Jan Campert-stichting Jaarboek 2012

[p. 42]

J. Greshoff-prijs 2012
Lucas Hüsgen
Nazi te Venlo

Juryrapport

De afgelopen twee decennia heeft Lucas Hüsgen als dichter van weerbarstige poëzie, auteur van barokke romans en fraai meanderende essaybundels zijn eigen plaats verworven in het Nederlandstalige literaire landschap. In zijn meesterlijke Nazi te Venlo komen alle motieven uit dat eerdere werk op een fraaie manier tot samenhang: van zijn fascinatie met Korea tot zijn niet aflatende onderzoek naar de voor- én achterkant van de Romantiek, zijn politiek-maatschappelijk engagement en zijn grote maar kritische liefde voor Duitsland en de Duitse cultuur.

Met grote kennis van zaken maakte Lucas Hüsgen uit al deze ingrediënten een boek dat meer is dan een doorsnee-essaybundel. Zijn zoektocht naar sporen van zijn overgrootvader, een Duitse spoorwegman met een dubieus politiek verleden, resulteerde in een boek dat zowel een familiehistorie is als politiek geschrift, zowel een beladen spoorweggeschiedenis als een weidse cultuurfilosofische beschouwing over het twintigste (én eenentwintigste)-eeuwse Duitsland.

Dat overgrootvader Hüsgen uiteindelijk ‘kundig aan de geschiedenis ontsnapte’, verhinderde niet dat de zoektocht naar hem fascinerende essays opleverde, zoals Hüsgens kritische herlezing van Mulisch' Eichmannboek, zijn bespiegelingen over oude en nieuwe nazi's, en over politiek in Nederland en Duitsland. Alles gevat in een mooie zoekende stijl, met oog voor bizarre details, zoals het verliefde jonge stelletje voor de Pizza Hut in Oswiecim (het vroegere Auschwitz).

Hüsgen combineert, schijnbaar moeiteloos, het terloopse met het allergrootste en schreef zo met Nazi te Venlo een werkelijk indrukwekkend boek.

[p. 43]

Dankwoord

‘Het verleden is een voortbrengsel van openingstijden’, schrijf ik in Nazi te Venlo, na allerlei kommer en kwel met archieven, gemeentelijke, bisschoppelijke of anderszins. Dan kan het helpen om domweg je boek vol scenario's en hypotheses te voltooien, en maar zien wat de zoekopdrachten van anderen opleveren.

En zie: enkele maanden na verschijnen van mijn boek ontving ik bericht van een meneer Tellings. Hij bleek de echtgenoot van de kleindochter van een broer van mijn overgrootvader F.W.H. Hüsgen, de spil van Nazi te Venlo. Vanwege zijn werk aan de stamboom van zijn echtgenote en zichzelf, was hij al googlend bij mij beland. Dat genealogisch onderzoek vanuit een andere richting dan de mijne leverde voor mij minstens de definitieve zekerheid op dat ik niet naar Polen hoef. Op het einde van mijn boek opper ik die mogelijkheid nog. Ik hoef echter niet langer vast te stellen in welk van de dorpen die tot 1945 Duits waren en toen nog Giesen heetten, mijn overgrootvader alsnog geboren zou kunnen zijn. Ik heb nu voldoende reden om aan te nemen dat hij inderdaad in het door mij bezochte laatste Duitse Giesen werd geboren.

Bovendien blijkt FWH eerder te Venlo beland dan ik, vastgelopen in het gemeentearchief, aannam: als kind, vermoedelijk in 1874. Laat dat nu net het jaar zijn waarin het Duitse station te Venlo werd geopend, zijn latere werkplek. Het heeft er alle schijn van dat zijn vader hem daar als spoorwegman voorging. Zo blijken de passages die ik aan zijn jonge jaren wijd, dus waarachtig pogingen, maar kom: de J. Greshoff-prijs wordt niet verleend door het Koninklijk Nederlands Historisch Genootschap. De prijs is bestemd voor dat ongewisse métier van de essayistiek. Voor een schrijven als pogen, een onderzoek in de richting van de waarheid, maar altijd in de buurt van fictie en verzinsel.

Dat wil niet zeggen dat je om het even welke onzin mag verkondigen. Maar wel dat je met enige bewuste gratie een fascinerende moeilijkheid mag omcirkelen, binnen de dimensies die de werkelijkheid je toestaat. De speurtochten langs de

[p. 44]

gesloten deuren van FWH's leven boden ampel gelegenheid eromheen te denken, te onderzoeken, te vinden, te menen, te verwerpen, te hopen en te vrezen. Steeds omarmde ik daarbij de risico's van mijn balanceren op het slappe koord tussen feit en fictie: maak ik mijn overgrootvader tot romanfiguur of niet? Het netwerk van betrekkingen met de wereld dat ik daarin weefde, was het vangnet, mocht ik eventueel uitglijden. Het juryoordeel over dat weefsel, inclusief slap koord, aanvaard ik in dankbaarheid.