Het Kouter. Jaargang 1

[p. 141]

Actueel
Door W. Banning

Zou er ditmaal achter het opschrift van deze rubriek niet een dik uitroep- en een dito vraagteken moeten staan, wanneer ik aandacht vraag voor het ‘Eenheidsplan der Kerken’, dat in het brein van Stanley Jones ontstond en door het ‘Algemeen Weekblad’ in de vijver van ons vaderlands kerkelijk leven werd geworpen? Of zouden we beter doen met ‘Actueel’ te vervangen door ‘Utopisch’ - waaraan zich dan bespiegelingen lieten vastknopen over de actualiteit der ware utopie? Ik zet noch de tekens, noch vervang ik het woord, overtuigd als ik ben, dat in het plan iets zeer wezenlijks wordt uitgesproken.

Laat mij eerst de hoofdzaak meedelen. Stanley Jones schreef in de ‘British Weekly’ een artikel: ‘Christenen van Brittannië verenigt U’. De redactie van het ‘Algemeen Weekblad’ nam het over, veranderde Brittannië in Nederland. Wij citeren daaruit het volgende, hier en daar weglatend wat wij menen te kunnen missen:

‘Door een zeker fatalisme bevangen gaan wij regelrecht op een nieuwe oorlog af. Er is een grote hoop goede wil aanwezig, doch wij zijn onmachtig deze te organiseren en om te zetten in de daad, die van de ondergang in een nieuwe oorlog redt. Toch moesten de christenen dit kunnen doen. Zij vormen het grootste lichaam op aarde ‘dat zich rondom één centrale gedachte heeft verenigd en trouw is aan één Persoon’. Als ze zich maar konden verenigen!

Drie punten zijn van vitaal belang:

Eenheid. De christenen vormen op aarde de grootste eenheid - als ze het maar beseften! Afgezien van organisatie, kerkinrichting en dergelijke delen ze immers hetzelfde leven. Zij zijn één in het diepste van het leven, nl. in het Leven zelf. Zij behoeven niet meer naar eenheid te zoeken, zij hebben die, zo fundamenteel als maar mogelijk is. Wij zien het wonderlijke verschijnsel, dat mensen, die in de diepste grond het

[p. 142]

meest één zijn, het meest verdeeld zijn aan de oppervlakte. Maar wij zijn één. Dat moeten wij vasthouden.

Gelijkheid. God werkt niet exclusief, alleen maar in één bepaalde kerk of sekte. De heiligen zijn gelijkelijk over alle kerken verdeeld. De vraag of God een mens gebruikt, houdt geen verband met zijn lidmaatschap van de een of andere kerk. Dit wordt alleen beslist door de mate, waarin die mens zich overgeeft aan de wil van God. Er is een geestelijke gelijkheid tussen alle kerken en sekten: deze nl. dat God in elk van die kerken en secten die mensen aanneemt en gebruikt, die zich geheel aan Hem overgeven.

Verscheidenheid. De uitwendige manifestatie van dit aan allen gemeenschappelijk ten grondslag liggende leven is zeer gevariëerd. De eenheid drukt zich uit in een rijke verscheidenheid. Wanneer wij over eenheid praten, moeten we dat niet uit het oog verliezen en vasthouden aan deze drie: eenheid, gelijkheid, verscheidenheid. Elke eenheidsbeweging, die hen niet respecteert, loopt er zich op te pletter. Want het zijn drie feiten.

Het plan is nu: Eén Nederlandse Kerk van Christus te vormen, met verschillende vertrekken: voor Hervormden, Gereformeerden, Luthersen, Doopsgezinden enz. Een afdeling afzonderlijk noemt zich niet meer kerk. De naam kerk geldt alleen voor het geheel. Aan het hoofd van het geheel kome een ‘Algemene Raad’ te staan. Hoe Stanley Jones tot in praktische aangelegenheden zijn plan uitgewerkt heeft, blijke uit zijn voorstel: ‘Op ons postpapier komt te staan: ‘Nederlandse Kerk van Christus’ en daaronder b.v. ‘Afdeling Hervormden’.

Deze Nederlandse Kerk van Christus zal door zijn Algemene Raad over allerlei grote vraagstukken één getuigenis kunnen laten horen en een stem van groot moreel gezag verkrijgen. Tussen de afdelingen zou de eenheidsbeweging zonder dwang en strijd kunnen blijven doorwerken en zo zou deze Nederlandse Kerk van Christus medehelpen aan de vervulling van het gebed van den Heiland ‘Opdat zij allen één zijn.’

‘Christenen van Nederland verenigt U. Er valt niets te verliezen behalve wat etiketten en scheidsmuren. Onze volgende stap moet zijn: Een verenigde Kerk van Christus!’

Er zijn bij dit merkwaardige plan, dat in Nederland nu gedekt wordt door de vooraanstaande figuren der ethische

[p. 143]

orthodoxie, allerlei vragen te stellen, die men ook niet moet onderdrukken. Vragen als bv. de volgende: Zou men bereid zijn om de Remonstrantse Broederschap, de enige uitsluitend vrijzinnige kerk, ook te erkennen als behorend tot de kerk van Christus? Zouden de afdelingen bereid zijn afstand te doen van de naam kerk, daarmee opgevende de gedachte dat zij ‘de’ kerk van Christus vertegenwoordigen? Kan men, zuiver praktisch gezien, verwachten dat in Nederland de kerken als motief tot eenheid aanvaarden, dat de Christenen een nieuwe oorlog moeten voorkomen; en is het theologisch en godsdienstig gezien wel juist om op dit en eventueel andere praktisch-sociale motieven naar kerkeenheid te streven?

Wij stellen onzerzijds deze vragen niet uit twijfel of ongeloof - integendeel. Het zij zonder zelfverheffing en hoogmoed gezegd: we kennen de zegenrijke uitwerking van het door Stanley Jones bepleite beginsel van organisatie uit de praktijk. Men wil immers niet een federatie van min of meer verwante groepen; men wil belijden: ons bindt een centraal beginsel, dat zich in verscheidenheid moet openbaren en daardoor de wezenlijke eenheid bevestigen en versterken; daarom voelen wij ons als delen voor het geheel èn voor elkaar mede-verantwoordelijk; wij zijn takken van één boom. Welnu, dat beginsel ligt ten grondslag aan de organisatie van de Nederlandse Woodbrookersvereniging en haar Werkverbanden en heeft, zij het op bescheiden gebied, zijn geestelijke kracht bewezen.

Maar dan moet aan één voorwaarde zijn voldaan, en ik vrees dat de empirische kerken dat niet kunnen. Negatief: dan kan het dogma nooit absoluut worden gesteld. Positief: dan moet levend geloof méér geacht worden dan welke formulering ook. Dan moet een diepe eerbied aanwezig zijn voor het feit dat God met mensenkinderen, groepen, kerken, verschillende wegen gaat, die toch alle Zijn wegen zijn. Dan moet ook een godsdienstig roepingsbesef aanwezig zijn, waaruit als onzuiver is verwijderd het individueel en groepsegoïsme, de angst voor het eigen bestaan, de wil om te heersen; dan moeten wij kunnen dienen, zonder meer.

Wat er van het Plan worden zal in Nederland?

Vurig hoop ik, dat de redactie van het Weekblad het niet bij een artikel laat. Wie hier een zo duidelijk geluid laat horen, moet méér doen. Het minste is: de geduldige trouwe arbeid aan de geestelijke voorwaarden, die eenmaal dit Plan praktisch-aktueel zullen maken.