Het Kouter. Jaargang 1

[p. 349]

Recht spreken
Door Jhr. Mr. G.W. van Vierssen Trip

Wat is recht spreken.

Ik zal eerst probeeren, uit te leggen, wat we onder recht moeten verstaan en dan probeeren, duidelijk te maken, wat dat spreken beteekent.

De menschen loopen niet los van elkander op de aarde rond. Ze zijn aan elkaar gebonden. Ieder mensch heeft tegenover al zijn medemenschen verplichtingen na te komen. Hij moet het leven, de eer, den eigendom van elk ander mensch eerbiedigen. Daartegenover staat, dat ieder mensch van elk van zijn medemenschen kan eischen, dat hij zijn leven, zijn eer, zijn eigendom ongerept laat.

Naast de verplichtingen, die we tegenover allen hebben staan de verplichtingen, die ons aan bepaalde personen binden.

De meeste dezer verplichtingen ontstaan door den vrijen wil van twee partijen, door overeenkomst. Als ik een boek koop ben ik verplicht den koopprijs te betalen en de boekverkooper krijgt door de koopovereenkomst het recht, de koopsom van mij te eischen. Aan den anderen kant staat de verplichting van den boekhandelaar tot levering van het boek en mijn recht, de levering van het boek te vorderen.

De samenleving is te vergelijken met het net, dat over een luchtballon is gespannen: De knoopen van het net zijn de menschen; van elke knoop gaan banden naar andere knoopen.

Huurcontract, arbeidsovereenkomst, huwelijk, ouderschap, voogdij, het beteekent allemaal verplichtingen van den een tegenover den ander en rechten van den ander tegenover den een.

Het recht regelt de aanknooping en de ontknooping der banden en den omvang van de rechten en verplichtingen. De mensch heeft tegenover zijn medemenschen nog andere verplichtingen dan de rechtsverplichtingen welke hier worden aangeduid. Het recht handelt bepaaldelijk over verplichtingen

[p. 350]

waarvan de nakoming door de overheid met machtsmiddelen wordt afgedwongen.

Oneindig in tal en soort zijn de rechtsverplichtingen, oneindig in tal en soort zijn de geschillen der menschen naar aanleiding van die verplichtingen. Dat er telkens geschillen ontstaan komt almede doordat we allemaal de neiging hebben, liever de rol te spelen van spin dan van vlieg in het net.

Een groot denker - natuurlijk groot; ik heb nooit gelezen dat iemand een klein denker aanhaalde - heeft gezegd, dat, als het verkeer der menschen niet werd geregeld door de regelen des rechts, de samenleving een oorlog zou zijn van allen tegen allen.

Wie meent, dat hij in zijn recht is verkort, komt bij de overheid met het verzoek, dat deze hem in zijn recht herstelle. Het is de oudste en nog altijd de belangrijkste taak van de overheid, te zorgen, dat het verkeer der menschen verloopt volgens de regelen des rechts.

De rechterlijke macht is het overheidsorgaan dat met die taak is belast.

Wie zijn recht geschonden acht roept den aanrander voor den rechter en hij eischt van den rechter, dat deze hem zooveel mogelijk weer brengt in den toestand, waarin hij zou verkeeren, indien de inbreuk op het recht niet zou hebben plaats gehad. Recht spreken bestaat in het onderzoeken van de juistheid der klachten. Bij dit onderzoek blijft het echter niet. Recht spreken loopt uit op het geven van een uitspraak, d.w.z. de rechter verklaart de klacht ongegrond of hij geeft een bevel dat strekt tot herstel van het verbroken rechtsevenwicht. De burgers mogen het verbroken evenwicht niet eigenmachtig herstellen.

Een voorbeeld tot toelichting: Ik heb een verzekeringsovereenkomst gesloten tegen brandschade. Ik heb brandschade gehad maar de verzekeringsmaatschappij weigert mij de schade te vergoeden. Ik beweer nu, dat het rechtsevenwicht tot mijn nadeel is verstoord; immers de verzekeringsmaatschappij komt haar verplichting tegenover mij niet na. Het staat mij echter niet vrij, zelf te bepalen, dat de assuradeur mij zekere som heeft uit te betalen en, op grond van mijn bewering, de geldsom met geweld uit de brandkast van de verzekeringsmaatschappij te halen.

[p. 351]

Dat langs den weg van het burgerlijk proces herstel van rechtsevenwicht te bereiken is, laat zich begrijpen. Moeilijker te begrijpen is, dat ook de strafrechtspleging strekt tot herstel van verstoord rechtsevenwicht. Een bejaard echtpaar op een eenzame boerenhoeve wordt vermoord. De daders stelen het geld dat in huis is en verteren het op de kermis. De daders hebben hun verplichting tot eerbiediging van leven en eigendom van twee medemenschen geschonden. De rechter heeft geen macht om het leven te herstellen en een bevel tot terugbetaling van gestolen geld is onuitvoerbaar. Herstel van de verstoring van het rechtsevenwicht geschiedt nu door de strafrechtspleging.

We raken hier aan een vraagstuk dat niet eenvoudig is.

Laat ik er dit van zeggen: In de laatste jaren is hier te lande het werk van de rechterlijke macht wat de burgerlijke processen betreft afgenomen, maar er is meer werk op het gebied van het strafrecht. Deze verplaatsing van werk wijst op een ongunstige omstandigheid. Het beteekent, dat het aantal grove inbreuken op de rechtsorde, verstoringen welke niet langs den weg van het burgerlijk proces kunnen worden hersteld, toeneemt.

De arbeid van den rechter is voor de maatschappij onmisbaar. Zij is eenigermate te vergelijken met het werk van de huisvrouw die zorgt dat de kleeren en de gordijnen in huis niet door de motten worden aangevreten. Als het haar gelukt, de motten te keeren, dan zegt niemand haar daar dankje voor, want het werk blijft onopgemerkt, maar als het niet gelukt en zich alom motgaten vertoonen, dan heeft de huisvrouw haar plicht niet gedaan.

De rechtspraak moet weinig gerucht verwekken en de persoon van den rechter moet anoniem zijn. Rechtspraak is niet een gelegenheid voor den rechter om zijn bizondere persoonlijkheid uit te leven. Een verkeersagent moet het verkeer leiden naar dezelfde regelen als zijn collega op den anderen hoek van de straat. Anders loopt het verkeer in de war. Zoo is het ook met het rechtsverkeer.

Ik neem sedert ongeveer vijfentwintig jaar deel aan het rechtsverkeer door recht te spreken. De strafrechtspraak is moeilijker dan de burgerlijke rechtspraak. In de strafkamer

[p. 352]

spreekt het belang van de beslissing duidelijker. Ik geef de voorkeur aan het werk in de burgerlijke kamers. Vele collega's voelen de verantwoordelijkheid voor de beslissingen in de strafkamer als een druk. Zoo gaat het mij ook. Als ik een paar jaar in de strafkamer heb doorgebracht vind ik het een opluchting, weer naar de meer vreedzame en koele burgerlijke rechtspraak over te gaan.

De redactie van Het Kouter vraagt mij of ik mij bij de vervulling van mijn taak in levend verband voel met de maatschappij.

Ik heb den indruk dat de rechter van thans de behoefte aan levend verband met de maatschappij sterker gevoelt dan de rechter van de negentiende eeuw.

Duidelijk aanwijsbaar is dit op het gebied van de kinderrechtspraak. De kinderrechter van heden neemt zijn maatregelen over de kinderen met meer kennis van zaken dan de strafkamer van vóór de invoering der kinderwetten. De rechtbank van vroeger onderzocht, of het kind, dat te recht stond, het in de dagvaarding omschreven feit had bedreven. Naar den aard van het kind en naar de omgeving waarin het kind opgroeide strekte zich het onderzoek niet uit. Dat gebeurt nu wel. Hier valt een wijziging ten goede op te merken.

Op het gebied van de rechtspraak in geschillen van burgerlijk recht en handelsrecht vat de rechter zijn taak ook iets anders op dan een kwart eeuw geleden. Partijen die procedeeren zijn in het rechtsverkeer vastgeloopen. Het net is in de knoop geraakt. A zegt, dat hij een groote geldsom heeft te vorderen van B en B zegt, dat deze bewering onjuist is maar dat hij een veel grootere geldsom heeft te vorderen van A. Het ontwarren van deze knoop naar de regelen van het recht is voor den rechter een boeiende bezigheid. De rechter die kennis neemt van de gedingstukken van een burgerlijk proces is te vergelijken met een bridgespeler die de kaarten bestudeert die hij in de handen heeft gekregen en die op tafel zijn open gelegd. Er blijken eenige belangwekkende puzzles op te lossen. In het oplossen van die puzzles is de rechter thans niet knapper dan vroeger. Maar iets meer dan vroeger streeft de rechter er naar, zoo recht te spreken, dat de partijen na afloop van het proces niet tegenover elkander blijven zitten met dezelfde moei-

[p. 353]

lijkheden. Kan dat niet bereikt worden door het vellen van een vonnis, dan laat de rechter de partijen persoonlijk voor zich komen om te probeeren in overleg met de advokaten de moeilijkheden te schikken. Met knap juristenwerk is de maatschappij niet altijd het beste gebaat.

In de rechtspraak heeft de godsdienstige gezindheid van den rechter geen beteekenis van belang evenmin als de politieke richting. Van katholieke rechters heb ik wel eens opgemerkt, dat zij in de kinderrechtspraak een katholiek gesticht een veiliger plaats voor een kind achten dan een protestantsch gezin. De niet-katholieke rechter zal, als het eenigszins gaat, de voorkeur geven aan het gezin boven het gesticht. Deze tegenstelling doet zich een enkele maal voor, b.v. als de voogdij moet worden bepaald voor kinderen van uit de ouderlijke macht ontzette ouders van wie de een protestant en de ander katholiek is. In de strafzaken meen ik, dat de katholieke rechter het misdrijf afdrijving van de vrucht eener vrouw zwaarder straft dan de niet-katholieke rechter.

Belangrijke tegenstellingen zijn dit niet. Eigenlijk is het nauwelijks de moeite waard om er op te wijzen. De rechtspraak moet zooveel mogelijk onafhankelijk zijn van bizondere opvattingen van de personen die recht spreken. De rechterlijke macht heeft dezer dagen een paar maal een beslissing moeten geven over de vraag of hier te lande een niet-joodsche Duitsche man of een niet-joodsche Duitsche vrouw mag trouwen met een jodin of jood van andere nationaliteit dan de Duitsche. Ik meen, dat we gerust mogen aannemen, dat de rechter zich bij het beantwoorden van die vraag laat leiden door rechtsbeginselen en dat de bizondere opvattingen van de rechters over het jodenvraagstuk geen rol spelen.

Zoolang Nederland onafhankelijk blijft en geen hervorming gaat invoeren welke ons den totaliteitsstaat zou brengen, zie ik het rechtsleven in ons land niet bedreigd.

Hiermede is niet gezegd, dat het met het recht op aarde bevredigend gesteld is.

De samenleving der volken onderling vertoont overeenkomst met den oorlog van allen tegen allen, welke volgens den grooten denker bestaat wanneer het verkeer der menschen niet verloopt volgens de regelen des rechts.

[p. 354]

Toen Caesar Gallië veroverde, heeft geen Romein gezegd, dat hij, door het grondgebied van het Romeinsche rijk uit te breiden ten koste der Galliërs, bezig was het recht te schenden. Het Romeinsche rijk had immers de roeping, de heele wereld te omspannen. Vele mogendheden hebben in onze dagen de overtuiging, dat zij een roeping hebben te vervullen, verwant aan de roeping van het Romeinsche rijk in de dagen van Caesar. Zoolang deze convexe roeping van uitbreiding van macht bestaat en daartegenover geen dienovereenkomstige concave gevoelens staan van de mogendheden die in aanmerking komen om in hun machtsgebied verkleind te worden, zijn gewelddadige botsingen onvermijdelijk.

De redactie van Het Kouter wijst op de tegenstelling recht - geweld. Deze tegenstelling wordt in de wereld veelal anders opgevat, dan wij ons die tegenstelling gaarne denken. Door den grooten oorlog hebben enkele volken in midden- en Oost-Europa zich een verkleining van hun grondgebied moeten laten welgevallen. Bij deze volken overheerscht de opvatting, dat zij leven in een toestand van voortdurende stoornis van rechtsevenwicht te hunnen nadeele. Het heroveren van de verloren gebieden door geweld zouden zij beschouwen als uitoefening van recht.

Het verlangen naar een rechter, die de bevoegdheid zou hebben, bij geschillen tusschen de staten, uit te maken, hoe groot de omvang van ieders rechten en verplichtingen is en die de macht zou hebben, zijn uitspraken ten uitvoer te doen leggen, is verre van algemeen. Vele volken willen zelf bepalen, welke rechten en plichten zij tegenover andere volken hebben en zij wapenen zich om naar hun roeping te kunnen leven.

De overwinning van het recht in de wereld schijnt niet nabij.