Jong Dietschland. Jaargang 4

[p. 322]

Jan Ferguut
1835-1902.

EEN heerlijke kop dien Pieter Braecke naar de eigenaardigheid in 't levenlooze marmer beitelde. Uit die oogen stralen 's mans hoofdzakelijke hoedanigheden: kloek verstand, diepe kunstzin en minnelijke zachtheid.

Jan Ferguut - alias Jan Van Droogenbroeck - behoort tot de eervolle kampers die de letterkundige velden van 't huidige Vlaanderen met lastigen arbeid en taai geduld gebaand hebben.

Hij werd geboren te St-Amand, op de Schelde, den 18 Januari 1835; leerde ter Normaalschool van Lier; was een twintigtal jaren onderwijzer aan de gemeenteschool van Schaarbeek en een twaalftal jaren leeraar aan de muziekschool van St-Joos-ten-Oode; werd beambte aan het Ministerie van Binnenlandsche Zaken en later afdeelingsoverste van het ‘Vlaamsch bureel’ in het zelfde Ministerie.

Met nieuwjaar 1902, nam hij zijn ontslag om in zoete rust, aangenaam zijne laatste jaren te wijden aan Vlaamsche kunst. De rusttijd was van korten duur. Op 27 Mei 1902 overleed hij te Schaarbeek.

[p. 323]

Hij was onderbestuurder der Koninklijke Vlaamsche Academie en vereerd met het ridderkruis der Leopoldsorde.

^* _* ^*

Jan Van Droogenbroeck was een werker. Dit bewijzen de werken die hij achtergelaten heeft.

Op taalkundig gebied heeft hij vooral zijn kloek verstand uitgegoten.

Hij bewerkte het Nederlandsch-Franschen het Fransch-Nederlandsch Woordenboek (2 deelen), dat beter bekend staat onder den naam van Callewaert's Woordenboek en uitgegeven wordt door de gebroeders Callewaert, uitgevers te Brussel. Callewaert's Zakwoordenboek werd ook door Jan Van Droogenbroeck bezorgd.

Hij bewerkte ook het algemeen bekende Rijmwoordenboek, waarin een schat van rijmen verborgen liggen, die vóór zijnen tijd onverzameld gebleven waren. Dit woordenboek bevat eetie zeer merkwaardige inleiding over rijm en mate.

De studie van mate, rijm en klank had zijne voorliefde. In 1874 verscheen zijn Algemeen Overzicht der in het Nederlandsch mogelijke versmaten. In 1886 bekroonde de Koninklijke Academie van Brussel zijne prachtige Verhandeling over de toepassing van het Grieksch en Latijnsch metrum op de Nederlandsche poëzij.

Vóór Jan Van Droogenbroeck had niemand dit vak zoo diepgrondig nagegaan. Ook zullen deze werken altijd hoog in eere blijven bij de vakgeleerden, spijts den vooruitgang der huidige wetenschap.

^* _* ^*

[p. 324]

Maar kunstenaar was Jan Van Droogenbroeck - of beter Jan Ferguut - vooruit en vooral. Jan Van Droogenbroeck was de taalgeleerde, Jan ferguut was de dichter.

Eerst en vooral leverde hij zijne kunstige Makamen en Ghazelen, proeven van Oostersche poëzie, een werk dat een viertal uitgaven beleefde en een welverdienden bijval genoot, dank aan de lieve oorspronkelijkheid en aan de fijngeweven dichterlijke gevoelens die er in tintelen.

In 1867 vertaalde hij Ondine, zangspel van den Duitschen toondichter Lortzing. In 1873 werd zijne cantate Torquato Tasso's dood door de Koninklijke Academie van Brussel bekroond.

Hetzelfde jaar verscheen een bundel gedichten voor de jeugd: Dit zijn Zonnestralen, een werk waarvan hoogleeraar Alberdingk Thijn getuigt dat het ‘niet alleen bij de jongeren van dagen in het Vlaamsche land welkom was, maar waarin ook de ouderen het veelzijdig talent bewonderen van den begaafden dichter, die zijne liederen in even gekuischte als zangerige en steeds toch kinderlijke taal wist uit te galmen.’ De Zonnestralen werden in 1883 met den prijs De Keyn bekroond.

Van Jan Ferguut kennen wij nog de cantaten Camoëns (1879) en De Wind (1887) ook bekroond door de Koninklijke Academie van Brussel.

In 1882 werd zijne vertaling en omwerking van Génonceaux' Leesboek (drie deelen) met den prijs De Keyn bekroond. In 1893 verscheen de prachtuitgave en in 1894 de volksuitgave van Spreuken en Sproken.

Hij schreef nog Friedrich Rückert, eene letterkundige levensschets en vertaalde Afrika, drama in 5 bedrijven

[p. 325]

en in verzen, uit het Fransch van Ridder Edward Descamps,

Hij schreef schoolboeken en vertaalde er. Hij leverde ook talrijke oorspronkelijke of vertaalde teksten voor toondichters.

Tijdschriften van Zuid en Noord werden met zijne medewerking vereerd: De Kunstbode, De Toekomst, Het Belfort, Zuid en Noord, De Vlaamsche School, enz.

Dezen reusachtigen arbeid wist hij te verrichten te midden zijne ambtelijke bezigheden.

^* _* ^*

In zijne Vlaamsche Pseudoniemen, blz. 52, verhaalt V.A. de la Montagne den oorsprong van den deknaam Jan Ferguut. In de boekenzaal der Normaalschool van Lier berustte de Ferguut, het ridder-roman uit den fabelkring van de Ronde Tafel. De jonge Van Droogenbroeck vroeg het middeleeuwsch gedicht te mogen lezen. De bestuurder der boekenzaal, tezelfder tijde leeraar in de aardrijkskunde, weigerde. Dit werk was voor hem ongeschikt. Tijdens den volgenden leergang in de aardrijkskunde werd Van Droogenbroeck op de pijnbank gezet: zijne kennissen en wetendheden in het vak werden gediepgrond. Van Droogenbroeck, die beter kon denken en gevoelen dan de dorre namen der aardrijkskunde in zijnen kop als in een stapelhuis opeen te hoopen, antwoordde op weinig schitterende wijze: ‘Zóo, sprak de leeraar, men vindt geen tijd om lessen te leeren, maar men zou tijd vinden om Ferguut te lezen!’ De naam Ferguut klonk als eene nieuwigheid, als eene eigenaardigheid in de ooren der makkers. Jan Ferguut was geboren.

[p. 326]

De spotnaam werd een eerenaam. Jan Ferguut werd immers een machtige kunstenaar.

Zijne groote kracht was zijne veerdigheid in het woordenspel. Hij was klankensmid.

Zijne ziel veropenbaart hij in zijne ‘Makamen- voorrede’:

‘De zucht naar taalkennis - en haat veur taalschennis, - dreef mij steeds naar verstandigen - en weg van onhandigen: - want ik bemin het Dietsch om zijne waardigheid; - Dietsch te spreken met vaardigheid - en aardigheid, - is mijne eenigste hoovaardigheid. - Mijn vriend is hij, die het recht spreekt; - mijn vijand die het slecht spreekt. - Wel hem, die veur de tonen dezer schoone eene lans in het gevecht breekt! - Wee hem, die veur accoorden uitheemscher woorden met haar den echt breekt!’

Deze woorden luiden als Jan Ferguut's strijdkreet. Hij, de diepgevoelende kunstenaar, was aangegrepen door de sterke schoonheden die tintelen en wemelen in de Dietsche taalwereld. Hij, de fijne kunstminnaar, gevoelde wat andere stamgenooten nooit gevoelden: de kunstschatten der Dietsche taal.

Ook waren de taalknoeiers zijne vijanden. Hoort hoe hij de afkappers en verkorters op de duimen klopt:

‘Dan spottede de leeraar: Braaf men knappe! - men knippe, men knappe, - kippe, kappe, - snoeie, - boeie, - opdat de taalboom beter groeie, - en geuriger, keuriger, kleuriger, fleuriger bloeie! - Men moet elk scheutjen fnuiken, - volgens de gebruiken - geleerder pruiken: - geen knopjen mag ontluiken, - alles moet duiken! -

[p. 327]

Zeg dat men hakke, houwe, - knakke, vouwe, - verzwakke, - en verwakke, - tot dat alles kaal en vlak zij afgerond: - zoo helpt men de taal vlak naar den afgrond.’

‘'t Was eene zware taak, schrijft Alb. Thijm, die Dautzenberg den jongen dichter opdroeg, toen hij hem voorstelde eenige makamen van Hariri in het Nederlandsch te vertolken, en Ferguut zelf zegt er van:

Mijn werk en was geen spel:
Maar lastig was 't als mijnwerk.’

't Is eene wemeling van rijmen en klanken: staf-, slotof binnenrijmen.

Wie kent zijn lofzang niet aan het Dietsch?

‘Dietsch! - du schoone, du hemelsche taal, - ons Dietsch!
Bekoorlike, zonder vlek of faal, - ons Dietsch!
Dietsch, dat het oor verrukt door rijmengeklingel,
Zacht als de toon der zilveren schaal, - ons Dietsch!
Wen de maget lachelt en lispelt van liefde, als peerlen
Rolt dan van der lippen koraal - ons Dietsch!
Zwijgt, harpengetrippel en klanken der vedel,
Waar orgelt der spraken nachtegaal: - ons Dietsch!’

Vergelijkt nu de mannelijkheid van het volgend gedicht met de vrouwelijke zachtheid van het voorgaande:

‘Dietsch! du krachtige, prachtige taal, - ons Dietsch!
Duizendtonig, als des Beiaards metaal, - ons Dietsch!
De dichter zingt: Wat brult als de opgeruide golven,
Wat doorsiddert de ziel als een bliksemstraal? Ons Dietsch!’

Zijn de Makamen en de Ghazelen de Indische en Per-

[p. 328]

zische volkeren nagefluisterd, Dit zijn Zonnestralen, gedichten die natuurlijker uit het hert opborrelden, zijn misschien min kunstvol maar toch meer ongekunsteld.

‘Ha, ha! nu is er sneeuw!
En zie! hij ligt al dik
En 't sneeuwt maar altijd voort!
Dat is nu waarlijk goed
En ginder, in den hof,
En wijder op het veld
't Is alles wit, wit, wit;
De wereld heeft vandaag
Haar Zondagshemdje aan!’

Jan Ferguut was geen machtige schilder die zijne beschrijvingen springlevend miek. Hij was geen diepe denker die woelende gedachten in zijnen breeden kop droeg. Hij was geen fijne zielontleder die de menschelijke stuk voor stuk ontleedde.

Hij was de minnelijke bewonderaar der natuur, die veel dingen uitsprak, maar er nog meer onuitgesproken liet. Hij was de rustige droomer vol liefde, zachtheid en nederigheid. Hij was de stille zielontleder die kleine dingen zoo sterk kon bewonderen als de sterkste denker de machtigste oorbeelden.

Maar vooruit en vooral was hij woordenspeler, woordensmid, klapkenminnaar. En dit zal hem vereeuwigen in de geschiedenis onzer letterkunde.

L. Weiman.