Een koopman in Venetië

[p. 92]

Teksteditie

Jhesus Maria⁺

+ f.1r

Inleidende wijsheden

Omni cosa ha soy principio.^1-8
Alle dinch heft sijn begiin.

Omni principio ha soy fine.
Alle beginsel heft sijn inde.

Omni principio con soy fine ha medio.
Alle beginsel met sinen inde heft middel.

Omni mezo ha doy chose contrarie.
Alle middel heft twe dingen tegen.

Omni contrarietà voel soy adiuto.
Alle tegenheit wilt sijn holpe.

Omni adiuto voel soy rasoen.
Alle holpe wilt sijn redelicheit.

E'-lla de besogna che omni homo parla iustamente.
Het es noet dat alle minsche spreke met rechte.

Iusto debe esser omni mercadante.
Rechtverdich sal sijn alle coepman.

Dolcemente debe parlare cescaduno mercadante.
Soetelike sal spreken een iegelike coepman.

Dolce parole dà bon responso.
Soete spreken gheft goede antworde.

1-8 De tekst opent met algemene uitspraken, die zich gaandeweg toespitsen op het koopmansberoep. In de eerste zes regels is de trits van begin, midden en einde essentieel. Vanuit dit principe wordt de lijn (vanaf 4) doorgezet. Dat mondt uit in een gedragscode voor de koopman. Het gehele stuk kan als volgt gelezen worden. Iets dat het midden is heeft altijd twee dingen tegenover zich, een begin en een einde. Twee dingen die tegenover elkaar staan hebben adiuto - holpe nodig, namelijk iets dat het midden tussen beide houdt. Iedere hulp wil zijn redelijkheid. Dat wil zeggen dat hulp - of beter gezegd: steun - er alleen maar kan zijn als het om een evenwichtige, dat wil zeggen rechtvaardige, eerlijke zaak gaat. Ieder mens moet rechtvaardig spreken. Zo ook de koopman, die, om zijn beroep met succes uit te oefenen, nog andere kwaliteiten moet bezitten. Deze kwaliteiten worden in het daaropvolgende gedeelte (9-24) besproken. De gulden middenweg als levensprincipe voor de koopman vinden we ook in een Italiaanse contemporaine bron: in het Libro dei buoni costumi uit 1460 (Branca 1986: 92, nr. 375) maant de Florentijnse koopman Paolo da Certaldo de lezer, wil deze voor wijs gehouden worden, op ieder moment de weg van het midden te kiezen‘in tutte le cose vuole avere mezzo’.

4 chose: erboven toegevoegd