|
| |
| |
| |
J. v. Vondels Inwydinge Van het Stadthuis t'Amsterdam.
TECTUM AUGUSTUM INGENS.
GElijck nu d'ackerman de zeissen slaet in d' airen,
En heenstreeft, door een zee van gout en goude baren,
Zoo weckt ons Amsterdam, door overvloet van stof,
Om in den vruchtbren oeghst van zijnen rycken lof
Te weiden met de penne, en vrolijck in te wyen
De hooghtijdt van 't Stadthuis en burgerheerschappyen,
Met een de jaermerckt, die, met haeren open schoot,
Alle omgelege steên en bontgenooten noodt
Op 't heerelijck bancket van allerhande gading,
Die 't nimmer zat gezicht genoegen en verzading
Belooft, door zoo veel schat, gerief, verscheidenheên,
Als kunst en hantwerck hier nu stapelen op een.
Dat zoo veel duizenden, als sterck ter poorte indringen,
Zich spoeden naer den Dam, om 't wyfeest in te zingen,
In 't midden van ons vloên, den Amstel en het Y,
Met al de burgerjeught van d' oude en nieuwe Zy,
Op 't heldere geklanck der zilvere trompetten,
Het dondren van kortouwe, en maetklanck van musketten,
Het vliegen van de vaene, en luit triomfgeschal;
Terwijl elck element van blyschap juichen zal,
De hemel huppelen, en alle starretranssen
In 't ronde, als hant aen hant, rontom ons Raethuis danssen.
| |
| |
De Bruit, daer't al om danst, en die, zoo fier en ryck,
Op haeren schoonsten dagh en 't kussen, zit te pryck.
De Leeuw des hemels schynt de hooftstadt van de landen
Wiens schilt gehanthaeft wort van leeuwen, onder 't branden
Te zeegnen, met een lucht, uit zyne keel gestort,
Te maetigen zyn vier, om frisch en onverdort,
De graftlaen en het loof der boomen te bewaaren.
De straelen van zyn maene en glinsterende hairen
En oogen steecken niet zo vinnigh op ons hooft;
Als had hy dezen dagh en zyn triomf belooft
Een koele lentezon: want dit gestarnt, by vlaegen,
Den geest verstickende, door 't gloên der heetste dagen
En weecken, koestert nu den zanglust, en de Min,
En Oegstmaent gaet met lust, gelijck de Maymaent, in.
Ghy Heeren, die de Stadt, gelyck vier hooftpylaeren,
Met raet en wysheit stut, in 't rypste van uw jaeren,
Grootachtbre Vryheer Graef, en Ridder Maerseveen,
Oprechte telgh van Pol, en Spiegel, die 't Gemeen
Ten burgerspiegel streckt, gewaerdight ons gezangen
Te hooren, daer 't muzyck uw' intre zal ontfangen
Met blyschap op den stoel, en 't eerlyck wapenkruis;
Uw burgermeesterschap het ingewyt Stehuis
Vercieren, meer dan kunst, besteet aen witte marmers;
En d' oude burgery haer hoofden en beschermers
Begroeten, uit den drang, van overal vergaêrt.
De burgervaders zyn met recht alle eere waert.
De zwackheit van den mensch behoeft gestut te worden
Door loon en straf, dit eischt gezagh, en wettige orden:
Gezagh en orden melt terstont het onderscheit
Van volck en burgerye en 't ampt der Overheit:
Het ampt vereischt een plaets, en huis, hier toe gekoren,
Ten dienst der stede; aldus wort hier 't Stehuis geboren,
Uit een nootwendigheit, tot heil van 's burgers Staet.
Stadthuizen dienen dan alom ten toeverlaet
En vryborg van het volck, dat, vry van alle zorgen,
Gerust zyn handel dryft, en heenslaept op die borgen,
Het oog der Vaderen, dat voor de kindren waeckt,
En toeziet, eer de storm de poorte en wal genaeckt.
| |
| |
Dus lydt het volck geen' last van schipbreucke, in't verheffen
Der oorlogsbuijen, die de burgerstaeten treffen,
En storten in de gront, ten zy 't de hemel schutt',
Die Heeren hanthaeft, en door zulcke pylers stut
Veel duizent huizen, als in een Stehuis gesloten,
Het hert van al de stadt en trouwe stadtgenooten,
Die 't hert bedancken, voor zyn' levendige gloet;
Terwyl het al de leên der burgerye voedt,
In 't leven onderhout, veel honderden van jaeren.
Zoo staet Venedigh pal, in 't midden van de baren,
Als een metaele rots, na twaelef eeuwen tijdts,
Bestreden van de pest, en dierte, en zoo veel stryts,
Gestreden met den Turck, en 't huis der Ottomannen
En Vorsten, tegens 't recht der vryheit ingespannen.
Zoo blinckt de stadt, myn wieg, gebouwt van Agrippijn,
Gelijck een halve mane, op d' oevers van den Rijn,
Na zestienhondert jaer, en toont haer lauwerieren,
Gestrickt in 't vreverbont met d' oude Batavieren.
Aldus stont Rome vast, schier zes paer eeuwen lang,
Eer 't Noorden met zyn byl, by haeren ondergang,
In 't ommewroeten groeide, en 't sloopen der gebouwen,
Gewortelt al te diep, te hardt om uit te houwen.
Al hanthaeft d' oppermaght, in oorloge, en gewelt,
De steden, eeuw op eeuw, haer paelen zijn gestelt,
Haer oude stuit in 't endt, gelijck des menschen leven.
Wat menschen bouwen, wort geene eeuwigheit gegeven.
Wie iet geduurzaems zoeckt, die heff zyn hart om hoogh.
Men kan niet zekers hier beschieten met ons oogh.
Hoe 't Raethuis by het hart met reden wort geleecken,
Waer naer de vyanden der burgervryheit steecken
Met heimelyck geweer, en laegen, en verraet,
Of inbreuck van de poorte, uit openbaeren haet;
Dat bleeck, toen Beuckels [rot] haer moedernaeckte waerheit,
Het licht der logentaele, als een herbore klaerheit,
Wou planten op den Dam, ten trots van 't wapenkruis;
Gelyck de Schilderkunst, op 't afgebrant Stadthuis,
Getuighde menigh jaer: dat bleeck, toen d' eerste Gallen
Na 'et winnen van de Stadt, noch zochten t' overvallen.
| |
| |
Het Roomsche Kapitool, beletter van hun kans;
Daer Manlius zoo braef, gewaerschuwt van de gans,
En haer verbaest geschal, het burgerrecht verweerde,
Door 't overschot des volcks, en Brennus heirkracht keerde,
Die, zeven maenden lanck' verrijckt door roof en buit,
Most slaecken zijnen roof, op 't Kapitool gestuit.
Gelyck Heer Gysbrechts stadt van visschers is begonnen,
Door haer gelegentheit, en na heeft aengewonnen,
Zoo wert haer Raethuis oock tot driewerf weêr verzet.
Het eerste stont daer 't Y zich uitstreckt in zijn bedt,
Met biezen riet en helm geboort, van wederzijde;
Daer d' Aemstelheer, van outs, de zeekapelle wydde,
Ter eere van Godts Helt, Sint Olof, die zijn' troon
In 't Noorden had gebouwt, en wien de martelkroon
Met recht wert toegekeurt: want toen hy onder d' Ieren
Tot kennis quam van Godt en Christus kruisbanieren,
En in Nieuw Megen sprack d' orakels van Godts mont,
Liet hy zich Kerstenen, en wasschen op de vont,
Van 't heiloos Heidensch slym. dus zuiver, en herboren,
Zocht hy Godts dienst en Kruis te planten by zijn Nooren,
En, die een Koning was, verkondighde het licht,
Waer voor de zon en maen en steile Noortstar zwicht.
De maght der afgoôn raest, en, als een stroom gedreven,
Bejegent hem in 't velt, daer hy getroost zijn leven
En kroon ten beste schenckt aen Christus kruisaltaer,
Geheilight door het bloet van zulck een' martelaer.
Het tweede Raethuis stont, daer nu de kant gesleeten
Wort van het waterrack, dat, naer den Dam geheeten,
Allengs ten Zuiden, van het Y, te rugge springt,
Tot daer de middensluis en duicker 't water dwingt,
Of weder uitgiet, als de stercke wint van 't Zuien
Den Aemstel viert den toom, en afjaeght met zijn buien;
Gelijck de stroomen staen ten dienst van weêr en wint,
Naer dat der winden Vorst hem uyt laet, en ontbint,
Men zagh de derdemael het Raethuis weêr verrezen,
Als of Natuur den gront had met haer hant gewezen,
Daer Kalverstraet en Dijck noch uyt zien naer den Dam,
En reicken aen de merckt, daer 't Sticht ter merreckt quam.
| |
| |
De Goler, Aemstelaer, de Veene- en- Waterlander.
Zy staplen vrucht en vee en zuivel op elckander,
Gevogelte, en gewas, en wat de nootdruft eischt,
Ter liefde van 't gewin, daer 't al om draeft, en reist,
En vlet, en vaert, en woelt; terwijl de burgeryen,
Van d' eene aen d' andre weeck, by deze merckt gedyen,
En kelder en schappra, met opgepropten schoot,
Bezorgen, als de mier haer hol, voor hongers noot.
De koning van de Stadt, wiens kruin 't gewelt zou tergen:
Verkoos Tarpeius bergh alleen, uit zeven bergen,
Omtrent den Tiberstroom, en zijne waterkolck,
Om daer den adelaer en stoel van 't strijtbre volck,
Als op den vryburgh an 't Gemeenebest, te planten,
Dat tegens al de macht der weerelt zich zou kanten.
Dus rees het Kapitool, op dezen steenen bult,
Van Romulus met riet gedekt, en na vergult,
Gelijck een gouden bergh, om, in het onderdaelen
En opstaen van de zon, de zon ten trots te praelen;
Een eer, waer voor de bergh den vader Numa danckt,
Zo lang 't Romainsch gebiet, dat nimmer zackt, noch schranckt,
Maer op zijn wyze duurt, de weerelt zal verduuren;
Terwijl de Noortsche byl en heirschap Remus muuren
En menigh trots gevaert, gelijck een steenrotsduin,
Noch noit begraven kon, in 't omgewroete puin.
De Raeden van de Stadt vier van hun leden zetten,
Graef, Wavren, Maerseveen, en Geelvinck, om te letten
Op 't voorgebeelde ontworp van 't Raethuis, wijs en rijp
Beraetslaeght, en bepaelt in zyn vereischt begryp,
Bespiegelt door en door, in 't oogh der Trezoorieren
En Burgermeesteren, tot dat uit meer papieren
De waertste tekeninge, en d' eelste niet ontbrack,
Waeraen de breede Raet in 't endt zijn zegel stack.
De Raedt van Amsterdam verkoos, met rijpe reden,
De plaets van 't out Stadthuis, nu moede, en afgereden,
Van hoogen ouderdom, en arbeit, zorge, en last;
Als 't midden van de stadt, het hart in 't lichaem, past,
Gestut van wederzy met heur vermaerde stroomen,
Om af en aen in zee, of aen den Ryn te komen,
| |
| |
En Schelt, en Wael, en Maes, buurinnen van den Ryn
Verheerlijckt door de steên, waer van zy voesters zijn.
Hier keert ons trots gevaert zyn aenschijn naer het Oosten,
Den opgang van de zon, die d' aerde komt vertoosten,
Verquicken met haer' glants, waer naer elx oogh verlangt.
De slincke vleugel deckt de Noortzijde, en ontfangt
Den offer uit der zee; de rechte deckt den zegen
Van Beurze en vliet, van wien dees zeestadt heeft gekregen
Haer' naem, de weerelt door gevlogen, en bekent,
Zoo wijt zy 's weerelts oeghst op alle merckten zent,
En inhaelt uit der zee, met overlade kielen
Gestuurt van Watergoôn, en snelle waterzielen,
Die, schuw van weide en ploegh, in zee te weide gaen,
En danssen op den rugh van vader Oceaen.
Maer 't weifelende lot, dat noit zijn rust kon houwen,
Quam 't rustigh raetsbesluit des Aemstels, onder 't bouwen,
Bespringen, slagh op slagh, niet anders of de Nijt,
Die schendige Harpy, uit wrevel, schimp, en spijt,
Het nootwerck scheuren wou, en met verwoede klaeuwen
Der Burgermeestren gunst verbystren, en verflaeuwen,
En dwingen af te staen van desen arrebeit,
Zoo noodigh, en zoo nut, gevordert en beleit
Door opzicht en het oogh der meestren, die bedreven
Steenhouweren hun maet en wet en regel geven;
Dies 't uurwerck van dien bouw gestadigh schijnt te gaen,
Van hant tot hant, gelijck de wyzer, op zijn raên,
De ronde doet, en past op klockeslagh en uuren,
Zoo net, gelijck de zon om hoogh haer' loop kan stuuren.
Gestadigheit verwint. al draeit de wyzer kort
Den dagh om, niemant merckt dat hy bewogen wort.
De Nydigheit zocht eerst de poorten stil t' ontgrendelen,
En daeghde, uit eenen mist, voor stadt op, met haer vendelen.
Door Amsterdam betaelt, en van den haenekraey,
Ondeckt, eer 't nachtgedroght belande aen wal, en kaey,
Dat van verbaestheit zwichte, in ste van aen te vallen;
Toen al de burgery 't geschut voerde op de wallen,
En blanck in 't harnas blonck, gelijck een ysre rots,
Die geenen aenstoot vreest, den Oceaen ten trots.
| |
| |
Noch rustze niet, maer streeft naer d' onbevrozene oorden,
En hitst met volle kracht den blaesbalgh, uit den Noorden,
Op dijck en dammen aen, dat Hollant schud, en yst.
De zee verlaet haer bed. de springvloet wast, en ryst,
En overschryt haer peil. de waeckende Aemsterlanders
Aen 't zweeten, in dien noot, met schuppe en zoôn, niet anders
Als warenze getroost den springvloet van Neptuin
Het hooft te biên, gelyck een strantbeer van arduin.
Neptuin, hier tegens aen, wil toonen dat geen zoden
Vermogen zyne vorck en opgepreste Goden
Te stuiten, op den toght; ontziet noch dijck, noch pael,
Noch eicke planck, en komt u, boven Outewael,
Geborsten in de weide, en, bruizende op zijn riemen,
Vaert voort, en zackt, en ryst, en valt in 't meer van Diemen.
Zet hofsteên, vee, en vrucht in 't water, dat wel eer,
Zijns ondancks, ruimen moest den boezem van zijn meer,
Daer d' Amsterdammers, die hier lucht en adem schiepen,
Al morrende om 't stehuis, nu huis en hof verliepen.
Het open Aemsterlant, de polder rontom heen,
Al 't vlacke velt lagh blanck, tot in het Sticht en 't Veen
Geleeck een bare zee. men kon het meer van Leiden
En Haerlem, stroom noch sloot noch wegen onderscheiden.
De hoybergh berghde 't vee. de droeve huisman stack,
Met vrouwe en kindren, 't hooft gedootverft uit het dack,
In 't uitgemaelen meer. onwetenden aen 't schelden,
En 't kostelijck stehuis de lantscha most ontgelden.
Na zulck een zeestorm woelt het zeezieck Brittenlant.
De Faem gewaeght hoe dit de waterketen spant,
Van Doever af aen 't hooft te Kalis, en zijn krammen.
De hoop van Londen vischt een not vol Amsterdammen.
Karthage en Rome zien elckandre grimmigh aen,
Als leeuw en tigerdier. alle oorloghsvensters staen,
Als Plutoos blicken, root van gloet en zwavelvlammen.
Zy treên in 't waterpeck, als strijtgezinde rammen,
Of stieren, dol van wraeck, en nimmer stootens moe,
Hervatten strijt op strijt, en stooten vreeslijck toe,
Terwijl hun schuim en bloet ontloopt, en, in 't vertoornen,
De herders toezien, hoe zy, met gewelt van hoornen,
| |
| |
Elckandre gaen te keere, en booren door de huidt
In 't vleesch, en ingewant, en menigh toestoot stuit
Op ribben, en gebeent. d' een pooght, met d' achtervoeten
En klaeuwen, stof en zant in 's vyants oogh te wroeten,
Van achter uit te slaen, te stuiven voor den wint:
En d' ander slingert fel den staert om, en verblint
't Gezicht des vyants vast, met heene en weêr te zwaejen.
Zy loejen schrickelijck, en wenden zich, en draejen,
Tot dat de worstelstrijt en dagh zyn ende neemt,
Een ieder wenscht om rust, in zijnen eigen beemt.
Geduurende dien storm en stryt der worstelaeren,
Vernam men hoe om hoogh Saturnus quam gevaeren,
Op bey zyn vleugels, schier gesleeten van de vlught:
En zwevende rontom den Dam, in onze lucht,
Met zijne scherpe zeîn, waerme hy d' eeuwen maeide,
Het uurglas op zijn hooft, de grijzaert d' oogen draeide
Naer 't afgeleeft stadthuis, oft eer zijn overschot,
Gereten, onderstut, verminckt, en half verrot,
En evenwel, ter noot, 't verblijf der Amptenaeren,
Om schrift, gerief, en schat, en diensten te bewaeren.
Wat ben ick, zeght hy, dan mijn kracht en zickel quijt,
Dat dit bouwvalligh dack mijn ouderdom verslijt,
En wacht het noch gerust, als leggende op zijn sterven,
Dat menschenhanden voort het slechten, en bederven?
Ick wil een' korter gangh met dit geraemte gaen.
Zoo spreeckt hy, en verzinckt in 't smitshol van Vulkaen,
Beveelt hem 's middernachts dien ouden romp te sloopen.
Vulkaen, toen 't nachtglas net ten halve was verloopen,
De wachters, van den slaep beschooten, stom en stil,
Vergaten hunne wacht, voltreckt Saturnus wil,
Ontsteeckt het zolderveen van boven, met zijn voncken.
Het veen geraeckt in brant, dat eertijts lagh verdroncken:
Dus brant het vier den balck, den zolder en het dack.
De gantsche stadt waeckt op. de vlam ging op, en stack
Het torenbuskruit aen. nu rusten geene bedden.
De trousten schieten toe, en reppen zich, en redden
De brieven, boecken, gelt, trezoor, en banck en schat;
En bergen in dien brant de ziel der gantsche stadt;
| |
| |
Terwijl de vlam in top blijft weiden, als een wonder,
Uit gunst, die 't vier ons droegh, dat tijt gaf, om van onder
Te redden have, en goet, ten oirbaer van 't Gemeen.
Dus liet Vulkaen hier niets dan muurwerck, puin, en steen,
Waerna de Bouwkunst breet haer vleugels ging ontvouwen,
De nieuwe fenixpluim en kroon van 's lants gebouwen,
Als ryzende uit den grave en d' assche en 't lijck van 't out,
En een geduurzaemheidt van eeuwen toebetrouwt.
Maer 't is aenmerckens waert hoe Godt zich openbaerde,
In 't midden van die vlamme, en door zijn zorgh bewaerde
De hooge steigering, rontom 't begonnen werck,
Toen vlam en roode gloet den lesscher viel te sterck,
Met zijne tong, voorwint, alree de masten leckte,
En blaeckte, en eene wolck van smoock het volck bedeckte,
Daer Stalpaert, op zyn wacht, gelyck Brantmeester, stont,
En zagh het gaepend vier, zijn'vyant, in den mont.
Hy sterckt het tegenweer, dan onder, dan van boven.
De ledren eemer bluscht al kissen de den oven
Van 't grimmigh element, dat schricklijck kraeckt, en knerst,
En niet een kant noch steen van 't nieu gestichte berst.
Waer zulck een heiloos ramp tot dit gevaert geslaegen,
Het was om 's bouwers glans uit al zyn werck te vaegen,
Den moedt der Overheit te kneuzen van verdriet,
Te schenden 't aengezicht, daer al het lant op ziet.
Een voorspoock scheen voorheene ons in te willen prenten
Den opgang van dien brant, toen heele regementen
Van rotten zich verbaest begaven op de vlught,
Drie dagen voor den noot, gelijck van eene zucht
Tot haer behoudenis al heimelijck gedreven,
En, boven ons begrijp, dit ondier ingegeven,
Dat, vroeger waeker, eer zyne ongevallen vat
Dan ons vernuft, dat traegh, tot kosten van de stadt,
Voor 't nakende onweêr duickt. hoe onvast staen dees gronden:
't Geluck der steden is aen 't out stehuis gebonden:
Men vraege Schelt en Eems; zy hebben 't ons geleert
Hoe met den raethuisbouw 't geluck der steden keert.
De bouwer van 't Stehuis wist noch van geen verhuizen,
Toen schon de bouwplaegh flux een' watervloet van muizen
| |
| |
Op Hollants kusten aen. dit heir; in 't lang en in 't bree,
Geslingert staert aen staert, quam dryven over zee,
Van 't Noorden, op ons strant. hier baet geen tegensportelen.
Zy knaegen hoy, en gras, en klaver, met hun wortelen
En groente en steelen, af. de geest des beemts verdwijnt.
De lantheer, by gebreck van voêr en klaver, quijnt.
Men troost hem dat de scha der muize 't lant sal baeten,
En zy een' gouden tant in velt en weide laeten;
Gelijck het naeste jaer de muyzescha vergoedt,
Met driemael zoo veel winste, en weide in overvloet:
Maer 't ryzend Raethuis wort met smaet en hoon bejegent,
En houdt een zelve streeck, zoo hoogh als 't nu, gezegent
Van al de burgerye, een ieders oogh behaeght,
En d' eer van al de stadt in 't staetigh voorhooft draeght.
De Kerck van Sint Kathryn, gelijck menze innewijde,
En bouwde tot Godts eer, bekleet de slincke zyde,
Een ryck gebouw, waer aen de Heer van Purmerent,
Heer Eggaert, by 't geschrift voor bouwheer noch gekent,
Den eersten grontsteen ley, dies wy zijn eedle rancken
Gehouden zijn met lof, voor 's vaders deught, te dancken.
Wie Amiëns bezoeckt, dat hy zyne oogen sla
Op 't grootste kerckgesticht, de rechte wederga
Van Eggerts arrebeit, en lette of ons pylaeren
Gewelf en kooren min den bouwlust openbaren
In Hollants Graeflijckheit, dan in het Konings Rijck,
Den Grave in majesteit en maght al t' ongelyck.
Het heerlijck orgel noot geen dwaze zanghverquisters,
Maer Wyzen, op 't bancket van veertien paer registers.
Vier orgeldeuren noôn alle oogen, door de gunst
Van Bronckhorsts tekengeest en schoone schilderkunst,
Hem van Natuure alleen miltdaedigh ingegeven.
Men ziet hier geene verf, maer louter ziel, en leven,
Daer Saul zit te paerde, en David voert het hooft
Van Goliath, den Reus, gelijck hy wort gelooft,
Om zulck een trotse daet, en ingehaelt van rejen,
Die, zingende in triomf, den helt der poorte inlejen,
En wetten Sauls haet, en kroonzucht door dien zang,
Bezuurt van Jesse zoon, zoo veele jaeren lang.
| |
| |
Men ziet, daer Davids harp en snaer den Godt vergeten
En dollen Saul streelt, hoe eerloos en vermeten
De Haet dien jongeling den schicht toedryven wil,
Terwijl hy dien ontduickt, en balling wort al stil,
Tot dat een flux soldaet hem bootschapt, hier beneden,
Hoe Saul op den bergh, van wanhoop overstreden,
Na zulck een nederlaegh, met zijn verwaete ziel,
Op drie verslage zoons, in zijnen degen viel.
Op datmen het gevolgh aen deze keten schakel',
Vraeght David Godt om raet, daer Abjathar 't orakel
Zal spellen, uit de glans van 't heiligh borstgesteent,
Dat hem na Hebron wijst, die Sauls doot beweent.
Wanneer de dubble deur van 't orgel hangt geslooten,
Wort David, daer hy knielt, gesalft, en overgooten
Ten Koning, over 't huis van Juda, toen die stam
Te Hebron, met gejuich, op deze staetsi quam,
Waerop d' eenstemmigheit van uitgeleze keelen,
De joffers en de jeught, met zingen, dans, en speelen,
En cyter, en tamboer, en rinckeltuigh, en luit,
Verheffen haeren galm, die aen den hemel stuit.
Graef Willem, tot den stoel des lants, van Godt geschapen,
Beschenckt, in 't Noorder glas, met haer doorluchtigh wapen,
Dees stadt, waerover hy, als wettigh Graef, regeert;
Waerna Maxmiliaen, Roomsch Koning, hoog geëert,
Haer' wapenkruisschilt kroont met diamante straelen,
En parlen van zijn kroone, om eeuwighlijck te praelen,
Als met een danckbaer merck van zijne majesteit,
Voor Ridder Boelens gout, en 's helts grootdadigheit,
Ten dienst van zijnen Heer, voor ieders oogh, gebleecken;
Een eer, die blijft, en duurt, als 't brosse glas zal breecken,
Gelijckze oock op de kruin des Westertorens blinckt,
En blincken zal, zoo lang de zon verriest en zinckt,
In deze hooftkerck gaet de Batavier ten grave
Naer Galen, die de Doodt wouw kiezen, eer dan slave
Te worden op de zee, geboeit aen 't Britsch gebiedt,
Daer hy op 't Midlantsch meer den brant in 't buskruit schiet
Van 's vyants zeekasteel, en leert hem, op de baren,
In weêrlicht roock en smoock, in Plutoos hemel vaeren,
| |
| |
En stuiven, recht voor wint, om in dien waterbrant,
Als voorbo, naer den Teems, en 't vyantsch Brittenlant,
De tijdinge aen het hof van Withal zelf te draegen.
Hetrurie en Livorne en 't zeestrant zal gewaegen,
Veele eeuwen na zijn doot, hoe stout dees watervorst
Den vyant boort aen boort groothartigh klampen dorst,
Gelijck een oorloghshelt, uit louter hart geschapen,
Waerom de grafzerck noch gekroont hanght met zijn wapen,
En ridderlijck geweer, en met de vaen bedeckt,
Terwijl dit lijck de deught der levenden verweckt.
De Waegh, aen deze zy voor 't Raethuis, weet den zegen
Van 's weerelts koopstadt net maer nimmer af te weegen,
Door toevloet van de vaert. zy voert met haer gewin,
De stede een' Potozy van daeghlijx zilver in,
Door twee paer poorten, als om strijt, van vier gewesten,
Om Hollants vryen Leeuw te weeliger te mesten,
In uitgemaelen meer, of duin, en poldergras.
Hier groeit het Hollantsch hart. hier zwelt de zuiveltasch,
Van zilver, en root gout, en vriendelijcke schyven,
Die by gevaer en noot, onze oorloghszenuw styven,
En leeren dat men licht den Amsterdammer terght,
Maer zijn gedult den krijgh niet ongewroken verght,
Zoo lang de schiltwacht waeckt, en hier, langs steene trappen,
Gewapent nacht en dagh, de waeghtrap op zal stappen,
En uitzien, vroegh en spa, en luistren of 't Stehuis
Geen laegen wort geleght, ten schimp van 't wapenkruis.
De Vischmerckt woelt vooruit, en leeft van spartel visschen,
Schaft stroom-en-zeevisch, en bezorght de burgerdisschen
Met allerhande teelt van 't vochtige element,
Tot 's levens onderhoudt. het Gilt was hier gewent
Sint Peters feest, van outs, met kroonen te vereeren,
Te zingen hant aen hant, naerdien 't zich moet geneeren,
Als 't Galileesch geslacht, by 's hemels zegening,
En 't uitgeworpen net, dat 's waters vruchten ving.
De Beurs (daer d' Amstel stuit, en door vijf steene boogen,
Met waterpylen schiet, als van een pees gevloogen,
Wanneer het water valt, en adem haelt in 't Y,)
Ontfanght den burgerzwarm van d' oude en nieuwe Zy,
| |
| |
En al het uitheemsch bloet, dat 's middaghs hier te gader
In eenen boezem vloeit, en uit zoo meenige ader
Gevloten, leven geeft aen 't lichaem van 't Gemeen.
Hier wort Merkuur gedient, geviert, en aengebeên,
Met zijnen slangestock, en vleuglen aen de hielen.
Hier zweet het koopmans brein, gepropt van vrachten, kielen,
Papieren, wisselkansse, en munte, en beurskrackeel,
En winninge, en verlies. elck grijpt naer 't beste deel,
In schipbreuck, havery, verzekert kist, en packen,
En berght zijn have en 't lijf op masten, en op wracken.
De weiflende Fortuin smyt blindlings 's weerelts goet
Te grabbel in den drang. de rijckdom styft den moedt
Des koopmans, door het lot, zoo rijck hem toegevallen.
Dan steigeren om strijt de gevels, poort, en wallen,
En torens hemelhoogh. de Staet en burgerdraght
Getuigen van 't geluck, door schattingen, en pracht.
Gewinzucht propt de breede en lange galerijen,
Die brommen in 't vierkant, gelijck een korf, vol byen,
En uitgelezen geur, gewonnen op het velt.
Dan roept de Beurs zich heesch: waerheen met al u gelt,
O geltrijck Amsterdam? mijn nissen zien uw draeven,
En missen midlerwijl haer driemael twalef Graven,
Uit klaren marmersteen te klincken, tot een eer
Van 't koopmans Kapitool. of magh my nimmermeer
Gebeuren dit geluck, het welck mijn Beursgenooten
Verdienden, die het gout met heele schepen gooten,
In uwen open schoot door kommer, zorgh en zweet,
Ten bouw van uwen Staet, en 't vrye lant besteet?
Vijf hooftgebouwen, hier in 't ronde te bereicken,
Uit 's merckvelts navelpunte, is geen onkenbaer teicken
Van majesteit, en maght, die nu doorluchtigh blijckt,
Naerdien de Dam in naem Sint Markus plaets niet wijckt,
Noch zelf het velt van Mars, zoo wyt befaemt by d' ouden,
Die Rome, in zijne kracht en middaghglans, aenschouden,
Toen, Cezars erfgenaem, August, in vollen vre,
Het heiligh Kapitool in zijn triomfe opree.
Hoe luchtigh kan men nu op 't mercktvelt adem scheppen,
En ieder 's mercktdaghs zich, op zulck een ruimte, reppen,
| |
| |
In alle stallingen, en inkoop, en verkoop;
Daer volck en borgerdrang en huisman, in den hoop,
Vast veilen, loven, biên, en afslaen, en besteden,
Verkochte waeren laên, op burrien, en sleden,
Of torssen op den hals, of onder hunnen arm,
Of krujen op het radt. geen wackre byenzwarm
Is drocker op het velt, en in de honighkorven!
Wanneer de boeckweit bloeit, die doot lagh, en gestorven,
In d' aerde, eer klont en zon en dau haer leven schenckt,
En naer dien eedlen geur de honighzuigers wenckt.
Hier is de wandelstreeck van Amsterdamsche Heeren
Wethouderen en Raet bekommert met regeeren,
En deftigh staetgespreck. de koopman luistert hier
Naer luchten uit der zee, en zamelt uit papier
Den zin der letteren, van overal geschreven.
Dan valt, dan ryst de merckt. hier is een schip gebleven,
En ginder een belant, dat met Turckyen sloegh,
De roofgalajen brande, of binnen Tunis joegh,
En 't roofnest, out Algiers, noit zat van schepeplonderen.
Dan hoort men hier van 't Y een' oorloghsman opdonderen,
Of vlooten uit de Straete, of van de Spaensche kust:
Dan groeit het koopmans hart, nu zeker, en gerust,
In zijn bekommeringe, en danckt Godts weêr en winden
En watren, die by storm zoo menigh schip verslinden.
De rijcke zee is nu niet rijcker als de man,
Die met dees blyde maer zijn zolders laden kan,
Verquicken zijne hoef, en groene Gravelanden,
En Beemsters, klaverrijck, vol vee, en vol waeranden.
De Stadthuistoren stelt zijn kunstigh klockwerck, rijck
Van klanck. Hemoni speelt een hemelsch klockmuzijck,
Zoo snel gelijck een luit, of Swelings orgelpijpen,
En snellen cimbeltoon, met vingeren te grijpen.
Hier blazen schuiftrompet en kromme en rechte fluit
Orlandoos grooten geest ter heerenvenstren uit,
Ter eeren van de Wet, en burgerwandelaeren,
Verquickt door bly muzyck, in ongeruste maeren
Van oorloge of tempeest. hier leest men de geboôn
Der ondertrouden af, die op den zondaghstoon
| |
| |
Naer hunne trouboey treên, met onverzaet verlangen;
Terwijl de drang des volcks en toeloop vast de wangen
Der bloode bruiden verft, in 't op-en-nedergaen
Van 't Raethuis, naer hun straet, bestroit met pallemblaên,
En goude loveren, door eene straet van menschen,
Die 't nieugetroude paer den schoot vol zegen wenschen;
Of weegen onderling de bruit, en bruidegom,
Te rijck, te vreck, te lang, te kort, te wijs, te dom.
Hier leest men 's lants plackaet, of oude en nieuwe keuren,
Of vonnissen, wanneer de jongste dagh het treuren
Des sterfdaghs inneluit, en 't spiegelend schavot
Den scherreprechter daeght, die 't hooft van 't lichaem knot,
De keel de lucht verbiedt, en streept met taeje roeden
De ruggen, op 't geschrey, en brantmercktze, onder 't bloeden,
Met 's Heeren wapenkruis. hier treckt de stadts soldaet
Op trommelslagh ter wacht, naer 't wachthuis toe, en staet
's Wachtmeesters oogh ten dienst: hy zelf ontvangt de leuze,
Het woort der nachtwacht, van des Burgermeesters keuze
En orde, tot een merck en veiligheit der wacht,
Om alle misverstant te schuwen in der nacht.
De vlyt en bezigheit der burgeramptenaeren,
Die ieder hunnen plicht bekleeden en bewaeren,
Vermeerdert hier den zwarm van 't Raethuis, af en aen,
Hier waeckt de burgery. hier oefent zy haer vaen,
De wapens, en 't geweer, zoo trots in harrenassen
Gegespt, en uitgerust, als ofze waer gewassen
In 't yzer, uit de wiege, en van haer moeders mam.
Wie Amsterdammers dreigt, die vint hier Amsterdam,
Gereet om toe te treên, groothartigh uit te vallen,
Het zwangere geschut te voeren op de wallen,
Tot voorstant van haer Recht, en vryheit, zoo verraet
Haer poorten onderkruipt, of Mars te trommel slaet.
Het Damrack voert den Dam de vrachten toe met schepen,
Gemackelijcker dan veel duizent sleden sleepen,
Veel wagens konnen laên. tien wegen, nimmer moe
Van woelen, loopen drock naer 't vrye mercktvelt toe,
En kruissen 't heene en weêr, met menschen, en met rossen,
Van burgwal, strate, en graft. heeft Orfeus eertijts bossen
| |
| |
Verplant met zijne lier, Amfion met zijn snaer
De steenen oit verzaemt, om Thebe wonderbaer
Te stichten tot een stadt; t' is t'Amsterdam gebleecken
In waerheit, onverbloemt, en zonder dichters streecken.
Het noortsche mastbosch neemt het Raethuis op den rugh.
De rots van Benthem danst. de Wezerstroom wort vlugh.
De Wester marmerklip den maetzang volght van Kampen
En Stalpaert, die bezweet noch arbeit vliên, noch rampen,
Noch opspraeck, nu en dan gesprongen voor hun scheen,
Te vrede datze zich verbouwen voor 't Gemeen.
De mieren, in den bouw, om nootdruft te vergaeren
Des zomers, eer de kou des winters, zonder airen
En vrucht, haer overvall' zijn bezich in het velt,
Vervoeren ordentlijck de rijpe tarwe en spelt
Met yver in het hol. d' een sleept en torst het koren
Al zweetende op den neck. een ander geeft de spooren
Aen traegen, en bestuurtze, en drijftze op 't smalle padt.
Het is'er alsins drock. d' een geeft, en d' ander vat.
Zy byten 't zaet in d' aerde, eer 't wortel koom' te schieten.
Voorzichtige arbeit zwicht voor lasten, noch verdrieten.
De bouw van 't Raethuis schynt op dezen trant te gaen,
Dus komt een regement ruighwerckers op de baen,
En schickt den baiert op van balcken steen en masten.
Steenzaegers, kanters, en polijsters, fluxe gasten,
Een ieder past zijn werck te spoeden, even drock.
Men draeft 'er af en aen, op 't luiden van de klock.
Men voert pylasters aen, en voedsel voor de muuren.
De bicksteen wast en groeit, om al de stadt te schuuren,
En d'afval van arduin, vertreden, en veracht,
Als puin en stof, betaelt den Trezoorier noch pacht.
Men ziet den Bentemer en Bremer gront gesleten,
En vratigh ingeslickt, om hier een rots te meeten,
Tweehonderttachtigh breet, tweehondert voeten diep,
Daer 't Raethuis het vernuft der eedle boukunst riep
Tot stichtheer, om gerief en aenzien te bewaeren,
En een geduurzaemheit, de drie, die hier vergaeren,
Als krachten van de ziel der boukunste, in 't gesticht,
Dat eeuwigh tuigen kan van 's bouwers trouwe en plicht,
| |
| |
Aen zijne arbeitzaemheit en overlegh te mercken,
Ten trots der gryze Faem van zeven Wonderwercken.
Wien namaels lusten zal te toetsen 't recht bescheit,
Wanneer, en oock van wien de grontsteen wiert geleit,
Dat hy ter vierschaer ga den stommen toetssteen spreeken,
Daer Polsbroeck in Latijn, tot een gedenckbaer teken,
Uitheemschen klaer berecht, en, door de goude tong
Van 't bouwschrift, alle kunne, en staet, en out en jong
Vernoeght, als hy gedenckt hoe 't wit der oorelogen
Getroffen, en de pais in haeren krits voltogen,
Den Aemstelraet bewoogh te vallen aen den bouw
Van 't Raethuis, toeverlaet van 's burgers deught en trouw.
Graeff, Pankrans, Valckonier, en Schaep men hier te zamen
Ziet glinstren in den toets, met hun doorluchte naemen,
Als Burgermeesters zoons en neven, in 't gemeen,
Grontleggers van 't Stehuis, en zynen eersten steen,
In't gulden vredejaer, en 't aenzien van hunn'Vaderen
En oomen, die hierop, omringt van 't volck, vergaderen
Het welck hun zegen wenscht, tot dat de leste steen
Den eersten volgen zal, daer zy den stoel bekleên.
Een, die te naeu gezet, wat hy bedilt wil pluizen,
Verschoont zelf d' af breuck van den terling burgerhuizen,
Nu ruimte en stadtgerief dees schade ruim vergoedt.
Geen dolle Nero heeft de stadt hierom in gloet
En lichten brant gezet, belust den nacht van Trojen
Te speelen, en de boght der Wijcken af te rojen,
Op landt-en-stadtgeschrey. geen Celer, geen Seveer
Versmolten schat en stadt, voor ooghlust van hunn'Heer,
Aen overdaet van kunst, die veel te dertel steigert,
Daer vrouw Natuur, te zwack, de Bouwkunst grontvest weigert:
De noot, de nutbaerheit, in 't dringen even styf,
Vereischten dack, en ruimte, en lucht, en veel geryf
Van ampten, die beknopt by een zicht t'zamen quijten,
Ten dienst van Amsterdam, die d' eeuwen zal verslijten,
Indien de Zeevaert haer getrouw blijve, en de Twist
En Tweedraght niet den Raet van Hollants steden splist,
Door onderkruipingen, en baetzucht, van geen muuren,
Zoo sterck als diamant, en yzer, te verduuren.
| |
| |
De bouwkunst, toenze in't werck beooghde haeren wensch,
Koos tot haer voorbeelt uit het lichaem van den mensch,
Zoo meesterlijck volbouwt, van buiten en van binnen,
Dat niets hieraen ontbreeckt, en d' allersnelste zinnen,
Die dit doorsnuffelen, van 't meeste aen't minste lidt,
Bekennen moeten dat het allerminst miszit
Wat hieraen wort herstelt. herstellen is misstellen.
Wie dit hervormt, misvormt. laet overmeeten, tellen,
En weegen, wien dit lust; het lichaem schroomt geen licht,
Geen klaere middaghzon, noch maet, getal, en wight.
Zoo blijckt dit bouwsel dan van lit tot lit rechtvaerdigh
In evenredenheit, en zulck een' bouwheer waerdigh,
Die ieder bouwer wijst, en, als Godts leerkint, trouw
Het oogh leert slaen op hem, en zynen schoonsten bouw.
De bouwers van 't Stadthuis den eisch der wet voldeden,
En volghden zulx de Kunst, dat geen van all' de leden
In zynen stant bezwyckt, Vitruvius trede aen,
En zelf Appollodoor, bouwmeester van Trajaen,
Wiens naelt noch heden praelt te Rome, voor onze oogen;
Zy vinden dit gebouw door al zyn leên voltogen,
Van boven tot beneên. geene outheit dit verdooft.
Het heeft zyn middenlijf, zijne armen, voeten, hooft,
En schouders, elck om 't netst. het heeft zyn ingewanden,
Elck lidt, elck ingewant zyn ampt, gebruick, en standen.
Hier leeft en zweeft de ziel van ons Wethoudery,
Gelyck een Godtheit, in, en ziet het zeilrijck Y
Met 's weerelts oeghsten en Oostindiën geladen.
De Zeven landen zelfs ons Heeten en hun Raeden,
Orakels van den Staet, bezoecken, reis op reis,
In tijt van ooreloge en ongestoorden pais,
En leeren, beter dan by Griecken, en Romainen,
Hoe zich de Grooten hier tot 's nabuurs dienst verkleinen.
Hier houdt het burgerhof de wateren in toom,
Geplant om Aemstels gront, gelijck een hooge boom,
Die zyne wortels schiet heel diep en taey in d' aerde,
En wassende in de lucht, zijn pit voor lucht bewaerde,
Voor regen, hitte, en vorst, met schorsse, en schelle, en bast.
Geene overwightigheit in 't groejen hem vermast.
| |
| |
Hy geeft den hemel bosch, en loof, en groene bladen,
Den gront zyn schaduwen, en hanght met ooft geladen.
De waterstroomen voên de wortels, en zijn groen
Wort van den dauw verquickt. al 't jaer is zijn saizoen.
Men hoort de vogels schel in zijne tacken zingen.
Men ziet de melckbron versch, rontom geduurigh springen,
En vloejen, 's tweemaels 's daeghs; wanneer de zon, gehult
Met straelen, 's morgens ryst, en 's aerdtrijx lyst vergult,
Of's avonts ons ontzinckt, en schuil gaet achter duinen.
De Noortsche blaesbalgh schud de bosschen en hun kruinen,
Of knackt den eicken stam; maer dees, al even vast
Gehanthaeft van om hoogh, ontziet noch leedt, noch last.
Men ziet van buiten en van binnen, drie kolommen,
Gekoren uit de vyf aeloude, kunstigh brommen,
In bey de stadiën, voor 't opgetogen oogh.
De laeghste uit in twee gemengt, en d' ongemengde om hoog.
D' Ionische, en Korintsche, als in een huwlijck, onder,
Gesmolten ondereen, wort, tot een weereltsch wonder,
Gedraegen van den voet, en draeght Korinthen weêr
Uit Griecken t' Amsterdam om hoogh, tot Aemstels eer.
Wie dees verknochtheit ziet en orden, zagh niet vasters
Niet netters uitgewrocht. gestreepte muurpylasters,
De hangende festoen, of die zich zelve spant,
Het marmeren poortael, de vloer, gewelf, en pant,
Het kroonwerck, zinrijck loof, rontom elcks innegangen,
Naer eisch van ieders ampt, gevlochten en gehangen,
Geen ledige ydelheidt, het beelt, dat draeght, of ciert,
Geen woeste wildernis, maer alles gemaniert,
De wet, de lange pijp, de kapiteel, de friezen,
En lysten, elck om 't rijckst, by d' ouden niets verliezen.
Doch eer wy noch gerijf en cieraet gadeslaen
Inwendigh, laet ons voor de beide gevels staen,
En in elcks voorhooft eerst de beeldewercken eeren,
Daer wy Quellijns vernuft en geest zien triomfeeren.
Het ooster voorhooft draeght hier moedt op Amsterdam,
Een dochter, voortgeteelt uit Aemstels gryzen stam,
En endelijck gekroont, door 's Keizers gunst en handen,
Met zulck een hooftcieraet, de zon der Duitsche landen.
| |
| |
De leeuw stut haeren stoel, en waeckt aen elcke zy,
Daer d' Aemstelnymf haer kruick, de Stroomgodt van het Y
Zijn water giet in zee, en rusten in hun biezen,
Die, al den zomer groen, by wintervorst bevriezen.
De Watergoden slaen een ongelijck geluit,
En blazen haeren lof op alle watren uit.
De Zeegodinnen, nu geweckt door zulcke galmen,
Vereeren haer met wier, en krans, en mosch, en palmen.
De krokodil de zwaen de zeehont, reis op reis,
Zich domplen, daerze heerscht met haeren tack van pais.
Ick hoor de Tritons heesch trompetten, zie dolfynen,
En meereminnen, nat van vlechten, hier verschijnen
Ter wyfeest, Godt Neptuin gezeten, met zijn hulp
En trouwe gemaelin, in zyne wagenschulp.
Hier woelt de waterjaght van Zeegoôn en Godinnen.
Zoo kil een element kan noch de kool van 't minnen
Niet blusschen in den vloet, of Peleus, heet en warm,
Neemt Thetis op den schoot, en drucktze in zynen arm.
En dunckt dit iemant vreemt? zy toeten op den hooren
Dat Venus uit het schuim en zeeschuim wert gebooren.
Al 't zeedom leeft hier nu, in 't groejen van ons Stadt,
Als of het haer geluck om strijt gezwooren hadt.
Zy roepen, waer een vloot de baren door komt bruizen:
Vaert heene: propt de stadt, de zolders, en de huizen,
En kelders met uw vracht: wy schencken u 't geley.
De koey geeft Hollant melck, maer dit 's de vetste wey,
Waerby de koey gedyt. wie twijffelt aen dit zeggen,
Zal Gysbrechts wallen noch aen Pampus uit zien leggen.
Geen koejenujer maeckt de steên en dorpen rijck:
De Zeevaert bouwtze, en brengt eerst zoden aen den dijck.
Indien 't geoorlooft waer ter zyde eens af te treden,
Om ider hooftgebouw der Koopstede aller steden
Te gaen bespiegelen; ick sleet den dagh en tijt,
Die den stehuisbouw nu alleen is toegewyt:
Ick overvlocht het hooft van Amsterdam met kranssen,
Of, als een Cybele, met heldre torentranssen,
En spitsen, op wier kruis de goude weêrhaen draeit,
Aenwyzende uit wat streeck de koopvloot overwaeit.
| |
| |
Lucy, daer 't weeshuis groeit, zich dagelijx verwondert,
Als zy haer weezen telt, en opvoedt zevenhondert,
Uit haeren milden schoot. Sint Klaere ziet Raspyn
Betemmen met zijn rasp het wilt, dat in de lijn
Het Brasiliaensche bosch moet maelen en versleepen,
En siddren voor den knoop en 't klatren van de zweepen
Der overstrenge Tucht, het Spinhuis raeght de spin,
Die looze netten spant voor breidelooze Min.
Het Dolhuis sluit en stilt ontzinde Razernyen,
In stille schaduwen. Sint Peters Galeryen
Geleiden ons naer 't bedt van krancken man en vrouw,
Door Kosters kunst verquickt. de bajaert herberght trou,
Drie nachten achtereen, verlege wandelgasten,
Die naeckt en geldeloos, vermagert zien van vasten.
Het nabuurgasthuis troost den ouderdom in rouw,
Ontfanght den ouden stock, en d' afgeleefde vrouw.
Het Amiraelshof dient den Zeeraet, scherp gesleepen
Op 't veiligen der zee, gekruist met oorloghsschepen.
Ontfanger Spiegel hier 't geleigelt wort betrouwt,
Ten steun der zenuw, die de zeekust ploeght, en bouwt.
Het ront Begynhof berght de maeght in zijne muuren.
De Zuid-en-Noortkerck en de Westkerck haar gebuuren
Ten dienst staen. Sint Niklaes wint aenzien, door de kunst
Des torens, net gedraeit, en Swelings Faem en gunst,
Wiens geest door d' orgelkeel zoo hemelsch quam gedrongen,
Dat Englen op den galm van Jesses nooten zongen.
De dubble orgeldeur, een stichtigh tafereel,
Verweckt noch Heemskercks geest ten grave uit, door 't penseel
Dat David, die den Reus het hooft heeft afgeslagen:
Op Maeghdegalmen schijnt tot aen de lucht te draegen.
De Koningklijcke harp, voor 't heiligh Kistverbont,
Zijn voeten gaende maeckt, die raecken naulijx gront,
Daer Michol, uit het hof, te blint vervoert, eilaci,
Dien ommegang beschimpt, en godtsdans met zijn staetsi.
De Godtskist, zevenmael gedraegen om den wal,
Dreight Jericho verbaest met eenen zwaeren val.
Maer 't heerlijck kerckglas, daer ons Lievevrouws kapelle
Van outs gesticht was, geeft getuighnis van het snelle
| |
| |
Vernuft des schildergeests, die't werck zoo schicken kon,
Dat 's Engels Groet, Godts Kribbe, en oude Simeon,
Daer Christus wort vertoont, de grootste meesters leeren
Hun verwen maetigen, hartstoghten ordineeren,
En bouwen naer de kunst; te schildren een gewelf
Natuurlijck, en gelijck de kerck in 't leven zelf.
Ick swijgh van 't Koorglas, daer de kloecksten naer verlangen;
Van Ridder Heemskercks graf, met zynen schilt behangen.
't Gewelf van Heiligheit in d' oude tijt befaemt,
Op achtien pylers rust. Sint Agnes school betaemt
Door Baerle en Vossius de Koopstadt te stoffeeren
Met Wijsheit, die de jeught t'Athene plagh te leeren.
De Schouburgh licht de stadt, gelijck een morgenstar,
Eh schuift tooneelen op, daer Engel Lucifer
Uit zijnen hemel ploft, en starrelichte stoelen,
In 't onuitbluschbre vier der helsche zwavelpoelen;
Een treurspel om een hart van diamant, als glas,
Te brijzelen tot stof, te kneên, als maeghdewas;
Nadien 't veranderen van heil in ongelucken
Noit grooter ommezwaey in 's trotsen brein kon drucken.
De Schouburg plant en stampt de zeden in de jeught,
Ontmomt de weerelt, leert welspreeckentheit, en deught,
En wijsheit, uitgebeelt door rol, en parsonaedje,
Gelaerst of licht geschoeit, gevoert op haer stellaedje.
De tooneeldichter zuight, gelijck de bie, zijn stof
En geur, uit heiligh en onheiligh, om met lof
t' Onthalen al de Wet en wijze Burgerheeren,
Die met hun achtbaerheit 't gestoelte hier vereeren.
Sint Joris hof besorght den onbezorghden kost
Zyn macke vooglen, van bekommering verlost.
De Heerenherbergh staet voor alle Grooten open,
En zweet om 't vaste goet in 't veilen, en verkoopen.
Het rijcke Oostindisch huis verslaeft zich, mat en moe,
En rieckt ons met den geur van 't kruidigh Oosten toe.
't Westindiaensche wil noch eens den Portugiezen
Afeischen 't geenwe by de zeefortuin verliezen.
Het Schrynwercks pant bestelt ons tafel, en kantoor,
En glimt van sackerdaen, en ebben, en yvoor.
| |
| |
De vleeschhal schaft ons vee, wiens keelen afgesteecken
Niet blaeten, daer voorheen Sint Peter plagh te preecken
Van d' oude visschery. Het dienstbaer Leenhuis plant
Zijn nutte leenbanck, daer het ingebrechte pant
Den noot der armen stut. 't Geschuthuis smilt aen vlieten
Van koper, root van gloedt, om donders af te gieten,
En blixems op haer' vorm. De korenschuur schaft graen,
Betoomt de vrecke merckt, en spijst den onderdaen.
Steenhouwery, Stetuin bezorghen stadts gebouwen,
Daer zaeg en beitel knerst, in 't zaegen, en in 't houwen.
d'Aelmoessenier bezorght den nootdruft, in den noot,
Door al het ronde jaer, en deelt uit zijnen schoot
Der burgren schaelgifte uit. Huiszittevaders winnen,
By winterdagh, het hart der naeckte huisgezinnen,
Door armoede uitgeput. De Schermschool treckt haer eer
Uit Aemstels schutterye, en oefentze in 't geweer.
Zy monstert den soldaet, op haere monsterrollen,
En helpt hem aen soldy, en munt, betaelt ten vollen.
Van 't Pesthuis rep ick niet, dat, buiten ons stevest,
De lucht der stede vaeght van dodelycke pest;
Noch oock van d' Ossemerckt, daer vette en magere ossen
De weide en Eiderste van hunnen last verlossen;
De gladde klepper van ons Ridderjeught zoo vroom
Leert luistren, in den ring, naer roede, en spoore, en toom.
De scheepswerf bouwt een vloot, ten dienst der Amiraelen,
En Bickers eilant schept eilanden, om te dwaelen
Op 't wijzen van 't kompas, en al de ruime zee
Te dwingen met geschut, van d' eene aen d' andre ree.
Het bezigh Werckhuis kan de luie koorts verjaegen,
Die voor den arbeit gruwt, als't hooft van alle plaegen.
Nu zwygh ick van de Wael, die zwart van schepen krielt,
En 't mastbosch om de Stadt, zoo levende, en gezielt.
De stadt verrijst, gelijck een weerelt, uit het weilant,
Doorvloeit van aderen, bezaeit met meenigh eilant,
Met steene bruggen, boogh, by boogh, aen een gehecht.
Noch swijgh ick van den stoel, gewijt aen 't Waterrecht.
De zeegen van den bouw der Zeevaert is gebleecken,
Nu Amsterdam braveert, dus heerlijck uitgestreecken,
| |
| |
En haere bolwercken en wallen heft om hoogh.
Die, storm op storm getroost, uit een heel ander oogh
Op hunnen vyant zien; terwijl 't geluck, ons gunstigh,
De stadt door Haimenssterckt, zoo heerlijck als wiskunstigh.
Maer deze uitspanning dient het wyfeest tot een kruis,
Dies keer ick naer de pracht van 't steigerend Stehuis.
De gevel voert in top Voorzichtigheit, en Vrede.
Rechtvaerdigheit bekleet, ter slincke hant, haer stede,
Regeert met haeren staf, en weeght een ieders Recht,
Gelijck en ongelijck, door 's weeghschaels tong beslecht.
De westerzon verzinckt ontrent de westkim zachter,
Om zich te spiegelen in 's gevels prael van achter,
Daer deze hooftstadt draeght den hoedt van Godt Merkuur,
Den graetboog en kompas en kaertboeck kaert en stuur
Kanaster bael en kas ziet slingren voor haer voeten,
Als schatten, die door winst als 's koopmans zorgh verzoeten.
Vier weerelden, en elck uit een verscheide lucht
Genaecken de Godin, en offren hare vrucht,
Uit rechte eerbiedigheit. het goutrijck Amerijcke,
't Wydtheerschende Asia, het leeuwenvoênde Afrijcke,
Het burgerlijck Europe ontvouwen door dien schat
En gaven haere gunst, gedraegen deze Stadt,
Die alle kusten kent, en omzeilt, en bewandelt,
Met geele en zwarten Moor, en alle uitheemschen handelt,
Van daer het gouden hooft des morgens straelt, en praelt,
Of 's avonts in den schoot van Thetis nederdaelt,
Of 's middaegs blaeckt, of 's nachts, by't grimmen van de Beeren,
Geen ys ontdojen kan, noch sneeuw en sneeujaght deeren.
Dus schijnt de weerelt heel om Amsterdam gebouwt,
Gelyck menze, op haer' troon gezeten, hier aenschouwt.
Drie beelden staen in top. de Sterckheit, grof van leden,
Zich aen den pyler hout. de breidel is de Reden
Met reden toegeleght, en Atlas onderschraeght
Op zyne schouders fors den hemel, dien hy draeght,
Waer in al d' aerdtkloot hangt, gedeelt aen aerde en baren,
Om wien de zeeman durf naer alle kusten vaeren,
Op 't wijzen van 't kompas, en 't schieten van den boogh,
Die 't wackerste vernuft van Tisis noit bedroog.
| |
| |
Toen Romulus begon zijn nieuwe stadt te bouwen,
Met kracht, op Palatyn, uit louter rots gehouwen,
Omtrent den Tyberstroom, en met een smalle gracht
Omtrocken voor gevaer; had iemant oit gedacht
Dat deze stadt al d' aerde en zee zouw wetten stellen,
Zoo menigh aertsgewelt en Rijck ter nedervellen,
Gelijck een Keizerin der weerelt, die het zwaert
Uit 's hemels troon ontfing, en niemants wrevel spaert?
Toen Kennemaers, van outs, om 'sGraven moort te wreecken
In Gysbrechts houten muur den peckstock quamen steecken,
Zoo meenigh rieten dack begraven in zyne asch,
Wel tweewerf achtereen: had iemant op dit pas
Gelooft dat zulck een nest, nu andermael begraven,
Verryzen zoude, om noch behantvest van 's lants Graven,
Ten toon te staen, zoo trots, gelijck een lantspylaer,
En uitstaen zoo veel noot en lant-en-zeegevaer?
Toen Amsterdam herbouwt, omgort met steene muuren
En toornen half gebrant, zoo bitter moest bezuuren
Den honger van het los verreuckeloosde vier;
Had iemant wel gedroomt dat deze in 't lest dus fier
Haer kroon verheffen zou, na 'et entloos ooreloogen,
Met zulck een heerlijck dack en overwelfde boogen?
Gelijck dit Raethuis nu geen Kapitoolen wijckt,
Dat, als een schim den mensch, het out Stehuis gelijckt,
En, onder 't branden van het oude, quam te wassen
Uit ydel puin, en roock, en smoock, en stof, en assen;
Gelijck de Fenix wort herboren uit de vlam,
En 't vaderlijcke lyck: dies roept nu Amsterdam:
Laet Nijt, gevalt haer dit, zich by mijn koolen warmen;
Hier staet het spreeckwoort vast, dat branden niet verarmen
Het afgebrande huis: gelijck nu menighwerf
De brant tot viermael toe verheerlijckte mijn erf,
En stadt, en Stedehuis, waer by men klaer kan mercken
Hoe 't lot behaegen neemt door strijdigheên te wercken,
Te zeegnen, onder schijn van vloeck elende en ramp.
Zoo blinckt de zon op 't schoonst, die aenbreeckt uit den damp.
Zoo lant de vloot, na storm, geluckighst in de haven.
De scha van haverye en packen te begraven,
| |
| |
In 't onweer, wort met vreught door overwinst geboet,
En zet het rijck kantoor op eenen vaster voet.
't Gerief van binnen eischt dat wy de bouwkunst loven,
Op haeren ondergront. hier valt de dagh van boven,
Door twee vierkanten, doch langworpigh, om het licht
Te scheppen uit de lucht, van binnen, voor't gezicht,
Ten dienste van de breede en diepe galerijen,
En alle duisternis inwendigh te vermijen.
Hier slaept het donderhol, de koker van 't metael,
Het welck in arbeit gaet, bevrucht van yzer, stael,
Salpeter, blixem, vier, gereet gewelt te baeren
Ten schrick van vyanden, en 's landts geweldenaeren.
De Noortsche kercker duickt in droeve schemering,
Noch dieper voor den hals, gedoemt ten stroppe, of kling.
De gyzelkamers, die het Noorder licht ontfangen,
Zijn min met schaduwen en schemering behangen.
De folterkamer met vertrecken is voorzien,
Op datze het gerecht naer zijnen eisch bedien'.
Hier herberght de cippier, gelijck rontom gegooten,
Terwijl hy kerckers spijst, en toeziet op hun sloten.
De Pander woont in 't weste: en 't zuiden, diep en langk,
Ontfangt geheel Peru, op zyne wisselbanck,
En lichts genoegh van straet, bescheenen klaer en helder.
Hier slaept een zilvermijn, in Kresus zilverkelder.
Men toetst hier zilver, gout, gemunt, en ongemunt.
De Wisselheer vooraen den koopman toegang gunt;
d' Ontfanger, achter hem, ontfangt de ronde schyven,
Of keertze weder uit, om ieder te geryven.
De wisselschrijver hout de boecken, dicht hier by,
Bekleet den Wisselheer, en hangt aen 's meesters zy.
De laege rechtbanck volght, en dan, van wederzijen
De Vierschaer, waeckt de Wacht, het oogh der burgeryen,
Als Argus overal, op 't Raethuis, en den Dam.
De Vierschaer, als de mont van 't heilig scherprecht, nam
In 't midden haeren stoel, om den ter doot verwezen
Zijn vonnis, voor de straf, rechtvaerdigh voor te lezen:
En wie de Vierschaer ziet, en let op haeren stant,
Gelooft dat Ctesifon met zijn vernuft de hant
| |
| |
Den kloecken bouwheer boodt, om deze t' ordineeren:
Want wie de bouwkunst zoeckt, hier eeuwigh uit zal leeren.
Nu roept de bovengront my boven naer de prael
Van 't heerelijck gewelf, de groote burgerzael.
Wat vloer betreet men hier! wat wil ons nu gemoeten!
Hier wort de hemelkloot en aerdtkloot met de voeten
Getreeden, en men ziet hier aerde, en Oceaen,
Twee weerelden, gevloert: de starren, zon, en maen,
De twalef tekens me, waer door de zon haer ronden
Voltreckt, van jaer tot jaer, gehoorzaemen de vonden
Van 's bouwers schrandren geest, en straelen, nimmer moe,
Den burger, van beneên, met haere glanssen toe.
Wat schept mijn hart al lucht en zon, van wederzyen!
Hoe weide ick in 't vierkant, door d' ope galerijen,
Waer langs men, stap op stap, naer ieder Amptheer gaet,
Die hier zijn ampt bekleet, en burgerlijcken Staet!
De groote zael des volcks is net in 't hart begreepen,
Om van het Oosten 't oogh te houden op den Schepen,
Die zich in 't Westen zet, en daer elcks Recht bewaert,
De pleitbezorger en 's Rechts voorspraeck zyn vergaêrt,
Van vore, aen elcke zyde, om op hun pleit te letten,
De keuren, 't Roomsche Recht, en Keizerlijcke wetten.
De Rekenkamer houdt hier by haer schryfkantoor,
Ontfangt het gelt, en sluit het slot van 't rijck trezoor.
De troostelooze boel zucht midden in het Noorden,
Terwijl de schultheer zich niet paejen laet met woorden.
Zyn oosterbuurzael zet de zeescha net betaelt,
Beslecht verzeker twist, zoo lang Fortuin verdwaelt,
En haeren koopheer solt, op wilde en woeste baren,
Door storm, en rovery, en brant, en zeegevaeren.
Het noortoost pauweljoen de Weezemeesters deckt,
En 't zuidwest het trezoor voor al het lant verstreckt.
Geheimnisschryvers staen ten dienst van volck en Heeren,
Daer boecken en papier de kamer dicht stoffeeren,
In 't midden naer de straet, van waer de middagh straelt.
In 't zuidoost pauweljoen wort aen de stadt betaelt
De rent, of burgerschap, of huishuur, lang verstreecken.
Hier komen amptenaers en ambachtmeesters spreecken
| |
| |
Om amptloon, en verschot, by Aemstels trezorier,
En zijne rijcke kas betaelt den soldenier,
De groote raetzael, en de zesendartigh Raeden,
Aen 's vierschaers slincke zijde, als burgerpylers, laeden
Den last van stadt en lant op hunnen stercken neck.
De Burgermeesters zael bekleet, met zyn vertreck,
De vierschaer van om hoogh. de borst der hooge puien
Steeckt midden uit, en melt 's Wethouders wil, op 't luien
Der schelle torenklock, door 's Heerenschryvers mont,
En wat de Heer, tot heil des volcks, geraeden vont.
Van hier wert, op 't gejuich der aengedronge stede
En alle de gemeent, den zeevaertnutten vrede,
Gesloten tusschen Brit en Batavier, gehoort,
En 't volck verkuntschapt hoe nu d' yzere oorloghspoort
Ter zee gesloten was, en zoo veel kopre monden
Van 't gruzaem zeegedroght, die schip op schip verslonden.
Men zagh de steigeringe en masten gantsch in 't groen,
En 't onvolbouwt stehuis met loofwerck en festoen
Behangen in triomf, met hangende prieelen.
De Dam ontvouwt hierop de pracht der schouwtooneelen.
De waterzege steeckt haer vreugdevieren aen,
Die geven schooner glans, by d' uitgebluschte maen.
De Vredefaem schept lucht op allerhande tongen,
E zet de havens op, die teffens opensprongen,
Als deuren uit haer slot. wat zeilvlugh is en ree
Licht ancker voor den wint, en kiest de vrye zee.
De tweede staedje om hoogh (gewyt voor 't bloedigh outer
Van vader Mars Bellone en 't streng geslacht, dat stouter
In 't harnas, op de trom en 't vliegen van de vaen,
Gereet is naer den slagh, als naer zijn feest, te gaen,)
Bewaert in haer gewelf, noch trotser dan Venedigh,
De wapens, en 't geweer, dat, spits, en scherp, en snedigh,
En swanger, op zijn tijt, van Plutoos kruit en loot,
De grootste schoonheit ziet in 't grimmen van de doot;
Indien de noot vereischt te strijden op de vesten;
Of buiten, voor de poorte, ons dijcken vet te mesten,
Met heiloos bloet, en mergh; of, op den Aemstelstroom,
En 't Y, den vyant kort te houden by den toom;
| |
| |
Of ergens op de grens voor 't Vaderlant te waecken;
Of op een vlacke hey, daer d' elementen kraecken,
In pulverroock, en smoock, en stof, en vlamme, en vier,
Te haelen uit den slagh, een' lof krans van laurier,
En zegenrij cken roof; na 's vyants nederlaegen,
Gespreit langs 't open velt, verwonnen, en verslaegen,
Wie lust heeft toe te treên in 't ridderlijck gespan,
Hier schaft men wapentuigh, om vijftigh duizent man
Te wapenen, van teen ten tanden toe, met helmen,
En rustingen, ten schrick van eervergete schelmen,
Tot voorstant van de ruste en vryheit der gemeent,
Haer hantvest, goet, en bloet, en al wat Godt verleent,
Tot 's levens onderhoudt, om maetig te gebruicken,
Daerze in de schaduwen der Burgervadren duicken.
Nu 't ovrigh beeltcieraet van binnen aengemerckt,
De Vierschaer eerst om laegh, die, naer den eisch beperckt,
Den rechterstoel bekleet met driederhande stoffen
Van oordeelen, met kunst, als op het hooft, getroffen.
De wyze Salomon, in 't midden, scheit, niet blint,
Het duistere geschil om 't levendige kint,
En weet den boezem van Natuur dus uit te putten,
Dat hy zijn oordeel bouwt op onverwrickbre stutten;
Naerdien hy klaer, door 't bloote en schitterende zwaert,
Het waere moeders hart en 's valsche moeders aert
Zoo levendigh ontdeckt, dat geene haer gepeinzen
Voor zyn doorzichtigh oogh kan decken, noch ontveinzen.
Ter rechte zyde laet Seleucus zelf het licht
Uitblusschen in zijn ooge, om 't halleve gezicht
Van zijn' beklaeghden zoon te spaeren, te verschoonen,
En onbesproken zich oprecht in 't Recht te toonen.
De straffe Brutus houdt gestreng de slincke hant,
Eischt halsrecht van zyn zoons, in heimelijck verstant
Getreden met Tarquijn, om Rome te verraeden:
En schoon de volgende eeuw dit vonnis magh versmaeden,
Als al te scherp en wreet voor 't vaderlijck gemoedt;
Hy draeght, ten dienst des Staets, geen kennis van zyn bloedt.
Godts oordeel, boven 't hooft der Rechteren t'aenschouwen,
Verschrickt 's verwezens geest, verquickt zyn flaeu betrouwen,
| |
| |
Naerdien genade en straf hem noodight, en ontstelt,
Daer 't hemelsche penseel het jongste vonnis velt.
De Vierschaer, daerze zit ten oordeele opgetoogen,
Twee zuivre beelden ziet verschijnen voor haere oogen,
'tRechtvaerdige Gerecht, met een Voorzichtigheit:
Want alle Vierschaer doolt, die dit paer zustren scheit.
Acht marmerbeelden, daer men d' Ouden op magh nooden,
De zeven Godtheên, en de Moeder van de Goden,
Vrouw Cybele, om de kunst, van 's beeldehouwers hant,
Naer 't leven, en vol ziels, tot bouwcieraet geplant
Om hoogh, in d' enden van de lange gaeleryen,
Verdienen dat Athene en Rome hun benyen.
Fortuin wou Amsterdam in 't bouwen gunstigh zijn,
Toen zy, ter goeder tijt, hier Fidias Quellijn,
Van 't Schelt aen d' oevers van den Aemstel, nederzette,
Op dat hy zijn vernuft op ons cieraeden wette;
Toen Koningin Christine, in 't bloejenst van haer tijt,
Hem, als een perle, had haer kroone toegewijt,
En noo dien helt ontsloegh, ten dienst der bontgenooten.
De Tyber had voor hem de hooge school ontslooten.
Hy staet voor Angeloos noch geen aelout vernuft,
In zijn beelthouwery of tekenkunst, verbluft.
Eischt iemant van dien lof een blijck, en kenbaer teken,
Men vraege elck meesterstuck: de stomme zullen spreecken,
En pleiten voor den man, die zulck een kunst en schat,
Als Aertsbeelthouwer van de zegenrijckste stadt,
Besteede aen 't Kapitool der Amsterdamsche Heeren,
Die hun Stadthuis met kunst, gelijck met schat, stoffeeren;
Dus most de Schilderkunst de Beeldehouwery,
Verzelschappen, als twee gezusters, zy aen zy.
De Schilderkunst zocht stof by Grooten, niet by kleinen,
Uit Godts gewyde blaên, en d' outheit der Romeinen,
Bemaelde gaelery, schoorsteenen, boogh by boogh,
Naer eisch van ieders ampt, beneden, en om hoogh.
Men ziet 'er Burgerhart, het hooft der Batavieren,
Bestrijden d' adelaers, en Cezers krijgsbanieren,
Tot voorstant van zyn Recht, met opgeheve kling.
Men ziet 'er den triomf, en handel onderling.
| |
| |
De Tyber leert de maght des Rijns beneden kennen,
Omhelst dien bontgenoot, waerop de Faem haer pennen
Ontvouwt met eenen klanck, daer 't aerdrijck van gewaeght;
Terwyl de Batavier geen juck van Rome draeght,
Maer op de vryheit praelt, verworven door zijn wapen.
Aldus eert Tacitus dit bloet, ter deught geschapen.
Plutarch en Livius verleenen geest en gunst,
In hun historien, de rijcke tekenkunst,
Op 't Raethuis, overkleet met Roomschen, en met Griecken,
Der Burgermeestren deught, zoo lieffelijck te riecken,
Door hun trouwhartigheit, die Rome 't hooft ophout,
(Daer dreigement noch doot, noch eigebaet, noch gout
Deze ackermans beweeght in hunnen plicht te wancken,
Waer voor de Stadt dat bloet niet ophoudt te bedancken,)
Behoudt haer verwe noch. Lykurgus zonder vrees,
Beschermt het wettigh Recht der Koningklijcke wees.
Hier spreeckt de Poëzy, die stom is, alle spraecken.
Medea wapent zelf den vlieshelt tegens draecken,
En doodelijck venyn. Kalipso berght, uit noot
Van schipbreuck, noch den Grieck in haren zachten schoot:
En om in 't heilighdom der letteren te treden;
Men ziet'er Josefs maght geviert, en aengebeden,
Daer hy Egypten stut, gelijck een Konings stijl,
Den hongerigen buick verzadight aen den Nijl,
Met voorraet van gewas, en opgeleide graenen,
In eenen dorren tijt, bedaut van ieders tranen.
Men ziet hoe Amrams huis, tot weering van gewelt,
Den volcke een wyze wet en vroome rechters stelt;
Hoe Salomon geknielt, na 'et bouwen van Godts drempel;
De wijsheit bidt van Godt, in Godts gewyden tempel;
Hoe Moses elders met de wet ten berge afdaelt;
En elders hoe men Gode en Cezar tol betaelt,
Door last van 't eeuwigh Woort, zoo lang in kracht gebleven;
Terwijl het elck beveelt zijn schuldigh recht te geven.
Wat noch te maelen staet, zal blijcken, als 't penseel
De jongste streeck voltreckt, op ons stehuispanneel.
De beeldehouwery zou zich met recht beklaegen,
Indien ick hem vergat, die, op den zegewagen
| |
| |
Gezeten, triomfeert, na dat hy stadt en wal
Beschutte voor den arm en 't zwaert van Hannibal,
Door 's helts beleit misleit, en schrander opgehouden;
Toen al het morrend volck den heirtoght toe betrouden,
Den grootsten Fabius, belaste, zonder schult.
Zoo redde een man den Staet door wijsheit, en gedult.
Toen Stalpaert my de kunst aldus liet zien, en hooren,
Op 't Raethuis, steegh mijn lust, daer Sint Katrijnes toren,
Wanneer hy dien volbouwt, in zijnen volle krits,
Noch hooger dan de Dom van Uitrecht, met zijn spits
Die lucht niet raecken zal, waerin mijn geest ging weiden.
In Beelde-en-schilderkunst verruckt, en afgescheiden,
Verwondert dat het brein des menschen zulck een schat
Van beitel en penseel beknopt te zamen vat,
En onder 't eenigh dack, een ieder op zijne orden.
Wie nu bouwmeester, of een schildergeest wil worden,
Of Fidias in kunst en beeldehouwery,
Die zal, uit gantsch Euroop, zich spoeden naer het Y,
En onze trotzen Dam, met penne, en verwe, en koole,
Om in dit nieuw Stadthuis, als in de hooghste schoole
Van Pallas, uit het brein van Jupiter geteelt,
Te tekenen al wat de leerlust hem beveelt
t' Ontworpen op papier, en perckement, en doecken.
Zoo ging de Grieck van outs de kunst te Memfis zoecken,
De Roomsche jeught t' Athene, en elck by dien Romain.
Nu toont u Amsterdam, beknopt by een, in 't klein,
Wat Memfis wat Athene en Rome t' zamenhaelden;
Toen deze, als eigenaers, met al hun leengoet praelden.
En zwoeren, elck om 't zwartst, met onbeschaemden mont,
Dat dit geen leenkunst was, maer ieders eigen vont,
Inzonderheit de Grieck, al kan hy niet ontschreuwen
Dat d' eerste kunstbron vloeide uit d' ader der Chaldeeuwen.
Maer naeugezetheit schijnt zich, om de prael en pracht
En 't ruim begryp des bouws, te belgen, met dees klaght:
Waer is de zuinige aert van onzen Aemsterlander
Gebleven? anders gingt by d' ouden, toen Evander
Eneas, den Trojaen, zoo gastvry, zijn gemack
Hiet neemen in zijn hof, en onder 't schamel dack,
| |
| |
Dat Herkles, met zyn knods en leeuwenhuidt behangen,
Wel eer geherberght had, gewelkomt en ontvangen.
De gast van Troje ziet het hart aen van dien Heer.
Hy vlydt zich op de huidt van een beerinne neêr.
De groote Koning slaept op eene stroje bulster;
Daer kunst noch overdaet steenhouwster noch vergulster
Van poorte of welfsel was, als namaels; daer yvoor
Noch toets noch marmer blonck. op dat bekrompen spoor
Zocht Rome in ackeren haer eerste Staetgenooten.
En hoe vergeet dees stadt, uit visscheren gesproten,
Zich zelve aen zulck een pracht, by d' ouden ongewent!
Geluckigh is de Staet, die zijnen oirsprong kent,
De middelmaet bewaert, en omziet onder 't stuuren.
Het wanckelbaer geluck kan zelden steen verduuren.
Gelijck de tempels staen den Godtsdienst toegewyt,
Die 's hemels eer bewaert, van 's afgronts spoock benyt,
Zoo past het ons den Staet van 't burgerlijck regeeren,
En 't recht, dat heiligh is, en 's Rechts gestoeltet' eeren,
Naerdien hun achtbaerheit eerbiedigheit vereischt,
En 't oogh dit ziet in dwang, zoo wijt ons Zeevaert reist.
Zijn 's volcks regeerders hier ons mombers, anderde ouders,
Zijn stadts Wethouders zelfs Godts stoel-en-stedehouders;
Wie weigert hun een huis, gelijck hun waerde voeght,
Een onbekrompenheit, waer aen 't gebruick genoeght,
De burger, en de Heer, en zoo veele amptenaeren,
Al slaven der gemeente, en wit van gryze hairen,
Geploeght met rimpelen in 't voorhooft, door den last
Der koop-en-zeestadt, vol uitheemschen, en vermast
Van dit zwaermoedigh pack, door Atlas t' onderschraegen,
Die hier op zynen hals den weereltkloot moet draegen?
Wie gunt elck ampt geen plaets, en voeghelijck besteck,
En elcke kamer niet een eerlijck amptvertreck?
Hoe zat de heerschappy zoo jammerlijck bekrompen,
In luchten, die benaeut der zinnen sne verstompen,
Den dienaer volcke en Heer, hunn' dienst en plicht verbiên;
Beluistert al te scherp, of al te naeuw bezien;
Gesteurt door pleitkrackeel, gesmoort in hun papieren:
Verkort aen kist, en kas, en laden; zonder vieren,
| |
| |
En haertsteên, koudt van vorst, of van het vier gezengt;
De kamers en het volck, verdrongen en gemengt,
En onderling verwert. de kerckers, naeuwe holen,
Vol slijm en vochtigheit, die vuile stanckgioolen
Vergiftighden terstont, verstickten, als een pest,
Het lichaem, dat gezont beklemt wert in dit nest.
Het hair viel uit, als of de wortel was vergeven.
De dootkist berght een lijck, een lichaem zonder leven:
Dees dootkist zinckt te vroegh den levende in zyn graf.
Eer 't vonnis leght gevelt, en d' overwoge straf
In 't recht gesloten is. om 't out stadthuis te noemen
By zynen rechten naem, en zonder te verbloemen
Die rotte vuiligheit van 't af breck. Och, wat was 't?
Een yslijck rottenest, zich zelf een overlast.
De schryver en de klerck verschrickten voor de dieren,
Wanneerze menighmael de boecken en papieren
By avont knaeghden, of, niet zonder meer gevaers
Van brant, al brandende het einde van de kaers,
En lecker op dat aes, in hun deurboorde kloven
Versleepten, zonder schroom, naer onder, en naer boven:
Want een bouwvalligheit, van zijn geval gestiert,
Verstreckt de legerplaets voor gruwzaem ongediert,
En nachtgebroet: en quam het manck gebou te storten,
Al teffens, och wien zou, wien zou die val verkorten
Alleen met eenen slagh? wien anders dan de Stadt,
De gansche Stadt, en 't volck? geene eeuw, geen aenwas had
Dien zwaeren val geboet, die schade kunnen keeren,
Daer boecken, brieven, schat, en volck, en burgerheeren,
Als teffens in een graf begraven, en vergaen,
Den lastermont ten schimp rechtvaerdigh zouden staen,
Om d' onvoorzichtigheit, en vreckheit, en het sloffen
Van toe te zien, eer ramp hun hoofden had getroffen.
En waerom stoot men zich aen pyler, en gewelf,
Bevrijt voor vier, en vlam? de brant van 't Raethuis zelf
Ontschuldight dit: want vonck en vlam en vier vint vatten
Aen balck, en zoldering, stelt boecken, brieven, schatten,
Ter noot, en by geluck geborgen uit den brant,
In 't uiterste gevaer. de hooghte ciert den stant,
| |
| |
Is niet alleen in 't oogh ontzaghbaer, aengenaemer,
Maer weert oock vochtigheit, om voor een wapenkamer
Te dienen, in den noot: want of men gout vergaêrt,
Het gout is, zonder stael en yzer, slecht bewaert,
En een gereede roof voor wettelooze snootheit.
Geen Wyze kan zich dan verstooren om de grootheit
Van 't overwelft gebouw, daer 't noodigh eerlijck nut
De Stadt en burgery en welvaert onderstut.
Men moet den wijzen raedt des Aemstels meer betrouwen.
Wie wetten hanthaeft, kent zijn wet en maet in 't bouwen,
En houdt zich aen de schets, niet wuft, en onbedacht.
Geen rype raet mistrouwt zijn voorgewoge kracht.
Latinus Raethuis, daer Eneas aen quam vaeren,
Verhief zich, als een kerck, op hondert hooftpylaren,
In 't hooghste van de stadt, aen 's tybers ouden stroom,
En stont rontom in bosch, en schaduwen, om schroom
Om ootmoet en ontzagh, in't harte des aenschouwers,
Te wecken, als het wit des overkloecken bouwers.
Hier wert het hoogh gezagh in zijne kracht gezet,
Gewettight by den Raet der Vadren, en de Wet.
Men zagh den voorzaet hier uit cedren hout gesneden,
Saturnus, wit en grijs, en Janus, stram van leden,
Met dubble troniën, bewaeckten het poortael.
Bellone en vader Mars de groote wapenzael,
In 't ronde gestoffeert, langs wanden, en aen posten,
Met zegenrijcken roof, en wapenen, op kosten
Van burgerbloet gehaelt, tot heil van 't vaderlant,
Op al wat voor de vuist met boos heit innespant,
Tot afbreuck van den Staet der moedige Latynen,
By wie de Bataviers in 't ende onzaghbaer schynen.
Het burgerlijck gebiet, zoo schuw van tiranny,
En slaende op onzen aert, hier oock, naer zyn waerdy,
Zijn' stoel verheven heeft, daer Gysbrechts Burgerheeren,
Al op den hoogen burgh der Vryheit, nu regeeren,
En leiden de gemeent met eenen zachten toom.
De Stadt, op hun gezagh, zal, als een cederboom,
Voltrecken haere Kroon, enaltijt hooger wassen.
Zy zal op haer kleenoot, de gulde Vryheit, passen,
| |
| |
Het wit, waerom zy 't zwaert getroost op zyde bondt,
En schier een bloedige eeuw in 't vier des oorloghs stont.
Wie deze grieft, met een de zegels van haer brieven,
Die zal haerkroon, haer oogh, haer hart en hartaêr grieven:
Want zy naeryverigh geen vleck lijt in haer kleet,
Geen schipbreuck zwaerder acht dan 't schenden van haer' eedt
En eer, hoe reuckeloos hier andren mede speelen,
Die min in 't erf van deught, en meer in 't ydel deelen:
Waerom de hemel oock, in 't schocken van al 't lant.
Haer'Staet gehanthaeft heeft, en in een' vaster stant,
Ten schimp van zoo veel nijts erghlistigheên en laegen,
Verzekert, en gelijck op zyne hant gedraegen.
De bondtgenooten en 's lants vyanden, die 't zien,
Na d' overdrift van mist en misverstanden, biên
Haer burgren alle gunst, en haeten, die haer haeten.
Zy eerenze, als pylaer van Zeven vrye Staeten,
En schatkist van den Staet, die zich verbonden houdt
Door eendraght, maghtiger dan stael, en Indisch gout.
Aldus is Rome in top van 't hooftgebiet geklommen,
Van waerze wetten gaf aen Rijcken, Vorstendommen,
En heerschappyen, van den Ganges, met haer roe,
Tot, achter groot Britanje, aen 't eilant Thule toe,
En van de zuider Kreeft aen d' oversneeude vlieten,
Daer d' Ister zyne kruick in Pontus uit komt gieten.
Geheel Europe viel haer' ruimen geest te kleen.
Zy smolt drie weerelden tot eenen klomp in een,
En zette zich in top des aerdtkloots, als een wonder.
Wat voor haer lagh in stof, zagh dees Godin, van onder,
Met ootmoet en ontzagh en vreeze eerbiedigh aen,
Als 't grootste dat oit wiert bescheenen van de maen,
Die wisselbaer haer licht dan ebben zagh, dan vloeien;
Terwijl de Staet van Rome en 't Roomsch gebiet bleef groeien,
Dies Cezars loftrompet haer noemt, gelijckze praelt,
Het eeuwigh hooftgezagh, van tijt noch grens bepaelt.
De Burgermeester weet den breidel hier te vieren,
En aen te haelen; weet alle ampten te bestieren
In orde, en kan nu zacht dan weder strenger gaen,
Naer eisch van elcks natuur en Staet; niets onberaên.
| |
| |
Verhaesten; wrevelen, die hooge en laegen hoonen,
Betemmen; misverstant verbloemen, en verschoonen,
De lasten minderen, zoo veel de Staet dit lijdt,
Eer 's koopmans koopkans keere, en winste en welvaert slijt'.
Uitheemschen gunt hy plaets, en welkomtze uit ontfarmen.
Hy zorgt doorgaends met lust voor Godts nootdruftige armen.
't Geweten, min of meer door onverstant verruckt,
Beschut hy. niemant wort in zijn gemoet gedruckt,
Noch in zijn billijck Recht verkort, of opgehouden.
Getrouwheit aen 't Gemeen wort rijckelijck vergouden.
De deughden draven hoogh, op 't voortreên van den Heer.
De boosheit smilt allengs. geen gout gaet boven eer.
De kunsten winnen velt. de nutte wetenschappen
Geraecken op den troon. geene averechtze stappen
Misleiden nu de kiel in 't zogh van snooden buit.
Men koestert pais en vre, tot daer de zeevaert stuit,
Houdt jeder een ten vrient, en acht de baetzucht schande,
Dus bloeit d' olijftack bly te water, en te lande.
De Zeven volcken, alle uit eenen Duitschen stam,
Bekennen dat hun hiel, van Godt en Amsterdam,
Gelijck een morgendau en zegen, neêrkomt vallen.
Zy eeren nu, om strijdt, de Wijsheit, daer dees wallen
Op wassen, in hun ronde, en stercken 's lants gezagh.
Zy wenschen datze noit van 't Raethuis scheiden magh,
Maer kroonen dezen bouw, door titelen en naemen
Van Heeren, die hunn' stoel en kussen niet beschaemen.
UIT
|
|
Auteursrechtvrij