Kunst en Leven. Jaargang 1

Onze muzea

De laatste aankopen voor het muzeum te Gent.

Wat ik te zeggen heb, komt hoofdzakelik neer op een woord van welgemeende hulde aan de leden van de Gentse vereniging ‘De Vrienden van het Muzeum’, welke, zonder lawaai of aanstellerij, zonder zelfs maar de aandacht van het grote publiek gaande te maken, onder het voorzitterschap van de heer F. Scribe, nu al sedert verscheidene jaren voor de stedelike verzameling een reeksje schilderijen wist machtig te worden, welke, meestal als ware en goede aanwinsten, ook wel voor grotere muzea, zouden mogen beschouwd worden.

Tot de laatste geschenken van de Vereniging aan het muzeum behoren, buiten een zeer verdienstelike, rijktonige kopij naar een Boeren-Bruiloft van Pieter Breugel, - het stuk is op het raam Dorpsfeest betieteld, blijkbaar minder juist, - een niet onaardig, vooral mooi verlicht landschap van P. Konink, een wel zeer beschadigd, doch noch steeds zeer karakteristiek dipliek, Christus in 't Graf gelegd en De Opstanding, geschilderd op goude grond, een waarschijnlik Duits werk van de Nederrijnse school, en verder, een viertal werken van meer dan gewone betekenis, een Hollandse Dame, een Antoon van Dijck toegedachte Jupiter en Antiope, een kleine gotieke Kruisiging en een eveneens gotiek stukje, door het kataloog toegeschreven aan Hendrik met de Bles, en aangekocht in de 1901 gehouden veiling op het kasteel Sleeswijk bij den Bos.

[p. 41]

De Hollandse Dame is noch min noch meer dan een meesterstuk. Merkwaardig, neen, verrassend en innemend van leven, goed gezien en wonder uitgebeeld leven, dat bejaarde vrouwtje, met de brede, dubbelgepijpte halskraag, die aan haar uitdrukkingsvol gezicht toch niets ontneemt van zijn gemoedelikheid en zijn eenvoud; - een gezicht, dat men niet meer vergeet; dat bijblijft als dat van een, die men heeft leren kennen van nabij; als dat van zo menig portret van Rembrandt b.v., aan wie het wel wat doet denken; ogen vol van binnen stralend licht van trouw en eerlikheid; trekken, die spreken van goedheid, vriendelikheid, en grote, heel grote serenieteit. Mooier, veel mooier dan het destijds in de veiling Kums aangekochte Vrouwtje van Hals.

Op welke grond het stuk van Heeswijk aan Hendrik met de Bles werd toegekend, verklaar ik niet te vatten. Voor mij is 't zeker niet van de Bles; veel meer van een Hollander uit die tijd, al zou ik het nu ook niet wagen, zijn iedentieteit te bepalen. Waarom niet eenvoudig en eerlik wech onbekend geschreven op zulk een stuk? Geheel gaaf is het schilderijtje zeker niet; zeker werd het hoofd van de engel, die aan de te bed liggende kranke koning verschijnt, altans gedeeltelik hertoetst, en even zeker is de koning zelf, zo als hij nu is, niet van de zelfde hand als de engel. Hij is overigens van veel minder kwalieteit! Maar werk van eerste rang is de Engel zelf, zijn rijk gewaad, gehistorieerd en belegd met edelgesteenten, zijn vleugels, waarin de kostbaarste, fijnste tonen van parelmoer het oog strelen... En van een meesterhand is ook de wedergave, de materjeel verrassend juiste wedergave van het gebouw, de muren, edel grijs, hard, voelbaar hard en stevig als de steen zelf, waaruit zij opgemetseld zijn.

Verbazend belangwekkend is De Kruisiging. Vlaams? Ik meen het niet. 't Stuk ziet er veel meer Hollands uit; het herinnert in elk geval, door meer dan één biezonderheid van de uitvoering, aan het noch al grote stuk van Jakob Cornelisz van Oostzanen, dat, in 1902, te Heeswijk werd aangekocht voor het Rijksmuzeum te Amsterdam. Prijs van aankoop: 700 gulden.

Of zou het wellicht het werk zijn van een of ander Nederrijns artiest, die onder de rechtstreekse invloed zich ontwikkelde van de Hollandse school van het begin van de 16^e eeuw? Zeker is het, dat zekere gedeelten aandoen als Duits, andere weer even zeker als Hollands. De Magdalena herinnert aan zekere boetvaardige zondaressen van Schoreel... Zekere lansknechten echter zijn overtuigend Duits...

Het stuk, dat in zijn geheel, ook door de opvatting al, aangrijpt met al de geheimzinnigheid van een enigma, is niet alleen zeer verscheiden en rijk van kleur, - mooi diep groen, edel lederbruin, heerlik hoog rood, wisselen af met soms wat schreeuwend geel en met stemmig zwarte partijen; - maar vooral zeldzaam merkwaardig door de vele portretten, die het bevat! Niet alleen Sint Jan, Maria, een paar van de farizeeërs, - hoofdpersonen, aldus, in het drama, - maar zelfs ondergeschikte fieguren, o.a. een

[p. 42]

lansknecht, die Longinus dient voor te stellen, en zelfs de beul met het zeker te grote hoofd, die, op een ladder, met de bijl in de rechte hand, luistert of de gekruiste moordenaar noch leeft, zijn ongetwijfeld portretten.

Wat zonderlinge inval, om die beul zo voor te stellen, - staande hoog op die ladder, op een dadelik in 't oog vallende plaats, met zijn veel te grote kop... En wat een zeldzame, wat een tragiese kop! De kop van een berouwhebbend zondaar, van een tot inkeer gekomen misdadiger, zou men zeggen! 't Is zonderling: maar telkens ik het sukje weerzie, kom ik op de inval, dat die beul de schilder zelf is of degene, die 't stuk bestelde, de Donator, en dat het geschilderd of geschonken werd... als boete...

Op de degenschede van een ruiter leest men verscheidene hoofdletters, die ik ongelukkig niet alle heb kunnen onderscheiden. Ik meen echter dat er staat: ARENOPI... Kunnen die letters een betekenis hebben? De vraag is open.

Jupiter en Antiope is een stuk van betekenis, al is het, in zijn geheel, geen eerste-rangswerk. Het fieguur van de liggende vrouw is 't werk van iemand, die zich, met ongewone vaardigheid, Rubens' werkwijze heeft eigen gemaakt, en zich nu er in verlustigt, te tonen, ‘dat hij 't óók kan’, ja, zelfs de eigenschappen van de meester wat overdrijft! De gehele Antiope is één weelde van zinnelike vormen en kleur, die - terecht de boksvoet, die achter hem staat, doet likkebaarden van begeerte... Het rood van het onder haar uitgespreide kleed is heerlik - het verhoogt het wulpse noch van het wondermals, kern-vast en toch mollig vlees...

Onbeduidend de adelaar; weinig zaaks de achtergrond, - dit is waar. Een mooie aanwinst, in elk geval!

Werk van Antoon? Ik zou niet weten, wie, uit Rubens' omgeving, en uit die omgeving komt het, men dit stuk zou kunnen toeschrijven buiten zijn geliefkoosde leerling! De gehele behandeling herinnert aan die van het in 1899 alhier te Antwerpen tentoongesteld portret van van Dijck zelf uit ± 1621 (verzameling Grafton, Londen).

Laat ik het Gents Muzeum niet verlaten, zonder even te wijzen op de uitstekende keuze van moderne schilderijen, welke het bevat. De namen van Agneessens, Baertsoen, Claus, de Lalaing, den Duyts, Delvin, de Winne, Evenepoel, Frederic, Marcette, Struys, Verwee, Verheyden, en onder de vreemdelingen, van Guthrie, Kroyer, Lenbach, Zorn, prijken er onder werken van uiteenlopende, toch altijd wezenlike waarde.

Laat dit alles eindelik eens overgebracht worden naar het nieuw muzeum, dan zal de verzameling oude en nieuwe schilderijen, welke er zullen prijken, werkelik voor velen een veropenbaring wezen.

P.d.M.