Het Kouter. Jaargang 3

[p. 198]

Boekbesprekingen

Prof. C. Mennicke, Sociale Paedagogie. Grondslagen, vormen en middelen der Gemeenschapsopvoeding. Utrecht, Bijleveld, 1937, 219 blz.

Met een groep van ± 50 zéér bij het onderwerp geïnteresseerden (jonge onderwijsmensen) heb ik in een 12-daags studie-internaat dit boek... behandeld? doorgenomen? doorgezwoegd? wat moet ik zeggen? Resultaat: men vond het in menig opzicht zéér verhelderend, was met name dankbaar voor de analyse van de grondslagen der verschillende geestelijke groepen. Men aanvaardde als nu eenmaal onvermijdelijk de sterk Duitse oriëntering, die den schrijver niet te verwijten valt. Natuurlijk had men óók bezwaren: het laatste hoofdstuk vooral, waar de schr. een ‘principiële beredenering’ geeft van de sociaalpedagogische middelen, die aan zijn eigen opvattingen beantwoorden, vond men wèl principiëel en óók wel beredeneerd, maar weinig biedend voor de praktijk van ons eigen volk. Bovendien: men stelde meer dan eens de vraag: is de hier geboden religieuze grondslag: ‘verantwoordelijkheid voor het rijk der vrijheid’ voldoende? kunnen wij het daarmee doen? vooral: kan een massa het daarmee doen?

Het laatste is uiteraard een teer punt. Immers wie met zwaar klinkende woorden en vaste dogmata opereert, heeft daarom nog geen meerdere vastheid of dieper religie. Voorzichtigheid, schroom, eerbied zijn óók nog waarden, al staan de papieren op markt en beurs niet hoog.

Toch was de eindindruk van onze gespannen studie met dit boek er een van dankbaarheid. Wij wachten met belangstelling op de Hollander, die een beter geeft.

W.B.

Leonard Ragaz, Das Reich und die Nachfolge, Andachten. Uitg. Herbert Lang en Cie, Bern, 592 bladz.

Een bundel geschreven preken, alle reeds eerder verschenen in het maandblad Neue Wege, thans onder bepaalde gezichtspunten gebundeld. En toch is dit boek héél wat meer dan een prekenverzameling; het is geworden een uiterst merkwaardig en belangrijk documentair boek. Niet natuurlijk in de historische of archivarische zin. Maar wel aldus, dat men hierin vindt neergelegd de geestelijke worsteling van een der zéér hoog staande en originele Christus-gelovigen met de sociale, politieke en geestelijke noden van een tiental jaren Europese geschiedenis (1926-1937), waarin zo ontzaglijk veel is gebeurd.

Men weet, Ragaz is de voornaamste leider van het Zwitserse religieus-socialisme. Toch is dit boek véél meer dan een getuigenis

[p. 199]

van of uit het religieus-socialisme. Hier is een man aan het woord, die diep lijdt aan de demonieën van de tijd, ook en vooral aan de gruwelijke misdaden aan mensenzielen aangedaan, maar ongeschokt en onwankelbaar blijft in de kern van zijn geloofszekerheid: de goddelijke belofte van het Koninkrijk, dat juist in lijdenstijd zijn kracht en waarheid bewijst.

Uit àndere uitingen van Ragaz (ook in de Neue Wege) krijgt men wel eens de indruk van een zekere vereenzaming en verbittering - maar àl te begrijpelijk overigens. Als ik nu deze bundel voor me heb, en hem opsla op elke willekeurige bladzij, zie ik hoezeer zijn geloof boven alle menselijke teleurstelling warm en klaar uitstraalt, en begrijp ik opnieuw dat hier een waarlijk grote aan het woord is. Men late zich ook in ons land door hem sterken.

W.B.

Aurelius Augustinus, Over den waren godsdienst, vertaald door Gerard Wijdeveld. Amsterdam, De Spieghel, 1937. Ing. f 2.90, geb. f 3.90.

Het geschrift dat in Hollandse vertaling ons wordt voorgezet, neemt in de rij van de werken van Augustinus een merkwaardige plaats in. Men weet, hoezeer verscheiden geestelijke invloeden op den groten bekeerling hebben ingewerkt, hoeveel moeite en denkkracht het hem heeft gekost eer hij tot een enigszins bevredigende klaarheid omtrent de Christelijke voorstellingswereld en geloofsleer kwam - hij had dan ook, sedert Cicero's Hortensius hem tot dieper nadenken had gedwongen, wel héél tegenstrijdige voorstellingen en gedachten tot eenheid te ordenen. Nu schrijft hij dan, enkele jaren na zijn bekering, dit tractaat, ‘De vera religione’, daarmee een belofte aan zijn beschermheer sedert zijn eerste studiejaren vervullend - welke beschermer nog steeds geen Christen was geworden.

Het geschrift bevat niet een korte Christelijke geloofsleer, maar eerder een pleidooi voor de superioriteit van het Christendom te midden der andere (in het Hellenisme levende) godsdiensten. Gezien uit de gezichtshoek van Augustinus' levensloop is het een uiterst merkwaardig tractaat: de afrekening vooral met het Neo-Platonisme, waarvan nog al een en ander in des kerkvaders geloofsvoorstellingen nawerkt, is heel belangrijk. Maar de eigenlijke Augustinus heeft men hier toch nog niet (ik denk met name aan zijn leer over de onvrije wil), en in zoverre mag dit boek dus niet als karakteristiek gelden.

Overigens vraag ik mij af: boeit de verhandeling ons nog om haar zelfs wil, dus niet uit een oogpunt van historische belangstelling? raken de hier behandelde problemen ook nog onze religieuze problematiek? Ik beken eerlijk: de lectuur van ettelijke bladzijden zegt mij, uit dit gezichtspunt gezien, niets. Ligt dat aan ons, en zullen b.v. Roomse Christenen het nog volop kunnen genieten en waarderen?

De uitgever stak het boek in een royaal gewaad.

W.B.

[p. 200]

Vom Wesen des Menschen. Die Weisheit der alten Völker: Chinesen, Inder, Aegypter, Babylonier, Juden, Perser, Grieken. Herausgegeben von Erich Sylvester. Luzern, Vita Nova Verlag, 1937. -

Een vierhonderdtal bladzijden uit den wijsheidsschat der menschheid, Aristoteles, Confucius, Chassidim, Ramakrishna door elkaar, naar de onderwerpen geordend: ‘Von den Ursprüngen’, ‘Vom Sein und Werden’, ‘Von den Zaubern und Wundern’, enz. Het is heel prettig dit alles op een tafeltje in zijn huiselijken of geestelijken salon te hebben, en het is ook wel echt een boek dat tot eerbied en meditatie stemt - maar tòch suggereert het een onverantwoord vereenvoudigd-zien van alles. Want als je al die wereldwijsheid in hedendaagsch Duitsch vóór je hebt, denk je: wat is het toch alles prachtig één en hetzelfde, en ik kan het zelfs begrijpen. - Terwijl toch iedere tekst ook heeft het volstrekt eigene, dat slechts door het levenswerk van geleerden ten deele kan worden ontsluierd. De vertaling en samenvoeging suggereert een oppervlakkige overeenstemming die onze geestelijke gemakzucht afwendt van de werkelijke eenheid, waarvan slechts enkelen mogen spreken.

R.B.

Prof. Mr. H.R. Hoetink, De Vrijheid der Wetenschap. (Broch. Com. v. Waakzaamheid II 1). Van Gorcum & Comp., 1938.

Naar haar subjectieve zijde wordt de vrijheid der wetenschap hier omschreven als ‘het gevoel van vrijuit te mogen spreken naar eigen overtuiging’; kenmerk van objectieve vrijheid is volgens schrijver: de pluriformiteit, ‘het aantal verschillende overtuigingen dat aan het woord wordt gelaten’. Spr. toont aan hoe zeldzaam haar volledige verwezenlijking steeds geweest is, vervolgens hoe zij in de dictatoriaal geregeerde landen bewust overboord is gezet. Werkelijk sprekende voorbeelden geeft schr. hiervan; tenslotte stelt hij voor de wetenschap den eisch der Voraussetzungslosigkeit, van de gezindheid tot de waarheid; de gebondenheid ‘door de zaak’ - dàt is vrijheid.

Het gevaar van deze m.i. nog te negatieve en formeele opvatting van het vrijheidsbegrip is, dat zij - niet bij den schr. - vrijbrief wordt voor de quiëtistische onverantwoordelijkheid van het individu, voor het ontkomen aan de heilzaam-onwelkome gebondenheid. Pluriformiteit is op zichzelf vaak niet meer dan de uiting van veler slappe, vormlooze eigengereidheid. Het vrijheidsprobleem, ook op het gebied der wetenschap, is het probleem van het peil der gebondenheid.

R.B.