Kunst en Leven. Jaargang 1

[p. 1]

Van maan tot maand tentoonstellingen

A. Zuid-Nederland

I. Koninklike Vereniging ‘De Belgiese Waterverfschilders’ - XXXXII^e Jaarlikse.

Niemand heeft het tot nu toe de moeite waard geacht, het op te tekenen, en toch moet het honderden bezoekers van onze tentoonstellingen evenals mij zelf reeds zijn opgevallen, namelik - dat, van jaar tot jaar, het aantal Belgiese kunstschilders, evengoed van Waalse als van Vlaamse oorsprong, groter en groter wordt, die ‘in het land van dijken en vaarten’, in ‘het land van Rembrandt’, zooals het immers tot zijn allerhoogste glorie mag heten, in Nederland, nieuwe bronnen van bezieling, nieuwe indrukken van mensen en landschappen, nieuwe spelingen en schakeringen van kleur en licht gaan zoeken.

Het is, alsof een ware Sehnsucht, even onweerstaanbaar als die, welke twee geliefden over bergen en dalen en moerassen tóch naar elkander trekt, onze kunstenaars met het penseel, beginnelingen én ‘gearrieveerden’ beide, heeft aangegrepen, om in het laagst-gelegen land van ons werelddeel hun verlangen naar het hoogste licht- en kleurschoon te gaan stillen. Want, wat zij in Holland zoeken en vinden, is niet zozeer het eigenaardige of zonderlinge van allerlei ouderwetse klederdrachten, huismeubelen, enz., als wel het zachte, wonderfijne licht, dat, spelend door aldoor vernieuwde waterdampen, aan de elders vaak harde lijn of banale kleur van mensen en dingen een adel, een poëzie verleent, welke ze als wechrukt uit het werkelike en alledaagse en ze opvoert in het rijk van sproken en idealen. En het kan niet anders, - en de verkregen uitkomsten kunnen 't al bewijzen, - of deze vele reizen naar het wondere Sprookjesland aan Noord- en Zuiderzee moeten op onze Vlaamse kunst een uitstekende invloed oefenen. Al diegenen onder onze schilders, die in Zeeland of Waterland gewerkt hebben, hebben hun palet ontdaan van veel hardheid en dorpere bontheid, en zijn gaan leren schilderen, zo niet uit stemming, dan toch met stemming, zijn gaan leren verder en dieper zien dan tot de mooie oppervlakte alleen, dan met enkel het kleurtegenstellingen zoekend oog. Courtens, Frank, Staquet, Cassiers, van Leemputten, en noch meer wellicht Baertsoen, Claus, Charlet, Hens, Heymans, Marcette, Verstraete, allen hebben zij, en niet tot hun schade, het wonderfijne licht en de fijn-genakreerde tonen van 't Hollands landschap op zich laten inwerken.

De nu weer gesloten XXXXII^e van de Société belge des Aquarellistes heeft, evenals de vier of vijf voorgaande tentoonstellingen, mijn bewering gestaafd.

De Belgen, welke aldaar werkelik mooie dingen hadden opgehangen, - van de inzenders van middelmatig werk willen wij niet spreken - brachten, op één uitzondering na, al die dingen uit Holland mee.

Vóór allen dient hier genoemd Frans Charlet, die, sedert twee jaar, haast al zijn landgenoten in de schaduw stelt met werk van zulk een zuiver en diep gevoel, en

[p. 2]

zulk een aristokratiese kleur, dat ik niet begrijp, hoe reeds niet de eerste dag al zijn akwarellen en pastels kopers vinden. Dan komt Cassiers, wiens kleine, met verbazende handigheid gewassen kijkjes in Zee- of Waterland wel wat eentonig werken, doch tevens uitmunten door de goed getroffen enveloppe. Dan Stacquet, met stout geveegde vaartjes en binnenhuisjes, vol allerlei plezierige toetsjes, en dan - onder de vreemdelingen - niet het minst Bartlett, die ik echter vroeger wel eens beter vertegenwoordigd heb gezien dan nu, en de Duitser Hermann.

Charlet zond vijf akwarellen, daaronder twee kleine Marken'se Binnenhuisjes vol stemming, en twee tamelik grote werken, Theerozen en De Weduwnaar, ontegenzeggelik de zuiverste, volledigste van al de waterverftekeningen in dit salon.

De Weduwnaar vooral is een hoogstaande arbeid. Het is een werk van schoonheid in het drievoudig opzicht van het gevoel, de kleur en de tekening. Ingegeven door de werkelikheid zelf, gesproten uit een ontmoeting, welke in het gemoed van de kunstenaar de teerste snaren aan het trillen brachten, heeft het in zich opgenomen de zachte rietmus van het zo ebbend en vloedend leven, - de zacht- luwen- gegane smart van de eenvoudige Noordhollandse visser, staande, met zijn twee kinderen, op een rustig stille zondagnamiddag, in het stemmige rouwpak zijn pijpje te roken en uit te staren ver over de kleine haven in de zonsondergang, zeker wel op de plaats, waar de heengegane vrouw hem zo vaak zag uitvaren en weerwachtte. Geen spoor van sentiementalieteit - enkel streng ingehouden, sober, des te intenser gevoel - zich uitend alleen in de starre houding en in zich-zelf-gekeerdheid van de man en de ingetogenheid van de kinderen. Doch, ook in de hele atmosfeer rond die drie weeft en zweeft dat gevoel - dat verterend gevoel van niet-vergeten-kunnen en niet-meer-hopen-mogen; de hele lucht is er vol van; het toont en tint in die hele wereld van fijne overgangen, welke het penseel ons vóór ogen tovert, in het hele bescheiden-bonte spel van toetsjes en veegjes rood en blauw en groen en geel en paars en oranje, ginds achter het takelwerk van een hele vloot sloepen en bommen; en alleen een waar artiest, een dichter met het penseel kan zo tot ons laten spreken de plechtige stilte van de wordende avond, daar op dat nu eenzame kadehoofd, rond die tiepies gedane drie.

Naast Charlet verdienen zeker de allereerste plaats de Hollanders Rink en Jakob Smits. De eerste zond Oude Zeerobben en een Kaartlegster, zeldzaam intens van observasie, de tweede een Dode Christus in de Armen van Maria, vol van echt reliegieus gevoel, en drie voortreffelik geslaagde portretten.

Rink is een opmerker; hij leest ervaringen en veropenbaringen in de rimpels van aangezicht en handen; onthullingen in de wijze, waarop de luidjes zitten, gaan en staan. Als met het stift van een etser zijn die kleine ventjes getekend op dat mooie kleine stukje, dat ik het eerst noemde. Hoe klein

[p. 3]

ze daar ook zitten, toch blinkt uit hun zeegroene ogen de melankoliese klaarheid van de grenzeloze waterplassen; hun houding is die van mannen, die zich ongemakkelik voelen op de vaste aarde, van wie de voetpalm gewoon is aan het deinend opgaan en wechzinken in de waterslag.

Bijna levensgroot is de Kaartlegster, - als ik mij goed herinner in pastel. Wat een nare, en in die naarheid aangrijpende verschijning is dat oude, gemene wijf, schikkend met plompe, vuile vingers (de vet-beduimelde kaarten op tafel!...

In de rimpeltjes van dat voortaan ouderdomloze gezicht is ingedroogd, inverduurd, in-verduurzaamd het stof en vuil van ongetelde, ontelbare jaren; die handen, waar de doorkorven en doorreten huid in knobbels rond zwelt, vertellen - evenals dat aangezicht van een heel leven van ploeteren en wroeten en tobben en schrapen, en de ogen spreken van arglist en wantrouwen en de lippen van haat en mensenverachting.

Dingen als Charlet's Weduwnaar en Rink's Kaartlegster diende men aan te kopen voor een muzeum.

Tot Smits' gelukkigste dingen reken ik van nu af mee het kleinst van de drie portretten, Kobe en Max. Ik begrijp, dat brave lieden er zich aan ergeren, dat de handen van de kleine jongen niet ‘gemaakt’ zijn; maar men moet geen smaak hebben of niet zien kunnen, om dat kinderkopje, stralend van levensblijheid en voldaanheid onder de krans van bleekblond haar, niet heerlik mooi en meesterlik af te vinden.

Delaunois zet zijn serie kerk-binnenzichten voort; vooral zijn Zwarte Christus, een tragies-somber hoekje uit de Leuvense St-Pieterskerk, en 's Namiddags in de Zijbeuk, zijn voortreffelik; Khnopff had een heel streng gedane, aristokratiese tekening: Wit, zwart en goud, en een drietal kleinere dingen; Meunier, een kranig getekende Mijnwerker; Marcette vijf zeetjes, waaronder vooral La Houle en La Plage uitmunten; van Leemputten, onder meer andere degelike dingen, een Binnenzicht van een Schapenstal, door en door gevoeld en zuiver gedaan als een stuk van Segantini; Auguste Donnay een viertal landschappen, uitgevoerd in heel lichte, fijne, doorzichtige tonen, akwarellen, die niets anders willen zijn dan akwarellen en juist daarom uitnemend bevallen.

Het werk van Nico Jungmann, door velen zo zeer geprezen, vind ik nochal oppervlakkig. De grote Processie te Kevelaar is te mozaïek-achtig, te weinig een harmonieus geheel, te weinig een viezie van een gebeurtenis; Beatrix is een bevallig profiel, zeer Florentijns, doch zonder tastbare menselikheid er achter.

Merkwaardig werk zond de Fransman Gaston Latouche, o.a. Hamlet en de Dodengravers. Toch kan het ons vroegere dingen van zijn hand niet doen vergeten.

Van Haverman, Oppenoorth, Oyens, de Roelofsen, Mevr. Jansen-Grothe, onder de Hollanders; Dettmann, Skarbina, Fel. von Myrbach, Max Uth, onder de Duitsers; mevr. Gilsoul-Hoppe, Uytterschaut, Hagemans, Hannon, Abry, enz., onder de Belgen, kan ik, uit

[p. 4]

plaatsgebrek, ditmaal alleen de namen vermelden.

II. Kunstvereniging ‘Als ik kan’ - 39^e Tentoonstelling. Van 17. tot 24. November.

- Ofschoon het niet aangaat, nu noch uitvoerig over deze vóór meer dan twee maanden gesloten ekspoziesie te spreken, wil ik toch niet verzuimen, een woord van hartelik gemeende lof toe te zwaaien aan Henry Rul, van wie aldaar vier landschappen te zien waren, die, eens te meer getuigenis aflegden van het fijne, dichterlike gevoel, waarmede deze simpatieke kunstenaar de natuur weet te vertolken. Een van deze vier stukken, Lenteduin, muntte daarenboven uit door een weinig minder dan meesterlike behandeling. Bij het kranige stuk Duin van Verstraete in het Antwerps Muzeum zou het volstrekt niet verbleken.

Verdienstelik werk leverde Viérin, vooral in Wilgen, Oude Vlaamse Stad, het meest noch in Beggijnhof. Noch wat meer uit de verf, noch wat meer diepgang van indruk, noch wat meer fijnheid in de overgangen, en deze schilder zal tot diegenen behoren, waarop onze jonge school roem zal dragen.

Ook Alfons de Clercq is op de goede weg, al is veel in wat hij ondertekent noch onrijp. Voor hem zou er veel te leren zijn van een degelik bestuderen. - meer wat de vertolking, de psiekologie betreft dan de uiterlike behandeling, bedoel ik, - van de Gentse meester Baertsoen, van de Hollander Witsen. Hij gewenne er zich aan, de dingen, die hij mooi vindt, niet op doek te brengen dan na ze te hebben laten heengaan door zijn ziel, juister, na er niet alleen het uitwendige karakter, maar het état d'âme van te hebben doorgrond.

Verdienstelik waren De Les van Zus van Evert Pieters, De Koewachtster van Proost en De Dochter van de Wildstroper van Boudry.

Veelbelovend waren van Posenaer Kalvarie en Tobias, van Bosiers Staketsel bij ondergaande Zon, van Gogo Jonge Sater, van Alf. van Beurden Na 't Gebed, van Spanoghe Vóór Zonsondergang.