Het Kouter. Jaargang 1

[p. 136]

Engeland
Door Dr. J.F.C. Gutteling

In het artikel, getiteld Actueel, in de tweede aflevering van Het Kouter zegt de heer Minderaa, dat het ‘zeker de moeite waard zou zijn de geaardheid van den Engelschen mensch in 't algemeen en het karakter van het politieke- en partijleven in het bijzonder nader te ontleden’. Inderdaad komt het mij voor dat het van het grootste belang is een helder inzicht te hebben in het wezen van dit merkwaardige volk, dat een vierde der aarde beheerscht, welks taal, instellingen, ethische begrippen geleidelijk doordringen tot in alle werelddeelen, doch waarvan het karakter zoo vaak niet begrepen of misverstaan wordt.

Staan wij even stil bij de ontwikkeling van dit geweldige wereldrijk, dat het Britsch imperium heet. Tot in de dagen van Elisabeth een Europeesche staat als ieder ander, wordt het zich, na de vernietiging der Armada, zijn positie als zeemogendheid bewust. Vanaf dit moment wordt de beheersching der zee het hoofdprobleem der Engelsche politiek en volgt haar ontwikkeling een andere lijn dan die der staten van het continent. Tevoren reeds, onder Hendrik VIII, had de breuk met Rome geleid tot een typisch Engelsch compromis op kerkelijk gebied; de dood van Karel I maakt een eind aan het absolute koningschap. Reeds in de middeleeuwen kende de ‘City of Westminster’ een democratische vorm van bestuur en in de 17de en volgende eeuwen groeit steeds de macht van het Parlement. Engeland kent niet dien hevigen godsdienststrijd die het overige Europa teistert en de Fransche revolutie laat het vrijwel onberoerd. Zoo weinig mogelijk mengt het zich in de oorlogen van het vasteland; slechts dan, wanneer een andere mogendheid het machtsevenwicht wil verstoren of vasten voet wil krijgen aan de Vlaamsche kust, staat Engeland pal voor verdediging van de heerschappij ter zee. Gedurende

[p. 137]

de 18de en de 19de eeuw verovert Engeland gebied in alle deelen der wereld: het versterkt zijn positie in de Middellandsche Zee, verovert Indië, Australië, Nieuw-Zeeland, Zuid-Afrika, schept invloedssferen en vestigt steunpunten voor zijn handel overal. De Vereenigde Staten maken zich los, doch Canada blijft. De wereldoorlog voegt hier aan toe het protectoraat over Palestina en de landverbinding met Indië is schier geheel in Engeland's hand. En dit geheele reusachtige wereldrijk, alleen met het Romeinsch imperium te vergelijken, doch daarvan in al het wezenlijke verschillend, dat bestaat uit ‘Dominions’, overzeesche gewesten, elk met hun eigen graad van onafhankelijkheid en zelfbestuur verbonden aan het kleine Europeesche moederland, wordt niet geregeerd volgens vaste, geschreven wetten, doch innerlijk tezamengehouden door de macht van den Britschen geest.

Wanneer wij trachten dien Britschen geest te verstaan, door te dringen tot het karakter van den Engelschen mensch, treft ons allereerst de zeer groote gecompliceerdheid, de tegenstelling tusschen de uiterlijke houding en het innerlijk wezen, die den Engelschman voor vreemden zoo moeilijk te begrijpen maakt. De ‘English gentleman’ is uiterlijk een toonbeeld van beheerschtheid, koel, voornaam, tot in het overdrevene gehecht aan manieren en conventie, met iets van de onbewogenheid die ook op het gelaat van den Japanner ligt. Bij beiden is deze onverstoorbaarheid het gevolg van een opvoeding, die zelfbeheersching, repressie, als haar hoogste ideaal stelt. De ‘public schools’ als Eton en Harrow, de Universiteiten van Oxford en Cambridge, met hun eeuwenoude tradities vormen den jongen Engelschman van hoogeren stand tot een mensch van uiterlijke en innerlijke beschaving, tot een type dat, in den modernen tijd, misschien aan het Grieksche ideaal van ϰσλὸς ϰ᾽ἀγαϑός nog het meest nabijkomt. ‘Manner makyth man’ is de spreuk van een der ‘colleges’ in Oxford en het gezegde is minder oppervlakkig dan het schijnt. Het heeft dezen dieperen zin dat een uiterlijk schoone vorm onwillekeurig veredelend werkt, dat goede manieren in staat zijn het karakter omhoog te heffen. Nu is het echter juist deze uiterlijke beheerschtheid, die maakt dat de Engelschman vaak verkeerd beoordeeld wordt. Men ziet het masker aan voor het gelaat,

[p. 138]

of, indien men al het masker erkent, vergist men zich in de motieven die tot het aannemen ervan hebben geleid. Men beschouwt den Engelschman als een koel, niet zeer gevoelig verstandsmensch en ziet niet in dat die strenge correctheid niet anders is dan het pantser waarmee een irrationeel, mystiek aangelegd wezen zich omhult. In werkelijkheid vertoont de Engelschman een zekere overeenkomst met den Rus, zooals Dostojewski hem leert kennen; maar het groote verschil tusschen beiden is dit, dat de een zich beheerscht, terwijl de ander ongebreideld uiting geeft aan zijn gevoel. André Chevrillon, in zijn fijne studie, ‘Shakespeare et l'âme anglaise’ wijst erop, hoe vaak, tengevolge van een schok, het uiterlijk evenwicht wordt verstoord: ‘l'armure morale, reçue du milieu et de l'éducation, les défenses morales sont tombées - l'âme nue apparaît’. Deze naakte ziel heeft juist Shakespeare, soms op ontstellende wijze, geschilderd en zijn psychologie is doorgedrongen tot die diepere lagen, waaruit de Engelschman in waarheid leeft.

Doch naast deze zijde van zijn karakter, die wellicht te danken is aan het Keltisch element in zijn bloed, toont de Engelschman zich ook de nazaat der Germaansche Angel-Saxers, die vanuit Noord-Duitschland zich vestigden in zijn land. Hij houdt van de natuur, van het landleven op zijn ‘country-seat’, waar hij in vrijheid het goede der aarde geniet. De waarde van bezit miskent hij allerminst: de ‘man of property’ vormt de ruggegraat der Engelsche maatschappij. Hij is een koel berekenend zakenman, ‘fair’, doch steeds gedachtig aan eigen belang. Hij is nuchter, practisch, degelijk, taai vasthoudend aan eenmaal verworven recht en heeft in zich een flink stuk primitieve ruwheid, die hij b.v. botviert bij de jacht. Deze zijde van zijn karakter vindt haar symbool in John Bull.

Beschouwen wij nu nog eenmaal de ontwikkeling van het Britsche Rijk. Niet alleen de Engelsche mensch, doch ook de Engelsche politiek is in vele opzichten irrationeel. ‘We stumbled upon the right way’ zegt ergens de geschiedschrijver Trevelyan: wij vonden, zonder het te willen, den juisten weg. Vaak schijnt het of alleen instinct de Engelsche staatkunde leidt, een instinct dat onlogisch, doch onfeilbaar is. Engeland's

[p. 139]

buitenlandsche politiek heeft schijnbaar geen systeem, wisselt telkens van koers, is opportunistisch in hoogen graad. Dóór den verwarrenden schijn herkent men echter de oude richtlijnen van eeuwen her: handhaving van het machtsevenwicht in Europa, en beheersching der zee, waarvan het bestaan zelf van dit rijk afhankelijk is.

Door het intuïtief volgen van deze groote lijnen is het Britsch imperium geworden, niet gemaakt. Niet naar een tevoren uitgedacht plan, maar instinctief de omstandigheden tot het uiterste benuttend heeft Engeland in de 19de eeuw zijn reuzenrijk opgebouwd. Het heeft daarbij het odium op zich geladen van den ‘rücksichtslosen’ kolonisator en het minstens even zware odium van den huichelaar die onder vromen schijn slechts uit is op vergrooting van bezit. Shaw, die zijn landgenooten hun feilen toont en daarom door hen niet minder wordt geacht, laat in een zijner stukken Napoleon zeggen dat de Engelschen de zeeën bevaren met een predikant aan boord en een vlag met het Kruis van Christus in top, en daarbij plunderen en dooden al wie hun de heerschappij over den Oceaan betwisten. Inderdaad heeft Engeland zijn koloniën veroverd - evenals ieder ander land - tot vermeerdering van macht, rijkdom, gebied. John Bull, de aan bezit gehechte handelsman, heeft zich met onmetelijke schatten verrijkt. Doch ook de andere zijde van het Engelsche karakter heeft zich niet geheel laten verloochenen in dit tegen alle religie strijdend bedrijf. De Engelschman heeft moeten gelooven, zich het geloof moeten suggereeren, dat hij veroverde uit roeping, dat de ‘white man's burden’ om kleurlingen te beschaven op zijn schouders was gelegd. Er is, zegt Cazamian, iets Oud-Testamentisch in dit geloof aan een roeping, als van een uitverkoren volk. Daarom is het niet geheel huichelarij, wanneer Engeland Christus predikt en kleurlingen onderwerpt: het is ook een gebrek aan diepere bezinning van een zeer gecompliceerd, minder op bespiegeling dan op de daad ingesteld volk.

En ten slotte is de daad, het practische resultaat, de eenig mogelijke rechtvaardiging voor Engeland's koloniale politiek. Het heeft veel genomen, maar veel gegeven ook. Het heeft zijn koloniën niet uitgebuit, maar ze tot ontwikkeling gebracht, soms tot schade van het moederland. Het heeft, langs den

[p. 140]

weg van aanpassing en compromis, het koloniale rijk doen groeien tot een Bond van Staten, die alle phasen vertegenwoordigen van afhankelijkheid tot zelfbestuur. En in al deze Staten leeft, soms zeer vermengd, toch iets van den Britschen geest, die van zoo groot belang voor de toekomst der wereld is.