Het Kouter. Jaargang 2

[p. 307]

Geestelijke contacten in de studentenwereld
Door P. Minderaa

Opnieuw openen in Nederland de universiteiten en hoogescholen hun poorten. Opnieuw vangt een jaar studentenleven aan met zijn eigen studie- en samenlevingskarakter. In deze aflevering van ons tijdschrift, die vooral bestemd werd voor de studenten en onder dezen speciaal voor hen, wier aandacht geboeid wordt door vragen van geestelijk leven en geestelijken ondergrond der cultuur, is een korte beschouwing van geestelijke contacten op haar plaats. Ik bedoel daarmede allermeest een oproep, een aansporing. Het geldt een zaak, die in academisch milieu eigenlijk een vanzelfsprekendheid behoort te zijn. En toch bekruipt ons soms, als wij voor deze zaak pleiten, het gevoel te strijden voor een standpunt, dat velen overwonnen achten, of tenminste om een goed, dat men achteloos verwaarloost.

Nietwaar onze zakelijke tijd voelt meer voor krachtige, eenzijdige isolatie dan voor een contact-zoeken en een trachten in wisselwerking der geesten te groeien, waarvan men zwakheid vreest. Ook in velerlei intellectueele en geestelijke beweging geeft men de voorkeur aan een scherp-belijnde these en antithese boven de synthese, aan de consequente doorwerking binnen eigen groep van een eenmaal gekozen denk- en levenslijn boven de discussie, waarin zoo gemakkelijk achter velerlei vastheid weer een vraagteeken komt. Toegegeven dat deze houding zijn eigen waarde heeft, die ik nu niet verder behoef te ontleden, het is toch onbetwistbaar, dat de tegenovergestelde, het groeien en rijpen en wijd-van-geest worden, dank zij het voortdurend gezochte geestelijk gesprek, speciaal bij de studeerende jeugd thuis behoort, omdat hier een hartader ligt van het wetenschappelijk leven zelve. Dat de politiek ervan niet weten wil is verstaanbaar, dat de waarde van dit geestelijk

[p. 308]

contact bij de toespitsing der tegenstellingen in allerlei op de praktijk gerichte strijdgroepen kortzichtig ontkend wordt, is droevig maar verklaarbaar. Des te meer dient de academische jeugd hier op de bres te staan tegen een tendenz van den tijd, die haar wezenlijke voorrechten en kansen bedreigt.

Deze gedachten zouden zijn uit te werken op verscheiden terrein. Daar is bijv. het gebied der sociale samenleving. Met vreugde mag geconstateerd, dat de moeilijkheden van deze jaren hier juist dreven naar contacten, die vroeger vrijwel buiten den gezichtskring van den student lagen. Wat bekommerde zich een paar generaties geleden de student om de levensomstandigheden, de denkbeelden, de geestelijke structuur van den arbeider, den employé of den boer? En hoe keek men van die andere zijden naar de studentenmaatschappij als naar een geprivilegieerde, binnen een muur beveiligde, vaak als vijandig beschouwde vesting! Thans, onder den invloed van de moderne nivelleering, maar ook door den aandrang van vrije vooruitziende geesten, die deze gelukkige kans aangrepen, is er ontmoeting en gesprek in de kampen en volkshoogescholen, waar men met elkaar samenleeft, ontdaan van elk z'n-standje-ophouden. Toch mag niet geïdealiseerd en niet vergeten dat het hier een kleine voorhoede geldt, die veelszins nog tegen den stroom oproeit. Maar het is al heel veel, wanneer het werkelijk de voorhoede is.

Bij het neerschrijven van den titel ‘geestelijke contacten in de studentenwereld’ dacht ik echter voornamelijk aan een enger terrein, aan de groepen binnen den studentenkring, die zich aaneensloten om geestelijke, religieuze verwantschap, de V.C.S.B., de N.C.S.V., de S.S.R., de verschillende katholieke groepeeringen. Het contact-zoeken en afstand-bewaren tusschen deze vereenigingen heeft zoo langzamerhand een afwisselende geschiedenis gekregen. Wanneer ik de huidige situatie bezie, doe ik dat onwillekeurig in vergelijking met de historie die ik persoonlijk actief meemaakte. En dan is er wel aanmerkelijk verschil. In het algemeen schijnt het, dat een consolidatie der afzonderlijke groepen, een streven naar innerlijke eenheid de openheid naar buiten verminderde en hier en daar zelfs schuw maakte voor het geestelijk contact. Men versta mij wel. Als ik in deze ontwikkeling iets betreur, dan

[p. 309]

beteekent dat allerminst, dat ik de waarde zou ontkennen van geestelijke consolidatie, van een streven naar eigen geestelijken stijl, een zoeken naar eigen begrenzende formuleering. Als geestelijk contact zou moeten zijn een gevoelerig waardeeren van alle standpunten, een met den eenen vriend naar rechts sympathiseeren en met de andere vriendin naar links afdrijven zonder dat een eigen geestelijke ruggegraat zich vormt, dan... bewaar ons voor die fraaie contacten! Maar dat is natuurlijk een futlooze karikatuur van wat ik bedoel. En ik betreur het dat het echte, pittige, vechtende en aan zich zelf werkende contact met de jongeren van anderen religieuzen komaf en anderen geestelijken stempel bij de meerdere consolidatie der groepen verloren dreigt te gaan.

Nu is, als steeds, de historische ontwikkeling door allerlei factoren beïnvloed. Ongeveer twintig jaar geleden nam ik zelf als lid van het bestuur der N.C.S.V. deel aan de eerste samenkomsten van mijn bestuur met dat der jonge V.C.S.B. Ik geloof niet, dat de geestelijke sensatie - om dit gevaarlijke woord eens te mogen gebruiken - die eenige avonden uit die dagen voor ons beteekenden, tien jaar nadien, laat staan thans ervaren wordt. Zoo zaten wij op een overschoonen Juli-avond bijeen op een grasveld, waarover vanuit de zware omringende boomen zich steeds dieper de duisternis breidde en wij vertelden stuk voor stuk wat in ons jonge leven de persoon van Christus beteekende. Een aardige bijzonderheid van dit herinneringsbeeld is, dat van ‘de andere zijde’, als een der vertegenwoordigers van den V.C.S.B. dus, ook mijn huidige collega, onze redactie-voorzitter sprak! Maar het ontroerende voor ons allen was de manifestatie, achter onze uiteenloopende zoekende formuleeringen, van een groote verwantschap, van een zelfde hunkeren en gegrepen worden. En een oudere, die het aanhoorde, constateerde den volgenden dag, dat een goed-bijgewerkt theoloog, dien men daar in dien duisteren kring had laten zoeken op den inhoud der getuigenissen af naar N.C.S. V-ers en V.C.S. B-ers, naar Gereformeerden en Modernen, zeker leerzame blunders zou hebben gemaakt. Ik dank aan dien avond veel; nòg hangen er flarden van het gesprokene in mijn geheugen. Het was voor ons allen een geestelijke verrassing en verrijking. Toch zie ik thans wel in, dat het op

[p. 310]

deze wijze niet duren kon, ook dat deze rijke avond zijn zwakke zijden had. Er was de bekoring van een nieuwe geboorte, van de vreugde die de eerste ontdekking van een vriend of een boeiende schrijver schenkt.

Daarop volgen onontkoombaar ontgoochelingen. Een zwakke zijde was bij verscheidenen onzer een te weinig belijnd geestelijk leven: waren het niet de dagen der ‘dooreengeloopen kleuren’? Maar ik heb toen en later menigmaal op verwante bijeenkomsten, zooals Barchem die geven kan, voor eens en voor altijd een groot geestelijk goed verworven: het weten dat ook bij belijnder geestelijk leven, bij discussie over theologische systemen, in eerlijk en open contact die laatste achtergrond naar voren komt, waarin allen eenvoudige hunkerende menschen zijn tegenover Gods geestelijke tegenwoordigheid en dat het luisteren naar den ander vanuit dien achtergrond ineens geheel anders wordt en ons eigen hart verwijdt. Uit diezelfde jaren is mij zeer bijgebleven een uiteenzetting door den tegenwoordigen Leidschen professor, door onzen Henk Kraemer, die er op wees welk een geweldig stuk menschelijke philosophie er steeds verwerkt is in elke doorgedachte geestelijke overtuiging en hoe het mogelijk is bij verwerping van deze uitwerking bij den ander toch een groote eenheid te beseffen in den oergrond van het van-God-gegrepen-zijn. In deze richting zoek ik ook steeds de diepe geestelijk-sociale waarde van de zoogen. wijdingsstonde op cursussen te Barchem. Voor wie daar nog nooit was, zij vermeld, dat men er vóór de ochtendbijeenkomst ± een kwartier zwijgend bijeen pleegt te zitten, in stille concentratie en dat, wie zich daaraan leerde geven, in die korte wijdingsstonden veel ontvangt. Gij ziet op uit uw gepeins en uw oog valt tegenover u in den kring op het gelaat van dien mensch, met wien ge zoo moeilijk praten kunt, wiens geestelijke snit u zoo weinig sympathiek is en ineens zie je slechts een vragend geopende ziel, opener en eerlijker misschien dan de uwe, wachtend op dezelfde heilige tegenwoordigheid.

Ik heb den indruk, dat er nogal wat veranderd is sedert de gemeenschappelijke hoofdbesturen-bijeenkomst waarvan ik vertelde. Naast de consolideering der groepen is hier zeker te noemen de invloed van de Barthiaansche theologie. Zij heeft

[p. 311]

in ons verband óók nieuwe contact-kansen geschapen, doordat ze weigerde het christendom vast te haken aan een bepaalde sociale of politieke overtuiging; mede door haar uitspraken is nieuw contact gevonden met groepen, in wie felle geestelijke honger leefde, maar die kopschuw stonden tegenover een religie die zich verkocht aan een door hen bestreden politiek. Anderzijds is echter moeilijk te loochenen, dat vele Barthianen in hun snijdende afweer van allen religie-vorm, die met hun maatstaf niet strookte, in een lichtvaardig en schamper oordeel - waarin de onderscheiding der geestelijke achtergronden en nuances te zeer gemist werd - van alles wat bijv. humanisme heette, het waardevol geestelijk gesprek zeer hebben bemoeilijkt. Daarbij komt de reeds gesignaleerde tijdsneiging die de synthese al te gauw als een verslapt-gemiddelde veracht en haar kracht zoekt in antithese. Dit alles gaf mij dit artikeltje in de pen aan den ingang van een nieuw jaar ook onzer religieuze bonden. Bij navraag bleek mij tot mijn vreugde, dat èn organisatorisch èn uit levenden aandrang de contacten ook nu gezocht worden, al wordt het misschien wel eens meer dan vroeger een weloverwogen plicht. Zeker is toe te juichen, dat in den komenden winter een aantal secretarissen van V.C.S.B. en N.C.S.V. zich voorstellen samen een kring te vormen, als ik het goed heb ter bespreking van het boek van Stufkens. Hoe moeilijk onder de generatie die in de laatste tien jaar van de universiteit kwam het zoo gewenschte geestelijk contact te verwerkelijken is, daarvan zou het bestuur der Barchem-vereeniging u evenwel een ware lijdensgeschiedenis kunnen vertellen. En ook onze redactie! Er laat zich bij deze desillusies niets vuriger hopen, dan dat uit de huidige studentengeneratie een groep christelijke jonge intellectueelen groeit, die met vermijding van de tekorten van de synthese-generatie van een kwarteeuw terug, reëeler misschien maar dan toch met even groote liefde, het contact hervindt, waardoor allen rijker worden. Aan de academie zelve blijft het voor vruchtbaar geestelijk ontplooien conditio sine qua non.