Jong Dietschland. Jaargang 7

[p. 129]

Mimiek als Kunst.

Mimiek (gebarenkunst of voordracht in goed Vlaamsch) is ‘de kunst om door gebaren de schoonheid uit te drukken.’

Door gebaar verstaan wij hier heel het voorkomen van den mensch, heel zijne uiterlijke verschijning, in zooverre hij die wijzigen kan naar gelang van de gedachten en gevoelens, welke hem bezielen: onze houding, onze kleeding, de bewegingen van ons gelaat, onze ledematen en onze stem vallen derhalve onder die algemeene benaming ‘gebaar’ en zijn alle zoovele middelen, waardoor deze kunst zich uiten kan. Door dat alles toch kan de mensch het oog boeien of het oor streelen en zoo inwerken op ons schoonheidsgevoel.

Dat het woord mimiek komt van het grieksche ‘mimos’, behoeft niet te worden gezegd. Dat ‘mimiek’ de kunst der ‘nabootsing’ beteekent, mag ons niet afschrikken. Nabootsen doet iedere kunst: de schilder als de beeldhouwer neemt de natuur tot model; en de dichter, de toonkunstenaar en de bouwmeester, hoe dikwijls noemen ook zij niet de natuur hunne vraagbaak bij het ontwerpen eener nieuwe schoonheid. Bovendien, neemt welke kunst gij wilt: daar gaat aan iedere schepping, in den geest des kunstenaars, een ideaal vooraf, een machtig gevoel of eene grootsche gedachte, die den kunstenaar vervult en hem drijft tot uitdrukking, tot ‘nabootsing’ van wat hij zag in het

[p. 130]

uur der bezieling; tot nabootsing, want een ideaal wordt niet weergegeven, het wordt ‘nagebootst’. Geen kunstenaar, of hij zal blijven bekennen met zekeren weemoed, dat niet de volheid van zijne gedachte dààr ligt in dat vers, in die lijnen en kleuren; niet alles wat hij voelde in die tonen en rythmen. Was het niet diezelfde wrevele weemoed, die Michel Angelo aangreep bij het beschouwen van zijn ‘Mozes’, toen hij, met een beitelslag op den knie van dat meesterbeeld, de klacht stiet: ‘spreek toch!’ De kunstenaar had een levenden Mozes gedroomd; en waarlijk leven, dat doet die krachtige Mozesgestalte voor ons, en wij vinden geen plek op dat reuzenlijf, die niet trilt van leven en ziel; doch de meester had méér gedroomd; hij wilde de volheid van zijn ideaal in dat marmer gebeiteld zien, en hij voelde zijne onmacht. Meesterlijk had hij 't nagebootst, zijn ideaal; het geheel weergeven vermocht hij niet.

Daarom kan ook in de nabootsing der mimiek geene schande liggen, of men moet afrekenen met elke kunst.

Dat de mimiek de vermogens van ons lichaam rechtstreeks als middel kiest, tot uitdrukking van het schoone, ook dit verlaagt hare waarde niet.

Oppervlakkig kan zij dus mee, doch er zijn andere grieven tegen de mimiek als kunst. Onder de meesters in de schoonheidsleer wordt getwist over het al of niet ‘kunst-zijn’ der mimiek.

Zoo willen Kant, Hegel en anderen van geene mimiek als schoone kunst weten; en gansch mag dit niet worden bestreden zoo wij door schoone alléén vrije, zelfstandige kunst verstaan. De mimiek treedt zelden op als gehéél zelfstandige kunst: als kunst is zij meest verbonden met de muziek of de letterkunst. Twee gevallen doen zich vóór: òf die muziek en die letterkunst is het werk van den voordrager, òf het werk van anderen. In beide gevallen is de mimiek afhankelijk van eene dier beide kunsten. En uit die afhankelijkheid besluiten Kant en anderen, naar het schijnt, tot de onbe-

[p. 131]

staanbaarheid der mimiek als vrije kunst, en dit valt niet te ontkennen; nog eens: de mimiek is niet gehéél zelfstandig. Grif toegeven echter, dat zij daarom als ‘kunst’ niet bestaanbaar is, kunnen wij evenmin; en dat is zeker ook het gevoelen niet van bovengenoemden. Daar zijn er te velen, beter op de hoogte dan wij, die 't zeiden. Alb. Thym o. a. dreef, met zijne breede opvattingen omtrent kunst, de mimiek verbazend ver door.

Een voorbeeld ter staving:

‘Er gaat daar eene jonge amsterdamsche deerne voorbij uit de gemeenste buurt; haar beroep is thans “varse raddijs” te koop te bieden. Vanwaar heeft die meid die gave, om bij haar regelmatig maar verbruind gezicht, eene witte strookmuts en een paar gouden bellen te voegen; wie heeft dat nankijn jak met groene bloemetjes bespikkeld, op zoodanige hoogte afgesneden, dat er de zwarte rok in goede evenredigheid uit neerhangt? Wie heeft die roode bloedkoralen bij dien witten halsdoek gekozen? De Kunst; die meid is een kunstenares, want zij werkt op het gebied der schoonheid; zij doet keuze van vormen en kleuren en nog wel goede keuze. Wie doet haar de hand met zulk een bevallige kromming om de juktouwen heenslaan, waar de zware hengselmanden aan hangen? Wie het hoofd met smaak afbuigen van de zon en heenblikken naar haak en hengsel? De aesthetika, de leer of het gevoel der schoonheid. Hier is in deze eenvoudige ruwe maagd uit het volk smaak, hier is kunst: er is harmonie tusschen het in- en uitwendige.’

Ja, de mimiek is kunst.

Wat toch is kunst? ‘De vaardigheid om door zinnelijk- waarneembare vormen de schoonheid uit te drukken’. In hare algemeenheid gaat die bepaling van het begrip ‘kunst’ ook op voor de mimiek; Ook zij drukt door zichtbare en hoorbare vormen de schoonheid uit. En moeten wij hem dan geen meester, geen kunstenaar

[p. 132]

noemen, die ons op schoone wijze de gevoelens van een dichter of van een meester in de letterkunst vertolkt.

Zeker, hij brengt geene gehéél nieuwe, gehéél oorspronkelijke schepping voort, die kunstenaar, uit eigen kracht alléén: hij heeft eene andere kunst vóór hem gehad, die hem de grondstof gaf voor die nieuwe schepping. Maar is dat niet in elke kunst min of meer het geval? ‘Zoo is de taal’, zegt Jozef Alb, Thijm, ‘ontegenzeggelijk in zich zel ven een heerlijk kunstgewrocht.... de taal, bedoel ik, is een kunstwerk, afgescheiden van de poëzie.’ En hebben de groote schilders zelf geen levende modellen gebezigd voor hunne paneelen, geen natuur en geen levende wezens! En toch heeten wij dat kunst, ware ‘eigen’ kunst.

't Is waar: de dichter gaf den voordrager zijner verzen méér dan de taal hem geven kon, dan de natuur geven kon aan den schilder: zoo legde de dichter niet alleen den algemeenen grondslag, maar wees ook den weg aan, waarlangs en hoe een gevoel tot uiting komt, ja, hij legde dat gevoel zelf vastervorm neer in zijn kunstwerk. Doch wat blijft er ook hier niet te doen over, aan den vertolker van die schoonheid, vastgelegd in klank en rythme.

Ja, daar moet ook in het hoofd van dien voordrager eene schepping ontstaan, eene nieuwe wording plaats hebben van heel dat kunstgewrocht: een eigen ideaal van eigen persoonlijke opvatting. En dan nog blijft heel de eigenaardige buiging en kleur der stem, het gebaar en de gelaatsuitdrukking en, voor een deel ten minste, de schoone klank voor de rekening van den vertolker. Aan de hand van den meester werkt hij wel, maar niet zonder zelfstandigheid. 't Is geen onvrij nateekenen van een voorbeeld: voor heel de handeling van zijn gebarenspel heeft de voordrager geen toonbeeld: dat is eigen werk.

Liefst zou ik de mimiek met de decoratiekunst vergelijken, echte kunst toch ook, wanneer kunstgevoel en vaardigheid het penseel bezielen. Ook haar is eene

[p. 133]

andere kunst vóór geweest; ook zij heeft de vormen en lijnen te eerbiedigen, die de bouwmeester in het leven riep, ter verwezenlijking zijn kunstgedachte, doch die eerbiediging is geen beletsel voor eigen ideaal en eigen uitdrukking. Algeheele zelfstandigheid is geen vereischte der kunst.

Doch genoeg hierover. Laat zij ten deele dienares zijn van de kunst die voorafging, maar dan dienende kunst evenals de decoratiekunst in de Romaansche kerken, evenals de muziek dienende kunst is van den dichterlijken text; dat dienen wordt samenklinken in schoone harmonie, waarde kunst tweevoudig zegepraalt.

Velen meenen, dat ten minste eene leer der mimiek onmogelijk is. onmogelijk is het de honderden vormen van de voordracht te overzien, en het menschelijk woord schiet te kort, om bij zulk een uit-elkander-loopen nog regels te treffen. Deze moeilijkheid is gegrond, doch doet zich bij de andere kunsten weer met dezelfde zwarigheid voor?

Kan de meester in de teekenkunst den jongen kunstenaar wel op alle studiekoppen wijzen, op elke schaduw op elke speling van licht en grijs, die denkbaar is; of moet de leerling, door eigen waarneming, en eigen schetsopname, niet veel werks doen, dat bij 't leeren een half menschenleven zou kosten!

Zoo kan 't, ook bij de studie der mimiek, geen doel zijn alles te geven. Als iedere kunstleer kan zij alleen op algemeene, leidende beginsels wijzen en deze door een voorbeeld of wat staven. Dwaalwegen aantoonen en de hoofdwegen aanduiden, is al veel, en het waarom verklaren van dezen vorm voor de uitdrukking van dat gevoel; die wijze van spreken, die houding, die gebaren voor die stemming, in een woord de algemeene regels der techniek aangeven, dat kan elke kunstleer, dat kan ook de leer der mimiek. Die leer zal als bij iedere kunst steunen op de natuur. Wie oog en oor heeft voor die heerlijke schepping van Gods hand, zal dààr

[p. 134]

zich verder kunnen ontwikkelen, door af te luisteren, wat zij spreekt met klare taal en af te zien, wat zij doet in ongedwongen werkelijkheid, d.i. bij het volk.

C. Van Berkel,

Missionnaris van 't H. Hart.