Jan Campert-stichting Jaarboek 2011

[p. 39]

Nienke van Hichtum-prijs 2011
Benny Lindelauf
De hemel van Heivisj

Juryrapport

In 2004 liet Benny Lindelauf verrassend van zich horen met zijn magistrale roman Negen open armen, het verhaal van de armoedige maar warme familie Boon in het zuiden van Limburg van de jaren dertig. Zes jaar later neemt hij met De hemel van Heivisj mogelijk nog krachtiger de draad op van zijn indrukwekkende familie-epos dat nu gesitueerd wordt tussen 1938 en 1943. De ‘zussenmachine met tandwielen die feilloos in elkaar grijpen’, Oma Mei als rots in de branding, de Pap, ‘appelvanger en dromenverkoper’, die koppig blijft hopen op een stabiele toekomst en op ‘het tegendeel van zorgen’, de broers, ‘een ontembare vierkoppige draak’ en de huisgeesten Nienevee en Sjar, vormen opnieuw de vertrouwde bezetting. Langzaam maar zeker verstoort de oorlog het kabbelende bestaan. De Pruusin - de vrouw van de grote Sigarenkeizer -, haar ondoorgrondelijke nichtje Liesl, Fings ontgoochelende liefde voor een leugenachtige zwartjas, de ‘Judde’, de rantsoenbonnen, het verzet, de jodentransporten en het gedwongen vertrek van de Pap en de broers naar een Duits werkkamp zetten het veilige huis onder ‘een stolp van verdriet’ en brengen de zussenmachine aan het wankelen.

De hemel van Heivisj is een overrompelend en gelaagd boek dat zich niet onder één noemer laat brengen. Het is een streekroman, een familiesaga, een oorlogsverhaal, een coming-of-age-boek en een magisch-realistische roman in één. Lindelauf houdt de compositie kordaat in de hand. De kleurrijke personages en de bijzondere setting zijn springlevend en overtuigend authentiek. Het intrigerende verhaal is in een hoogst originele stijl en taal opgeschreven: sober en gedoseerd, direct en poëtisch, sfeervol, geestig en suggestief. Met de krachtige beelden, de apocalyptische taferelen, de verrassende en treffende formuleringen, de spitse dialogen en het

[p. 40]

sappige Limburgse idioom brengt Lindelauf een wonderlijk universum tot leven, beklemmend en hartverwarmend tegelijk. Daarbij schetst hij subtiel een verhelderend beeld van de geschiedenis van Sittard en de jodenvervolging tijdens de Tweede Wereldoorlog. De hemel van Heivisj is een meesterlijke ode aan de vertelkunst die lezers van jong tot oud onweerstaanbaar in de ban houdt.

Dankwoord

Lieve Sjoukje,

Als ik het goed begrepen heb, is je verhaaldrang het directe gevolg geweest van de aanwezigheid van twee vertellers in je omgeving: Nynke fan Fondgum, tuinierster van de tuin van de pastorie van je vader en Nynke fan Syds, een kennis van je ouders. Zo groot was hun invloed op jouw latere literaire leven dat je Nynke als voornaam voor je pseudoniem koos. Ik meen overigens ook gelezen te hebben dat je grootvader een rol gespeeld heeft in het ontwikkelen van je talent voor verhalen. Van hem schijn je ‘die Lust zum fabulieren’ gekregen te hebben.

Ook ik ben opgegroeid met een verteller in hart en nieren. Mijn grootmoeder vertelde net zo makkelijk verhalen uit haar jeugd als griezelverhalen en sprookjes. Het liefst husselde ze alle verhalen door elkaar totdat er een grote literaire lappendeken ontstond die geen begin en geen einde had. Ik was zes of zeven, het was hartje winter en ik zat voor haar haard in de serre en wist niet waar mijn wangen meer van gloeiden: van de schroeiende hitte van de kachel of van haar woorden.

Je beroemdste boek Afke's tiental speelt zich af in Friesland, in je geboortestreek. In topografisch opzicht had je boek niet verder vandaan kunnen liggen van het boek waarvoor ik nu in 2011 de ereprijs krijg die aan jouw schrijversnaam verbonden is. De hemel van Heivisj speelt zich af in Zuid Limburg.

In literair opzicht liggen wij echter dichter bij elkaar: we delen een voorkeur voor grote rommelige gezinnen met veel nestwarmte, voor zelfredzame kinderen die hun eigen weg

[p. 41]

moeten zoeken en niet in de laatste plaats delen we een voorkeur voor streektaal.

De hemel van Heivisj is het tweede deel van een familiesaga. Toen ik het eerste deel Negen open armen bij mijn toenmalige uitgeverij aanbood, was de reactie niet onverdeeld positief. Er was veel huiver voor het gebruik van Limburgse woorden of uitdrukkingen. Volgens de uitgever zat ‘niemand daarop te wachten en kinderen en jongeren al helemaal niet. Veel te moeilijk’.

Kwatsj natuurlijk! Sjiethoezerie! Als de schrijver zijn werk goed doet, als hij als een echte moelejan zijn verhaal vertelt, goed vertelt, dan maakt het niet uit of je benne of boete de moere van de streektaal komt. Non de Pie!

Ik heb me dan ook van meet af aan verzet tegen die overtuiging en belandde als gevolg daarvan bij mijn huidige uitgever, die me van meet af aan steunde. Mijn gedachte is steeds geweest: als een Limburgse jongen als ik zich de Nederlandse taal kan eigen maken (wat in zekere zin mijn tweede taal is, ik sprak alleen Nederlands op school) waarom zou een Nederlandse lezer dan niet die paar woorden Limburgs kunnen opzoeken?

En wie is die Nederlandse lezer eigenlijk? Een Zeeuw? Een Drent? Een Achterhoeker of Grunninger? Zou diegene niet juist het belang van streektaal begrijpen?

Een taalkundige legde me ooit uit wat het verschil was tussen een taal en een dialect. Dialect, zei hij was streektaal. En taal, dat was een streektaal met een leger. Dialect zou je in dat opzicht dus kunnen zien als het pacifistische broertje van taal. Legerloos.

Alles van waarde is legerloos.

Ik ben zeer vereerd dat jouw naam voortaan met mijn boek verbonden is.

Liefs,

Benny Lindelauf.