Het Kouter. Jaargang 2

Boekbesprekingen

Sein Kampf; Antwort an Hitler, v. Irene Harand. Elisabethstrasse 20, Wien I, 1935.

De beoordeeling van dit geschrift heeft haar moeilijkheid in den plicht evenwicht te bewaren tusschen waardeering en kritiek. Wat de eerste betreft, ongetwijfeld is hier een nobele persoon aan het woord, die uit een besef van vocatie een zwaar stuk levenswerk - de bestrijding van het antisemitisme - volbrengt. Van haar zuiver bedoelen geeft reeds het opgenomen portret een indruk, meer nog menige uiting die wat dit betreft ten volle overtuigend is, ook een interview hetwelk in het Maart nr. van dit jaar van het maandblad Bevrijding werd opgenomen. Dan, zij verricht werk dat onnoodig moest zijn maar het helaas geenszins is. Want onder antisemitisme wordt hier verstaan (en alleen dit blijve onder dit woord verstaan) - niet een aanwijzen en zelfs onderstrepen van minuszijden, welke het Joodsche volk gelijk ieder volk heeft, over welke, haar invloed en het verzet, dat deze wekt, serieuse en zakelijke onderzoekingen en discussies mogelijk zijn maar - iets van buitengewone vulgariteit en kwaadwilligheid. Het is zeker geen genoegen te schrijven over boosaardig gebazel als dat over ritueelen moord en ‘protocollen van de wijzen van Zion’. Waardeering voor de intentie, ook van ons volk blijkens de toezending aan Nederlandsche redacties gevraagd, kan mild en zonder voorbehoud gegeven worden.

Maar dit alles wil niet zeggen, dat wij hier een geslaagd boek voor ons hebben. Auteursgaven heeft onze schrijfster niet. Het 350 bladzijden tellende boek geeft met zijn gemis aan logische volgorde, zijn breedsprakigheid en tallooze herhalingen beslist een te veel, men kan zonder iets te verliezen heele gedeelten overslaan, en toch is er ook allerlei, dat weer veel te kort wordt behandeld,

[p. 78]

er is niet een juist gevoel aanwezig voor wat noodzakelijk besproken moet worden en wat ook wel achterwege kan blijven. Een voorbeeld: Schr. verhaalt van den Talmud als uitgebreid verzamelwerk, neerslag van langdurige discussies over de meest verschillende zaken, noodzakelijk in zijn verschillende deelen van ongelijke waarde. Het heeft onder deze omstandigheden niet zoo veel bewijskracht een aantal schoone woorden gelijk de Talmud er zéér vele heeft te vermelden. Maar, waar in de antisemietische geschriften uit den Talmud leelijke dingen naar voren worden gebracht, zegt Schr. in tien regels alleen, dat hier vervalsching is (S. 104). Zij zal zeker wel gelijk hebben. Maar was er niet alle aanleiding bij den overvloed van plaatsruimte deze zaak nu eens in extenso te behandelen en daarmede de vervalsching, zoo mogelijk, grondig uit de wereld te helpen?

Er is veel meer: Schr. begint met een bestrijding van de nationaalsocialistische verwerping der objectiviteit. Terecht. Maar het doet wonderlijk aan in een boek, dat zóó weinig objectief is. Tot de signatuur van het heden behoort ook een tegenstelling van bewuste en onbewuste, ontveinsde, in vermomming van objectiviteit gaande objectiviteitsverwerping en niet gaarne zou ik zeggen dat de laatste minder gevaarlijk is dan de eerste. Het is niet objectief, zooals Schr. tallooze malen doet, zich zelve op te winden door het huidige Duitschland in te voeren onder den naam van het door haar zoo gehate symbool: het hakenkruis. Het relaas van de Oostenrijksch-Duitsche verhouding in de jaren 1918-1933 is zeer tendentieus. De officieele rassenleer die nu in Duitschland verkondigd wordt is zeker volslagen onwetenschappelijk maar wat Irene Harand over het rassenvraagstuk schrijft is in hooge mate oppervlakkig en moet met de uiterste kritiek genomen worden. Kennis van het eigenlijke Jodenvraagstuk is er zoo weinig als bij... Hitler. En hiermede hangt ook samen, dat enkele harer uitspraken, misschien meer dan zij zich zelve bewust is, bedenkelijk gaan in de richting van assimilantisme. Dat de woorden van Rosenberg op blz. 301 haar, vooral ook als Katholiek, uiterst antipathiek zijn, is ten volle te begrijpen maar van leugen mag hier niet gesproken worden, er is hier eenvoudig verschil van overtuiging. Dit woord moet minder en meer voorzichtig worden aangewend, wil het zijn verpletterend zwaren klank niet verliezen. Zeer veel is eenvoudig naïef. Ik vermeld nog, dat het op S. 346 heet: ‘Die englische Regierung könnte nicht nur der Judenheit, sondern der ganzen Welt einen ungeheuren Dienst leisten, wenn sie die notleitenden jüdischen Massen aus dem Osten und aus dem Westen Europas ohne jede Beschränkung (spatiëering van mij, v. S.) nach Palästina hineinliesse.’ Ieder courantenlezer weet, dat hier de tragiek als zoo vaak de naïveteit al achterhaald heeft. De indruk, dien het boek nalaat, is er zoowel een van zeer goeden wil en grooten

[p. 79]

ijver als van voor dit werk onvoldoende intellectueel vermogen.

Of het daarom geen goed kan doen? Och jawel. Het verhaal van Joodschen heldenmoed in alle perioden der geschiedenis is voortreffelijk, dat van schanddaden in verleden en heden noodig, hoe pijnlijke lectuur ook. Maar heel veel meer dan ‘prêcher les convertis’ zal het toch niet.

G.H.v.S.

Sowjet-Rusland zegt mij iets. d. Dr. J.L. Snethlage; m. voorrede van Dr. H.J. Pos. Van Loghum Slaterus, Arnhem 1936.

In dit boekje geeft de auteur reisindrukken, die, na aftrek van het uit den aard der zaak bij elke reis behoorende toevalligs, bekende feiten weergeven in uiterst eenzijdige belichting. Er zou al zeer weinig aanleiding zijn erbij stil te staan, waar Schr. zelf begint met te verklaren, dat zijn geschrift ‘niet veel meer dan een persoonlijk getuigenis (wil) zijn. Het maakt op volledigheid en grondigheid van behandeling niet de minste aanspraak.’ En waar hij onbedoeld dit nog eens illustreert door te schrijven: ‘ik heb in de Sowjet-Unie vóór alles en boven alles de dingen gezien, die men mij wilde laten zien’, m.a.w. een reis gemaakt, welke men een Potemkin-reis pleegt te noemen. Echter, onder Schr.'s lezers zijn er, die zijn geschrift heel wat hooger blijken aan te slaan, al dadelijk de inleider, die in een hooggestemde voorrede zelfs meent te mogen schrijven: ‘Men kan uit onkunde een echt en bij groter inzicht slechts een geveinsd ongeloof ten opzichte van deze orde aan den dag leggen’, woorden, tegen welke ik nadrukkelijk en krachtig protest wensch aan te teekenen. Het is dan ook wenschelijk het tendentieus-eenzijdige van het boekje met een enkel woord in het licht te stellen.

Op blz. 40 vermeldt Schr. het woord van een vrouw, dat ‘nooit het verleden zal terugkeren, toen... mijn moeder elke dag in tranen was omdat wij niets te eten hadden.’ Nu zou men verwachten, dat een verheerlijker van de Sowjet-Unie over dit onderwerp gezwégen had. Feiten als men b.v. vindt in het boekje Hunger-predigt; Deutsche Notbriefe aus der Sowjet-Union (Eckart-Verlag, Berlin-Steglitz 1933) zullen ook Dr. Snethlage niet onbekend zijn. Maar het is waar, dit betreft maar de ‘maatschappelijk achtergeblevenen’...

Deze woorden vindt men in een merkwaardige uitspraak op blz. 12: ‘Wanneer men mij in de Verenigde Staten van Amerika vol trots de wolkenkrabbers van Wallstreet, de paleizen van Fifth Avenue en de Fordfabrieken toont om daarmede de grootheid en de rijkdom van dat land te bewijzen, dan sta ik daar sceptisch tegenover, want even essentiëel voor de Amerikaanse cultuur weet ik de krotten der negerwijken te Harlem, de millioenen werklozen, de gangsters van Chicago, de nood der boeren, de gewetenloosheid van de Amerikaanse zakenwereld, de jammerkreten hunner uitge-

[p. 80]

stotenen, de hebzucht en de heerszucht hunner vrouwen. Maar de krotwoningen te Moscou, de gewetenloosheid van hen, die de socialistische opbouw in de Sowjet-Unie saboteren, de nood der maatschappelijk achtergeblevenen acht ik niet meer typerend voor deze nieuwe samenleving.’

Ik wil er niet over twisten, doch alleen vragen: gepeoe, Zinowjef-processen, houthakkerskampen en godsdienstonderdrukking, zijn die ook niet-typeerend voor deze nieuwe wereld of evenzeer noodzakelijke keerzijde als in het Amerikaansche geval?

Niet alleen de sociale nood der ‘maatschappelijk achtergeblevenen’ treft den Schrijver weinig, evenmin de moreele nood van vermoedelijk in Schr.'s gedachtengang zedelijk achtergeblevenen. Op blz. 21 kan men daarover een uitspraak vinden, die ik zonder commentaar (want anders zou ik woorden moeten bezigen die hoewel verantwoord toch allicht beter ingehouden worden) volgen doe: ‘Daarom maakt de schietcursus deel van de zedelijke opvoeding uit. Een onoplosbaar raadsel voor onze burgerlijke pacifisten! En als de ouders van die kinderen nu gewetensbezwaren koesteren? Dan deugt hun geweten niet!’

De argumentatie is vaak in de allerhoogste mate oppervlakkig. Ook daarvan een voorbeeld. Blz. 13 is sprake van de anti-religieuse actie, die - naar Schr. meent - ‘evenals het atheïsme der Franse revolutie bestemd is om te verdwijnen.’ Nu meen ik van de religieuse toestanden in Frankrijk ook wel iets te weten, genoeg althans om het gezegde van het verdwijnen van het atheïsme aldaar absurd te verklaren. Een religieus nihilisme, waarvoor atheïsme een te mooi woord is, is daar de massale staat van zeer breede lagen. Waarlijk, in een zaak die voor religie gevoelende menschen zoozeer martelt als de godsdienstsituatie in Rusland ware een ietwat strengere eisch wat betreft juistheid van argumentatie gewenscht.

Trouwens, Schr. heeft gelijk, dat alles, uitspraken zoo goed als feiten, alleen in bepaald verband te nemen zijn. Bepaalde uitspraken van hem zijn inderdaad met héél ander accent te lezen dan waarmede hij ze concipieerde. ‘De man van de partij... controleert de partij-scholing, welke zich niet enkel tot de leden der partij, maar tot alle arbeiders van het bedrijf uitstrekt.’ (blz. 15) ‘In de Sowjet-Unie schijnt men in de toekomst alles mogelijk te achten.’ (blz. 19) ‘In de Sowjet-Unie schijnt men voor elke vraag een antwoord gereed te hebben.’ (blz. 21) Enzoovoort.

G.H.v.S.