten dat de punt na dit woord tot de afkorting behoort.

15795

Ende ] links onder de E een vlek.

W

15777 aquiteerde u: ‘kennis met u maakte’, ‘met u omging’. 15778 indien: ‘vanwege het feit’. 15783 geloeft: ‘geprezen’; des: ‘daarvoor’. 15784-5 ic... payse: ‘ik zal geen rust vinden’. 15788 Sonder letten: ‘onverwijld’, ‘onmiddellijk’. 15789 geholen: ‘verzwegen’. 15792 een lettel: ‘een poosje’; ontbeiden: ‘wachten’. 15793 Want: ‘totdat’. 15794 doer sine bede: ‘op zijn verzoek’. 15796 eer iet lanc: ‘al snel’. 15797 hoedene: ‘bewaken’.

[p. 508]

Die Hestors oem was. Ende si bede
Groeten elc andren te dier stede,
Want elc was anders rechwere.
Doe sprac toten ridder die here:
‘Gi moet u wachten van felheden nu,⁺
Want hier coemt vechten jegen u
Die beste ridder die leeft,
Die over die brugge heeft
Wille te varne met crachte
Ende hi es van so groter machte⁺
Dat ghi en sult sonder waen
Sine cracht niet moegen wederstaen.
Maect uwen pays, dat radic u,
Ten eerlijcsten dat gi moeget nu.’
⁺ ‘Wie es hi dan?’ sprac die ridder, ‘dat segt mi.’^+
+ ‘Hets mijn here Lanceloet,’ antworde hi.
⁺ ‘Jegen Lancelote,’ sprac hi tien tiden,
‘Ne willic emmer niet striden
Of God wilt, Onse Here:
⁺ Ic souder af hebben sulc eere⁺

+ 15800

+ 15805

+ .

+ 15810

+ mer

+ .

+ want

+ F. 43R,c

P/G

15798	kop		Die hestors oem was		ende si bede
	kop, (cor)			<.>

15799	kop		Groet	elc andren te dier stede
	cor		Groet⪕en⪖

15800	kop		Want elc was anders	re÷s÷were
	cor			re⪕c⪖<h>were
	rechwere ] de corrector verandert de s van reswere in een h door de stok van de lange s bovenaan te verlengen en door een j-vormig teken toe te voegen, dat als de rechterpoot van de h fungeert.

15808	kop		Dat	ghi | n |	e	sult sonder waen
	cor			ghi	e<n>

15812	kop		Wie es hi dan sprac die ridder		segt mi
	cor	.		→dat→
	dat ] na dit woord een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. vs. 15872-3 (kolom c).

W

15800 elc... rechwere: ‘elk was de volle neef van de ander’, vgl. MNW 6, 1134, waar rechwere als een Vlaamse vorm wordt aangemerkt. 15802 wachten: ‘onthouden’; felheden: ‘boosaardige daden’. 15805-6 Die... crachte: ‘die het voornemen heeft met geweld over de brug te gaan’. 15807 van... machte: ‘zo sterk’. 15810 Maect uwen pays: ‘sluit vrede’. 15811 Ten... nu: ‘zo eervol als u nu kunt’. 15815 Ne [...] emmer niet: ‘in geen geval’. 15817 Ic... eere: ‘ik zou er net zoveel succes mee hebben’. eere is hier ironisch bedoeld: de ridder verwacht in de pan gehakt te worden.

[p. 509]

Alsmen van den andren seget
Daer hi jegen te vechtene pleget.
⁺ Al waendickene verwinnen nu,
Ine daeds niet, seggic u,
Ende ic souds oec met rechte begeven⁺
Om Hestors wille, mijns neven,
Dies broeder hi es. Mer nu segt mi,
Hoedane wapene draeget hi?’
⁺ Hi seit hem thant. Ende hi kinde wel
Dien ridder, bedi dat hi int water vel⁺
Des avonts te voren. ‘Here, waendi des,’

+ ende

+ 15820

+ ende

+ 15825

P/G

15818	kop		Alsmen van		andren seget
	cor			→den→

15824	kop		Dies broeder hi es			nv segt mi
	kop, cor			<.>
	cor				→mer→
	broeder hi ] tussen deze woorden extra ruimte vanwege een gat in het perkament.

15825

Hoedane wapene ] tussen deze woorden extra ruimte vanwege een gat in het perkament (vgl. vs. 15824).

15826	kop		Hi seit hem thant			hi	kinde | ne | wel
	(kop), cor			<.>
	cor	ende			⪕ende⪖		kinde

15827

ridder ] hs rid der ; tussen deze woorddelen extra ruimte vanwege een gat in het perkament.

15828	kop		Des auonts te voren			waendi des
	(kop), cor			<.>
	cor				→here→
	avonts te ] tussen deze woorden extra ruimte vanwege een gat in het perkament (vgl. vs. 15827).

W

15820 waendickene verwinnen: ‘dacht ik hem te (kunnen) verslaan’. 15821 Ine... niet: ‘dan zou ik het (nl. strijden tegen L.) toch niet doen’. 15822 souds: ‘zou het’; begeven: ‘nalaten’. 15825 Hoedane wapene: ‘wat voor wapenrusting’. 15827 bedi dat: ‘omdat’. 15828 waendi des: ‘meent u wat dit betreft’, ‘denkt u’.

T

15828-32 De vertaling is hier korter dan de voorbeeldtekst. De retorische vraag (vs. 15828-30: Here... wapinen) is in het Ofr. een gewone vraag waarop Lanceloets gids antwoord geeft: S v, 118/23-26: ‘quidies vous dont que che soit lancelot cils qui porte lez blanches armes . Oil fait il iou le sai vraiement . Enon dieu fait il ce ne fu onques mesire lancelos . quar hier soir vint il ci . et iou ioustai a lui . si que ie labati en cel fosse . et sen ala tout a pie’. M iv, lxxix, 21 is nog iets uitgebreider: het voegt na ‘lancelos’ toe: ‘cil qui fu filz le roi Ban que l'an tient a si bon chevalier’. Vgl. ook Besamusca 1991, p. 85-89.

[p. 510]

Sprac die ridder, ‘dat die ridder Lanceloet es,
Metten witten wapinen? Sijt seker das
Dattie ridder gisternavont hier was
Ende dat icken int water stac.^+
+ Dat en was niet Lanceloet van Lac:
⁺ Haddijt geweest al sonder waen,
Hine hadde niet gevallen so saen.
⁺ Hets enich ribaut of triwant
Die aldus rijdt dore tlant⁺
In die gelike van enen goeden man
Ende doet hem Lancelote heeten dan,
Datmen hem sal doen te meerre eere.’
⁺ Alse dese wort verstont die here,
Hi scoffierdem daer af doe⁺
Ende en wister wat seggen toe.
⁺ Die ridder vrageden ter vart,
Den here, hoe die ridder was gehaert.

+ 15830

+ .

+ want

+ mer

+ 15835

+ ende

+ 15840

+ ende

P/G

15829	kop		Sprac die ridder		dat		lanceloet es
	cor			<:>		→die ridder→

15830	kop		Met	witten wapinen		sijt seker das
	kop, (cor)				<.>
	cor		Met⪕ten⪖

15844	kop		Die ridder	vragede	| daer |	| w | art
	cor	ende		vragede<n>	→ter→	<v>art
	vart ] de corrector maakt van de w van wart een v door de linkerpoot te expungeren.

15845	kop		Den here		hoe die ridder was gehaert
	(kop), cor			<.>

W

15832 stac: ‘stootte’. 15836 Hets... triwant: ‘het is een of andere bedelaar (of “boef”, zie MNW 6, 1323 bij 3) of vagebond’. 15838 In... man: ‘in de gedaante van (vermomd als) een aanzienlijk man’. 15839 doet... heeten: ‘laat zich L. noemen’. 15840 Datmen... eere: ‘opdat men hem des te meer eer zal bewijzen’. 15842 Hi... af: ‘was hij er verlegen mee’. 15844 vrageden: ‘vroeg hem’; vart (hs vart) rijmt hier op gehaert (hs gehaert), hetgeen als onzuiver rijm aangemerkt kan worden. 15845 hoe... gehaert: ‘wat voor haar de ridder had’.

T

15845-51 Lanceloets blonde krullende haar, dat zo opvalt dat het als herkenningsteken kan dienen, wordt beschreven in vs. 11940-1. Na zijn vergiftiging door het drinken uit de fontein is het geheel uitgevallen (vgl. vs. 12132) zodat het lijkt alsof hij kaalgeschoren is. Tweemaal heeft zijn kale hoofd hem voor ongewenste herkenning behoedt, zie vs. 13315-39 en 13783-4.

[p. 511]

⁺ Hi seide: ‘Hine heeft geen haer, bedi
Hi es bescoren.’ Ende doe seide hi:⁺
‘Nu bem ic herde seker des
Dattie ridder Lanceloet niet en es,
Want hi heeft dat scoenste hoeft
Datmen hebben mochte, des geloeft.
Nu laeten vort comen gereet,⁺
Die hem selven Lanceloet heet.
⁺ Ic ne wille te ghenen daegen
Nemmermee vort wapene draegen,
Ne stekickene niet uten gereide.’
⁺ Die ridder quam tote Lancelote ende seide:⁺
‘Gi moet joesteren nu te tiden,
Anders ne mogedi niet liden.’
⁺ Si gereidden hem beide metter vart
Ende elc liet lopen ten andren wart,
⁺ So dat si elc op andren staken,⁺
Dat haerre beider speren braken
Ende si hem beide te samen
Onder horten met lichamen,
Mar dat si onthilden hem so wel
Dat noch deen noch dander en vel.⁺

+ ende

+ 15845

+ 15850

+ .

+ .

+ 15855

+ .

+ al

+ 15860

+ 15865

P/G

15847	kop	Hi es bescoren			doe seide hi
	kop, cor		<.>
	cor			⪕ende⪖

15856

stekickene ] onder de c een vlekje.

15858

tiden ] onder d, e en n een vlekje.

15861	kop	Ende	liet elc	lopen ten andren wart
	cor		<elc liet>
	elc liet ] d.m.v. verwijstekens geeft de corrector aan dat de woorden liet en elc van plaats moeten wisselen.

15866	kop	Mar dat si onthilden	÷b÷em so wel
	kop		<h>em

15867	kop	Dat noch	d | o | en noch dander		vel
	cor		d⪕e⪖en	⪕en⪖

W

15847 bescoren: ‘kaalgeschoren’. 15851 des geloeft: ‘dat verzeker ik u’. 15852 vort comen: ‘tevoorschijn komen’; gereet: ‘meteen’. 15853 heet: ‘noemt’. 15856 gereide: ‘zadel’. 15857 Die ridder: d.i. Lanceloets gids. 15858 joesteren: ‘een tweegevecht met de lans leveren’. 15859 liden: ‘passeren’. 15860 gereidden hem: ‘maakten zich klaar’. 15861 elc... wart: ‘elk reed hard op de ander in’. 15863 Dat: ‘zodat’. 15864-5 Ende... lichamen: ‘en zij met de lichamen tegen elkaar aan botsten’. 15866 Mar... wel: ‘maar zij hielden zich zo goed vast’.

[p. 512]

⁺ Alse Lanceloet woude trecken sijn swert
Sprac die ander te hem wart:
‘Beit, here, laet ons joesteren
Ende lopen noch eens ocht II warf met speren,
Tot dat gi af hebt gesteken mi⁺
Of ic u.’ Lanceloet sprac: ‘Dat si.’
Hi gaf Lancelote een spere.
Si hadden beide joesterens ghere
Ende liepen elc op andren soe
Dat hare scilde spleten doe.⁺
Ende die riddre vander bruggen stac⁺
Op Lancelote, dat sijn spere brac
Ende Lanceloet stakene weder
Ende geraectene bat neder
Ende droegen ter erde,⁺
Dat hi viel int water vanden perde
Ter selver stat daer te voren

+ ende

+ 15870

+ 15875

+ F. 43V,a

+ 15880

P/G

15871	kop		Ende lopen noch	een	ocht .ij.		speren
	cor			een⪕s⪖		→warf met→
	II [...] speren ] tussen deze twee woorden extra ruimte vanwege een gat in het perkament.

15873	kop		Of ic v		lanceloet sprac dat si
	(kop), cor			<.>
	lanceloet ] de c is gedeeltelijk vervaagd.

15875	kop		Si	hadde	beide ioeste rens ghere
	cor			hadde<n>
	joesterens ] hs ioeste rens ; tussen deze woorddelen extra ruimte vanwege een gat in het perkament.

15878	kop		Ende	die [ n ] riddre vander bruggen stac
	cor			die

15883	kop		Hi viel int water vanden perde
	cor	←dat←

15884

selver stat ] onderaan de r van selver en de s van stat een inktvlek, die tot in de volgende regel doorloopt.

W

15868 swert (hs swert) rijmt hier op wart (hs wart), hetgeen als onzuiver rijm aangemerkt kan worden. 15870 Beit: ‘wacht’. 15871 Ende... speren: ‘en nog eens of twee maal op elkaar inrijden met (de) lansen’. 15873 Dat si: ‘zo zij het’, ‘dat is goed’. 15875 joesterens ghere: ‘zin om met de lans te vechten’. 15879 dat: ‘zodat’. 15880 weder: ‘op zijn beurt’. 15881 bat neder: ‘lager’. 15882 droegen: ‘wierp hem’.

[p. 513]

Lanceloet viel, alse gi moeget horen,
Daer hi sonder waen verdronken ware
En haddemen hem niet gheholpen dare.^+
+ Alse hi uten watre getrect was
Vermaende hem Lanceloet das,
Ocht hi woude joesteren mere.
⁺ Dander seide: ‘Ay, genade, here,
Ic ne wiste niet dat gijt wart.⁺
Ic geve mi op. Siet hier mijn swart.’
Lanceloet namen op also
Ende hi voer inden casteel doe
Om te vernemene dare
Van Hestore ende van hem dat ware.^+
+ Die ridder vander bruch, diene brochte daer,

+ 15885

+ ende

+ ende

+ 15890

+ 15895

+ ende

P/G

15885	viel ] de l wordt gedeeltelijk bedekt door een inktvlek, zie de aant. bij vs. 15884.
	gi ] hs g i ; tussen deze letters extra ruimte vanwege een gat in het perkament, vgl. de aant. bij vs. 15824.

15886

sonder waen ] tussen deze twee woorden extra ruimte vanwege een gat in het perkament, zie de aant. bij vs. 15825.

15888	kop		Alse		vten watre getrect was
	cor	ende		⪕hi⪖
	watre getrect ] tussen deze twee woorden extra ruimte vanwege een gat in het perkament, zie de aant. bij vs. 15827.

15889

Lanceloet das ] tussen deze woorden extra ruimte vanwege een gat in het perkament, zie de aant. bij vs. 15828.

15893	kop		Jc geue mi op		siet hier mijn swart
	cor			<.>
	Ic ] de c is door een vlek moeilijk leesbaar.

15898	kop		Die ridder		diene brochte daer
	cor	ende		→vander brvch→

W

15885 alse... horen: ‘zoals u hebt kunnen horen’, zie T. 15886 hi: d.i. de ridder van de brug. 15889 Vermaende: ‘vroeg’. 15894 Lanceloet... also: hoewel dit vers heel goed geïnterpreteerd kan worden als ‘L. schonk hem genade’ (vgl. MNW 5, 1802-3 bij 4) verdient op grond van het Ofr. de vertaling ‘L. tilde hem op’ de voorkeur, vgl. MNW 5, 1801-2 bij 1 en M, iv, lxxix, 22: ‘Et Lanceloz le prant et le fait monter derrier lui’ (S v, 119/17-8). 15897 Van... ware: ‘de waarheid over H. en over hem (d.i. L., dus over hun verwantschap)’.

T

15885 alse gi moeget horen: deze terugverwijzing naar vs. 15359-82 ontbreekt in het Ofr., zie M iv, lxxix, 22 en S v, 119/10 en vgl. T bij vs. 12532.

[p. 514]

Sprac ter vrouwe van daer binnen daer naer:
‘Lieve suster, ic bringe u
Den besten ridder vander werelt nu:
Dat is Lanceloet van Lac, sijt seker des,⁺
Die Hestors, uwes soens, broeder es.’
⁺ Si was utermaten blide das.
Ende als hi ontwapent was,
Hare dochte dat si sach bi gelijc
Den coninc Ban van Beynoic.⁺
Si custene an sinen mont
Ende weende van bliscepen tier stont.
⁺ Si leidene int paleys ende seide:
‘Mine wondert niet bi rechter waerheide
Dat gi goet ridder sijt ende wart man,⁺
Bedi u vader die coninc Ban
Was die beste ridder die ic noit en sach
Van sire ouden op enichgen dach.’
⁺ Lanceloet bat hare daer naer
Dat si hem woude seggen twaer,⁺
Ocht Hestor sijn broeder was,
Want hi hadde tale gehort das.
⁺ Si seide: ‘Ja hi, sonder waen,’

+ 15900

+ .

+ 15905

+ .

+ 15910

+ ende

+ 15915

+ .

P/G

15899	kop		Sprac	/ die /	vrouwe		daer binnen daer naer
	cor			⪕ter⪖		⪕van⪖

15902	kop		Lanceloet van lac sijt seker des
	cor	←dat is←

15905	kop		Ende	als | i |		ontwapent was
	cor			als	→hi→

15914	kop		Was die beste ridder die ic noit		sach
	cor			⪕en⪖

15917	kop		Dat si hem woude seggen		waer
	cor			⪕t⪖	waer

W

15903 Die... es: ‘die de broer van uw zoon H. is’. 15905 ontwapent: ‘van zijn wapenrusting ontdaan’. 15906 Hare dochte: ‘meende zij’; bi gelijc: ‘bij benadering’ (vgl. MNW 2, 1257 bij 1 b, waar ‘als zij zich niet vergiste’ en ‘aan de uiterlijke gelijkheid’ als vertalingen geopperd worden). 15911 Mine... waerheide: ‘het verbaast mij waarlijk niet’. 15912 wart: ‘dapper’, ‘voortreffelijk’. 15914 noit en: ‘ooit’. 15915 ouden: ‘leeftijd’. 15917 twaer: ‘naar waarheid’. 15919 tale... das: ‘daarover iets gehoord’.

[p. 515]

Ende dede hem al tselve verstaen
Dat hem sijn wert hadde geseit,^+
+ So dat hi wel wiste die waerheit.
⁺ Si toende hem een vingerlin tier stont,
Daer een diere saphier in stont
Ende II serpentekine,
Gehouwen inden vingerline.^+
+ Si seide: ‘In gewarre dinc,
Mi gaf u vader die coninc
Dit vingerlin dat gi hier siet
Alse hi uut desen lande sciet,
Ende seide dat hem die coninginne gaf,⁺
U moeder, ende dat si daer af
Recht hadde des gelike.
Ende hi seide waer sekerlike,
Want het en es niet lanc leden
Dat ic doer Gaule quam gereden,⁺

+ 15920

+ al

+ ende

+ 15925

+ ende

+ 15930

+ 15935

P/G

15930	kop	D | a | t vingerlin dat gi hier siet
	cor	D⪕i⪖t

15932

Ende seide ] tussen deze twee woorden extra ruimte vanwege een gat in het perkament, zie de aant. bij vs. 15871.

15933	kop	V moeder		ende dat si daer af
	cor		<:>

15934	kop	Recht | e | hadde des gelike
	(kop), cor	Recht

15935

seide ] hs sei de ; tussen deze woorddelen extra ruimte vanwege een gat in het perkament, zie de aant. bij vs. 15875.

15936

het ] tussen h en et een gat in het perkament, zie de aant. bij vs. 15875.

W

15921 al tselve: ‘precies hetzelfde’. 15922 wert: ‘gastheer’. 15924 vingerlin: ‘ring’. 15925 Daer... stont: ‘waar een kostbare saffier (donkerblauwe edelsteen) in gevat was’. 15926 serpentekine: ‘slangetjes’, ‘draakjes’. 15927 Gehouwen: ‘uitgesneden’, ‘gegraveerd’. 15928 In gewarre dinc: ‘in waarheid’. 15932 dat: ‘dat het (de ring)’. 15933-4 daer... gelike: ‘precies dezelfde (ring) had’. 15937 Gaule: het huidige Frankrijk (vgl. West 1978, p. 133).

T

15921-2 Zie vs. 15721-79. 15924-61 Deze ring wordt ook vermeld in het verhaal over Hestors verwekking in de Merlijncontinuatie (m.n. ed.-Van Vloten 1880, vs. 33487-91, vgl. ook T bij vs. 15756-68). 15937 De Ofr. tekst motiveert het bezoek van Hestors moeder aan Gaule: ‘que je chevauchai par mi Gaule por parler a .I. mien oncle qui est conseillier le roi Claudas’ (M iv, lxxix, 24; S v, 120/4-5). Vgl. Besamusca 1991, p. 83-85.

[p. 516]

⁺ So dat ic te Royal Mostier quam,
Daer u vader leget, ende ic vernam⁺
Uwer moeder daer ende die es, seggic u,
Die beste vrouwe die leeft nu
Ende een helich wijf sekerlike.^+
+ Si vragede mi soetelike
Wie ic was ende van wat lande
Ende ic seit hare altehande.
Doe vragede si mi om u vort.
Ic seide ic hadde van u gehort⁺
Ende dat ic u noit ne hadde gesien
Ende ic seide hare oc totien
Dat ghi die beste ridder wart
Die achter lande voer ocht vart.

+ al

+ F. 43V,b

+ 15940

+ ende

+ 15945

P/G

15938

So ] onder de S een inktvlekje.

15939	kop		Daer v vader leget		ende ic vernam
	kop, (cor)			<.>
	u ] hs v ; bovenaan dit blad is een stukje perkament gedeeltelijk losgescheurd en omgevouwen naar deze zijde van het folium; de bovenzijde van de v wordt door dit stukje perkament bedekt.

15940	kop		V	moeder daer		ende die es seggic v
	cor		V⪕wer⪖		<:>

15943	kop		Si vragede mi	so | t | telike
	cor	ende		so⪕e⪖telike

15946	kop		Doe vragede si		om v vort
	cor			→mi→

15947

Ic ] dit woord is iets ingesprongen vanwege het ver doorlopende vs. 15886 (kolom a).

15949	kop		Ende ic seide hare		totien
	cor			⪕oc⪖

15951	kop		Die achter lande voer		ocht vart
	cor			<:>

W

15938 Royal Mostier: ‘het Koninklijke Klooster’, zie T. 15939 leget: ‘begraven ligt’. 15943 soetelike: ‘vriendelijk’. 15949 totien: ‘daarover’, ‘wat dat aangaat’. 15951 Die... vart: ‘die door het land rondtrok of rondtrekt’.

T

15938-9 Zie vs. 11375-81 en T bij vs. 11379-83.

[p. 517]

⁺ Mettien sach si ane mine hant⁺
Dit vingerlin ende vragede mi thant
Van wanen het mi was toe comen.
⁺ Als ic die wort hadde vernomen,
Ic wout helen, mar ic ne mochte:
⁺ Si kinnet wel ende si brochte⁺
Dat wedergade daer af thant,
⁺ So dat ic daer ondervant
Ende weet seker dat mi seide
U vader hier af die waerheide.’
⁺ Alse Lanceloet die sake verstont,⁺
Hi was blider daer af tier stont
Dan oftmen hem hadde gegeven doe
Die beste stat ende die rijcste toe
Die de coninc Artur hadde tien tide.
⁺ Si waren dien avont alle blide⁺
Van Lancelote, minste ende meeste,
Ende maecten van sire coemste feeste.
⁺ Die vrouwe, die in II jaeren daer vore
Niet ne sach haren sone Hestore,

+ ende

+ 15950

+ ende

+ want

+ 15955

+ al

+ ende

+ 15960

+ .

+ 15965

+ .

P/G

15952	kop		Mettien sach	| h | i	ane mine hant
	cor	ende		⪕s⪖i

15953	kop		Dit vingerlin		en	vragede		thant
	kop, (cor)			<.>
	cor				en<de>		→mi→
	mi ] na dit woord een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. vs. 16014 (kolom c).

15956	kop		Jc wout helen		mar ic ne mochte
	(kop), cor			<:>

15959	kop		So dat ic daer onder vant
	cor	→al→
	ondervant ] hs onder vant

15970	in ] hs int ; evidente verschrijving van de kopiist.
	vore ] na dit woord een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. de leesaanwijzing voor vs. 16031 (kolom c).

W

15954 Van... comen: ‘van wie (eigenlijk “van waar”) ik het gekregen had’. 15956 helen: ‘verbergen’. 15957 kinnet: ‘herkende het (de ring)’. 15958 Dat wedergade: ‘het evenbeeld’. 15959 ondervant: ‘te weten kwam’, vgl. MNW 5, 448 bij 4. 15964 oftmen: ‘wanneer men’. 15968 Van: ‘vanwege’; minste ende meeste: ‘klein en groot’ (iedereen).

[p. 518]

Si hadde groten gare⁺
Om te wetene van hem niemare
Ende Lanceloet seide hare nadien
Dat hine al gesont hadde gesien,
Het was leden dat hi waende
Luttel meer dan II maende.^+
+ Lanceloet was daer binnen gedaen
Groete feeste sonder waen.
⁺ Sanderdaeges sciet uten hove
Lanceloet metter vrouwen orlove.
Die vrouwe, si geleiddene doe⁺
Ende si bat hem emmer toe
Ende si seide: ‘Wel lieve here,
Ic bidde u dat gi vort mere
Om Hestor penst, uwen broeder,
Die mijn kint es ende ic sijn moeder,^+
+ Dat gi te hem wart neemt ware.’

+ 15970

+ 15975

+ .

+ ende

+ 15980

+ 15985

+ ende

P/G

15986	kop	Om hestor		vwen broeder
	cor		→penst→
	penst ] na dit woord een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. de leesaanwijzing voor vs. 16047 (kolom c).

W

15972 gare: ‘behoefte’. 15973 Om... niemare: ‘om nieuws over hem te vernemen’. 15975 al: ‘volledig’. 15976 dat hi waende: ‘dacht hij’, ‘naar hij meende’. 15978-9 gedaen... feeste: ‘onthaald met veel vreugde (feestelijkheden)’. 15981 orlove: ‘toestemming’. 15982 geleiddene: ‘deed hem uitgeleide’, ‘reed een stuk met hem mee’. 15985 vort mere: ‘voortaan’. 15988 Dat... ware: ‘dat u zich om hem bekommert’.

T

15972-7 Een ontmoeting tussen Lanceloet en Hestor werd voor het laatst beschreven in S iv, 234/27 - 236/15; M ii, xliii, 44-53. Dit (gewelddadige) treffen ligt nog voor Bohorts poging de koningin te ontvoeren, waarna Lanceloet door de oude vrouw weggevoerd wordt. Aan de daaropvolgende zoektocht naar Lanceloet neemt ook Hestor deel (zie T bij vs. 13445-52). Hij was derhalve aan het hof in die periode. Lanceloet kan hem daar ontmoet hebben. Een dergelijke ontmoeting wordt echter niet in het verhaal vermeld. De aanduiding Luttel meer dan II maende is in overeenstemming met de chronologie van de Lanceloet-queeste, vgl. Inleiding hfst. 2, par. 6 en de Bijlage. 15978-81 Het Mnl. vat hier in vier regels het uitgebreide verslag samen dat in het Ofr. gegeven wordt van Lanceloets overnachting, zie M iv, lxxix, 25-26 en S v, 120/21-31. Vgl. Besamusca 1991, p. 78-85.

[p. 519]

⁺ Hi antworde der vrouwen daer nare:
⁺ ‘Onne mi God dat icken vinde,
Ic ne sal niet so sciere van uwen kinde
Sceden, op dat ics hebbe macht.’⁺
Ende als sine een stuc hadde gebracht
Deedse weder keren die here.
⁺ Si bat hem over Hestore sere.
Aldus sciet Lanceloet tien tide
Van hare drove ende blide:⁺
Drove om Lyoneels wille,
Daer hi niet af lude no stille
In en gere maniere en mochte verstaen,⁺
Ende hi was blide al sonder waen
Om Hestore dien hi vinden sal⁺
In corten tiden, heeft hijs geval.
⁺ Hi reet alsoe toter noenen toe
Ende quam in een out foreest doe,

+ ende

+ vrouwe

+ 15990

+ ende

+ 15995

+ F. 43V,c

+ 16000

+ ende

P/G

15992	kop		Sceden		op dat	ic | t | hebbe/n/ macht
	kop, (cor)			<.>
	cor					ic⪕s⪖ hebbe

15993	kop		Ende als	| h | ine een stuc hadde gebracht
	cor			⪕s⪖ine

15996

Aldus ] initiaal A, blauw, 4 regels hoog, rood penwerk.

15998	kop		/Ende/	droue om lyoneels wille
	(kop), cor		-

16000	kop		Jn en gere maniere		mochte verstaen
	cor			⪕en⪖

16004	kop		Hi reet		soe toter noenen toe
	cor	ende		→al→	soe

W

15990 Onne mi God: ‘als God het mij zou vergunnen’. 15991 sciere: ‘snel’. 15992 op... macht: ‘indien ik daartoe (tot het langdurig in Hestors gezelschap blijven) in staat ben’. 15994 Deedse... here: ‘liet de heer (d.i. L.) haar terugkeren’. 15995 Si... sere: ‘zij drong wat betreft H. zeer bij hem aan’. 15999-16000 Daer... verstaen: ‘over wie hij hoe dan ook op geen enkele manier iets kon vernemen’. 16003 heeft hijs geval: ‘als hij wat dat betreft geluk heeft’. 16004 noenen: ‘namiddag’, ‘de tijd van het kerkelijk getijde noene (omstreeks drie uur 's middags)’.

T

15998 Lioneel heeft Lanceloet, die in slaap gevallen was, verlaten om een ridder te achtervolgen die hij een jonkvrouwe zag ontvoeren. Deze ridder (Terquijn) heeft hem verslagen en gevangengezet, zie vs. 13353-630.

[p. 520]

⁺ Daer hi ene oude capelle sach,
⁺ Daer ene oud hermite in lach.^+
+ Omtrint die kapelle was een kerchof
Ende daer stont ten ingange daer of
Een cruce ende een marberijn steen toe,
⁺ Daer lettren an waren, die spraken soe:
‘O riddre die dit lant vars dore⁺
Om te soken avonture,
Ne wiltu niet sterven, sone com niet
In dit foreest, wat soes gesciet:
⁺ Dune salter niet uut moegen ontgaen
Sonder doet ocht scande sonder waen.’⁺
Die cnape die met Lancelote was

+ al

+ al

+ 16005

+ ende

+ al

+ 16010

+ want

+ 16015

P/G

16007	kop		Daer ene	oud | e | hermite in lach
	kop, cor			oud
	cor	al

16008

een ] hs .i.

16010	Een ] inktstip na dit woord.
	een ] hs .i.

16011	kop		Daer lettren an waren die spraken		soe
	kop, cor			<.>
	cor	al

16012

lant ] hs lants ; evidente verschrijving van de kopiist.

16013	kop		Om te	soke	auonture
	cor			soke<n>

W

16007 oud hermite: ‘bejaarde kluizenaar’, vgl. voor oud Van Loey i, par. 23; lach: ‘woonde’. 16008 Omtrint: ‘rondom’. 16010 marberijn: ‘marmeren’. 16011 Daer... soe: ‘waarop letters stonden, die het volgende zeiden’. 16014 wiltu: ‘wil je’, zie T. 16015 wat soes gesciet: ‘wat er ook gebeurt’. 16017 Sonder... scande: ‘zonder de dood te vinden of schande te ondervinden’. 16018 cnape: ‘schildknaap’.

T

16012-6 Net als in het Ofr. (M iv, lxxix, 27; S v, 121/3-6) wordt in de vertaling de ridder in dit opschrift aangesproken met de tweede persoon enkelvoud, vgl. vs. 16014 wiltu en vs. 16016 Dune. Waarschijnlijk hangt het gebruik van ‘du’ hier samen met de dreigende, wat geringschattende en uitdagende toon van het opschrift. Vgl. Stoett, par. 28 en Lulofs 1967 (m.n. p. 259-60). 16018-23 Ook het Ofr. motiveert het opduiken van deze cnape nauwelijks. Hij verschijnt daar iets eerder in het verhaal in een passage over de hitte die in de vertaling tussen vs. 16003 en 16004 ontbreekt: (M iv, lxxix, 27) ‘Et li chauz fu levez granz et mervilleus, si li anuia a chevauchier et il oste son hiaume qui molt li grevoit, ce li estoit avis, et le baille a .I. escuier qu'il ot trové el chemin’ (vgl. S v, 120/38-40). In de vertaling is de mededeling over de cnape uit deze passage gelicht en verplaatst naar het eerste optreden van deze schildknaap in de vertaalde tekst: vs. 16018-23. Vgl. Besamusca 1991, p. 83-85 en p. 91-95.

[p. 521]

Seide, alse hi die lettren las:
‘Here, nu ne vardi vordre niet,
Na dat gi dit gescrifte siet.’
⁺ Die cnape en behorde hem niet toe,⁺
Dan hi ane hem bi avonturen quam doe.
⁺ Lanceloet vragede hem also houde
Waer hi varen soude.
⁺ Die cnape antworden sonder sparen:
‘Here, ic sal tenen castele varen⁺
In gene side den bossche.’ ‘Soe souttu
Den wech rechte vort varen nu?’
⁺ ‘Jayic, here,’ sprac hi metter vart,
⁺ ‘Daer en es gheen ander wech daer wart.’
‘Nu vare dan vorewart,’ seide hi,⁺
‘Sekerlike, ic volge di.’
⁺ ‘Ay here,’ seit hi, ‘ne coemt niet mede,
Het ware alte groete sothede.
Ja en verstaedi niet die lettren, here?’
⁺ ‘Daer af ne houdic min no mere.^+
+ Ic ne laets niet, ic ne salre gaen.’
⁺ Hi sach dattie hermite ondaen
Die kapelle hadde binnen desen
Ende woude sine vespere lesen.

+ mer

+ 16020

+ ende

+ ende

+ 16025

+ .

+ want

+ 16030

+ .

+ .

+ 16035

+ ende

+ ende

P/G

16025	kop		Waer hi	[ danne ]	varen soude
	cor			-

16026	kop		Die cnape	antworde	sonder sparen
	cor	ende		antworde<n>

16028	kop		Jn gene side den bossche		soe souttu
	cor			<⁝>

16029	kop		Den wech	recht	vort varen nv
	cor			recht⪕e⪖

W

16020 nu... niet: ‘nu gaat u (vast) niet verder’. 16023 Dan... doe: ‘maar hij (L. of de cnape) liep hem (L. of de cnape) toevallig tegen het lijf’. 16024 also houde: ‘meteen’. 16028 In... bossche: ‘aan de andere kant van het bos’. 16028-9 Soe... nu: ‘moet je dan de weg rechtdoor volgen’. 16032-3 Nu... Sekerlike: ‘“Rijd nu maar gerust verder,” zei hij’. 16035 sothede: ‘dwaasheid’. 16036 Ja... lettren: ‘begrijpt u dan het opschrift niet’. 16037 Daer... mere: ‘daar geloof ik helemaal niets van’. 16038 Ic... gaen: ‘ik zie er niet vanaf daarheen te gaan’. 16039 ondaen: ‘geopend’, gebruikelijker is de vorm ontdaen. 16041 sine vespere lesen: ‘de kerkdienst van het canonieke getijde “vesper” opdragen’. Dit gebeurde omstreeks zes uur 's middags.

[p. 522]

Lanceloet groettene doe ende hi⁺
Groettene weder ende seide: ‘Wat soecti?’
⁺ ‘Ic soeke,’ seit hi, ‘al dore dit lant
Enen ridder, es Lyoneel genant.’
⁺ ‘Hoe heetti?’ ‘Ic heete Lanceloet.’
⁺ Doe seide die hermite al bloet:⁺
‘Ic hebbe van u te meneger tijt
Horen spreken, bedi gi sijt
Die beste die leeft nu ten stonden,
Na dat vele liede orconden.
Het ware over grot scade⁺
Vordi iewerinc bi dommen rade,
Daer gi niet ne mocht keren dan:
⁺ Daer souden vele liede verliesen an.
⁺ Ic ne rade u niet vorder te varne

+ 16040

+ mer

+ ende

+ ende

+ 16045

+ 16050

+ want

+ ende

P/G

16042	kop		Lanceloet groettene doe		ende hi
	cor			<:>

16043	kop		Groettene weder		ende seide wat soecti
	cor			<:>

16046	kop		Hoe heetti		ic heete lanceloet
	cor			<.>

16048	kop		Jc hebbe van v	t/er/ meneger tijt
	cor			t⪕e⪖

16049	kop		Horen spreken		bedi gi sijt
	cor			<.>

16050	kop		Die beste die leeft nv	te	stonden
	cor			te<n>

16051	kop		Na dat vele	liede/n/ orconden
	cor			liede

16052	kop		Het ware ouer	grot | e | scade
	cor			grot

16053	kop		| W | ordi iewerinc bi dommen rade
	cor		<V> ordi
	Vordi ] de corrector maakt van de W een V door alleen de linker poot van de W te expungeren.

16055	kop		Daer	soude	liede/n/ verliesen an
	cor	want		soude<n> →vele→	liede

W

16045 es... genant: ‘die L. heet’, vgl. Stoett, par. 67. 16047 al bloet: ‘onomwonden’. 16051 Na... orconden: ‘zoals velen vertellen’. 16052 Het... scade: ‘het zou buitengewoon jammer zijn’ (vgl. voor grot P/G). 16053 iewerinc: ‘ergens’; bi dommen rade: ‘door een dwaas advies’, ook mogelijk is de vertaling ‘door een onverstandig besluit’. 16054 keren: ‘terugkeren’. 16055 Daer... an: ‘dat zou voor veel mensen een verlies zijn’.

[p. 523]

Int foreest in spele noch in scarne:^+
+ Daer sijn binnen desen naesten II jaeren
Wel C ridders gevaren,
⁺ Die mi hadden gesekert al,
Haddem God gegeven tgeval⁺
Dat si hadden behouden tleven,⁺
Dat si souden sijn comen hier beneven
Om mi te seggene tuwaren
Hoe si daer hadden gevaren.
⁺ Noit en quamer een weder tote mi.
⁺ Ic weet wel dat si doet sijn. Daer bi⁺
Seggic u, here, die nu ter tijt
Pilaerne van ridderscape sijt,
Dat gi niet vort ne vart nu,
Want gine keert niet, dat seggic u.’
⁺ ‘Nu segt mi,’ seide Lanceloet saen,⁺
‘Die lettren die daer gescreven staen,

+ 16055

+ want

+ ende

+ F. 44R,a

+ 16060

+ mer

+ ende

+ 16065

+ .

+ 16070

P/G

16057	kop		Jnt foreest . in spele noch in scarne
	foreest ] de r is sterk vervaagd.

16061	kop		Haddem god gegeuen		geual
	cor			⪕t⪖	geual

16063	beneven ] na dit woord een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. vs. 16124 (kolom b).
	sijn ] streepje onder de eerste poot van de n waardoor deze verlengd lijkt.

16066	kop		Noit en	quame	een weder tote mi
	cor	mer		quame⪕r⪖

16067	kop		Jc weet wel dat si doet sijn		daer bi
	cor	ende		<.>

16068	kop		Seggic v	here | n | die nv ter tijt
	cor			here

16069	kop		Pilaer	van ridderscape sijt
	cor		Pilaer⪕ne⪖

W

16057 in... scarne: ‘voor de grap noch voor de lol’ (dus: ‘in alle ernst’); te verbinden met rade (vs. 16056). 16058 binnen: ‘gedurende’; naesten: ‘laatste’. 16060 hadden... al: ‘allen beloofd hadden’. 16061 Haddem... tgeval: ‘als God hun het geluk had geschonken’. 16063 beneven: ‘langs’. 16065 Hoe... gevaren: ‘hoe zij het er daar afgebracht hadden’. 16069 Pilaerne: ‘steunpilaar’.

T

16059 In het Ofr. is hier zelfs sprake van tweehonderd verdwenen ridders, vgl. M iv, lxxix, 29; S v, 121/27.

[p. 524]

Hebben sire iet lange gewesen?’
⁺ Die hermite antworde te desen
Si hadden daer wel geweest VI jaer,
Mar sine wisten niet hoe si quamen daer.^+
+ Daer en halp geen ontraden twaren:
⁺ Lanceloet woude emmer vort varen.
⁺ Alse den hermite dochte
Dat hijt hem niet ontraden ne mochte,
Hi sprac tote Lancelote: ‘Ay lieve here,⁺
Ic bid u dat gi blijft tavont mere.
Hets wel na avont nu ter wilen,
Want eer gi rijt II milen
Salt nacht sijn ende optie erde
Suldi liggen met uwen perde⁺
Ende hebben in alre wisen
Breke van dranke ende van spisen,
Dies gi genoech moeget hier hebben nu
Ende oc die cnape die es met u.’

+ ende

+ 16075

+ mer

+ want

+ ende

+ 16080

+ 16085

P/G

16076	kop	Si	hadde	daer wel geweest vi iaer
	cor		hadde<n>
	VI ] hs vi

16077	kop	Mar sine	wiste	hoe si quamen daer
	cor		wiste<n> →niet→
	niet ] na dit woord een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. vs. 16137-8 (kolom b).

16082	kop	Hi sprac tote lancelote		ay lieue here
	kop, cor		<.>

16083	kop	| H |	i	bid | t | v dat gi blijft tauont mere
	cor		i⪕c⪖	bid

16085	kop	Want eer gi	r | ee | t .ij. milen
	cor		r⪕ii⪖t

16086	kop	Salt nacht sijn		ende optie erde
	cor		<:>

16089	kop	Breke van	dranke/n/ ende van spisen
	cor		dranke

16091	kop	Ende		die cnape die es met v
	cor		→oc→

W

16074 iet: ‘soms’, ‘al’. 16077 sine... niet: ‘men wist niet’. De corrector (zie P/G) heeft doorzien dat de kopiist zich hier vergiste in een pronominale aanduiding; de oorspronkelijke lezing luidde zonder twijfel hine wiste; si: d.i. de lettren (vs. 16073). 16078 Daer... ontraden: ‘afraden had geen zin’. 16079 emmer: ‘in elk geval’. 16083 tavont mere: ‘vannacht’. 16089 Breke van: ‘gebrek aan’.

[p. 525]

⁺ So dat int inde dede⁺
Lanceloet des hermiten bede,
Diene te gemake dede sere
Met dat hem verleende Onse Here.
⁺ Lanceloet vrageden ocht hi iet
Wiste hoe dat foreest hiet.^+
+ Die hermite seide: ‘Hets geheten
Dat Verloren Foreest, wildijt weeten,
Omdat niemen int lant vroet en es
Wat wesene in dat foreest es.
⁺ Hets soe verloren sonder waen⁺
Datmen gene dinc vort ne mach verstaen

+ al

+ 16090

+ ende

+ 16095

+ ende

+ ende

+ 16100

P/G

16096	kop		Lanceloet	vragede	ocht hi iet
	(kop), cor			vragede<n>
	cor	ende

16100	kop		Omdat niemen int lant vroet		es
	cor			⪕en⪖

16101

in dat ] hs indat

W

16092-3 So... bede: ‘toen deed L. tenslotte wat de kluizenaar wilde’. 16094 Diene... sere: ‘die het hem zeer naar de zin maakte’. 16096 iet: ‘soms’. 16099 Dat Verloren Foreest: ‘het verloren bos’, eigenlijk het ‘onvindbare bos’, waarbij ‘onvindbare’ betrekking heeft op de verdwenen ridders, vgl. het Ofr. (M iv, lxxix, 31: ‘la Forest Perdue’; S v, 122/16) en MNW 8, 2067-8. 16100-1 niemen... es: ‘niemand in het land de aard van het bos kent’ (vgl. MNW 9, 2351 bij 4). 16102 verloren: ‘onbekend’, ‘duister’. 16103 verstaen: ‘vernemen’.

T

16092-5 De wijze waarop de hermite Lanceloet en de schildknaap onthaalt, wordt in het Ofr. uitgebreid beschreven: omdat het vrijdag is laat de kluizenaar zijn ‘clerc’ vis halen etc., vgl. M iv, lxxix, 31; S v, 122/8-15. De vertaling is hierover veel beknopter. Vgl. Besamusca 1991, p. 78-85. 16099-259 Dat Verloren Foreest: in de Merlijncontinuatie (zie T bij vs. 15751-68) wordt beschreven hoe Gwinebant - een broer van Ban en Bohort - bij dit bos komt. Het wordt dan ‘Sorgelike Foreest’ en ‘Wout sonder keren’ genoemd. Hij trof er de magische dans aan (zie vs. 16170-259), ging eraan deelnemen en zorgde er bovendien voor dat de dans van ridders en jonkvrouwen niet zal ophouden voor er een ridder komt die nog nooit tegen de liefde misdaan heeft. Alleen deze ridder, voor wie een kostbare zetel klaarstaat, zal de dansers kunnen verlossen. Gwinebant voegt aan de dans nog een extra attractie toe: het zelf spelende schaakspel (zie daarvoor ook J Bk. ii, vs. 18136-501). Zie de Merlijncontinuatie (ed.-Van Vloten 1880), vs. 24289-402. Vgl. ook Méla 1984, p. 360 en p. 362-3 en Bruce 1918, p. 374-6.

[p. 526]

Van hem diere in gaen, cleine och groet.’
⁺ ‘Dat es groet wonder,’ sprac Lanceloet,
‘Hets wech sonder keren, dunke mi.
⁺ Ic salre in varen sien wat si⁺
Ende waer si sijn gebleven alle.’
‘God ghevet u te goeden gevalle,’
Sprac die hermite, ‘want ine was noit ere
Om enen man besorget so sere.’
Des ander dages quam Lanceloet vort,⁺
Alse hi messe hadde gehort
Vanden Helichgen Geest, ende nam orlof
An dien hermite ende scieter of.
Ende die hermite bat sere
Vor hem Gode Onsen Here⁺
Dat hine daede keren gesont.
Hi voer int foreest tier stont

+ here

+ ende

+ 16105

+ 16110

+ 16115

P/G

16104

groet ] boven de g een vlekje.

16108	kop	Ende waer si sijn		bleuen alle
	cor		→ge→	bleuen

16110	kop	Sprac die hermite		ine was noit ere
	cor		→want→
	want ] na dit woord een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. vs. 16171 (kolom b).

16112

Des ] initiaal D, rood, 3 regels hoog, blauw penwerk.

16115	kop	An	die	hermite ende scieter of
	cor		die<n>

W

16104 hem: ‘hen’; cleine och groet: ‘helemaal niets’ (te verbinden met gene dinc in vs. 16103). Vgl. voor och MNW 5, 5. 16105 Dat... wonder: ‘dat is een buitengewoon vreemde zaak’. 16106 wech sonder keren: ‘een weg zonder terugkeer (terugweg)’, zie het Ofr.: M iv, lxxix, 31: ‘il m'est avis que ce est la Voie sanz Retor’ (S v, 122/19-20). 16107 sien wat si: ‘om te zien wat het is (wat er aan de hand is)’. 16109 God... gevalle: ‘moge God ervoor zorgen dat het goed met u afloopt’. 16114 orlof: ‘afscheid’. 16115 scieter of: ‘vertrok van die plaats’.

T

16113-4 messe [...] Vanden Helichgen Geest: net zoals een mis aan een bepaalde heilige (vgl. bijv. vs. 11892 Sente Jhans messe) opgedragen kon zijn, was het gebruikelijk op een aantal dagen in het jaar een mis op te dragen aan de Heilige Geest.

[p. 527]

Ende die scilknecht vor met hem daer.
⁺ Lanceloet vragede hem daer naer
Met wien hi was. Hi antworde des:^+
+ ‘Metten coninc Pelles.’
Also alse hi reet int foreest vor wart
Hi ontmoette in sine vart
Ene joncfrouwe die gevort brochte
Een brecskin, als hem dochte.^+
+ Hi hadde sinen helm af gedaen,
Om dat hi met heyten was bevaen,
⁺ So dat sijn anscijn was al bloet.
⁺ Mettien groette Lanceloet
Die joncfrouwe, maer si⁺

+ .

+ F. 44R,b

+ here

+ 16125

+ ende

+ al

+ ende

+ 16130

P/G

16122	kop		Met wien hi was		hi antworde des
	cor			<.>

16123

Pelles ] onder de s een vlekje.

16124	kop		Also alse hi reet int foreest	vor | t | wart
	cor			vor

16131	kop		Mettien	groette [ ne ] lanceloet
	cor	ende		groette

16132	kop		Die ioncfrouwe		maer si
	kop, cor			<.>
	joncfrouwe ] hs ioncfrouwe ; het is mogelijk dat de punt na dit woord deel uitmaakt van de afkorting.

W

16120 scilknecht: ‘schildknaap’, gebruikelijk is de vorm sciltknecht. 16122 Met wien: ‘in wiens dienst’. 16126 gevort brochte: ‘meevoerde’. 16127 brecskin: ‘jachthondje’, ‘schoothondje’. 16129 met... bevaen: ‘door de hitte was bevangen’, ‘het zeer heet had’. 16130 anscijn: ‘gezicht’; bloet: ‘onbedekt’.

T

16123 In het Ofr. (M iv, lxxix, 32) vermeldt de schildknaap hier bovendien nog dat hij met een boodschap op weg is naar de hertog van Oc: ‘Au roi Pellés de la Terre Forainne qui l'anvoie au duc d'Oc en message’ (S v, 122/29-30). Vgl. Besamusca 1991, p. 83-85. 16125-39 Net als de jonkvrouwe die Lanceloet genezen heeft, is deze jonkvrouwe zeer onder de indruk van de schoonheid van Lanceloets verhitte gezicht, vgl. vs. 11905-48 en T bij vs. 11815-6 en 11928-41.

[p. 528]

Ne sprac een wort niet, want hi
Dochte hare so scone wesen
Dat si hare scoffierde bi desen.
Ende si bleef houdende na dien,
Alse diene woude bat besien.^+
+ Hi hadde groet wonder waerbi
Sine so besach. Doe seide hi:
‘Wat segt di, wat dunct u, joncfrouwe?’
⁺ Si seide: ‘Mi dunct, bi mire trouwe,
Alte groet scade nu ter tijt⁺
Dat also scone lichame alse gi sijt
⁺ Dus vart rechte vort te sire doet.
Ende hets verlies alte groet,
Want gine mocht niet gecomen wesen
In vreseliker foreest dan in desen.’^+
+ Hi seide: ‘Ne vervart u niet,
Bedi, joncfrouwe, men niet ne siet
Alle die ongevalle gescien
Daer hem die liede af ontsien.’

+ 16135

+ ende

+ ende

+ 16140

+ al

+ 16145

+ ende

P/G

16133	kop		Ne sprac een wort niet		want hi
	kop, (cor)			<.>

16139	kop		Sine so besach		doe seide hi
	cor			<:>

16142	kop		Alte	groet | e | scade nv ter tijt
	cor			groet

16144	kop		Dus vart	recht	vort te sire doet
	cor	al		recht⪕e⪖

16146	kop		Want gine mocht niet		comen wesen
	cor			⪕ge⪖	comen

16151	kop		Daer hem die	liede/n/ af ontsien
	cor			liede

W

16133-4 hi... wesen: ‘zij vond hem zo knap’. 16135 Dat... desen: ‘dat zij daardoor met stomheid geslagen was’. 16136 houdende: ‘stil staan’. 16137 Alse... besien: ‘omdat zij hem beter wilde bekijken’. 16138 Hi... wonder: ‘hij vroeg zich zeer verbaasd af’. 16140 Wat segt di: ‘wat zeg je ervan’. De vorm di is in deze situatie ongebruikelijk, vgl. ook het gebruik van u in het vervolg van het vers. 16141-2 Mi... scade: ‘ik vind het, op mijn woord, buitengewoon jammer’. 16143 lichame: ‘persoon’, ‘man’. 16144 rechte vort: ‘regelrecht’. 16145 hets... groet: ‘het (nl. uw onafwendbare dood) is een al te groot verlies’. 16147 vreseliker: ‘gevaarlijker’. 16148 Ne... niet: ‘wees maar niet bang’, ‘maak u geen zorgen’. 16151 Daer... ontsien: ‘waar de mensen bang voor zijn’.

[p. 529]

⁺ Si seide: ‘God bescermes u,^+
+ Mi ware leet mesfielt u nu.’
Ende hi sciet mettien van hare.
⁺ Die cnape seide tot hem daer nare:
‘Ay lieve here, hort na rade
Ende hebt uwes selfs genade⁺
Ende keert. En hebbedi niet die joncfrouwe
Gehort, die om u heeft groten rouwe,
⁺ Die u noit ne sach ende seget al bloet,
Here, dat gi vart in uwe doet?
Die gene sullen in haeren sinnen⁺
Te rechte drove sijn die u kinnen,
Nadien dat u so sere claegen
Die gene die u noit ne saegen.
⁺ Om Gode, keert! Ende ic sal nu
Keren om die minne van u,⁺
Tote dat gi uten foreeste sijt.’
⁺ Hine wouts niet doen te dier tijt.

+ ende

+ 16150

+ want

+ ende

+ 16155

+ ende

+ 16160

+ here

+ 16165

+ mer

P/G

16156

Ay ] twee stippen in de marge voor dit woord.

16158	kop		Ende keert		en/de/ hebbedi niet die ioncfrouwe
	kop, (cor)			<.>
	cor				en

16159	kop		Gehort		die om v heeft groten rouwe
	kop, (cor)			<.>
	rouwe ] o superscript; onder de u een vlekje.

16160	kop		Die v noit ne sach		ende seget al bloet
	cor	ende		<:>

16162	kop		Die gene sullen in haeren	sinne
	(kop), cor			sinne<n>

16166	kop		Om	go | e | de keert ende ic sal nv
	cor	here		gode

W

16152 bescermes u: ‘moge u ertegen (nl. tegen ongeluk) beschermen’. 16153 Mi... nu: ‘het zou mij spijten als het nu slecht met u afliep’. 16156 hort na rade: ‘geef gehoor aan een (verstandig) advies’, ‘wees verstandig’. 16157 hebt... genade: ‘wees uzelf genadig’, ‘denk aan uzelf’. 16160 ende... bloet: ‘en die onomwonden zegt’. 16162 in haeren sinnen: ‘in hun harten’. 16163 te rechte: ‘met recht’, ‘pas goed’. 16164 Nadien dat: ‘aangezien’, ‘gezien het feit dat’; u: ‘om u’. 16167 om... u: ‘omwille van u’.

[p. 530]

Daer na sijn si in enen beemt gecomen.
Daer hebben si XXX pawelgone vernomen
Gericht, die scoenste die gesien⁺
Lanceloet hadde noit vordien,
Daer IV pijnbome binnen stonden,
Deen jegen den andren tien stonden
Ende si stonden gericht al ront.
⁺ In die middelt van al stont⁺
Een setel die yvorijn was,
Gedect met samite, als ict las,
Ende op tsamijt stont ene crone daer,
Die groet, van goude was ende swaer.
Ende al omtrint den pijnboemen waren⁺
Ridders ende vrouwen tuwaren,⁺

+ 16170

+ ende

+ 16175

+ 16180

+ F. 44R,c

P/G

16170	kop	Daer na sijn si in enen beemt		comen
	cor		⪕ge⪖	comen

16172	kop	Gericht die scoenste die gesien
	Gericht ] de punt van de punctus elevatus na dit woord heeft de vorm van een cirkel.

16174

IV ] hs .iiij

16178	kop	Eeen setel		die yvorijn was
	kop, (cor)		<.>
	Een ] hs Eeen ; evidente verschrijving van de kopiist.

16179

samite ] boven de a een vlekje.

16180

ene ] hs .i.

16182	kop	Ende al omtrint den	pijnboem	waren
	(kop), cor		pijnboem<en>

W

16170 beemt: ‘veld’, ‘open plek’. 16171 pawelgone: ‘tenten’. 16172 Gericht: ‘opgezet’, te verbinden met pawelgone (vs. 16171). 16174 binnen: ‘tussen’, ‘midden in (de kring van tenten)’. 16176 Ende... ront: ‘en zij (de pijnbomen) stonden in een kring’. 16177 die middelt: ‘het midden’. 16178 yvorijn: ‘van ivoor’. 16179 Gedect... las: ‘bekleed met fluweel, naar ik (in mijn bron) las’. 16181 Die groet: ‘die groot (was)’.

T

16170 enen beemt: in het Ofr. (M iv, lxxix, 34) wordt vermeld dat deze weide ‘devant .I. tor’ (vgl. S v, 123/13) gelegen is. Zie Besamusca 1991, p. 91-95. 16177-81 Wanneer Lanceloet later op deze zeer kostbare zetel zal plaatsnemen en men de kroon op zijn hoofd zal zetten, zal de betovering van de dans verbroken worden. De ridders en jonkvrouwen die al jaren tegen wil en dank ronddansten worden dan verlost, vgl. J Bk. ii, vs. 18145-18501. 16179 als ict las: deze verwijzing naar de bron ontbreekt in het Ofr., vgl. M iv, lxxix, 34 en S v, 123/17.

[p. 531]

Sulke ridders hadden wapene an
Ende sulke waren ontwapent dan,
Ende dansten alle tien stonden,
Sulc met helme gebonden.^+
+ Alset Lanceloet sach, sprac hi mettien
Dat hi dat geselscap woude sien
Ende dat hem wel dochte das
Dat ghint een scone geselscap was.
‘Ende si ne toenen oc niet, men ne mach⁺
Dit foreest liden heden den dach
Coenlike ende met payse over al.
⁺ Ondanc moet ic hebben, ic ne sal
Sien waer bi si die feeste doen.’
Ende als hi leet tirste pawelgoen⁺

+ 16185

+ ende

+ 16190

+ ende

+ 16195

P/G

16188	kop		Alse	lanceloet sach		sprac hi mettien
	(kop), cor				<.>
	cor	ende	Alse⪕t⪖

16189

woude ] de w wordt aan de onderkant gedeeltelijk bedekt door een vlek.

16190

dochte ] boven ch een vlek.

16192	kop		Ende si ne toenen		niet men ne mach
	cor			⪕oc⪖

16194	kop		Coenlike		ende met payse ouer al
	(kop), cor			<.>

16196	kop		Sien waer bi		si die feeste doen
	kop, cor			<.>

16197	kop		Ende als hi	l | i | et tirste pawelgoen
	cor			l⪕e⪖et
	pawelgoen ] na dit woord een vlek.

W

16184 Sulke: ‘sommige’; wapene: ‘een wapenrusting’. 16185 ontwapent: ‘van hun wapenrusting ontdaan’. 16187 gebonden: ‘vast op het hoofd’, ‘op’. 16190 dochte: ‘toescheen’. 16191 ghint: ‘daar’. 16192 Ende... niet: ‘en zij laten (door hun vrolijke gedans) ook niet zien (blijken)’. 16192-4 men... al: ‘dat men vandaag de dag dit bos niet overal gerust en in vrede kan doorkruisen’. 16195 Ondanc... hebben: ‘men moge mij straffen’, ‘ik mag vervloekt zijn’. 16196 waer... doen: ‘waarom zij zo opgewekt zijn’. 16197 leet: ‘passeerde’.

T

16187 Het Ofr. gaat nog even door met de beschrijving van de dansende ridders en zegt onder meer dat sommige ridders met elkaar dansten omdat er niet genoeg dames waren, vgl. M iv, lxxix, 34 en S v, 123/18-23.

[p. 532]

Hem verkeerden thant bede
Sijn bloet ende sine herte mede,
Want dat vor dien tiden sijn moet
Niewerinc toe dan te ridderscape stoet
Ende te starken, stouten orlogen,⁺
Hi wart nu also bedroegen
Dat hem al sine herte droech doe
Te dansene ende els niewerinc toe;
Ende vergat oc sire vrouwen tier stede
Ende al sire gesellen mede⁺
Ende sijns selfs, also dat hi beette af
Ende hi sijn part te houdene gaf
Den cnape ende warp uut sire hant
Dat spere ende den scilt thant

+ 16200

+ 16205

P/G

16198	kop	Hem	verkeerde	thant bede
	cor		verkeerde<n>

16202	kop	Ende te	starken | e |	stoute	orlogen
	cor		starken	stoute<n>

16203

wart ] tussen w en a een stip.

16204	kop	Dat hem al sine herte droech	÷t÷oe
	cor		<d>oe
	doe ] de corrector verandert de t in een d door de rechterhelft van de letter d toe te voegen.

16206	kop	Ende vergat		sire vrouwen tier stede
	cor		⪕oc⪖

16208	kop	Ende sijns selfs			so dat hi beette af
	kop, cor		<.>
	cor			⪕al⪖	so

16210	kop	Den cnape		ende warp vut sire hant
	kop, cor		<⁝>
	cnape ] naar de inktkleur te oordelen zette de kopiist waarschijnlijk de middelste punt van de driedubbele punt na dit woord en de corrector de beide andere punten.

16211	kop	D [ en ] spere ende den scilt thant
	cor	D⪕at⪖

W

16198-9 Hem... mede: ‘ondergingen zowel zijn bloed als zijn hart een verandering (betovering)’. 16200 Want dat: ‘want terwijl’; moet: ‘verlangen’, ‘hart’. 16201 Niewerinc... stoet: ‘nergens anders op gericht was dan op ridderlijke daden’. 16202 te... orlogen: ‘op krachtige, dappere gevechten’. 16203 bedroegen: ‘misleid’, ‘betoverd’. 16204 Dat... doe: ‘dat heel zijn hart hem er (toen) toe aanzette’. 16206 Ende: ‘en hij’, vgl. Stoett, par. 5 h en MNW 2, 640. 16208 beette af: ‘afsteeg’. 16209 te houdene: ‘in bewaring’.

[p. 533]

Ende ginc al met sinen helme gebonden⁺
Ane dien dans ende nam tien stonden
Die irste joncfrouwe die hi vant
Ende danste an hare hant.
Ende hi begonste te dansen ende te singen toe
Gelijc dat dandre daeden doe⁺
Ende sanc ende speelde meer tier stede
Dan hi noit te voren en dede.
Ende si songen enen sanc
Die gemaect was onlanc
Vander coninginnen Genevre, maer⁺
Die knape diere toe horde daer
Ne verstont niet, alse si daer sprongen,
Alden sanc dien si daer songen

+ 16210

+ 16215

+ 16220

P/G

16213	kop	Ane dien dans		ende nam tien stonden
	cor		<⁝>

16216	kop	Ende		begonste		dansen ende		singen toe
	cor		→hi→		⪕te⪖		⪕te⪖

16219	kop	Dan hi noit te voren		dede
	cor		⪕en⪖

16222	kop	Vander coninginnen genevre		maer
	cor		<:>

16223	kop	Die	knape[ n ]	die	toe	horde/n/ daer
	cor		knape	die⪕re⪖		horde

16224	kop	Ne verstont niet		alse si daer sprongen
	cor		<:>
	niet ] boven de dubbele punt na dit woord een horizontaal lijntje.

W

16212 al... gebonden: ‘met zijn helm nog op’. 16218 speelde: ‘was vrolijk’. 16220 sanc: ‘lied’. 16222 Vander: ‘over (de)’. 16223 diere toe horde: ‘die ernaar luisterde’. 16224 alse... sprongen: ‘terwijl zij daar rondsprongen’. 16225 Alden sanc: ‘alles van het lied’.

T

16220-9 In het Ofr. (M iv, lxxix, 35; S v, 123/38-42) begrijpt de schildknaap het lied slechts met moeite omdat het in het Schots gezongen wordt. Dit gegeven is in het Mnl. weggewerkt door de corrector (zie het P/G bij vs. 16226). Nadat Lanceloet de betovering van de dans verbroken heeft, zal men hem vertellen dat dit lied gemaakt werd ter gelegenheid van het huwelijk van Artur en Genevre, zie J Bk. ii, vs. 18226-35.

[p. 534]

Van der coninginnen, mar hem dochte
Nadien dat hi verstaen mochte:⁺
‘Wi hebben die scoenste coninginne
Die dese werelt hevet inne.’
Alse die cnape hadde ontbeit daer
Lange tijt, hem vernoyede. Daer naer
Ginc hi tote Lancelote ende seide:⁺
‘Here, ic lette na u ende beide.
Hets tijt, laet ons wech varen nu.’
⁺ Lanceloet antworde: ‘Noch doer u
Ne porric niet, noch dor andren man.’
⁺ Die knape ontbeidde noch een stuc dan.^+
+ Alse die knape sach die sonne sinken
Ende hem Lanceloet niet woude bedinken
Dat tijt te varne ware,
Hi ginc weder tot hem daer nare
Ende vermaende hem van varne tier stont.⁺
Ende hi, die niewerinc toe en verstont
Dan te dansene doe⁺
Ende te speelne emmertoe,

+ 16225

+ 16230

+ ende

+ .

+ 16235

+ ende

+ 16240

+ F. 44V,a

P/G

16226	kop	/Jn scoti /	mar hem dochte
	cor	→van der coni(-)→
	coninginnen ] van dit door de corrector toegevoegde woord zijn nog slechts de eerste vier letters zichtbaar. De rest is bij het bijsnijden van het blad weggevallen. Naar alle waarschijnlijkheid stond er coninginnen.

16228	kop	Wi | e | hebben die scoenste coninginne
	cor	Wi

16230

Alse ] initiaal A, blauw, 3 regels hoog, rood penwerk.

16231	kop	Lange tijt hem vernoyede		daer naer
	cor		<⁝>

16232	kop	Ginc hi tote lancelote		ende seide
	(kop), cor		<.>

16237

een ] hs .i.

W

16229 Die... inne: ‘van de wereld’. 16230 ontbeit: ‘gewacht’. 16231 hem vernoyede: ‘verveelde het hem’, ‘ergerde het hem’. 16233 lette na u: ‘wacht op u’; beide: ‘talm’ (‘stel mijn vertrek uit’). 16235-6 Noch... man: ‘noch omwille van u, noch omwille van iemand anders vertrek ik’. 16237 een stuc: ‘een tijd’. 16239 Ende... bedinken: ‘en L. zich niet wilde realiseren’. 16240 te varne: ‘om te gaan’, vgl. Stoett, par. 282. 16242 vermaende... varne: ‘verzocht hem te vertrekken’. 16243 die... verstont: ‘die niets anders wilde’, vgl. MNW 9, 5 bij 6. 16245 Ende... emmertoe: ‘en de hele tijd vrolijk te zijn’.

[p. 535]

Antworden in desen manieren:
‘Het doet goet minne hantieren.’⁺
Ende dit was die sanc die si songen daer.
Doe wiste die cnape al claer
Dat Lanceloet bedroegen was
Biden danse ende was drove das
Ende vloecte die wile metter vart⁺
Dat si quamen daer wart,
Alse die beste ridder daer bleef gevaen,
Vanden besten sonder waen,
Bi toverien ende bi sotheden.
Ende hi weende sere tier steden.⁺
Ende als hine niet dane bringen ne mochte,
Hi reet wech in droven gedochte.

+ 16245

+ 16250

+ 16255

P/G

16246	kop	Antworde	in desen manieren
	cor	Antworde<n>

16247	kop	Het doet goet minne		antieren
	cor		⪕h⪖	antieren

16249	kop	Doe wiste die cnape	[ doe ]	al claer
	cor		-

16255	kop	Vanden besten	/ridders/	sonder waen
	cor		-

16258	kop	Ende als hine niet	[ wel ]	bringen ne mochte
	cor		→dane→
	dane ] na dit woord een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. vs. 16317-8 (kolom b). mochte ] vanwege ruimtegebrek is te omlijnd op de volgende regel onder ch afgeschreven.

W

16247 Het... hantieren: ‘het is prettig om je met de liefde bezig te houden’. 16249 al claer: ‘helemaal zeker’. 16252 Ende... vart: ‘en vervloekte ogenblikkelijk het uur’. 16255 Vanden... waen: te verbinden met die beste ridder (vs. 16254). 16256 bi sotheden: ‘door (zijn eigen) dwaasheid’. 16258 dane bringen: ‘daarvandaan wegvoeren’. 16259 in... gedochte: ‘in een bedrukte stemming’, ‘terneergeslagen’.

T

16247 Het doet goet minne hantieren: aangezien het Mnl. hier een vertaling geeft van ‘Voirement fait il bon maintenir amors’ (M iv, lxxix, 37; S v, 124/8-9), is het onwaarschijnlijk dat de vertaler hier een bestaand Middelnederlands lied voor ogen stond.

[p. 536]

⁺ Nu swiget davonture van desen
Ende wi sullen nu lesen
Wat minen here Yweine gevel⁺
Alse hi Lancelote sochte also wel.

+ mer

+ 16260

W

16260 davonture: ‘het verhaal’. 16261 lesen: zie T. 16262 gevel: ‘overkwam’.

T

16260-3 Zie voor het formulaire karakter van deze overgang T bij vs. 10741. Het verhaal verlaat Lanceloet nu even, maar komt in J Bk. ii, vs. 18136 e.v. weer bij hem terug. Hij zal dan de betovering van de magische dans verbreken. Ywein behoort tot de groep ridders die Lanceloet zoeken. Sinds de opsplitsing van deze groep heeft het verhaal nog een keer de ‘camera’ op hem gericht: in Dl. iv, vs. 4813-5073 werd beschreven hoe Ywein tweemaal een jonkvrouwe van dienst was. Voor de eerste jonkvrouwe versloeg hij een ridder die haar haar paard wilde ontnemen. De tweede jonkvrouwe bezorgde hij de haar ontstolen sperwer terug door de ridder die de vogel stal te overwinnen. Bij dit laatste gevecht raakte Ywein echter gewond, zodat hij twee weken bij een groep kluizenaars moest verblijven om te herstellen. In vs. 16264 e.v. wordt de draad van zijn avonturen weer opgepakt bij Yweins genezing. 16261 wi sullen nu lesen: aangezien wi zowel de verteller (hier gelijkgeschakeld met de voorlezer) als zijn - luisterende - publiek omvat, kan lesen vanuit de verteller/voorlezer als ‘(voor)lezen’ en vanuit het publiek als ‘horen voorlezen’ uitgelegd worden. Vgl. T bij vs. 10741 en bij vs. 12532. Het Ofr. (M iv, lxxix, 37; S v, 124/16-17) bevat geen met deze zinsnede corresponderende passage.