Het Kouter. Jaargang 1

[p. 286]

Boekbesprekingen

H.M. van Randwijk, Burgers in nood. G.F. Callenbach, Nijkerk. z.j. Geb. f 2,90.

Een jong schrijver heeft het aangedurfd een werkloozenroman te schrijven; hij heeft getracht datgene wat een werklooze doorleeft, te begrijpen en er vorm aan te geven; hij durft ook vorm te geven aan zijn eigen overtuiging, dat in een overgave aan Gods wil en in een leven uit Zijn kracht een laatste levensmogelijkheid ligt, waarin de werklooze arbeider Willem Verdoorn en de begrijpende buitenstaander (de jonge, uit een huichelachtige traditie losgebroken predikant Herman Braans) elkaar kunnen vinden. Ons past groote erkentelijkheid voor dit moedig pogen. - Overal blijkt dat de schrijver de diepste duisternis van ellende niet schuwt, dat hij ook de beklemmendste waarheid getrouw wil zijn. Zoo worden heel treffend de wrijvingen geteekend tusschen de massa-mentaliteit der groote stad, welke op Willem Verdoorn haar stempel drukt, en de geheel andere levenstraditie van het boerenland waaraan zijn vrouw Heiltje trouw blijft. Zoo zijn als slachtoffers van geslachtelijken nood: hunkeren en toch moeten wachten, Arie Bresler en zijn meisje Anna uit het volle leven gegrepen.

Enkele groote bezwaren tegen dit boek mogen thans volgen. Telkens is het alsof de schrijver zich voor de grauwheid van zijn onderwerp toch nog heeft willen beveiligen door een gemaniereerde luidruchtigheid in opzet en beeldenkeus. Als hij gelijktijdige situaties snel wil weergeven, wordt het een gewild, en in zijn gewildheid zeer eentonig, her- en derwaarts springen, waarbij hij telkens eigen, storende, ontboezemingen invoegt. Naast des schrijvers wensch, tot in het diepst menschelijke door te dringen, schijnt de krampachtige behoefte te bestaan, op deze wijze aan den buitenkant te blijven.

En ook de wijze waarop de schrijver de werkloosheidsproblematiek ziet, blijft o.h.a. bij uiterlijkheden. Het voortdurend naast elkaar stellen van het brave egoïsme van de bourgeois der villawijk, en de ellende der werkloozen is niet erg interessant, en bovendien gevaarlijk in zooverre, als de illusie er door gewekt wordt (typisch voor alle schijn-radicalisme) als zouden de tegenstellingen in principe opgelost zijn wanneer deze burgers - zooals bijv. Herman Braans - zich eensklaps actief gingen interesseeren voor de nooden hunner medemenschen. Dan begint de eigenlijke problematiek echter eerst! Eerst aan den ‘bourgeois van goeden wille’ kan men de wezenlijke tegenstellingen tusschen de bevolkingsgroepen demonstreeren; en de schrijver had dus met de bekeering van dominee

[p. 287]

Braans niet moeten eindigen maar beginnen, wilde hij ons in de diepten der werkelijkheid voeren. - Ook andere aspecten van het werkloozenbestaan zijn alleen naar den uiterlijken kant geteekend: hun politieke belangstelling caricaturaal, hun verlangen naar onderlinge gemeenschap in ongeordenden, ja onsocialen vorm. Ook hierbij is de kern der moeilijkheden en mogelijkheden niet geraakt. - En daarom kan ik het godsdienstig gesprek van dominee Braans met het groepje werkloozen aan het water, waarmede het boek sluit, niet anders zien dan als een gevaarlijke voorbarigheid. Ds. Braans noch de schrijver hebben m.i. het recht, de mogelijkheid eener gemeenschap-in-het-Hoogste in dit stadium van zijn pastoralen arbeid resp. aan het eind van dezen roman, zelfs maar te suggereeren. Deze gemeenschap ligt, voor ons gezien, aan het eind van een veel dieper doordringen in de maatschappelijke werkelijkheid, en anders is zij ‘opium’: door de bevoorrechten, vrees ik, gretig genoten, door de misdeelden, hoop ik, verworpen.

Aan een moedig pogen zooals dit boek mag men een hoogen maatstaf aanleggen, omdat een schijn-succes hier schadelijker is dan een nederlaag. Alleen in de laatste liggen de kiemen voor nieuwen voortgang.

R. Baelde

In opdracht van den V.C.S.B. heeft de Vrijzinnig Christelijke Jeugd Centrale (Utrecht 1936; f 0,25) de rede uitgegeven, getiteld: De kracht van het geloof, welke Prof. Dr. G.J. HEERING op het lustrum van den V.C.S.B. heeft uitgesproken. Was zij toen samenbindende afsluiting van een tweedaagsch samenzijn en maakte zij toen grooten indruk als geheel - nu zij gedrukt voor ons ligt, valt op hoe treffend tot in onderdeelen de formuleeringen zijn, en hoe iedere alinea op zichzelf kan worden doordacht en basis voor nieuwe geloofsvorming kan zijn.

R. Baelde

Dr. Louis A. Bähler, Het Boeddhisme. Een populairwetenschappelijke uiteenzetting. Tweede herziene, omgewerkte en bijgewerkte druk. (Noording, Wetenschappelijke boekhandel, Groningen, 1935).

Een boek waartegenover ik zeer onwennig sta. Voor wie is het bestemd? Wie studie van het Boeddhisme wil maken, kan door deze uiteenzetting toch nauwelijks bevredigd worden, zoo hij weet wat studie is. Voor een oppervlakkige kennismaking moeten toch de vele Sanskrittermen die worden gegeven, een groote moeilijkheid opleveren. Of moeten die termen een sfeer scheppen en is het boek bestemd voor een gemeente die zich door de termen laat stichten? Het Boeddhisme, dat hier wordt uiteengezet, is er één, zooals ik het niet ken en zooals het bij mijn weten nooit heeft bestaan. Het is een soort extract, ideëel-Boeddhisme, geïnterpreteerd door den theosoof Henry S. Olcott. De toon van het boek

[p. 288]

is die van bewondering en toewijding; het stemt teleurstellend aan het eind te moeten vernemen, dat de schrijver geen Boeddhist is, ‘omdat hij een bekoorlijke Begoocheling hartelijk liefheeft’. In een, op deze wijze opgezet, boek, had ik liever een overtuigde gehoord, die uit eigen ervaring zou kunnen zeggen wat de waarde van het, zij het modernistisch geïnterpreteerde, Boeddhisme, voor een westerschen geest kan zijn. Als die gloed van persoonlijke overtuiging ontbreekt, is mij een rustige, wetenschappelijke uiteenzetting liever dan ééne die nòch wetenschap nòch prediking is.

J.J.L.D.

Het vraagstuk van de transcendentie in de theologie, door Dr. G.H. van Senden. Van Gorcum & Comp. Assen 1936.

De Linker-Werkgroep van moderne theologen heeft een serie brochures geprojecteerd over principieel-theologische vragen. Zij is daarbij, naar mijn overtuiging volkomen terecht, uitgegaan van de gedachte, dat naast en soms tegenover de overheerschende sterk traditie-gebonden rechts-moderne theologie een andere wijze van de theologische problemen aanvatten alleszins haar recht heeft. Tot nu toe zijn drie nrs verschenen: Overlevering en waarheid van Dr. G. Horreus de Haas (besproken in Barchembladen 10e jg. blz. 254 v.), Wetenschap en religie van Ds. C. Kunst en nu het bovengenoemde geschrift van Schr. dezes, hetwelk hij overeenkomstig de door de Redactie van Het Kouter gehandhaafde usance zelf aankondigt.

Het vraagstuk van de transcendentie in de theologie is zeer ingewikkeld en veelomvattend en Schr. dezes heeft met de plaatsruimte moeten woekeren, om althans de z.i. belangrijkste zijden ervan tot haar recht te doen komen en de gewichtigste opvattingen te bespreken. In een inleiding wijst hij allereerst aan, wat van transcendentie reeds te vinden is in de verschillende religies in hare nog niet of weinig zich theologisch bezinnende stadia. Dan maakt hij de scherpe onderscheiding van zijns- en zinstranscendentie, van welke hij de eerste verwerpt, de tweede aanneemt. Dit houdt in, dat niet moet aangenomen worden een van het bestaan der wereld onderscheiden bestaan van God, maar God als de zin der wereld. Vooral in aansluiting bij Hegel wordt dit uitgewerkt. Een slothoofdstukje behandelt dan nog de vraag van de verhouding van zin en waarde.

G.H.v.S.