Jan Campert-stichting Jaarboek 2013

[p. 37]

Nienke van Hichtum-prijs 2013
Jan Paul Schutten
Het raadsel van alles wat leeft (en de stinksokken van Jos Grootjes uit Driel)

Juryrapport

Alles wat je wilde weten over de evolutie zonder dat je wist dat je het wilde weten, of je nu een tiener bent of een gevorderde in het leven, dat is de ervaring die je hebt bij het lezen van Het raadsel van alles wat leeft (en de stinksokken van Jos Grootjes uit Driel). Niet alleen fantastisch geschreven door Jan Paul Schutten en meesterlijk geïllustreerd door Floor Rieder, maar ook onweerstaanbaar vormgegeven door Tobias David. Alsof we hier met een uitgave te maken hebben uit Darwins tijd, al zal men zich toen niet snel hebben afgevraagd hoe te overleven zonder kont. Alleen al de inhoudsopgave is een feest op zich en dan moet het boek nog beginnen. Alle hoofdstuktitels en paragraaftitels, en dat zijn er nogal wat, zijn in de vraagvorm gesteld. Een stortvloed van vragen dus. Sommige van die vragen verraden dat we hier toch echt met een behoorlijk serieus onderwerp te maken hebben. Neem bijvoorbeeld ‘Hoe ontstaat een nieuwe soort?’ Niet het type vraag waar kinderen mee komen, zo weten ouders onder ons, zoals wel met vragen als ‘Zal de zoon van Messi later ook goed kunnen voetballen?’, ‘Waar komen je ogen vandaan?’, ‘Waarom krijgen we kippenvel’ of ‘Waarom komen mensen niet uit een ei?’ Allemaal vragen die gelukkig ook worden beantwoord in het boek. Maar juist bij zo'n volwassen vraag als die naar het ontstaan van de soorten - eigenlijk een biologenvraag natuurlijk - demonstreert Schutten zijn originaliteit: hij zet de lezers aan het tekenen. Pas als de opdracht is voltooid mag er verder worden gelezen (én gekeken, want de illustratie van Floor Riedel in paragraaf werkt de tekenopdracht van de lezer als het ware verder uit).

Chris Buskes schreef een mooi en geleerd boek met de titel Evolutionair denken (2006), duidelijk iets voor volwassenen.

[p. 38]

Wat Schutten doet, en hoe kan het ook anders wanneer je kinderen wilt verleiden tot doorlezen - al verleidt dit boek evenzeer tot bladeren, overslaan, teruglezen en snuffelen - is de lezer laten meedenken en dat is te danken aan de bijzondere stijl van Schutten, alsof de lezer de paragrafen samen met hem had kunnen schrijven, alsof, met andere woorden, al dat mooie, verrassende en interessante voor je ogen ontdekt wordt. ‘Evolutionair meedenken’ zou dan ook een mooie ondertitel zijn geweest, al zouden we de stinksokken in de ondertitel niet graag hebben gemist. Er zijn overigens nog niet zo bar veel inleidingen in de evolutietheorie voor kinderen. Het bekendst is Bas Harings heldere en beknopte Kaas en de evolutietheorie (2001) of neem het Engelstalige Darwin and Evolution for Kids: With 21 Activities (2003) van Kristan Lawson. Schuttens Het raadsel van alles wat leeft zal niet de laatste inleiding voor kinderen zijn nu we definitief de eeuw van Freud achter ons hebben gelaten en die van Darwin zijn binnengetreden. Maar het zal niet meevallen opnieuw een soortgelijk boek te schrijven dat, zoals dat van Schutten, zozeer beantwoordt aan wat Darwin in de laatste zin van zijn hoofdwerk Over het ontstaan van de soorten schreef: ‘Er zit grandeur in deze visie op het leven’.