Het Kouter. Jaargang 1

[p. 78]

Actueel

Een gebeurtenis in de Januarimaand, die alom in de wereld indruk maakte was zeker wel het sterven van den Engelschen Koning, Het is allerminst mijn bedoeling aan de vele beschouwingen over dezen vorst als conscientieus regeerder en beminnelijk mensch een overbodige toe te voegen. Wel zou het zeker de moeite waard zijn de geaardheid van den Engelschen mensch in 't algemeen en het karakter van het politieke- en partijleven in 't bijzonder nader te ontleden en daaruit de in 't overig Europa veelal benijdenswaardige samenwerking en waardeering te verklaren, die opnieuw daar bleken te bestaan tusschen het volk in al zijn geledingen en partijen onderling en met de dynastie. Uit zulk een ontleding zou zijdelings ook voor ons politieke leven te leeren vallen. Ondertusschen ben ik in deze dingen een leek met ongecontroleerde beseffen en kan ik slechts hopen, dat een goede kenner van het politieke Engeland over deze dingen in ons blad eens een grondig opstel schrijft.

Een ander motief brengt mij er toe, bij deze actueele gebeurtenis eenige opmerkingen te maken. Door reportersverslagen in radio en krant en door vele indrukwekkende foto's kon men zich hier een levendig beeld vormen van 's Konings uitvaart. Daarbij kwam telkens een vraag in mij op, die ik mij reeds meermalen bij officieele plechtigheden ook ten onzent voorlegde. Waarom droeg dit alles een zoo bij uitstek en vrijwel uitsluitend militair karakter? Men had inderdaad het gevoel, dat een volk zijn beminden vorst, het symbool ook van zijn eenheid een laatste uitgeleide gaf. Was dit niet anders, in ieder geval niet vollediger in de stoeten die medetrokken te verzinnebeelden dan nu, waar de doode op een kanonaffuit door uitgelezen groepen van alle formaties van vloot en leger werd uitgeleid? Ik zou mij ook een ander beeld kunnen denken: uit alle lagen en beroepen der bevolking vertegenwoordigende rijen: professoren, rechters, mijnwerkers, studenten, kooplieden, kunstenaars, matrozen, geestelijken, soldaten, doktoren enz. Zou dit niet beter passen bij wat we als het ideaal van den modernen Koning zien: de belichaming en het zinnebeeld van de eenheid der natie? De stoet, die ik mij denk zou misschien iets minder pralend van uniformen zijn, maar zeker niet

[p. 79]

minder waarachtig indrukwekkend. Hier laat zich toch eigenlijk een traditie gelden, die niet meer past bij een algemeen doordringende andere waardeering van het militaire. Vragen aangaande toelaatbaarheid van oorlog en oorlogsinstrumenten blijven hier geheel buiten. Ik stel mij hier op het standpunt van hen die in leger en vloot een helaas (nog) onmisbare organisatie zien van een volk ter bescherming van de veiligheid der natie, een der vele geledingen van de volksgemeenschap. De massale militaire stoeten bij begrafenis of intrede onzer huidige vorsten echter lijken mij te stammen uit een ideologie, waaraan de wereld moeizaam en telkens terugvallend zich tracht te ontworstelen. George van Engeland wordt ons geschilderd als een man, die met al z'n energie en trouw den vrede zocht; waarom keken de vertegenwoordigers van de werken des vredes bij zijn uitvaart in hoofzaak toe?

Dit roept een ander beeld bij mij op: de opening telken jare in September van onze Staten-Generaal. Verwante vragen als die ik hier neerschreef riep deze plechtigheid in mij op.

Onze Koningin begeeft zich dan van haar paleis op weg voor de ceremonie die bij uitstek haar doet optreden als het hoogste wetgevende Gezag, als de kroon eener arbeidende natie. Hoe schoon zou het zijn, als zij op dezen tocht werd voorafgegaan en gevolgd door vertegenwoordigers van hen, die achter haar op allerlei terrein hier leidende functies bekleeden! Ik zie voor, naast en achter haar koets opnieuw rechters, professoren, eerste figuren uit den handel, onze eerste bouwmeesters en dichters, naast stafofficieren, ik zie een eerecohorte van studenten, arbeiders, matrozen! De eenheid van het volk ook in zijn hierarchischen opbouw zou op deze wijze rijker verzinnebeeld zijn en als zinnebeeld dieper indruk vermogen te maken dan thans. Het is moeilijk in een tijd waarin aarzelend naar nieuwen inhoud van oude waarden gezocht wordt, ook de nieuwe levende vormen aan te durven. Toch zijn deze tegelijkertijd proef op de som en suggestieve propaganda in den besten zin.

* _* *

Van hoeveel waarde het scheppen en aandurven van zuivere symbolen is, leert ons het Nieuwe Duitschland. Helaas echter maar al te veel op de alleen maar propagandistische wijze, waar de symbolische vorm, desnoods met een zeer vagen, de ontleding niet verdragenden inhoud, als een bedwel-

[p. 80]

mende leus, die geen discussie meer toelaat, wordt gebruikt. Een zeer sprekend staaltje daarvan berichtten de kranten op den eersten Februari uit een rede van den jeugdleider Baldur von Schirach. Ik citeer het slot: ‘Wij zijn niet tot één gemeenschap geworden om, na lange jaren van strijd, deze gemeenschap weer prijs te geven om der wille van het een of andere confessioneele principe. Men zegt, dat de Hitlerjeugd anti-godsdienstig en goddeloos is en de altaren omver wil werpen. Ik weet en belijd met de geheele Duitsche jeugd slechts dit ééne: wie Hitler liefheeft, die heeft Duitschland lief en wie Duitschland liefheeft, heeft God lief’. Wij kennen vooral uit den oorlogstijd de bedenkelijke vereenzelviging van nationale verlangens en God's eischen, het als een zeer indrukwekkend, onweerspreekbaar symbool vooropstellen van den mystischen klank ‘God’. De wijze waarop hier dit procedé wordt toegepast is toch wel ontstellend. In wezen is het een afwijzen van redelijke doorgronding terwille van een als vuur inslaande strijdroep, van een boven alle hoofden wapperend vaandel. Men hoort het verzet tegen redelijke kritische bezinning in het driftig weigeren van ‘het een of andere confessioneele principe’. Maar hoe naïef doet het dan aan de leus gekleed te zien in den vorm van een redeneering, bijna van een sluitrede: ‘wie Hitler liefheeft, heeft Duitschland lief, wie Duitschland liefheeft, heeft God lief.’

Twee identificaties! Maar ontgaat dan den spreker geheel hoe oneindig ver de identificatie ‘de leider liefhebben is Duitschland liefhebben’ verwijdert ligt van die andere ‘Duitschland liefhebben is God liefhebben’. Ziet hij niet hoe hij juist in deze analogieën zijn Godsvoorstelling demonstreert als geheel besloten in een alzijds ingeperkte menschelijkheid en natuurlijkheid? Tenslotte: zulk helaas velen pakkend, louter poneeren van het groote woord zonder elke zweem van doorgronden als juist zulk poneeren eischt, ontneemt aan het woord zijn ziel en daarmee voor wie het opriepen zijn adelend vermogen.

P.M.