Het Kouter. Jaargang 2

[p. 161]

[Het Kouter, nummer 5 1937]

De schat der Christenheid
Door G.J. Hoenderdaal

Nu Pinksteren voorbij is, is de cyclus der feestdagen, die met Advent begon, weer afgesloten en krijgt het kerkelijk jaar bij ons, Protestanten, weer vacantie.

Er zit iets merkwaardigs in dat telkens terugkeeren van deze vaste cyclus. Het is ieder jaar weer Kerstmis, Paschen en Pinksteren. En of dat Kerstmis nu in de loopgraven gevierd wordt of in de huiskamer, het is niettemin Kerstmis; of Paschen nu in een Wereld gevierd wordt, die meer neergang dan opgang vertoont: het is niettemin Paschen en of Pinksteren nu door een Christengemeente gevierd wordt, die weinig van het vuur van den Heiligen Geest bezit, ook dit feest wordt desalniettemin gevierd.

Er zijn er, die dit huichelarij noemen, die in onzen tijd deze feesten niet meer kunnen vieren. Er zijn er die iets voelen van het beklemmende, dat er in de mechaniek van dit alles ligt. En wij voelen allen wel iets van de hardheid van de plicht om Paschen te vieren, als daar de Paaschstemming niet is.

Maar er schuilt ook iets van een Heilige onaanraakbaarheid in dat telkens terugkeerende, onafhankelijk van menschelijke gevoelens of van wereldtoestanden. Het Heilige steekt uit boven de wereld, is daar, onwrikbaar en vast boven haar gewoel.

Dit is het groote van de telkens terugkeerende feestdagen, dat ons hier een aantal geestelijke waarheden worden gegeven, objectief, onafhankelijk van belevenis. Waarheden van eeuwig licht in menschelijke duisternis, van bezielende geest in menschelijke zwakheid.

Zij staan voor ons als een opgave, juist door haar objectief gesteld zijn. Zij worden niet waar, doordat wij hen beleven. Neen, zij moeten ons beleven verwekken met hun waarheid.

En dat is misschien de reden, dat wij van zoovelen in Vrij-

[p. 162]

zinnigen kring hooren, die moeiten met deze feesten hebben, die zeggen: we moesten dit jaar toch Kerstmis maar eens overslaan. Zooals zij ook zeggen: ik ga vanmorgen niet naar de Kerk, want mijn stemming is er niet naar. Want wij zoeken in onze kerken veel minder de objectieve verkondiging dan wel het subjectief beleven.

Nu ligt daarin zeker een der sterke zijden van het Vrijzinnig Protestantisme. Er komt in tot uiting een zin voor echtheid, een gevoel van afkeer voor uiterlijkheden en een angst voor huichelarij.

Maar een zwakheid schuilt er evenzeer: een praevaleeren van het beleven van de waarheid, voor de waarheid zelve, een scepticisme ten aanzien van de verkondiging der kerk en dit alles komt tot uiting in een angst voor liturgie, die volgens sommigen een vluchtheuvel is waar hij op gaat, die het Godsdienstig leven in zich voelt verschrompelen.

In het boek van Friedrich Heiler ‘Der Katholizismus’ trof mij in dit verband deze zin (in de uitg. van 1923 pag. 202):

‘Das Katholische Volk benützt jedoch den Kultus keineswegs bloss als Mittel für vergängliche Zwecke, sondern wertet ihn als Selbstzweck; es kennt eine völlig anegoistische Teilname am kirchlichen Kult in der sich nichts anderes verrät als reine Freude am Heiligen und an den schönen Formen, von denen das Heilige eingefasst ist.’

Wat hebben wij hier weinig van! Ik stem toe, dat in onze kerkdiensten het Aesthetische te zeer ontbreekt, dan dat men er heen zou kunnen gaan uit ‘Freude an den schönen Formen, von denen das Heilige eingefasst ist.’ Ja, ook beaam ik, dat in onze eeredienst, die preekdienst is, te weinig zin is voor ‘Das Numinöse’ en voor het mysterie, dan dat men er zelfs uit ‘reine Freude am Heiligen’ geheel op zichzelf heen zou kunnen gaan.

Maar desondanks lijkt het mij, dat er veel meer besef kon zijn voor het objectieve, voor de verkondiging, voor de aanbidding, los van een toevallige stemming of toestand.

En dan treft mij in dat zinnetje van Heiler zoo sterk het woord ‘anegoistisch’!

Zit er geen stuk egoïsme in dat altijd maar willen beleven, naar eigen interpretatie? ‘Als het voor mij geen Paschen is,

[p. 163]

dan is het geen Paschen’. Het is als de taal van een verwend kind! Ja, het is haast solipsisme!

En hieraan lijden wij allen. Ja, wij lijden er aan. Want we blijven er mee in de engheid en benauwdheid van ons menschelijk beleven. En is dit niet altijd klein, tegenover de grootheid der geloofswaarheden? En daarom geloof ik, dat de schat der geloofswaarheden, objectief gesteld, zooals ons die in de Christelijke feestdagen niet alleen, maar op iedere Zondagmorgen, in iedere preek, in iedere liturgie, geboden wordt, een bevrijding kan zijn in een tijd, waarin we in ons geloofsleven zoo vaak het woord ‘ondanks’ krijgen uit te spreken.

Een bevrijding en een sterkte: ondanks gering beleven, ondanks wereldduisternis en nood, gelooven wij in Gods onoverwinlijken Geest.

Het is alsof er ook voor ons een onwrikbaar gebouw staat, van Christelijke waarheden, waarvan wij afdwalen of waartoe wij naderen, maar dat juist in zijn onwrikbaarheid daar altijd blijft. En dan keeren wij terug, na een moeizame strijd, na een periode van dorheid van ziel en wij vinden het, nog even sterk en het wordt ons tot een heiligen tempel. Heiler zegt: ‘Das Mitleben des Kirchenjahres macht auch den Kleinsten und Armsten innerlich reich, es spendet allen Trost und Freude’ (pag. 212).

Het is voor dezen een genade. Het kan het, in zijn uitrijzen boven de wereld, in zijn heilige onwrikbaarheid ook voor ons zijn. Op andere wijze dan voor het Katholieke volksgeloof, maar niettemin een genade: de bevrijding van een beklemmende subjectiviteit.