|
| |
[1170]
Philips van Elzaten Diederijcs ende suster Sibelyen van Jheruzalem ander sone; hy was de xvijte grave van Vlaenderen ende hy regneerde omtrent xxj jaer. Deze Philips naer de doot van sinen vader governeerde Vlaenderen zeer wijslyke, ende gherechtichlyke, dat hy allen princhen met rechte moeste bovenclemmen in werdicheeden, ende in yeeren, want alle quade costumen, die in Vlaenderen regneerden, als morde, verraderyen, dieften, vlouke, swerren, ende dierghelyke, die dede hy al te nieute doen. Hy en regierde niet alleene Vlaenderen, mar hy was exempel allen sinen ommezaten van payse ende van wysen regemente. De coninc Lodewijc de Goederthiere gaf desen Philips van Elzaten
| |
| |
sijnder nichten 's graven Rodolfs dochter van Vermendoys, met den graveschepe van Vermendoys, ende dit benyede de grave Floreyns van Hollandt, want hy waendese selve ghehadt hebben te wive, ende daer omme dese grave Floreyns met eenen vremden occusoene hy ontseyde Philipse van Elzaten, ende dat was om dat sijn groetheere de oude Robbrecht de Vrieze wan ende vercreech met fortsen Walgheren, ende dat begherde Floreyns weder te hebbene, oft hy meende Philipse, alsoe veele lands af te winnene. Philips verantwordde, segghende, dat de patrimone, die hem van sinen vader bleven ware, dat hy die meende te behoudene, ende met den zweerde te beschermene. De grave Floreyns badt den graven van Gheldre, van Cleve, ende van den Berghe om hulpe ende bistant, als met hem te treckene in 't landt van Elsaten, ende aldus hy vergaderde wel xm mannen van wapenen, ende Floreins in Elzaten comende, met sinen volke, zy roefden, ende branden waer dat sy quamen, vinghen de ryke lieden, ende beleyden Armersteyn. Die van Elzaten siende aldus dlant roeven ende verbranden ontboden den grave Philips van Vlaenderen, het ne ware dat hy haestelyke om sijn lant te beschuddene, ende die van Armersteyn ontsedt te doene quame, sy souden hemlieden moeten opgheven. Philips van Elzaten grave van Vlaenderen nam met hem Matheus, den grave van Bonen, sinen broeder, biddende den edelen van Artoys, van Vermendoys, van Vlaenderen, ende van Henegauwe, om hulpe ende bistant, sijn landt ende patrimonye te beschuddene, ende alsoe quamen te hulpen bet dan xvm mannen van wapenen ende daer met trac hy te Armersteyn. Daer viel een vriesselijc strijt ende eene groete bloedstortinghe, ende duerde de vlucht ende de jacht wel vij hueren, ende de drye graven Gheldre, Cleve, ende Berghe vloen met schaden, ende
| |
| |
met schanden, ende Floreyns de grave van Hollandt was zeere ghewondt, ende zwaerlyke ghequest, ende daer naer ghevanghen. Daer bleven voer Armersteyn versleghen bet dan vm mannen van 's graven Floreyns lieden, ende Philips gheboet den grave Floreyns te voerene te Vlaenderen in vanghenesse, ende met hem wel iiijc edelre liede, die alle in de vorseiden wijch met Floreynse ghevanghen waren. Desen wijch gheviel in 't jaer XJc ende lxxviij. Ende in dat selve jaer starf de coninc Lodewijc van Vrankeryke ende Philips sijn sone wart daer naer ghecroent, op den darthiendach, daer gordde hem de grave Philips van Elzaten sijn zwieerdt als over een de heerlijcste ende vroemste prinche van Vrankeryke. De coninc Philips versochte aen den grave van Vlaenderen Philipse van Elzaten te hebbene sijnder suster dochtere te wive, de grave Philips peinsde, ende oec hem dochte dat hem soude sijn groete yeere te wesene oem van sulker coninginne, ende van sulken eenen moghenden coninc, ende midts dien concentheerde hem in 't vorseide huwelic, ende belovede met sijnder nichten te ghevene naer sine doot Arie, Sent Omars, Calays, met den lande van Ghysen, dwelc doen al Westvlaenderen hiet. Dese bruloft was te Parijs ghehouden, ende daer quam den grave Philips niemare, hoe dat de Zeelanders ende de Normans gheroeft hadden de vlaemsche scepen, ende veele Vlaminghen ghevanghen, ende hieromme de grave Philips vergaderde een groet heere ende nam met hem sinen broeder den grave van Boenen, ende quamen alsoe in Normandyen, op den zeecant, ende hy verlossede aldaer de Vlaminghen, die ghevanghen waren, ende ghecreech hare scepen, die gheroeft waren, ende men gaf elken sijn schip, met den goede wedre. Ende Philips van Elzaten riedt al der zieecant van Normandyen dore, ende verbarrende haer schepen, ende haer
| |
| |
dorpen, ende hy vinc veele schipheeren, ende brochtse ghevanghen in Vlaenderen. In dese reyse wart Matheus, de grave van Boenen ghequetst, voor Herfleur, soe dat hy corts daer naer starf. De Hollanders overmerkende de schade, die de Normans hadden by haren occuzoene, baden om een bestandt van twe maenden, omme binnen dien te tracteerne, ende te sprekene van payse, ende om den grave Floreyns te moghen lossen. Binnen deser tijdt ghevieldt dat een groet water rieez, soe dat de dyken ten Damme, ende an den zieecant in Vlaenderen, in vele steden uutbraken. De stede van Brugghe was vul waters, ende wat men ten Damme dykede in eenen guelle, die daer was, ende wat men daer in wierp steenen, sarken, lyzen, taeffelen, veynsteren, dueren, waghenen, vaten vul eerden, het en halp al niet. Binnen desen quam de bisschop van Ceulene, ende met hem de bisschop van Ludeke, met vele edelen heden, biddende den grave Philips van Elzaten, over den grave Floreyns van Hollandt, ende over de edele, die met hem ghevanghen waren, ende daer wardt soe varre ghetracteert, als dat de grave Floreins hem gehiel submitteerde in den goede wille van den grave Philips van Elzaten, ende dat segghen van den grave was, dat de grave Floreins nemmermeer wapenen soude draghen jeghen Vlaenderen, maer hemlieden altoes vrientschepe doen ende betoghen, ende diergelyke sijn landen van Hollandt ende van Zeelandt; voort gaf de grave Floreyns, over sijn rantsoen den grave van Vlaenderen Philipse van Elzaten, dlandt van Waes te applikierene an Vlaenderen, ende voort soude men senden uut Zeelandt dusent dijcmeesters, die den dijck souden maken ten Damme, die men niet ghestoppen en conste, ende voort soude de grave Philips hebben over sijn costen, die hy om 't sustineeren van den orloghe, jeghen Floreyse ghehadt hadde, de somme
| |
| |
van hondert dusent guldenen, ende in dit segghen was de grave Floreins wel te vreeden, ende ghepayt. Dese grave Foreyns, ende alle sijn edele, die met hem ghevanghen waren beloveden by rudderschepe, ende by trouwen al dit segghen te vulcomene, ende hierop wordden sy alle ontsleghen. De grave Floreyns van Hollandt sant haestelyken de dusent dijcmeesters ten Damme waert, dewelke dit groete gat, ende guelle verwonnen tot op een cleen hilleken, ende daerop hadde een hondt gheleghen, bet dan vj daghen hulende, ende jankende, want hy niet af en mochte om dwater datter omme liep, de dykers namen desen hondt, ende worpenen in de vorseide guelle, ende daer naer namen sy haestelyken de eerde van dien hille, daer dese hondt gheleghen hadde, ende daer mede wart de guelle ghestopt. Dese dykers ende dese werclieden makeden daer tavernen ende herberghen, ende hieten dese jeghenoede Hondsdam. De grave Philips beval, soe wye dat wilde polleren doen maken, van den Damme tot Aerdenburch, dat landt soude sijn vry herve sijn. De Hollanders ende de Zeelanders siende dat men daer goeden coep leefde, ende dat men daer en gaf settinghe, noch assyze, sy quamen met wive, ende met kinderen, ende bleven ten Damme woenene ende andere diverssche coeplieden hem met comenschepen ghenerende, ende wordden daer zeere ryke. De grave Philips merkende hoe dat Hondsdam zeere groet, ende wel bewoent wart, ordineerde aldaer eene vierschare te sine, burghemeesters, scepenen, ende raden, ende dat men daer recht, wet, ende justicien doen soude, ende soe wat menschen die te Hondsdamme drye jaer ghetrouwelyke hadde ghewoent, dat hy daer vry poorter soude sijn, ende hy gaf dien van Hondsdam diverssche regulen, wetten, ende privilegien bezeghelt in 't jaer M.C. ende lxxx, ende binnen dien selven jare
| |
| |
begonsten die van Hondsdam aen te legghene Onser Vrouwenkerke; ende in 't selve jaer starf vrouwe Elyzabet, grave Philips van Elsaten wijf, ende was ghevoerdt ende begraven te Clerevauls.
Den grave van Vlaenderen Philipse van Elsaten quam niemare, dat de Soudaen hadde ghecreghen ende metten zweerde ghewonnen de heylighe steede van Jheruzalem, ende al dlandt daer omtrent, ende hy ontboet Pieteren, sinen broeder, den canoninc van Cameryke, ende ghecoren omme bisschop te sine. Hy dede hem sine electie resigneeren ende schalt quyte de provende van der canezyen, hy makeden ridder ende grave van den Boenen, ende gaf hem te wive de graveneede van Nyvers, om hoyrye, ende kinderen te hebbene, om dat sijn broeder Matheus, naer hem gheen kinderen ghelaten en hadde. Den grave quam oec niemare dat de coninc van Jheruzalem sijn oem, ende de coninc van Samaryen, dewelke oec sijn oem was, versleghen waren van den Sarrasinen. Aldus quam den grave Philips van Elsaten anders niet dan rouwe, druc, ende verlies toe, al d'een op d'andere, want hy hadde sijn wijf verloren, ende biede de edele coninghen, sine oems, ende alle sine maghen, van vrouwe Sybelyen sijnder moeder weghe, want de Sarrasinen hadden in Jheruzalem versleghen alle de kerstene, mans, wijfs, ende kinderen, soe datter niet een kersten te live en bleef. Nu als de gravenede Elizabet begraven was, te Clerevauls, in den cloestere, ende de solemnitheet van den uutvaerdt ghedaen, de grave Philips van Elzaten zwoer op 't graf van sijnder vrouwen, dat hy nemmermeer vleesch eten en soude, voer dat hy hem ghestelt soude hebben te weghe, om die heylighe stede van Jheruzalem te vizentheerne, sijnder vrou moeder graf, die suster was gheweest in Sente Jans-hospitael, dat men hiet Lazarushuus. Meenich heere, baenradse, riddere ende schilt- | |
| |
cnape, die te Clerevaulx waren ter uutvaerdt, beloveden met den grave Philips te treckene, op dat hy wilde haerlieder capiteyn ende leedsman sijn, dwelke dat hy hemlieden belovede; veele edelre lieden dit verhoerende dat de grave Philips belovet hadde te treckene in Suryen, ende te Jheruzalem, quamen hem bidden om met hem te moghen treckene, ende hy beval alleen den
gheenen, die met hem wilden treckene, dat sy beriedt souden sijn binnen vj weeken te Hondsdam, in de havene. Binnen den tyde, dat de grave Philips sijn gheriedschip makede in Vlaenderen, soe waren te Hondsdam ende te Brugghe, schepen ghenouch comen, om viijm mannen te schepenen, ende al wel bewaerdt; ende aldus trac de grave van Vlaenderen, Philips van Elzaten, ende sijn broeder de grave van den Boenen, met schoenen gheselschepe, ende sy hadden den windt te pointe, soe dat sy binnen ix daghen quamen in Spangien, ende daer provanchierden sy hem, ende versaghen hare schepen van al des hemlieden souden moghen ghebreken, ende quamen in des graven Philips hulpe, ende om met hem te treckene meenich edelman uut Spaengien, uut Castiellien, uut Aragon, uut Portingale, ende uut den conincryke van Averngen, ende sylieden comende in Grieken, verhoerden hoe dat de coninghen van Sypers, ende van Slavonyen vernoyeert waren, ende daeromme beval Philips van Elzaten, dat elc voortan sijn wapenen aendoen, ende aenhouden soude, om hemlieden te bevechtene, ende hy beval dat men 't al ten zweerde leveren soude, dat niet haestelijc ende willichlijc kerstendom en begheerde. De coninc van Slavonyen quam tot den grave Philips, segghende: ‘Gebenedijt moete sijn de God, die hemelryke ende ertryke ghemaect heeft, ende salich moete sijn de huere, ende de tijdt, dat soe veele goeder edelre kerstene in mijn landt comen sijn, want ic
| |
| |
hebbe langhen tijdt begherdt ghedoept te sine.’ Ende hy vertrac den grave Philips van vrouwe Sybelien, sijnder moeder, ende van haren heyligen levene, van sinen oems de coninghen van Jheruzalem, ende van Samaryen, ende van sinen anderen vrienden ende maghen, dewelke de Sarrasinen jammerlyken alle vermordt hadden, ende ten zweerde ghevert al dat kersten was. ‘Ende begherdy in Suryen te treckene, ende te vizentherene de heilighe stede van Jheruzalem, ic sal u gherne tot Akers, in Suryen ghelieden, ende helpen u vercrighen een saufconduyt, om iij oft vier dusent lieden, alwaert in Arabyen, of tot Synay te treckene, mar ghi sout uwe wapenen te Akers moeten laten.’ Dese coninc van Slavonyen dede hem doepen, ende alle sine edele met hem, op Sent Joerys dach, ende was in den name van Gode, Jorijs ghehieten, ende al 't comuyn van Slavonyen dede hem doepen, ende wordden alle kersten. De grave Philips ende coninc Jorijs van Slavonyen ghinghen te schepe, ende ghelieddene tot Akers in Suryen, dewelke kersten was, ende de coninc Inghelram van Akers ontfinc den grave Philips, met groeter eeren ende reverencien, ende al sijn gheselschip, ende de grave Philips van Elsaten begherende te vizentherene de heylighe steden, ende plaetsen van Jheruzalem, ende van daer omtrent, ende oec de sepulturen, ende de graven van vrouwe Sebelyen, sijnder moeder, van den coninc Fulco van Jheruzalem, sinen groetheere, ende van biede sinen oems, den lesten coninc van Jheruzalem, ende van den coninc van Samaryen. Hy quam pilgherijms wyze, ende bat den twe coninghen van Akers ende van Slavonyen, om te hebbene een gheliede, ende een saufconduyt te treckene te Jheruzalem, ende in Arabien ten berghe van Sinay. Deze vorseide coninghen van Akers ende van Slavonyen screven an den soudaen om een saufconduyt ende gheliede voer v
| |
| |
oft vj dusent kerstene pilgherimen, die gherne trecken souden te Jeruzalem, ende ter Joerdane, ende oec in Arabyen tot Synay, onghewapent, met trudtsmannen, paysivelijc varen, ende kieren, ende wel betalen hare trybudt. De soudaen gaf ende consentheerde 't gheliede, ende gaf den bode letteren van saufveconduyte, ende van gheliede bezeghelt in goude, ende hy dede den bode gheven sijn opperste cleedt. De bode quam tot den vorseiden coninghen, ende tot den grave Philips, dewelke zeere verblijdde van den saufcondute; somighe van den Spaengaerden was ghenouch dat zy hadden helpen bekieren de conincryken van Cypers, ende van Slavonyen, ende dat sy geweest hadden tot Akers, ende den coninc ende de steede ghesien, sy namen orlof na de twe coninghen, ende an Philipse van Elzaten, ende keerden weder in Spaengien. Philips van Elzaten, grave van Vlaenderen, coes uut sinen volke, die met hem trecken souden te Jheruzalem, omtrent vjm mannen van den edelsten, ende van den vroemsten, ende de andre het hy te Akers bliven, tot hy widderkierde van Synay, ende die souden de scepen bewaren, ende haerlieder wapenen. De grave van Vlaenderen Philips van Elzaten comende in Jheruzalem was daer zeere heerlyken ontfanghen van den patriarke, ende hy lieddene in alle de heylighe steden, daer Christus ghepassijt was, ende hy toghte hem sijnder vrou moeders graf, die vrouwe van den hospitale gheweest hadde, in Lazarus huus; ende de heeren van den hospitale vertraken hem sijnder moeder heylich leven, ende hoe sy den aermen daer ghedient hadde, tot den ynde van haren levene. Nu als Philips van Elzaten iiij daghe in Jheruzalem gesijn hadde, sijn biechte ghesproken, ende dat heylighe Sacrament ontfanghen hadde, ende oec al sijn gheselschap, ende haerlieder tribuyt betaelt hadden, ende provancie ghenomen
| |
| |
hadden ende drutsmannen besproken, om hemlieden te Sinay te beweghene, de patriarke gaf hemlieden de benedictie, ende absolverdeze a pena et a culpa. Agilias coninc van Jheruzalem vernemende dat Philips van Elsaten was de sone van Sebilyen, des conincs dochter van Jheruzalem, ende van Dideryke van Elzaten, dewelke voer Jheruzalem, in eenen wijch eens verslouch hondertm ende xxm Sarrasynen, hy wart zeere verstoert, ende daeromme vant in sinen raedt Philipse van Elzaten, ende al sijn gheselschip ter doot te bringhene in 't weederkieren van Sinay; ende om dit te doene hy ontboet Nobylion, den coninc van Abelynen, sinen broeder, hoe dat de soudaen eene groete sottheyt gedaen hadde, dat hy soe veele eedelre kerstene saufconduyt ende gheliede gegeven hadde, ende specialijc die gheboren waren van der croene van Jheruzalem, ende ware te duchtene dat sy comen waren meer om te wrekene de doot van haren vrienden, ende van haren maghen, die wy onlancx versleghen hebben, te wetene, den coninc van Jheruzalem, ende den coninc van Samaryen, sinen broeder, dewelke oems waren van Philipse van Elzaten, ende ic duchte dat dese Philips t'Akers noch meer volcx heeft, ende dat hy trect om dlandt te bespiene, meer dan om pilgrimagie, ende ons dan te bevechtene, ende te roevene van onsen herve, ende van onser croenen, negheenen beteren raedt dan als zy weder comen van Sinay, dat wy hemlieden belaghen ter fleume Jordane, sy sijn alle onghewapent, ende daer alle leveren ten zwerde. Doen antwoordde de coninc Nobilion. ‘Ic sal daer senden Nobilitir, minen bastaert met vm ghewapende, op den xten dach, ende dat hy van der Jordane niet en schiede voer dat sy weeder ghekierdt sijn van Sinay, ende dat men se dan alle te nieute doe, ende dootslae. Dit verhoerde de patriarke van Jheruzalem, ende
| |
| |
daeromme hy sendde haestelic tot den bisschop, ende tot den coninc van Akers, dat men haestelyken boden soude senden tot Philipse van Elzaten, ende hem te kennene gheven dat hy sine drutsmannen orlof gheven soude, ende wel betalen, ende dat sy laten souden den wech van Jheruzalem, ende van der Jordane, want de coninc van Abelyne deden bespien ende wachten op de fleume Jordane bet dan met vm mannen, om aldaer aff te worpene hem, ende al sijn gheselschip. Inghelram de coninc van Akers sant haestelyke boden tot Philipse van Elzaten, die hem alle saken te kennen gaven. Philips by rade van den bode betaelde de druutsmannen, ende gaf hemlieden orlof, ende hy quam met den bode, die hem de coninc van Akers ghesendt hadde den naesten wech te Cesaria Philippi, omme te Akers te comene naer den raed van den vorseide bode. Philips sijnde in Cezaria ginc op de twe fonteynen die daer staen Jor ende Dan, ende uut desen twe fonteynen comt eene groete beke loepende eene mile van den berghe van Lybano, in dese beke ghinc hem Philips baden, ende al sijn gheselschip, ende daer maecte Philips van Elzaten wel xiijc ridders. Nu waren de druudsmannen comen ter fleume Jordane, ende daer vonden sy Nobilitir den bastardt, met vm mannen stoutter Sarrazynen. Nobilitir vraeghde den druudsmannen, waer dat de kerstene waren, de druudsmannen seiden hoe dat sy wel betaelt waren, ende orlof hadden, by den toedoene van den boden des conincx van Akers, die se namen te gheliedene ten naesten weeghe tot Cezaria, ende daer souden sy hem rusten iij oft iiij daghen. Dit verhoerende Nobilitir beval sinen volke haestelijc te rydene ten berghe van Libano, om aldaer de kerste te verrechtene ende hy beval den druudsmannen, dat sy haestelyke ryden souden te Jheruzalem, tot den coninc Agylias, sinen oem, ende tot den coninc
| |
| |
Nobilyon, sinen vader, ende hemlieden segghen hoe dat de kerstene waren te Cezaria, ende op avonture offer meer kerstene waren, dan die te Synay waren, alsoe hy verhoerdt hadde, soe segt hemlieden dat sy ons comen te hulpen ten berghe van Lybano. De druudsmanne comende in Jheruzalem ende hare bodschap ghedaen hebbende, de coninghen Agilias ende Nobylion vergaderden xijm Sarrasine, ende traken ten berghe van Libano, maer eer sy daer quamen, des daghes te voren, hadde Philips van Elzaten met sinen gheselschepe ghevochten, buten Cezarien, jeghen Nobilitir, den bastaerdt van Abeline, ende versleghen bet dan iijm Sarrasine, ende wel ijc van den edelsten ghevanghen, ende doer dat de kerstene niet ghewapent en waren, soe verliende hemlieden de almoghende God, op dien dach, de victorye. Daer ghecreech Philips de wapene van Nobilitir, den bastaerdt van Abelyne, sijn zweert, ende sinen schilt, dewelke hadde 't velt van keele, met eenen quartiere boven van goude, daer in een clemmende liebaert van sable. Ende ghi sult weten dat Nobilitir bespranc de kerstene eene mile van Cesaria, daer sy t'Akers wart meenden te treckene, ende als Philips van Elzaten sach de Sarrasinen met Nobilitir op hem comen, hy sendde aen hem een van den boden van den coninc van Akers, met soudaens letteren van saufconduyte, ende Nobilitir nam de letteren, trac aff den seghel ende schuerde den brief, ende stac den bode doot, ende daer om waest, dat hy de Zarrasinen te live hilt, ende voerde in vanghenessen t'Akers, om dat sy souden moghen voer den soudaen verhalen den overlast, die den pilgherimen ghedaen was, by den bastardt Nobilitir van Abeline, ende al boven des soudaens ghelieede, ende op haer verweren al geschiet ware, ende midts dat veele der kerstenen zeere ghequetst waren, ghemerct dat sy ne gheene wapene
| |
| |
an en hadden als de wijch gheviel. Soe keerde de grave Philips weder in Cesarien omme de ghewonde te vermakene ende te rusten iij oft iiij daghen. Des anderdaghs naer dat Nobilitir versleghen was ende alle sijn heere gheschoffiert, soe quam niemare aen de twe coninghen van Jheruzalem, ende van Abelyne, dewelke zeere druckich waren, als zy de waerheyt verstonden; sy spoedden hem ten berghe van Lybano ende sloughen daer tenten ende pauwellioenen, ende waren daer vergadert, bet dan xijm Sarrasinen, ende sy verhoerden dat de grave Philips van Elsaten, naer den wijch ende 't vercryghen van der victoryen, ware weder ghekiert tot Cezaryen; sy dat hoerende vertrocken, by nachte iij milen van Cezaryen, in eenen bossch op den wech van Akers. Ten vierden daghe naer dat Philips ende de sine gherust hadden in Cezarya, ende de ghewonde vermaect waren, de grave Philips stelde hem te weghe met den sinen om te treckene te Akers, ende als hy ghereden hadde, omtrent iij milen, soe quam de coninc van Abeline, met sinen Sarrazinen, uut Arabyen, uut Egypten, uut Samaryen, ende van Jheruzalem, ende hy sprac Philipse van Elzaten toe, segghende: ‘Ghi valsche verraders ende mordenaers, u vader Diederic van Elzaten slouch minen vader ende mine oems doot, ende al baerlieder volc, voer Serdenay, ende roefde al haerlieder schadt ende juwielen, ende nu soe comdy, die sijn sone sijt, ende hebt dat edele bloet, minen sone Nobilitir ter doot bracht ende versleghen, ende hem gheroeft sinen dromedaris, sijn wapenen, ende sijn zwieert, ende alle de vroemste van Jheruzalem, ende van Abeline versleghen; dit willic weder van u hebben ende met crachte wreken uwe overdaet, ende doen u sterven quader doot.’ Philips van Elzaten ende Pieter sijn broeder de grave van den Bonen, de grave van Ardanen, de grave van Henegauwe, ende de grave van Hol- | |
| |
landt dit hoerende, sy maecten goeden moedt, stellende al haer hope, ende haer betrouwen in den almoghenden
ende ontfarmhertighen God, ende oec waersy des te stoutere, dat sy ende al haer gheselschip wel ghewapent waren metten wapenen, die zy ghewonnen hadden daer te voren op Nobylitir, den bastardt van Abeline. Sy knielden alle devotelijc ter eerden, anroupende den goederthiernen Jhesum, ende sijnder ghebenedyder moeder, de maghet Maryen, om hulpe, troest ende bystant, ende om sourcours van den heylighen ridder Sent Joerijs, ende van den inghel Sente Michiele, ordinerende haren roup ende crijssch, dwelc was: ‘Helpt God, ende dat heyleghe graf.’ Ende in walsche. ‘Dieux nous ayde et le seint sepulcre.’ Ende die dien roup niet en consten, die slouch men alle doot; daer began een vrieselijc strijdt, ende eene groeter bloedstortinghe onder die heydene honde, ende valsche Sarrazine, want die edele grave der vlaminghen Philips van Elzaten, Pieter sijn broeder, ende de andere heeren stelden hem als leeuwen ter weere, ende sloughent al doot dat voer hemlieden quam. De grave Ewoudt van Ardane, ende Floreyns van der Maelstede, grave van Hollandt bevochten de tweeste schare, daer in dat was de coninc van Jheruzalem Nobilion, den welken sy groeten pant daden, met harer vromicheyt, ende Philips van Elsaten, die stote grave, comende jeghen den coninc van Abelyne, riep met luder stemmen sinen roup: ‘Help God ende dat heylighe graf.’ Ende bespranc den vroemen coninc van Abeline, die hem daer jeghen stelde, als een ever jeghen de honde, ende duerde den strijt, tusschen hem bieden wel nar ij hueren, ten hende die vrome Philips van Elzaten velde den coninc van Abelyne, ende woelde hem 't zweert in den lichame van Nobilitir, sinen sone, doer 't fondament tot der hertten, seggende: ‘Ghi swoert by uwen God, dat ghi
| |
| |
soudt weder hebben 't zweert van Nobilitir, uwen sone, daer eest nu, houdet wel, ghi hebt mine oems, mir vrou moeder broeders doot, den coninc van Jheruzalem, ende den coninc van Samaryen, ende an u ghesleghen de croene ende die heylighe steede van Jheruzalem, ende gheuzurpeert al haerlieder lant, ic sal emmer van u behouden een littieken, dwelc ic in wraken van dien meene te behoudene, ende voortaene te draghene, dat es desen zwartten leeu, in 't velt van goude rampant. ‘Ende Philips van Elzaten beval dat men 't al ten zweerde dade dat den roup niet en conste, het ware in vlaemssche oft in franssoyze, ende het gheviel by der bulpen Gods, dat daer bleven des daghs versleghen bet dan xm Sarrazyne. Philips beval al de ghequetste op te houdene te live, ende in vanghenessen te voerene, op dat sy den soudaen souden moghen orconden de waerheyt van den valsschen verradelyken oploepe, die zy den pilgherimen ghedaen hadden; daer waren ghecreghen wel vjc ghequetste Sarrazine, ende ghevoerdt in vanghenessen t'Akers. Daer wart ghewonnen onvertalliken schadt ende Philips met den roeve, schatte, juwielen, tenten, ende pauwellionen, die hy ghewonnen hadde, ende met sinen ghevanghenen trac hy in de stadt van Akers, daer hy met groeter blijsschap ende werdicheeden ontfanghen was van den coninc van Akers; ende van den coninc van Slavonyen, ende Philips gaf den coninc van Akers alle de ghevanghenen, sinen wille met te doene.
Ende op den vjten dach zy namen orlof ende ghingen te schepe, ende Joerijs, de coninc van Slavonyen, gheliedde den grave Philips ende sijn gheselschip tot in Creten, ende hy beghiftede den grave Philips zeere rykelic, ende den anderen heeren, ende hy provantcheerde alle haer schepen van spyzen ende van dranke, ende alsoe seylde de grave Philips tot Lucebonnen, in Portegale, daer hy ende al sijn ghesel- | |
| |
schip van der coninginen Machtilt zeere eerlyken ontfanghen waren, dewelke was weduwe van Alphoncen, den coninc van Poortegale ende van Spaengien. Die ridders, die Philips ridder gesleghen hadde op de fleume van Jor ende Dan, vertraken den Portingaloyzen alle hare avonturen, die hemlieden overgegaen was op den wech van Synay, van den twe wyghen, die sy jeghen den ij coninghen ghevochten hadden, ende aldus de coninginne ende haer heeren, vrienden ende maghen hoerende den hoeghen lof, die men gaf den grave Philips van Elzaten, maecten ende tracteerden een huwelijc tusschen den grave Philips ende den coninginen Machtilt van Portegale, ende Philips van Elzaten trouwede de vorseide coninginne Machtilt, ende sy bereidde hare vaert om te treckene te schepe met al haren schatte ende juwielen te Vlaenderen, ende soe soude met hare voeren al Philips schat, juwielen, tenten ende pauwellionen, dien hy op de Sarrasinen vercreghen hadde. Machtilt hadde twe sonen, den oudsten steldese coninc van Portingale, ende den anderen prinche van Algarbe, maer eerst wart te Lucebonne eene zeere rykelyke fieste ghehouden van der vorseide brulocht, ende oec van den cronemente van den nieuwen coninc van Portegale. Dese feeste gheduerde xl daghe, ende t'henden den xl daghen, de grave Philips versach hem van ijc peerden, omme by lande te Vlaenderen te rydene, ende Machtilt de nieuwe gravenede van Vlaenderen was versien van xvj schepen, om hare ende haer ghesinde met te vaerne. Aldus quam de grave Philips by lande te parde in Vlaenderen, met
Pieteren, den grave van den Bonen, sinen broedere; den grave van Henegauwe, den grave Ardanen, den heere van Terasschon, ende met meer anderen edelen tot Vlaenderen. De coninginne Machtilt was ter zee met haren xvj schepen, varende te Vlaenren wardt, maer de wint sat hare al dicst contrarye.
| |
| |
Philips van Elzaten comende in Vlaenderen, met sinen broeder ende den anderen heeren, waren van den Vlaminghen zeere onderdaniclyken ende met groeter werdicheyt ghewillecomt; ende aldus comen sijnde, bleven alle met den grave verbeydende de comste van vrouwe Machtilden, de graveneden, ende als sy aldus bet dan xx daghen lanc ghebeidt hadden, soe quam vrouwe Machtilt van Portingale ghearriveert an landt met iij schepen zonder meer, by wonderlyker avonturen, want hare xiij andere schepen, met haren juwielen, ende met Philips schatte, dien hy op de heydene gheconquesteert hadde, die waren alle gheroeft by Chierburch van den Normans, om dat de grave Philips, wylen in Normandyen, ghewapender handt alle den zieekant gheroeft ende verbrandt hadde, vanghende de schiplieden, ende vele van hemlieden versleghen, ende haerlieder schepen verbarrent hadde, daerom waest dat sy dit ghedaen hadden, in wraken van dien, ende sy worpen der coninginen volc over boert, dat in de xiij schepen was. Ende hier over waren, daer dit gheschiede, als opperste ende capiteins Galiaen, des archebisscops bastaert van Ruwaen; Willebroedt, de bastart van Monfort; Gillijs, 's graven sone van Hueu; Abel van Gournay, 's heeren broeder van Gournay; Floreyns, 's heeren broeder van Evreux; Adelbrecht, bastardt van Alenchon; Alardt, bastardt van Hericourt, ende elc van dezen hadden drye oft viere gheleyen onder hem wel ghestoffeert met goeden mannen van wapene. Philips van Elzaten, grave van Vlaenderen swoer by ridderschepe der coninginen goet ende 't sine te soukene ende de roevers te ghecrighen, ende by der hulpen Gods justicie daer over te doene; nar desen quam den grave Philips de mare hoe dat de selve gheroeft ende ghevanghen hadden xxviij Hoestersche schepen, met coemannen goede, uut Hoestlandt, ghela- | |
| |
den; ende hieromme de grave Philips badt den grave van Hollandt dat hy hem soude willen doen iijc stouter schiplieden, bout om vechten ende ziecondich, dwelc
hem de grave van Hollandt dede, ende deze iijc hollandsche schiplieden comen sijnde, Philips dede ghecryghen de groete schepe van Prucen, met haren schipheeren, ende hy dedse alle mannen, ende alsoe voeren sy twe ende twe, drye ende drye verschieden, elc van anderen v oft sesse bogheschoten varre; elc schip hadde de nieu wapene van Vlaenderen, den leeu van sable rampant, in veldt van goude, ende boven waren dese schepen al gheladen met packen ende vaten, oft coepmannen goet ghesijn hadde, mar beneden waren in elc schip lxx oft lxxx mannen van wapene. Het gheviel als sy quamen voor Herfleur, dat Philips met vier schepen voer by seilde ende drye van den minsten schepen bleven stille ligghene onder Haerfleur. Dit versaghen de voernoemde heeren van Normandyen, sy quamen met xvj galioeten uutseylende, ende als de drye vlaemssche schepen dat saghen, sy zeylden ter ziee waert in, als off sy hadden willen vlien, ende de galyoetten seylden vaste achter an wat sy mochten, ende de grave Philips met sinen vier schepen keerde weder, ende quamen weder omme te hulpen de drye schepen, dewelke de galyoetten alsnu omringt hadden. Binnen desen quamen alle de vlaemssche schepen ende omringden alle de galioetten van den Normans, dewelke som ghespronghen waren in de vlaemssche schepen, maer sy wordden daer in ghevanghen van den Vlaminghen, van den Prucenaers, ende van den Hollanders, wel tot den ghetalle van iijc Normannen, ende men bant hemlieden hande ende voeten te gadre, ende men dede hemlieden uut hare paruren, ende hare caproens, ende hare wapenen. Hare parure was zwart, de luchter mouwe wit, ende de rechte
| |
| |
mouwe roedt, ende de caproenen roedt. De grave Philips beval dat men se voeren soude in vanghenessen in diversschen plaetsen in Vlaenderen. Philips van Elzaten behilt by hem den Normannen trompetten, de xvj galioetten metter wapenen verwapent van Adelbrechte van Alenchon, ende van sinen medepleghers bovengenoemt, ende op 't sopcasteel steekende de wapenen van Normandyen. De grave Philips beval sinen lieden dat sy souden andoen de parueren van den ghevanghene Normans ende alsoe seylde hy te Chierburch, ende als hy quam tusschen Herfleur ende Avreus doen saghen sy daer iij spaenssche schepen ligghen gheankert, vul goeds van comanschepen, ende in d'een van den drye schepen waren vij ghevanghene spaensche coeplieden, ligghende met den voeten in blocken ende metten handen in yzerinen boyen ghesleghen. De grave Philips vraghde hemlieden waeromme dat sy ghevanghen waren, sy verantwordden: ‘Omme dat wy in Vlaenderen wilden varen, met onser comanschepe.’ Hy vraghde hemlieden voort, wye se vinc. Sy seyden, dat sy sulke paruren an hadden; vraghde voort, of sy lange ghevanghen ghesijn hadden, sy seiden: ‘Sint gisteren, nar der noenen.’ Ende sy seiden hoe dat in de andere schepen waren xviij ghesellen, die hem ende hare schepen wachten. De grave Philips beval de coepliede te ontbindene ende te lossene van den yzeren boyen, ende hy vinc de xviij Normans, dewelke kenden dat sy metgaders den selven heeren, die ghevanghen waren ghevoerdt in Vlaenderen, hadden over boerdt helpen werpen bet dan iijm mannen, ende de Spaengarden clagheden, hoe dat sy in haerlieder schepen hadden bet dan C. ende xxviij goeder mannen, van den welken de C. ende xxj som waren doot ghesleghen ende den meesten hoep levende over bordt gheworpen. De goede grave gaf den Spaengiaerden al haer goet wedre; de xviij Normans,
| |
| |
dewelke de grave in de spaenssche schepe ghevanghen hadde, die sende hy met de spaenssche schepen te Vlaenderen wert, in twe van sinen schepen wel bewaert met lx Pruceneers. De grave Philips ghenakende Chirburch beval den trompetten dat sy souden 's morghens tydelic, voer der sonnen hare trompetten slaen, alsoe sy daden; ende de poortiers van der havenen van Chirburch siende haerlieder galioetten, met haerlieder wapene in de wimpelen ende in de banieren, ende verkennende hare trompetten daden aff haestelijc de baelgien van der havenen ende oec de poorte open; ende Philips van Elzaten comende binnen poorten dede alle de poortiers ende wachters doot slaen, ende al dat in sinen wech quam tot der marct was al ten zwieerde ghelevert. De poorters van Chierbourch hoerende dit gheruchte schoten van haren bedde ten veinsteren, om te siene wat daer ware. De grave Philips brac de doren ende de veinsteren, ende hy vinc de rijcste ende de meeste poorters van der steede. De grave Philips vraghde hemlieden waer sijn goedt ende der coninginen sijns wijfs goedt ware; die van Chierburch hemlieden excuzerende seiden: ‘Al waest soe dat sinen schadt ende der coninginen sijns wijfs goet ende juwielen in de steede ware, het en ware in haerlieder ghewelt niet, want het was in de woensten ende hoeven van den twe graven van Alenchon ende van Harcourt.’ De grave Philips ghinc in de vorseide woensten ende hoven van den vorseiden graven ende princhen, ende daer vant hy al sijn goet ende der coninginen sijns wijfs goet. Hy beval de steede te roevene, ende de ryke poorters leide hy te ghysele endé senddeze te Vlaenderen wart, met sinen goede, dat hy daer vant. De arme lieden, die in Chirburch waren die liet hy vranc ende vry wechgaen waer zy wilden, ende daer naer stac hy 't fier in Chierburch, ende trac wech. Philips van Elzaten grave van Vlaenderen comen sijnde
| |
| |
t'huus, met victorien, hy bedankede zeere de Pruceners, de Hollanders, ende de Zielanders van dat sy haer lijf met hem gheavontuert hadden, ende hy betaelde hemlieden haerlieder soudye wel ende liberalyken, ende sy orlof ghenomen hebbende, voeren elc ten sinen lande wart. Philips van Elzaten verhorende dat de coeplieden uut Vlaenderen eenighe beriet waren, om te vaerne ter Bayen omme zeel, ende eenighe om te vaerne ter Rotschielle omme wine, beval hemlieden dat als sy quamen voer Chierburch, dat sy 't fier in de steede steken souden, ende al aff bernen, dat daer noch ware bleven staende. De coninc Philips van Vrankeryke verhoerende hoe dat de grave Philips Chierburch ghecreghen hadde, de insetenen doot ghesleghen, ende som ghevanghen hadde, ende de steede verbrant hadde, daeromme dat de coninc zeere gram, ende tornich was, ende daeromme nam hy Philipse sine drye heerschappyen, die hy van den coninc hilt, te wetene: Vlaenderen, Vermendoys, ende Artoys, ende liedse te sijnder taefelen, ende hy dede den grave Philips bannen uut der croenen van Vrankeryke, ende de coninc dede de goede coninginne Elizabet, sijn wijf, steeken uut Parijs, ende sijn hoff ende sijn oghen verbieden, in despyte van Philipse van Elzaten, haren oem, ende alsoe moeste soe de steede rumen van Parijs, sonder meyseniede oft cameriere te hebbene, ende soe trac woenen te Senlijs, daer soe Gode diende by daghe ende by nachte; drye waerf de weke ghinc soe baervoedt, woensdaghs, vrydaghs, ende saterdaghs; ter kerken gaende drouch su haer handen vul wassender keerssen, die su selve ontstac ende stelde som voer dat crucefix, som voer Onser Vrouwen beelde, ende som voer andere ymagien, ende soe vaste op de vorseide drye daghe altoes; sondaghs, ende 's mesdaghs su ghinc alleene ter kerken, sonder cameriere ofte cnape, an haren aerm hanghende
| |
| |
eenen boucsack, daer hare ghetyden in waren, ende soe drouch altoes een cleene borssekin met silveren ghelde, om den armen te ghevene, ende su hoerde daghelijcx de vij ghetyden van der kerken. De edele baenradsschen, ridderen, ende schildcnapen in Vrankeryke verhoerende ende overmerkende 't devote weezen ende dat heylich leven van deser devoter coninginen Elizabet, zy bevalen haren wijfs ende haren camerieren aff te legghene hare tuten, steertten, ende andere pompen ende hoverdyen van uutwendigheeden. Deze coninc Philips, ghenaemt de Machtighe, zeere verstoert op den grave Diederic van Elzaten, sendde tot hem, ontbiedende dat hy hem niet bewinden en soude van den drye heerschappyen, als Vlaenderen, Vermendoys ende Artoys, ende dat hy oec alle de ghevanghene soude uute doen ende ontslaen, op de peyne van der coninclyker majestheyt ende der indignacien van den coninc, ende van ghevanghen te sine, ende in vanghenessen te Parijs gheleyt te zine. De grave Philips ontfinc des conincs boden met werdicheden ende met groeter eeren, ende bat hemlieden dat sy wilden vive oft sesse daghen bliven by hem, want hy soude doer den coninc doen, al dat hy sculdich waere van doene; hy ontboet alle de ghevanghene, die laghen te Biervliet, ten Damme, te Blankenberghe, ende in andere diversschen plaetsen, op den zieecant van Vlaenderen. Ende de grave Philips rydende te Biervliet, met den ambassadeurs van den coninc, sinen souvereynen heere, te haerlieder presencien ende ten bysine van den twe graven van Alenchon, ende Hercourt, soe dede hy daer onthoefden den bastardt van Ruwaen, hem xxx van rudderen ende schiltknapen, ende beval de lichamen te stellene op den zieecant op wielen met masten van xxiiij voeten hoeghe, ende haerlieder hoefden op schachten boven de wielen. Van daer trac de grave Philips te Ar- | |
| |
denbourch, ende daer dede hy onthoefden den bastardt van Harcourt, ter presentien van den grave sinen vader, met xl edele schildbortighen mannen, ende stellen
alle op den zieecant ghelijc den anderen; van danen reden zy ten Damme, ende daer dede hy onthoefden Willebroede, den bastardt van Monfort, wel met xxv ghesellen, ende dedze alle stellen op den zieecant, ghelijc den anderen; van daer reden zy te Blankenberghe, ende daer waren ontboden de nacien van den Spaengaerden, ende oec de vij Spaengaerden, die in de drye schepen ghevanghen waren, tusschen Herfleur ende Bayoux, ende oec de xviij ghesellen, die der Spaengaerden schepen wachten, ende aldaer was voer hemlieden verhaelt, ter presencien van den vranschen heeren, ende van den vorseiden twe graven van Alenchon, ende van Hercourt, hoe dat deze vorseide bastarden met meer anderen edelen, die onthoeft waren, hadden gheroeft de spaenssche schepen vorseidt, ende de coeplieden ghevanghen, dwelc sy daer alle kenden ende lyden, kennen voort ende lyeden dat sy 't ghedaen hadden, by bevele van haerlieder vaderen, die alle princhen ende graven waren in Normandyen, ende dat al ware gedaen, by virtute van mandementen van den coninc van Vrankeryke Philipse, de Maghtighen ghenaemt, dat soe wat schepen van Vlaenderen ware, oft comanschepe in Vlaenderen wilde voeren, dat men die vanghen ende roeven soude, ende werpenze over bordt. Dese belieden dat zy bet dan iijm mannen onder Vlaminghen, Spaengaerden, ende andere coeplieden ghedoedt, ende over boordt gheworpen hadden. Dit hoerende des conincs ambassateurs ende de twe vorseide graven, waren hier in sonderlinghe zeere beschaemt ende sy en wisten wat antwordden. Ende na desen beval de grave Philips, dat men de bastarden van Evreux, ende van Alenchon, ende van Heu, alle onthoefden soude, ende
| |
| |
stellenze op den zieecant op wielen, gelijc den anderen vorscreven, ende noch beval de grave Philips te onthoefden den lxxx edele jongelinghen van den selven gheselschepe, ende dat men se stellen soude ghelijc den anderen; ende alsoe voer de grave Philips van Elzaten al Vlaenderen dore, lancx den zieecant, ende waren dese zieeroevers ghestelt aldus, lancx der ziee van Biervliet tot den Bonen toe ghedurende. Deze openbare justicie aldus ghedaen sijnde, soe seyde de grave Philips van Elzaten tot des conincs boden: ‘Ic en gheloeve niet dat mijn heere de coninc yee beval te roevene oft yemande te vermordene, oft den coeplieden 't haren te nemene, mar wiste de coninc sulke lieden, als goet prinche ende riddere hy ware dat sculdich te kierne, ende sijn lijf daer voren te avontuerene, ende midts dat de coninc daer aff in ghebreke gheweest heeft, daeromme hebbe ic selve dese keyserlyke justicie ghedaen, als goet ghetrauwe riddere, houdende de beloefte, die ic den keyser ende den coninc, minen heere, beloeft hebbe; voort ter eeren, ende ter werdicheden van den coninc, minen soverainen heere, soe ontsla ic de ghizelen van Chierbourch, dewelke by rechte haer lijf verbuert hebben, omme dat sy sulke roevers ghesustineert ende ghehouden hebben, binnen harer stede ende 't gheroefde goet gheherbercht hebben, ende van ghelyken soe ontslae ic u, grave Alenchon, ende u, grave van Harcourt, die nochtan sijt cause van al desen quade, en occuyzoen dat alle dese edel jonghelinghen ende 't selves uwe kindere der doot verdient hebben, ende naer verdiente ghejusticiert sijn, ende ic schelde u quyte vanghenesse, rentsoen, ende costen, ende ghebrect u yet, ic saelt u gheerne gheven, ter eeren van minen heere den coninc.’ Daer nar de grave Philips gaf groete ghiften den boden van den coninc, sinen heere, hemlieden bid- | |
| |
dende dat sy den coninc ghetrouwelyken segghen souden al dat sy ghesien ende ghehoert hadden, ende oec dat hy hoopte dat hy jeghen de
croene, noch jeghen de coninclyke moghentheyt niet mesdaen en hadde, ende by dien landt, noch goet verbuert en hadde, ende dat hy ter eeren van hem de twe graven, ende de poorters van Chierborch, alle costeloes ende schadeloes ontslaghen hadde, die naer recht nochtan alle haer lijf verbuert hadden, ende segt voort den coninc: ‘Midts dat ic in veele jaren, in Artoys niet gheweest en hebbe, noch in Vermendoys, ic salt, wille God, corttelinghe comen besien, ende vizentheren, ende esser dan yemant, die eenich castiel, ofte slot begheert te hebbene, hy spreke mi dan toe, ic hebbe verhoert dat de coninc soe aerm es, dat hy niet machtich en es, sijn wijf de coningine te voedene of te cleedene, hy heeft se uut den palayse ghesteken ende soe gaet te Cenlijs alleene bloet, achter straten sonder cameriere oft sonder cnape; soe es mijnder suster dochter, ic ben haer oem, ende hare schaemte, ende hare bejeghentheyt es mi leedt, daeromme segt den coninc dat hy de coningine in Vlaenderen te mi sendde, ende dat hy renunciere, affgae ende quiteschelde Sent Omars, Arien, ende dlandt van Ghyzen, dwelke ic hem gaff in huwelyke, met sinen wive, mijnder nichten.’ Dese boden metgaders den twe graven namen orlof ende comende te Parijs vertrocken den coninc al de gheschienessen, ende al des sy ghehoert ende ghesien hadden, ende dat voor al den raedt van den coninc; ende de heeren van des conincx rade seiden ghemeenlijc, dat het was groete blaemte den coninc, ende der vrancscher croene, dat die wardighe ende heilighe devote vrouwe de coninginne, die doch den coninc iij levende kinderen ghedreghen hadde, soe versmadelyke versteeken was, van denwelken de coninc zeere beschaemt beval, dat men se heerlyken ende chierlyke
| |
| |
cleeden soude, ende in eene horsbare bringhen soude weder te Parijs. Binnen desen trac de grave Philips te Cuelne, in Ardanen, in Henegauwe, ende in anderen plaetscen claghen den schimp, die hem ghedaen was, soe voerschreven staet. De bisschop van Cuelne, de grave Eewoudt van Ardanen, ende Bouwen van Mons, grave van Henegauwe, zy beloveden den grave Philips, te doene bistanticheyt, met live, ende met goede, omme sine landen van Vlaenderen, van Vermendoys, ende van Artoys te ghecrighene, dewelke de coninc van Vrankeryke hadde gheconfiskiert. Ende aldus soe vergaderde de grave Philips wel xijm mannen van wapenen, ende de grave Philips comende in sine landen van Vermendoys, ende van Artoys, men dede hem alle de steeden ende sloten open, mar als hy quam te Mondidier sy wederstonden Philipse, haren heere, ende de grave Philips dat siende dede steken 't fier over al in de stede, die van den castielle dat siende gaven hem op, behouden haer lijf. De coninc Philips, de Machtighe genaemt, verhorende de moghentheyt ende de cracht van den grave Philips van Elzaten, hy vloe van Amyens te Compiengien, ende ontboet alle de heeren van Normandyen om sourcours van hemlieden te hebbene, ende om dat sy hemlieden wreken souden. Dit vernam de grave Philips ende ontboet al 't comuyn van Vlaenderen, ende het quam tot sinen ontbiedenen, met eene onvertallyken heere van volke, sonder die van Ghendt, die hemlieden excuzeerden, segghende, dat sy jeghen de croene van Vrankeryke en mochten vechten, noch steeken. Binnen desen quamen bandersyde vijf graven uut Normandyen, met xm mannen, ende de grave Philips hadde in, alle de sloten van Pickardyen, aleer de Normans quamen, te Compiengien, tot den coninc. De grave Philips van Elzaten dede te Soysy maken een houten castiel,
| |
| |
omme daer uut te siene te Compiengien, daeromme de Normans aensiende de behendicheyt van den Elzatere Philips, sy rieden dat de coninc soude tenten ende pauwellioenen slaen, op de riviere de Oeze, ende dat men daer over souden maken eene brugghe op schepen, om te moghene comen an d'andere zyde van der vorseide riviere, ende alsoe becuypen 't heere van den grave Philips; merkende Philips van Elzaten deze brugghe die ghemaect was, om hem te bedrieghene ende te becuypene, ende dat de Normans met groeter macht comen waren, uut Compiengien, ende dat de coninc comen wilde te Zoysy, Philips van Elzaten grave van Vlaenderen by den rade van den bisschop van Cuelne, ende den anderen heeren soe ghinghen zy stappans den Normans 's nuchtens te ghemoete, ende bevechten. De Normans waren moede ende haerlieder peerden, ende en vermochten noch en consten aldaer niet wederstaen den stouten oploop van den Vlaminghen; in dien wijch bleven versleghen de grave van Hieu ende van Pertse, mar de grave van Evreus vloe met iijm lieden; de grave van Alentschon wart daer met xviij ridders ghevanghen, ende daer bleven bet dan ijm Normans versleghen, vore Zoysy, ende cort daer naer wart de grave van Harcourt ghevanghen, ende Philips van Elzaten dedse alle te samen voeren in Vlaenderen ghevanghen. Die van Ghend verhorende de victorie van den grave van Vlaenderen haren heere, sy coren iijm vromer mannen van wapenen ende ghinghen te Zoysy, tot den prinche, ende waren binnen vij daghen daer, ende sy daer comende by nachte ghinghen over de brugghe die van schepen ghemaect was, over de Oeze, ende sloughen haer tenten ende hare pauwellioenen aen des conincs tente, ende sy staken uut de nieuwe wapene van Vlaenderen, die de grave Philips ghewonnen hadde, op de Zarrasine, by Cezaryen,
| |
| |
onder den berg van Lybano, dat was den Zwarten Leeu rampant, in 't velt van goude; ende 's nuchtens als de sonne begonste te ryzene, ende de coninc ontwaect was, hy hoerde dat men Vlaemsch sprac, ende versach daer eene nieuwe wapene, stekende uut den tenten, nieuwelincx aen sine tenten ghesleghen, van den Vlaminghen, ende dat by nachte, hy vloe haestelyke met sinen volke te Parijs waert, wel xix milen binnen vj hueren. De grave Philips trac met sinen volke te Senlijs, al destruerende, ende barrende soe wat hy in sinen weeghe vant, ende daer naer quam hy te Damartin, daer hy vant den grave van Damartin, met veele edelre lieden, dien vinc de grave Philips met al sinen edelen, ende hy sendde ze in Vlaenderen ghevanghen. Aldus Philips van Elzaten, grave van Vlaenderen, met sinen Duutsschen heeren, hy duerriedt al dlandt van Sampaengien ende van Brye dore, sonder meer eenich wederstandt te vindene, ende dit orloghe gheduerde twe jaer, by wylen waest bestant van Kerstdaghe tot der octaven van Darthiendaghe, ende van Vastelavonde tot der octaven van Paesschen; de instekers van den orloghe op des conincs zyde en waren niet alleen de Normans, omme de schade ende ongherief, dat hem Philips ghedaen hadde te Chierburch, ende aen haerlieder edele enz., maer het waren noch meer de grave van Cleremont, Rudolf van Couchy, ende de kinderen van Robiert Clements, dewelke waren de opperste ende princhipaelste rade van den coninc, want sy meenden te ghecrighene ende te dielene onder hemlieden de heerschappyen van Vermendoys ende van Artoys, soe wanneer dat de grave Philips van Elzaten t'onder ghedaen sijn soude. Binnen deser selver tijdt ghevielt, dat de Inghelsche waren in Poytau, in Aquitaengyen, ende in Gaschoengien, de steeden destrueerende, ende dlandt verbarrende, 't folc roevende,
| |
| |
vanghende ende dootslaende, nonnen, vrouwen ende maghden vercrachtende, soe dat sulke ellende binnen mans ghedinkene in Vrankeryke en gheschiede. Nu ghevielt binnen den lesten bestande dat de coninc van Vrankeryke makede alle sine gheriedschepe om in Vlaenderen te comene, met heercrachte, hopende al Vlaenderen te nieute te doene, om dat de bisschop van Cuelene ende de andere Duutssche heeren wech waren ghereden te haren lande waert. Dit vernemende de grave Philips als de coninc de Oeze leden was om te comene te Amiens, Philips quam mit sinen Vlaminghen tot Amyens, als om den coninc daer te wederstane, als 't bestant uute sijn soude; daer gheviel dat die almachtige God, de heere van payse es, dat hy ingaf Philipse van Elzaten, grave van Vlaenderen, een goederthieren ende willich propoost in sijn ghedochte, dat hy sendde eenen eerlyken bode, tot den ardsschen bisschop van Riemen, dat hem soude willen gheweerdighen tot hem te comene, om met hem te tracterene van payse, tusschen den coninc ende hem ende sinen lande. Och! hoe blyde was de erdtssche bisschop, ende de coninc dit verhoerende noch vele blydere, ende alle die by den coninc waren, baden den erdsschen bisschop, dat hy ummers ten payse spreken soude. De erdssche bisschop comende voer den grave Philips van Elzaten, hy boet hem eere ende reverencie, ende daer wordden sy hem ondersprekende soe varre, dat de grave seyde: ‘Her bisschop, mi es leedt dat de Vlaminghe hem moeten verwerren ende vechten jeghen haren overheere, den coninc, my gheeft wonder dat de coninc, mijn herve ende mijn landt, dat hy my gegeven heeft, selgiert ende bederft, ende sijn kinderen, ende ondersaten vernielt, ende te nieute doet, het ware goed dat sijn raedt hem riede paysivelyken te levene, soe dat sijn leenhouders, ic ende andere, hem dienen mochten, dan dat hy
| |
| |
ze verjaeght, ende daer jeghen vecht.’ Doen sprac de bisschop: ‘Souddi ghi willen pays maken ende comen den coninc te ghenaden ende staen te sinen segghene?’ De grave Philips verantwordde: ‘Het ware betre pays dan orloghe, ende ic wilde wel dat de coninc sijn volc in payse liete, ic wiet wel als over mi selven sprekende ende over mijn landen, die ic onder de croene hebbe, als Vlaenderen, Artoys, ende Vermendoys, tusschen der Schelde ende der ziee, niement en heeft wille, noch meeninghe jeghen den coninc te vechtene, het en ware jeghen den grave van Cleremont, ende jeghen Radolve van Couchy, ende jeghen sijn kindere, dewelke hebben den coninc ingeblazen te confiskierene Vermendoys, omme dat sylieden dat besitten souden, alsoe dat nu baerblykende es; als te stane ten wille van den coninc ende hem ghenade te biddene, soe seggic dat ic noit en mesdede jeghen den coninc; nu als van Chierburch, ic segge het waren roevers ende de steede was een roefhuus, ende by hemlieden quam de croene in blaemten ende in schoffieringhen, al kerstenheyt dore, ende als van der justicien in Vlaenderen ghedaen, over de eedele van Normandyen, enz. ic segghe dat die des keysers kindere, die van Pruysscen holpen vanghen ende saghen justicieren, dwelke ic dede in vordernessen van justicien ende ter eeren van der croene, want hadde men se te live ghelaten, de croene van Vrankeryke hadder by zeere vernedert ghesijn ende ghediffameert. Vader bisschop, sprect ten besten, vore den coninc, ic en wille niet vechten, mar ic bevele mi te hemwaert, ende ic wille altoes gherne staen te sinen dienste, eest hem van noede, ic wille gherne avontueren lijf ende goed, te sijnder hieren, omme de croene te beschermen ende in heeren te houdene.’ Daer makede de bisschop een bestant van viij daghen, in den name van den coninc; de bis- | |
| |
schop orlof ghenomen hebbende ende den coninc vertreckende de antwordde van den grave Philips, de coninc wart daer in
ghenouch effelijc ghepayt, mar om reparacie van sijnder yeeren, soe begherde hy an den grave Philips vier speciale castiellen, te weten: Couchy, Mondidier, Papames, ende de heerschappye van Amyens, mar al dat remanant van Artoys ende van Vermendoys, dat soude de grave Philips ghebruyken sijn leven lanc ende hy soude met payse sijn volc leeden te Vlaenderen wart, voort soe was gheappointiert dat men soude den pays uutroepen in allen steeden, ende in desen pays waren vervanghen die van Henegauwe. Och, heere God, wat blijsschepen was al Vrankeryke dore, van dezen onversienen haestelyken payse, soe cortelijc gemaect!
Binnen desen quam den coninc van Vrankeryke Philips de niemare hoe dat de coninc van Jheruzalem ende de groete soudaen ghecreghen hadden de stadt van Caffa, ende alle de sloten, ende castielen van den conincryke van Akers, ende versleghen, ende ten zweerde ghelevert moneken, nonnen, priesters, mannen, wijfs ende kinderen, jonc ende oudt, sonder yemanne te spaerne, ende verbrandt alle de kerken, cloesters, ende godshuuzen van den conincryke, ende ghedestrueert, ende 't heylighe graff, ende doot gesleghen den bisschop van Bedlehem, ende alle de kerstenen, die daer woenden op tribuydt; ende waren dese Sarrazine wael starc C ende lxm mannen ende sy destrueerden Sent Janshospitael, ende versloughen alle de broederen ende de susteren van den selven hospitale, ende aldus trocken dese Sarrazine, slaende, barrende, ende al ten zweerde leverende dat sy in haerlieder wech vonden, in Damasken, ende in Cezaryen; dit geschiede in 't jaer Ons Heere XJc ende lxxxviij. Binnen desen selven jare was gheboren de eerste sone van den coninc Philips, by Elyzabetten, der coningin- | |
| |
nen, sinen wive, nichte van den grave Philips van Elzaten, mar de coninc hadder te voren kinderen by ghehadt, die alle ghestorven waren, ende dese sone was ghenaemt Lodewijc, ende hy was de vader van Sente Lodewyke, de coninc van Vrankeryke. Philips verhoerende de niemare van Akers, hoe dat de soudaen ende de coninc van Jheruzalem hadden Caffa, Cessaryen, Libano al tot Akre ghewonnen, dewelke zy beleydt hadden; de coninc Philips van Vrankeryke met sinen princhen, ardssche bisschoppen, hertoghen, ende graven, ende met sinen behuweden oem Philipse van Elzaten, grave van Vlaenderen, hebben aenghenomen dat tiekin van den heylighen cruce, omme te sourcoursene den coninc van Akere, dewelke in sine steede beleyt was van den heydenen, ende hadde ghesijn bet dan viij maenden. De soudaen verhoerende dat de twe coninghen van Vrankeryke ende van Inghelandt, met den
anderen heeren comen waren te Caffa, ende om hemlieden te bevechtene, hy dede maken een groet bedelf van diepen vesten, omtrent sijn heere, soe dat men se niet bespringhen en soude mogen van der zyde van Caffa; aldus de kerstenen comende by Akere, soe begheerde de coninc van Vrankeryke, sonder langer verbeyden de Sarrazinen te bevechtene, ende de soudaen dit merkende beval sinen volke te velde te treckene, ende 't vorseide bedelf te rumene, soe dat daer wart eene groete bloedstortinghe ende een zwaer strijdt. Dit siende die van Akre, ende zeere verblijdt van den sourcourse, quamen alle uut te velde, werddende den Kerstenen te goede. Daer sach men Philipse van Elzaten, den edelen grave van Vlaenderen, ridderlyken, op dien dach, voeren den Leeu van goude in 't velt van sable, by wiens ridderlyke daden de coninc van Jheruzalem, ende de coninc van Abeline, als die niet en dorften verbeyden den edelen grave
| |
| |
Philips van Elzaten, wordden voer hem vliende met al haren volke, ende versmoerden in haerlieder vesten ende bedelf, ende de soudaen vloe met cleender meenichten in Cessaryen, dewelke jeghen de Kerstenen hem verweerdt hadde, bet dan xij hueren lanc, soe dat daer doot bleven bet dan xlm Zarrasine, onder versleghen ende in de vesten verdronken, ende men vant ligghende doot in 't velt versleghen eenen soudaen en vij coninghen van den Sarrasinen, ende iij coninghen ghevanghen, ende veele amyrale ende eedele, die in de achterhoede waren, versmoert ende verdronken in de vesten; dit gheschiede in 't jaer Ons Heeren XJc ende xc. De soudaen siende de zware schade ende schandelijc verlies vloe, met sinen bleve in Egipten in sine stadt van Alkayre, mar korts daer naer sant hy uut sine mandementen an alle soudanen, coninghen, amyralen dat sy voer den meyeavont souden willen comen, met al dat sy vermoghen souden te bringhene, tusschen Jheruzalem ende Cezaryen, by den berghe van Lybano, op haerlieder landen ende leenen te verbuerne. Ende in 't jaer Ons Heeren XJc ende xcj voer d'ingaen van meye, soe waren vergadert tusschen Jheruzalem ende Cezaryen x soudanen, xxix coninghen, ende bet dan iijc amirale; de meeste deel van Sarrazynen, die trocken by den bevele van den soudaen voer de steede van Akers, ende die beclommen ze ende bestormden ze; mar die van der steede verwerden hem zoe ridderlyke, dat sy met groeter schaden moesten achter trecken, want in dat asshaut bleef meenich Sarrasijn onder versleghen, ende in de havene, ende in de veste verdronken. De coninc van Akers sant om sourcours ende om ontsedt aen die van Grieken, in Candy, in Cypers, te Roeme, ende over al in Kerstinheede, betiekenende hoe zy van den Zarrazinen waren beleghen, ende het en ware dat men hemlieden haes- | |
| |
telyken ontset dade, si duchten de steede te verliezene, want de menichte der heydenen waer
hemlieden te groet. Dit verhoerende de Kerstenen, vergaderden een heere wel van xxxvjm mannen, ende voeren doer Grieken te Suryen waert, maer eer sy daer consten ghecomen, soe was de steede by fortssen ghewonnen, ende leverden 't al ten zwieerde, dat sy in Akere vonden, mans ende wijfs, kinderen, jonc ende houdt; ende de Kerstene comende, arriveerden tusschen Caffa ende Akers. Dit verhoerden de Sarrasinen, die alle quamen uut allen steeden, castiellen ende sloten, ende ommeringden de Kerstene van allen zyden. Daer ries een zeere swaer ende fel wijch, den welken gheduerde twe daghen lanc; op den eersten dach waren versleghen overtallyke meenichte der Sarrasinen, maer des anders daghs bleven versleghen, bet dan lx eedele heeren, onder bisschoppen, hertoghen, ende graven; ende die eedele grave Philips van Elsaten siende soe deerlyke dat Kerstenen bloedt stortten, ende soe jammerlyke verslaen, werdde hem als een vrome prinche, maer hy was in den middelt van den Zarrasinen daer hem die van Abeline zwaren pandt ende overlast daden, om hem aff te winnene dien Zwarten Leeu rampant in 't velt van goude, den welken wylen de coninc van Abeline haerlieder heere plach te voerne, tot dattene die eedele grave Philips op hem wan met den zwieerde, soe ghi voren wel gehoert hebt, ende hy wart daer zeere ghequetst ende ghewont, mar by der gracien van Gode, soe ontquam hy uut den stryde, maer hy en levede mar xxij daghen naer den strijdt, den welken gheviel op den ixte dach van Meye in 't jaer Ons Heeren XJc ende xcj. In desen strijdt waren x soudanen, te wetene, de soudaen van Babylonie oft Alkare, in Egypten; van Damiaten, in Alexandrien; van Arabien, van Persscen, van Affryke, van Damas, van Armenyen, van Barbaryen, van Tarta- | |
| |
ryen, ende van Baldach, ende voort xxix coninghen, te wetene, van Jheruzalem, van Abeline, van Rochebruyn, van Pertsses, van Cordes, van Egypten, van Olyferne, van Jerico, van Betaes,
van Zwartberghe, van Libya, van der Dooeder ziee, van Sarkas, van der Roeder ziee, van Anthiocie, van Galileen, van Morianen, van Yvoryen, van Anthezis, van Garnaten, van Bulgheryen, van Thymes, van Melyden, van Suers, van Damassenen, van Mech in Arabyen, van Nycenen, van Comanyen, ende amiralen sonder ghetal. Dese droeve niemare comen sijnde, in Vlaenderen voer der coninginnen Machtilt van Poortingale, nieuwelinghe weduwe van den eedelen Philips van Elzaten, grave van Vlaenderen, haren man, hoe hy ghewondt ende ghequetst uut den stryde, vore de steede van Akers ontquam, daer alle die eedele Kerstenen bleven waren, ende hoe dat hy op den xxijten dach naer den stryde staerf van sinen wonden, ende hoe dat hy begraven was, op Senter Nicolaus kerchof, buten Akere, daer by hem begraven waren, bet dan lx eedele princhen ende heeren, die in den wijch bleven waren. Die eedele coninginne Machtilt gravenede van Vlaenderen, weduwe des vorseiden grave Philips van Elzaten, verhoerende alle dese gheschienessen, trac te Clerevaulx in den cloestere, daer vrauwe Elyzabet van Vermendoys, 's graven Philips van Elzaten, haers mans eerste wijf begraven was, ende soe dede daer maken eene capelle met drye sepulturen, eene om haren man, den grave Philips, de andere om hare, ende de darde om vrouwe Elyzabetten van Vermendoys voorseidt, dewelke soe dede ontgraven ende legghen in een van den drye nieuwen sepulturen vorseidt; ende de vorseide coninginne Machtilt van Poortingale, gravenede van Vlaenderen, sant in Suryen om haers mans 's graven Philips lichame, denwelken ghebalsemt, ende in een loedin vadt gheleydt
| |
| |
sijnde, gebrocht was by der ziee, ende te lande tot Clerevaulx, daer soe den vorseiden lichame druckelyken bewienende ende lamentherende, met eender chierlyker ende rykelyker uutvaert dede begraven, in eene van den vorseiden nieuwen sepulturen, in 't jaer Ons Heeren XJc xciij.
Dese vermoghende vorst ende eedel prinche Philips van Elzaten hilt Vlaenderen in groeter yeeren ende payse, doer al dat hy drye warften over zie dat Heylighelandt hadde helpen beschudden. Deze Philips van Elzaten was de eedelste van al sinen voorsaten in rijcheeden van schatte overvloyende in yeeren, ende in wijsheeden, vul van goeden rade, moedich ende vrome jeghen sine viande, vul van victorien ende van zeeghe, rechtverdich in justicien; met allen rechte mach menne compareren een van den Machabeuzen, den religieuzen ende clergiete dede hy werdicheyt ende eere, ende hy bescharmde de heylighe kerke, ende de arme weduwen, ende wiezen, ende voer dat heylighe kersten gheloeve, soe sturtte hy ridderlyken sijn bloedt, hem daer in offerende tot in zijn dooet. Doen wart Vlaenderen ghedielt in dryen, want de arssche bisschop van Riemen, die des conincs recht bewaerde, ende conservateur van den croene was, begheerde te hebbene van rechte dat ghoent, dat de grave Philips toeseyde sijnder nichten, der coninginnen van Vrankeryke, om haer oudste kint Lodewijc, dewelke Lodewijc daer naer coninc wart, dat waren: Bapalmes, Atrecht, Arye, Hesdyn, Sent Omers, 't castiel van Ruhout, Lens, 't graveschip van Sent Pol, van Ghysene, ende van Lyliers. Al dit vorseide landt gaf de grave Philips van Elzaten den coninc Philips van Vrankeryke, met sijnder nichten, als de coninc haer nam in huwelyke, maer het was besprec dat de grave Philips besitten soude, sijn leven lanc; dat ander partsiel van Vlaenderen, dat gaf hy in duwaryen vrouwe Machtilde,
| |
| |
der coninginnen van Poortingale, sinen lesten wive, dat was: Rycelle, Duway, Cassele, Watene, Berghen, Burgborch, ende den zieecant tot der Nieuwport; dat dardde partsiel de drye steeden Ghendt, Brugghe, Ypere, dlant van Aelst, Cortryke, met den tween vryen, als Oestvrye ende Nordtvrye ghecriech Bouwin van Henegauwe, van Margrieten sijns wijfs weghen, dewelke was sustere van den grave Philips van Elzaten. Dese Philips van Elzaten was de xvije grave van Vlaenderen.
|
|
Auteursrechtvrij