Het Kouter. Jaargang 3

[p. 284]

Actueel
Door Prof. Dr. L.J. van Holk

Meer dan ooit voelt een redactie in de zwaargespannen weken, die wij thans doorleven, dat zij, naar aanleiding van dat ‘actueele’, moet trachten van haar saamhoorigheid met haar lezerskring te getuigen. Maar dat is tegelijkertijd reusachtig moeielijk. Zal men de feiten zelve bespiegelen? Maar die worden in een handomdraaien door nieuwe feiten achterhaald, waarover men weer nieuwe boomen kan opzetten! Het is zelfs een der dingen, die men nu, indachtig aan 1914, vóór alles wil zeggen: asjeblieft geen politieke tinnegieterijen! Zij beteekenen niets - want welk gewoon leek wéét eigenlijk genoeg van al die elkaar kruisende geheime intenties en koehandelarijen, die de gegevens der gevoerde politiek uitmaken, om daarover met gezag iets te vertellen?

Maar er zijn een paar dingen die wèl gezegd kunnen en moeten worden.

Vooreerst: de vloedgolf van bittere teleurstelling en verontwaardiging over de wijze waarop het Tsjechoslowaaksche conflict door de z.g. Groote Mogendheden wordt behandeld. Het verzaken van de tractaten, het wijken voor lastertaal en geweldvertoon maken een abominabel effect, en beteekenen in zichzelf de feitelijke opheffing der internationale rechtsorde. Al zou men het schuldaandeel der Tsjechische regeering gróót achten (ik doe dat zelf niet, al zie ik ook aan dien kant begane fouten), dan nog blijft het onduldbare van den toon en den trant der Duitsche diplomatie, en het onmetelijk gevaar daarvan voor àlle kleine volkeren: democratie, humaniteit en positief christendom deelen tezamen in een zeer wrang, diep knagend besef van verloochend en verraden te zijn, door ‘vrienden’ zoogoed als door vijanden. Al zou er deze maal nog vrede blijven, de prijs van waardigheid, goede trouw, gerechtigheid, die nú betaald is, is tè hoog. Dat kan nooit Vrede (met de gewenschte hoofdletter) brengen.

Ten tweede: niet eenig reaalpolitiek cynisme van bekonkelde pacten kan redding brengen, maar alleen een radicale toepassing van het idealisme zou thans werkelijkheidszin verraden. Dat idealisme heeft maar één program: nú is het moment voor

[p. 285]

de vredesconferentie, die Versailles had moeten zijn, maar niet geweest is. De Vereenigde Staten van Europa kunnen wèl werkelijkheid worden. Mits de politieke confederatie verbonden wordt aan de economische. Erken de gelijkberechtigdheid der minderheden (maar het minderhedenprobleem oplossen door alleen Tsjecho-Slowakije te verdeelen en alle andere staten rustig in hun eigen veroveringen te laten, zou een volstrekt onrechtvaardige eisch zijn), erken hun vrijheid van taal, verkeer, levensopbouw, zooals Zwitserland realiseerde op kleine schaal. Men behoeft niet in vage of dierbare termen van vertrouwen te gewagen, maar de regeeringen moeten in grootere combinaties doorzetten, wat in kleinere allang geschiedde: alliantie scheppen. Europa is een oude cultureel-godsdienstige veeleenigheid. Alleen een vernieuwde politiek-economische opbouw kan de oude geesteseenheid redden.

Ten derde: wij mogen onder alle politiek geknoei en egoïstische belangenjagerij niet vergeten, dat er ook iets groots aan de orde is, namelijk de strijd der ideeën. Evenals de bloedige en verwarde geschiedenis der 16e eeuw toch op den achtergrond had een groot dubbel conflict: absolute monarchie - volksvrijheid; Rome - Reformatie. Zoo gaat het thans om autarkistisch dictatoriaal imperialisme, dat naturalistische mensch- en levensbeschouwing insluit; òf universeel democratisch federalisme, dat spiritualistische mensch- en levensbeschouwing insluit. Het is misschien verschrikkelijk, in dezen tijd te moeten leven - het is niet klein! Daarom:

Ten vierde. Laat ons zelf ook trachten, niet klein te zijn! Moed en dienstbereidheid, zelfrespect en trouw aan beginselen; niet vragen naar het oogenblikkelijk succes, maar naar de zuiverheid van de intentie. Het is dè godsdienstige taak der kerken, en der kerkgaande menschen, dit in te scherpen. Maar meest van al de taak van al die niet kerkgaande en ongeloovige menschen: Toetst uzelf op uw zuiverheid. Richt u op in uw geweten. Gelooft aan uw bestemming. Deze innerlijke zuivering maakt den blik vrij voor den arbeid in de wereld.

Of de gang der gebeurtenissen deze beschouwingen achterhaalt, al dan niet, wij moeten bereid zijn tot den noodigen weerstand; de eenige heilige, en onmisbare uit den Geest geboren weerstand, die noch ondergang noch dood vreest. Daarin zeker kan ook een klein volk als het Tsjechoslowaaksche gróót zijn. Maar die eisch geldt ook voor ons, lezers!