Jong Dietschland. Jaargang 14

[p. 208]

De stam

Het was nu alleen en gestadig een lange weeklacht van doodgaan en sterven die over de bloote wintervelden voer.

De landouwen lagen zonder eenig groen onbermhertig als met assche bestrooid; de boomtronken, ineengekrompen van danige schaamte om hunne leelijke knoestige naaktheid, stonden te rutteltakken in de bibberlucht. Op de boerenhoven geen enkel bewogen bedrijf; ze doezeldroomden onder hun roestige panpenkappen en grijze strooidaken en de grauwe graanmijten, dwaas gebuikt en pin-pronkerig gedekt, wezen alleen op verdorden wasdom en 't einden gegroeide weelde.

Het was ook maar altijd van ‘'t laatste’ dat de geburen van boer Verwendels gewaagden. Hij was de grootste boer van den parochiekant; de weerhaan op zijn hooge schuur overkraaide de gansche wijk en zijn bouwland en vetmeerschen strekten verre rondom zijne doening. Heel zijn leven was een gejaagd zwoegen geweest; van in 't morgenrood tot in d'avondschemering spoedde zijn struische lijf over den kouter achter de ploeg in den uitkomen; dan wijd zwaaiend met krachtigen ruk de blinkende zeis door de malsch-groene klaver; onverbiddelijk neerslaand de rijp-gebogen halmen in den dansenden zonnelaai of rooiend uit den mullen grond op de dampende stukken der goudgele aardappels ten najaar.

Zoo had hij gewerkt van toen ‘zijn kop nog te dik was en zijn schouders te smal’ lijk zijn vader zei; dan als hij getrouwd en op zijn eigen gegaan was, in dep beginne beneffens zijn knechten en meiden, daarna met zijn zonen en dochters, altijd eerst op en laatst af. Vermoeienis of rustbehoefte had zijn ijzeren lichaam nooit gevoeld, en die in hun bedde bleven, die hadden te vele gezopen of 't was uit trunterij om van 't werk af te zijn.

[p. 209]

Hij was anders een best-brave wan; bij bewees met gul hartigheid aan iedereen dienst; hij was de eerste hulp als er ievers wat scheelde met een koe of een rund, reed het land om van de kruiwagen-boeren en gaf wijzen raad over vlaschaards en beetzaad.

Hij was nu van Sint-Pieter zes en zeventig jaar geworden en had bij zijn weten nog geen dag verlet.

't Doet wel; 't was nu van den oogst juist acht jaar geleden. Al binden op een korenveld had hij met zijn duim in een distel gepakt; 't deed geweldig zeer; en 't was beginnen zwellen en zweren en rood zien en dan wit: de vijte; hij had er eerst mee gegaan en gestaan; wroetelend met zijn eene hand, aan den alam en in de stallen; de deuren en karre geverfd waarbij hij dan weer zonder bedenken zijne kwade hand gebruikte en met 't vlijmende pijn tegen een voorwerp stootte; geplaasterd en gepapt met kouskenskruid en leliebladeren en wittebroodsbrei, met schrepelingen van eenjarige vlierscheuten, tot hij eindelijk op een vroegen morgen het niet meer houden kon en bij den dokter liep. Die had er zoo met een vliem een kruis ingegeven; ‘dat kwam aan hoor’; maar God zij gedankt, 't beentje was na twee dagen uitgezworen, en na een paar weken nog was 't volkomen genezen; alleen zijn duim was wat korter, doch dat was 't minste; maar wat hij toen had afgebeten en heete tranen geschreid en gesakkerd op die verdomde distel die 't hem had aangedaan dat hij niet en kon en al het wachtende werk overschouwde of de onafzienbaarheid der rijpe zomervelden.

Anders had hij nog nooit een dokter aan zijn vel gehad. Maar zie; met de Lichtemis was dat begonnen. In den winter hadden ze den notelaar uitgedaan, den grooten wijdgekroonden en breedvâmenden notelaar die op den voorhof stond, een prachtigen boom, zoo oud als hij zelf en even kloek; maar zijn takken reikten zoo verre tot over het dak van den paardenstal en als 't waaide uit den Westen peuterden zijn vingers de pannen los, en zijn kille schaduw schaadde zoo diep in den moestuin; hij stond op den rug, en na lang gezeur en gezanik hadden ze hem geveld; maar wat was dat een verschrikkelijke ledigheid geweest nadien. Oh, ja toen met Lichtmis waren de zagers gekomen, want verkoopen wou Verwendels hem niet; 't kon altijd te pas komen, en de heerlijke zware stam moest

[p. 210]

op de ‘peerden’; en dan had hij 't gewaar geworden, een nijpende pijn, zoo tusschen zijn hert en zijnen buik; bij 't geweldige poeren en heffen en trekken aan 't katrolzeel was het er in geschoten, en hij was 't niet meer kwijt geraakt.

Zijn eten begon min te smaken; hij zweette voor een niemendalle en vermagerde stillekens aan; dat had zoo geduurd heel den zaaitijd door, dan weer wat beter dan weer wat slechter, maar geen enkelen dag was hij nog zooals hij vroeger was geweest.

Met de kermis in den vroegzomer was zijn broeder uit de stad gekomen en die had hem aangeraden en hem ten slotte overpraat om hem bij den specialist te doen gaan. En op een goeien morgen was hij er heengereisd. Die mijnheer had hem zoo gezegd: ‘Ja, zie pachter, dat is nogal serieus, maar ge moogt geenen schrik hebben, met een klein operatieken is dat gedaan en zijt ge weer een van drijmaal zeven.

Schrik, Verwendels schrik; zijn wezen verroerde geen vim. Hij moest er eerst nog eens op denken en 't huis over spreken.

Maar zijn besluit stond al dadelijk zoo vijze-vast in zijn taaien kop als de notelaar op het voorhof had gestaan: ‘Zwijgen 't huis, het afbijten en liever alzoo den put in dan in zijn lijf te laten kerven.’

En zoo was 't ook werkelijk verloopen; hij was seffens de wreede leelijke stad ontvlucht, en had thuis aan moeder de vrouw en de kinderen met een glimlachend gezicht gezeid dat het niets te beteekenen had en het van zelf weer in zijn plooien kwam.

Aldus was hij den zomer doorgesukkeld; de wreede trage zekere kwaal altijd aan knagend aan zijn sterke gestel, sloopend venijnig die hooge trotsche veste van kracht en gezondheid. Nu eens lag hij moe en af langs den veldweg tegen een tronk geleund; dan weer kroop hij steelsgewijze in den hooitas waar hij dan uren lag te kronkelen van pijn; dan weer zag de een of andere hem van verre tegen schoftijd in een tarweveld bukken om er tegen den noenstond te komen uitgeslenterd.

En altijd aan had de wreede kwaal voortgewoekerd; hij kreeg een kleur lijk haverstrooi; zijn hemdsband fladderde om zijn peesnek; zijn huid spande over zijn kaaksbeenderen en er liepen haar-fijne blauwe kronkelbladertjes door; hij begon stil

[p. 211]

aan gebogen te gaan als of zijn lijf door een gedurige trekkracht op zijn navel geplooid werd.

En dat ging steeds maar door. Het werd nazomer en Bamis en wintertij en de gebaren staken de koppen bijeen en 't was er van: ‘Verwendels is kapot; hij zit in slechte schoenen; 't is een vogel voor de kat; hij krijgt nooit Kerstdag niet.’

Maar niemand die hem een woord daarover reppen dierf; ze lachten gemaakt vriendelijk als ze hem tegenkwamen en spraken van weer en wind en van zaaitijd en klaverdries. En hij ging over end weere met het doodelijk vergift innig onafscheidbaar gemengd in zijn heerlijk sterke levenssap.

Toen, daags na St-Elooi was 't gebeurd; ze hadden hem gevonden op den ‘Sparrewegel’, bleek als een lijk en stijf als een stok; en uit zijn mond lekte en over zijn hals slangde en vlekte open op den bevrozen grond een plasje zwart geklonterd bloed.

De muldersknecht had hem op een kortewagen naar huis gebracht.

De dorpsdokter was gekomen en had eerst geweldig verschoten bij den aanblik van dit afgeknaagde wezen; dan had hij wat gestameld en had eindelijk gesproken van mijnheer pastoor eens te laten komen dat men nooit wist wat er kon voorvallen.

Dan was Verwendels opgeschrokken recht in zijn bed; wijl nu in eens met een overweldigende klaarte de vreeselijke waarheid pal voor hem stond en hij bevroedde dat de laatste strijdkrachten met dat akelig zwart bloed verbeuzeld waren. En een stond schopte hij met alle macht de bange gedachten van hem af; ‘Neen, neen, daarvoor was nog tijd; hij zou zelf wel gaan als hij wat bijgekomen was.’

Verwendels was een goed christen; geen kwezelaar, neen dat niet; maar een doorbrave man die 't goed had gedaan, hard had gewerkt voor vrouw en kinders en zijn christelijke plichten stiptelijk had volbracht met vroom gemoed.

Als hij dan heel den namiddag in de stille wittigheid van de groote slaapkamer tusschen de blanke bedgordijnen alles had liggen overpeinzen en herpeinzen, en hij gevoeld had, daar, tastelijk gevoeld aan zijn hert dat het leven hem onmeedoogend vluchtte en hij 't niet achterhalen kon, had hij zelf om Mijnheer Pastoor gevraagd en met volle bewustheid en uiterst gelaten had hij de heilige Rechten ontvangen.

[p. 212]

Zoo lag hij daar nu drij dagen te kijken uit zijn bed door de ledigheid waar de boom had gestaan en wijd te staren over den hof naar don oneindigen stoet der grijze Decemberwolken.

De groote hoeve met de lage stallingroten en de ingedeukte daken lag stil te smoren in den mist; de stam van den notelaar lag onder de euzie uitgedikt, in planken gezaagd, boven elkander gestapeld met latjes er tusschen om te drogen.

Bij iedere ademhaling blies Verwendels meer leven uit dan hij inhaalde; hij gevoelde nu geene pijnen meer en was slaperig geworden en zijn sprake was belemmerd; zijn oogen stonden diep verglaasd onder de grijze stoppelwenkbrauwen, zijn ingevallen mond hing slap half open.

Van morgen was hij nochtans wat beter geweest; de groote stier moest geleverd worden en dat had hem nog aanbelangd; hij was overeind gaan zitten in zijn bed met drie, vier kussens achter zijn rug, en zijn jongens moesten met het pruisende bruine beest voor 't raam komen staan.

‘Hij zal toch geen zes honderd kilos wegen had hij plechtig gezegd, ze zullen mij wel gelijk geven; er is de laatste veertien dagen niet genoeg bijgekomen.

't Was nu na den middag, de stier was geleverd, hij woog maar vijf honderd vijf en tachtig, en boer Verwendels had even zelfvoldaan gemonkeld.

De deur der slaapkamer stond op een spleet met een prop er tusschen; moeder Verwendels had haren man den ganschen achternoen bespied; gedurig was ze op haar sokken voor de deur komen staan en telkens wierp zij een langen blik op het witte bed, en iederen keer werd het haar duidelijker als ze vaders uitgemergelde wezen aanzag: 't was 't einde, heel zeker en on wederroepelijk het einde.

‘Fons, zei ze, aan den oudsten zoon, in de stille keuken, me dunkt dat vader gaat sterven; ga, roep uw broeders en zusters en zeg dat ze dadelijk in huis komen.’

Een voor een waren ze komen aansloffen met roodbekreten oogen; de drij kloeke zonen en de twee struische dochters, hoog opgeschoten, rank van lijf en blozende van kracht vijf prachtige stammen uit den sterken stam.

Moeder Verwendels, krom geslaafd en gebukt onder den last van een hard leven vol kommer en zorgen, was voorgegaan in de groote kamer; achteraan kwamen geluideloos en

[p. 213]

met opgekropte snikken en ingehouden asem de kinderen op hun krakende teenen.

Als ze binnenkwamen, opende vader zijn doffe oogen, bewoog zijn blauwe lippen en een pijnlijke glimlach vertrok zijn wijde mondhoeken; maar spreken kon hij niet meer.

Onder den steeds krachtigeren drang van neergeduwde smert die gedurig opwelde naar hun keel, was het stille geween begonnen; eerst Lidia, dan Fons, dan Marie, dan allemaal zaten ze met hun hoofd in hun palmen; de een op den koffer, d'ander op een stoel, de oudste over 't voeteinde van 't bedde gebogen.

Moeder Verwendels, zij die de oudste was on versleten tot op den naad, was de moedigste van allen, zij liep over en weer, haalde de gewijde kaars en 't wijwaterpotje en den palmtak.

‘Komt, kinderen, zei ze, 't zal gedaan zijn met vader;’ en hare gescheurde stem beefde; ‘houdt zijne hand vast, we zullen de gebeden der stervenden lezen.’

Ze stak de waskaars aan, en Fons hield ze tusschen zijns vaders vingers.

Verwendels en roerde niet; zijn adem ging heel stillekens, maar amper zijn rooden hemdrok opheffende en somtijds ratelend in zijn mageren krop.

De kinderen waren nu bijgekomen en zaten op hun knieën voor 't bed, met hun handen al te gare op die van vader.

Moeder begon te lezen uit het bruin lederen boek:

‘Heer, ontferm u onzer.

Christus, ontferm u onzer.

Heer, ontferm u onzer.’

Haar schrepende stem ging met schokken en haar zwarte oogjes glinsterden met een traan achter de groote brilglazen.

‘Van alle gramschap,

Van de pijnen der helle,

Door uwe heerlijke verrijzenis’ - klonk het door de kamer - en al te zamen, de zoons en de dochters, antwoordden door hun tranen heen: ‘Verlos hem Heer. Verlos hem, Heer.’

Het keerseken spetterde opeens geheimzinnig en ze schrokken allen op.

Nog lag Verwendels onbeweeglijk stil, alleen het luider ruttelen in zijn kele zei dat hij leefde.

‘Reist, o chrnistene ziele, uit deze wereld in den naam van

[p. 214]

God den Vader die u geschapen heeft...’ 't en ging haast niet meer... de klanken schokten over haar lippen... en haar tonge werd stijf.

Het geween en gezucht was nu binst dit lange kruisgebed dat geen antwoorden vroeg, gestadig gestegen tot luide gesnik de heele kamer vervulde.

‘Wanneer dan uw ziel uit het lichaam zal gescheiden zijn, zoo ontmoete u de klaarblinkende schare der Engelen...

Gansch bevrijd moet gij wezen van den schrik der duisternissen, van het gekrijssel der vlammen en van de smerten en de tormenten...

Heer verlos de ziele van uwen dienaar gelijk gij Enoch en Elias van de gemeyne dood des werelds verlost hebt... Amen...’

Moeder Verwendels en kon niet meer, ze lei den bruinen gebedenboek op de tafel en kwam bij 't bedde gewaggeld; ze voelde met haar stramme vingers aan vaders voorhoofd en rilde bij 't raken van die klamme lauwte.

Het keersevlammeken kriepelde. Verwendels oogleden bewogen en de bollen draaiden weg; hij trok met een korten snok zijn linker knie op, wendde zijn hoofd naar zijn naastbestaanden, gaapte afschuwelijk wijd en liet een langen, langen zucht met een halfluiden keelklank.

Dan was 't gedaan... alles was stil... vader Verwendels was dood, dood, dood.

Als een ziedende vloed plots vrij van lange drukking, ontsprong nu de smart uit die omknelde boezems; gezucht en geween, snikken en huilen, jammerkreten en hulpgeroep sloegen nu door elkander.

De dochters lagen op 't lijk van hun vader gebogen en kusten zijn vochtig voorhoofd; Fons liep naar buiten en ging zitten weenen op de haverkiste in den peerdestal; d'andere liepen in de keuken en in 't schotelhuis, of lagen te snikken op de groene tafel of stonden wild verbijsterd te staren over de doode winterlanden.

Maar diezelfde smert die hen had uiteengedreven door haren plotselingen inval, bracht hen weer allen te samen doordien ze in de eenzaamheid nog dieper in hun zielen klauwde.

_* ^* _*

[p. 215]

Verwendels lag nu geel en koud in zijn wit overhemd; onder zijn scherpe kin lag het dikke kerkboek; zijn samengevouwen handen met den duim zonder nagel omsloten een klein houten kruisken.

De hofstee lag nu nog veel stiller en dompiger, de beesten meumelden in de dichtgesloten stallen, de mijten stonden bijeengetroppeld te droomen, en aan den ‘oprij’ lag een strooiwis tot een kruis gewrongen met een baksteen te midden.

Uit den huize langs de voordeur kwam de timmerman op zijn kousen. Hij droeg zijn maatlat in de hand en vaagde met zijn voorschoot een traantje uit zijn oogputteken. ‘Spijtig toch van Verwendels, mompelde hij, 't was al gelijk een brave vent.’

Maar daarmee was ook zijn gepeins en zijn medelijden over Verwendels afsterven uit en 't einden, en kwam hij weer tot zijn zelven. Hij ging recht naar den stalmuur waar onder de euziën de gezaagde notelaar lag; hij begon te meten en te teekenen en te kiezen, nam zijn gerief en laadde met een stille mompeling van goedkeuren de planken op zijn kruiwagen, en reed er mede de werf af.

Zij gingen nu dienen om te bergen het miserabele doode lijf van den gevelden stam.

Berto Van Kalderkerke.