Het Kouter. Jaargang 3

[p. 123]

Boekbesprekingen

Dr. P.D. Tjalsma, Wat de wereld overwint. Zeist, Ploegsma, 1937. Ing. f 2.25, geb. f 2.90.

Dit boek heb ik met genoegen gelezen, en toch teleurgesteld uit handen gelegd. Het genoegen kwam voort uit het warme getuigenis, den helderen stijl, de climax der uiteenzetting: de bedreiging - het eene noodige, de eeuwige sleutels (geloof, God, Jezus Christus, het teeken des kruises), de rijkdom van het geloof, ons overwinnend wapen, de weg tot het geloof, de kerk van Christus. De teleurstelling is het gevolg van de bedoeling zelve van het boek: getuigenis van geloofsverzekerdheid. Dit boek van dr. Tj. staat tot de dogmatiek van prof. Heering als praktijk tot theorie. En de praktijk maakt, gelijk elders zoo ook hier, de zwakke plek der theorie duidelijk. Die zwakke plek is niets bijkomstigs, maar het thema zelf: wat overwint de wereld? Hoofdstuk V (blz. 137-175) stelt het probleem duidelijk: wereld en geloof staan tegenover elkander; het geloof alléén kan de wereld overwinnen. Zie nu de praktijk aan, en men bemerkt: ‘de wereld’ wordt nooit werkelijk en geheel overwonnen. De ‘wereld’, dat is trouwens een samengestelde grootheid, waarvan het eene aspect wèl, het andere niet, tegenover het geloof staat. Schrijver houdt ze echter niet uit elkaar, en daardoor ontstaan stoere maar on-wijze tegenstellingen. Ditzelfde kan men ook ontdekken van den anderen term uit: het geloof, wenschelijk vooral om zijn verzekerdheid (blz. 51 v.v.; 64 vooral), is een innerlijke gesteldheid. Dank zij haar kan men de vijandschap der wereld, de successen der ongeloovigheid, en wat dies meer zij, uithouden door de geloofsbeelden van Overwinning, Rijk Gods, enz. Somtijds zelfs meer dan dat: geloofsmoed kan ongeloofstirannie wel eens verdrijven en overwinnen. Maar de wereld? Dat staat op 'n ander blad geschreven. Er zijn aspecten aan de wereld, die alleen door sociale hervorming, andere die alleen door kosmische of biologische evolutie kunnen worden overwonnen. Zelfs moet men zich afvragen: waarom moet men de wereld overwinnen? Wat beteekent dat eigenlijk? Ik acht het een ernstig bezwaar, dat de Schr. zoo grif op dat populaire verlangen naar overwinning heeft voortgebouwd, zonder genoegzame kritische bezinning op de waarde van dien term. Zoo ontstaat een stichtelijk pleidooi, dat ondanks zijn warmte niet iedereen zal overtuigen, ook dezen recensent niet. Maar het boek is léérzaam voor wie de typisch geloovige reactie op de bedreiging der moderne wereld wil verstaan.

v. H.

Tom de Bruin. Tusschen Hemel en Aarde. Uitg. van C.F. Callenbach, Nijkerk. 1937

Tom de Bruin heeft in dit boek twee dingen trachten te combineeren. Hij wilde eenerzijds een goeden roman schrijven, een stuk psychische geschiedenis van menschen, wier leven zich als nood-

[p. 124]

wendig naar een innerlijke wet ontplooit, op zichzelve en in onderlinge wisselwerking. Aan den anderen kant wilde hij door deze figuren de grondmotieven doen spreken van zijn geloof. Hij wilde dus bewust schrijven een christelijke roman. Vergelijkt men zijn werk met wat maar al te veel als zoodanig geboden is en - wordt, dan kan men veel waardeeren. Er is geen sprake van dat de figuren als ledepoppen worden gedwongen te handelen naar een schematische en goedkoope methodiek, die bekeeringsverhalen zoo onwaarachtig kan maken. Zijn geloovigen, twijfelaars en paganisten, zijn levende, innerlijk-strijdende menschen gebleven. Evenzoo wie aan de maatstaven der moraal gehoorzamen of ze negeeren. Dat is veel! Bovendien is hij in de behandeling der godsdienstige motieven sober en bijna zonder rhetoriek. Toch zijn de beide intenties die den schrijver bezielden, niet tot een eenheid vergroeid, zoodat een ongedeelde herschepping van leven, zonder opzet, als noodzakelijke consequentie zou voeren tot de laatste confrontatie: de mensch tegenover God. Met name is dit de groote zwakheid van de figuur van den schrijver Van Haeringen, wiens diepe geloofsovertuiging min of meer plotseling, en uit zijn voorgeschiedenis niet gemotiveerd, opduikt. Al te zichtbaar heeft De Bruin hem verkozen om uit te spreken wat hem zelf in de verwikkelingen van het door hem geteekende leven het laatste en eenig belangrijke woord is.

In de opbouw van deze levensrealiteit zelf naar haar laat ons zeggen profanen kant, is eveneens veel te waardeeren maar niet zonder reserve. Met name het eerste hoofdstuk, de ontplooiing van Jan Veders jonge leven in het ouderlijk huis, met conflicten tusschen ouderen en jongeren en onverwachtsche doorbraken van begrijpen, werd een van binnenuit doorvoeld levensbeeld en toont een bezonken geslotenheid van compositie. In de verdere hoofdstukken doet zich dat slechts fragmentarisch voor. En het boek als geheel dreigt uiteen te vallen in een serie tafreelen door den dunnen draad der ervaringen van Jan Veder al te schriel verbonden. Personen die in den eersten aanzet zoo breed opgezet worden, dat hun een belangrijke rol schijnt toegedacht, verdwijnen met stille trom. In de geheele compositie verraadt zich een tekort aan ambachtelijk kunnen, dat intusschen voor de toekomst meer beloven kan dan een gemakkelijke gladheid van eersten aanvang af. De Bruin hoede zich echter voor een gemakkelijk imponeeren door het zoeken naar romantische situaties, als het geheimzinnige van Van Haeringens riddergoed in Thüringen en de goedkoope bohémien-spheer op Veders landhuis.

Dit boek wekt allermeest verwachtingen. Als men bedenkt wat bij denzelfden uitgever meermalen als ‘christelijke romankunst’ het licht zag, is dit werk in menig opzicht een verrassing. De zeer goede détails duiden aan wat de schrijver bij hardnekkige zelfkritiek bereiken kan. Daarbij is zelfkritiek in de wijze waarop hij eigen diepste overtuigingen zonder forceering waarachtig leven kan verleenen, vanzelfsprekend nummer één.

P.M.