Het Kouter. Jaargang 2

[p. 285]

Vereenvoudiging
Door J. de Graaf

Aan deze twee geboden hangt de gansche wet en de profeten.
Mattheüs 22:40

Het leven is ondoorzichtig. Wij praten er over, denken het in velerlei wetenschap te vangen, vechten er mee misschien, het blijft een voortgaan van niet-weten tot niet-weten. ‘Bij veel wijsheid is veel smart.’

De sterke ziel kan dit dragen, de moedeloosheid van het laatste citaat heeft geen vat op haar. Zij is argeloos, kent geen geheime angst voor het leven, maar stort zich vol vreugde in de ondoorgrondelijke levensstroom, en stuurt als een zwemmer met krachtige slagen in eigen gekozen richting. De weerstanden, die daarbij overwonnen moeten worden, zijn dankbaar aanvaarde gelegenheden om eigen kracht te ontdekken en te meten met vreemde kracht.

Het is de adel der wetenschap, dat zij deze sterke zielen tot zich roept en uitdaagt: ‘Durft gij studeeren, is er geen heimelijke angst in u voor duizeligheid of zwakheid in het beslissend oogenblik, dat komen zal?’ Wie de uitdaging van de wetenschap aanneemt in de moed der argeloosheid, zal beloond worden.

Nog leeft in Universiteit en studentenleven beide deze geest der uitdaging, maar hoe klein is het aantal der aankomende studenten, die de handschoen zien liggen en oprapen!

Nog niet zoo lang geleden meende de student, dat hij bij beëindiging der studie het zou ‘weten’. Het niet-weten verontrustte hem niet, de toekomst zou de laatste sluier van de werkelijkheid wel wegnemen. Nu ‘weet’ de student het vaak al aan het begin en bespaart zichzelf uit misplaatste zuinigheid de moeite van de strijd met het ondoorzichtige leven.

[p. 286]

Want deze tijd haakt naar vereenvoudiging, de moed ontbreekt veelal om de hiëroglyph van het leven te ontcijferen met het moedige en taaie geduld der wetenschap. En men ontbeert liever het van genade overstelpende oogenblik, wanneer na de wetenschappelijke ernst van probleemstelling, die gaat van vraag zonder antwoord tot nieuw gestelde vraag, tenslotte de zin des levens even openbaar wordt, de waarheid als geschenk ontvangen, men ontbeert deze zegen der wetenschap, die slechts de strijder deelachtig worden kan, liever voor het sensatiesurrogaat dezer genade: het brutale machtswoord van de autoriteit: ‘ik zal het u direkt wel zeggen, geef mij uw ziel in ruil voor uw rust en veiligheid.’

Hier is de vereenvoudiging in haar grofste vorm, opgedrongen aan de bange ziel van de hunkerende mensch, die het ondoorzichtig leven niet langer dragen kan.

Er is ook een aanbiddelijke eenvoud. Zij is de eenvoud der vrome ziel. Deze eenvoud is ook voor den student weggelegd. Maar wee de voorbarige, die haar grijpen wil zonder er aan toe te zijn. Gij zijt student geworden, dat wil ook zeggen, gij hebt voor uw leven de weg der wetenschap gekozen. De gevaren hebt gij aangedurfd, gij wilt niet halverwege terugkeeren en u verschuilen in een hut, die voor u geen blijvende herberg kan zijn. De weg is nog langer, dan gij wel zoudt willen. Maar geldt dat niet voor alle wegen naar de uiteindelijke eenvoud van het geloof? Waren er niet eerst de wet en de profeten en de heele uitlegging van de wet, voordat Jezus zeggen kon: aan deze twee geboden...?

Wij vragen bijna allen in deze tijd voorbarig: ‘Meester, wat is het groote gebod.’ En ons eigen ongeduld en onze moedeloosheid verschaft zich een mond, die het antwoord spreekt: een groot man, dien wij napraten, een troebel instinkt, dat wij volgen, een beweging, die ons veiligheid belooft, of, erger nog, een woord van Christus, dat wij annexeeren en zelf interpreteeren. Wij zijn b.v. hard toe aan iets meer wellevendheid tegenover onze naaste en zeggen dan: ‘zie, ik heb het groote gebod der naastenliefde nu gegrepen. Alles is nu eenvoudig geworden.’

De gevaren zijn vele en zij worden aangeblazen door ons ongeduld, dat de weg al lang genoeg vindt.

[p. 287]

Hoe heel anders klinkt dan het woord van Henriëtte Roland Holst, die zelf tot de eenvoud der vrome ziel zoo dicht genaderd is:

Ik denk, dat wij nu eerst lang moeten leeren
ons van 't zelfzuchtig streven te ontdoen,
dat wij nu lang, eindeloos lang, als een zoen
voor zijn monstergroei, 't beste moeten ontberen:

Ik denk, dat wij lang eenzaam zullen zijn,
om zullen voelen ver van God.

En toch komt zij, de eenvoud, ook in ons leven. Maar het proces van vereenvoudiging is een beweging van de geheele ziel. Vele gedachten moeten wij denken voor wij de groote gedachten leeren denken. Veel moeten wij gewild hebben vóór de wil zich laat richten tot Christus' wil. De eenvoud van het Evangelie is niet voor de gemakzuchtige, zij geeft veel te denken en veel te strijden.

En telkens dreigt het gevaar van voorbarige eenvoud. Maar hoe kan de wetenschap ons juist hier zegenen voor het leven! Zij leert ons de ascese, de oefening, die, op het heele leven overgebracht, de ascese van het geloof benadert. Niet het gezegde, dat het in de wetenschap tenslotte om groote, eenvoudige gedachten gaat, maar het zelf doorgedrongen zijn tot die gedachten, die de Geest in ons omhoog doet komen, zoodat wij ze tegelijk voortbrengen en ontvangen, vormt den wetenschapsmensch. Langen tijd hebben wij al gespeeld met de vruchten van in strenge geestelijke ascese gegroeide wetenschap en dan, ineens, wordt dit spel tot ernst.

Zoo ook de religie. Wij leven in de nabijheid van de verkondiging van het Koninkrijk Gods, zóó, dat wij er bijna spelenderwijs mee omgaan, haar critiseeren, trachten ‘toe te passen’ op allerlei levensgebied, haar verwerpen of aanvaarden als speelsche kinderen van den Geest. Ja, wij maken het leven gecompliceerd in onze gesprekken en gedachten, wij kunnen als student de grootste en ook de verschrikkelijkste werkelijkheden hanteeren zonder gegrepen, ontzet of geoordeeld te worden. Maar er komt een oogenblik, dat wij de

[p. 288]

ware zin van dit schier overmoedige spel ontdekken: achter deze onpersoonlijke woordenkraam ging schuil het persoonlijk zoeken van onze ziel naar de vereenvoudiging van het leven, de groote, verborgen vraag van ons hart naar de Heilige zin van het geheim, dat God in ons leven geweven heeft. Een onzegbare verstilling en een oneindige opdracht: wij zijn in God geborgen en in de Liefde zijn wij in Hem en Hij in ons.

Het was de strikvraag van een Farizeeër, die Jezus in de war wilde brengen door de vraag naar het hoogste gebod, en Zijn antwoord is de verborgen draagkracht, de zegen en de onrust van eeuwen en werelden geworden.

Ook wij stellen onze strikvragen, uit vermeende zekerheden en Christus antwoordt altijd met de verheven eenvoud van Zijn prediking en Zijn leven. Vele malen zal het antwoord langs ons heen gaan en opgevangen worden door anderen, die het beleven mogen. Ja, het laffe en onwaardige verlangen van deze tijd naar vereenvoudiging, die de verantwoordelijkheid voor het leven vermindert, voelt zich telkens opnieuw geoordeeld door de eenvoud van Christus, die oneindige verantwoordelijkheid oplegt. Totdat de Zoon des Menschen ook ons leven vereenvoudigt en tot Zich trekt. En wij herkennen ons geloovig of ongeloovig, wetenschappelijk of onwetenschappelijk vragen als grenzenloos oneerbiedige verkleeding van de eigenlijke vraag, ook van ons leven, ook aan onzen Meester, Christus. Wij schreeuwen of zeuren om vereenvoudiging, maar Christus leert ons bidden om eenvoud.