Het Kouter. Jaargang 1

[p. 24]

Gedachten bij den Gijsbrecht
Door R. Baelde

De diepe innerlijke voldoening waarmede ik aan een voorstelling van den Gijsbrecht van Aemstel terugdenk, vraagt om een verklaring. Is de bouw van dit treurspel niet onvolkomen, de gestalte van den held, die zoo gedwee zijn stad verlaat, niet eenigszins komisch? Komen we eigenlijk niet alleen om Vondel's weergaloos Nederlandsch, om de beroemde reien?

De oorzaak van de zielsbevrediging na een voorstelling van den Gijsbrecht ligt in het feit, dat wij een godsdienstige wijding doormaakten. Vondel laat ons leven in een wereld, waar het geloof realiteit is, toont ons menschen wier heldhaftigheid en strijdlust, zuiverheid en deemoed ‘vanuit het geloof’ komen.

En misschien is het ook wel heel natuurlijk, dat zulk een stuk, naar menschelijken maatstaf, ‘onvolkomen’ is, zonder gladde perfectie; dat zulk een held, alweer: naar menschelijken maatstaf, een beetje op onze lachspieren... zou werken, indien wij niet zoo gretig reikten naar de geloofsverzekerdheid die van dit drama uitstraalt, en die ons oproept tot eeredienst.

Maar een volgende vraag worde gesteld: waarom reiken we daar zoo dorstig naar? Omdat het leven van vandaag-aan-den-dag ons van geloofswerkelijkheid zoo weinig spreekt. Misschien denken wij geloovig, praten wij geloovig, voelen wij geloovig - maar wij nemen onze besluiten, ook de belangrijkste, met de meest ongeloovige berekening; wij organiseeren en handelen buiten onze geloovigheid om. En wat ons nog erger in verwarring brengt is, dat wij (vooral zoo wij midden in het maatschappelijk leven zijn geplaatst) talloozen zien organiseeren en handelen evengoed ja nog beter dan wij - zonder geloovige gedachten en gevoelens. Niets is er wat ons zóó van ons eigen geloof kan vervreemden, als een tijdlang te vertoeven in een beroepskring, in een bepaalde gemeenschap, waar het geloof op geen enkel oogenblik actief aan de orde komt. Verrassend snel dreigen we dan overtuigd te raken van de volkomen overbodigheid van alle geloof.

En dit te meer, omdat het in zoo'n totaal ongeloovige sfeer

[p. 25]

toch zeer fijn en zuiver wezen kan. Juist waar religie wordt gezien louter als een kinderziekte der menschheid of als een machtsmiddel der grooten, kan een zelfverloochening, een trouw, en een doelbewuste energie zijn, die ons met diepen eerbied vervult. En als hier dan somtijds geleefd en gehandeld wordt op een wijze die mijn diepste impulsen van gerechtigheid en naastenliefde bevredigt, waarom kan ik dien godsdienst dan niet missen? Is het niet veel beter, ‘de aarde trouw te blijven’ en den menschen, en alles te begrijpen vanuit die aarde en vanuit die menschen - dan, als een soort van lastige, kriebelende hoofd-tooi, een geloof mee te torsen dat overal vraagteekens zet en mij vervreemdt van velen mijner medemenschen?

Zóó vraagt wellicht menigeen zich af, en ons antwoord moet luiden: Welaan, probeer het! Durf te leven ook in een periode waarin uw geloof, waarvan ge zeker begon te worden, in stukken op den grond ligt. Aanvaard deze vernietiging ten volle, schaam u niet voor uw humanistische gezindheid nu het religieus Humanisme u niets meer zegt. Een periode van volstrekt ongeloof kan een innige verheugenis schenken en een opleving der zuiverste levensenergie.

Maar achter deze aansporing, om het ongeloof als het in ons leven komt eerlijk aan te durven, zonder valsche schaamte, staat een overtuiging. De overtuiging, dat wie zijn blik en zijn begripsvermogen wil richten op wereld en menschen, en op deze alleen, exact en nuchter en consequent, juist dank zij deze felle eerlijkheid tot het besef kan komen van een hoogere tegenwoordigheid, van het wonder eener hoogere leiding. De overtuiging, dat wie menschen dienen wil, en hen alleen, en hen ‘in hun geheel’, plotseling zal komen te beseffen, dat hij in dienstbaarheid is gekomen van een lichtende Macht die, hoezeer in menschen onontkoombaar verankerd, nochtans boven menschen uitgaat.

En daarom kan een voorstelling van Vondel's Gijsbrecht zulk een vervulling zijn voor den huidigen mensch, omdat het gebeuren op het tooneel van deze hoogere tegenwoordigheid getuigt, en deze diepere dienstbaarheid doet zien als werkelijkheid.