Jan Campert-stichting Jaarboek 2011

[p. 14]

Jan Campert-prijs 2011
Erik Spinoy
Dode kamer

Juryrapport

Dode kamer van Erik Spinoy bevat drie cycli die samen een onderzoek vormen naar hoe wij waarnemen: van zintuiglijke ervaringen op een verre reis of dubbelzinnige ervaringen in de kindertijd tot de existentiële ervaring afgesneden te zijn van de wereld in een dode kamer.

Een dode kamer is - zo vertelt ons de flaptekst - een kamer zonder echo, een soort van isoleercel die ons terugwerpt op ons naakte zelf, waarin we geconfronteerd worden met herinneringen. In de eerste cyclus aan een reis in een exotisch land, langs de ‘vlezig zachte wagenzieke weg / die zich geslingerd ziet door banen okergeel / en roestig rood’, in de laatste gedichtenreeks aan een kindertijd van ‘grasgroene knieën’ en ‘te dunne benen van terlenka’. De ervaringen zijn niet verstard tot herinneringen, maar ze overrompelen, ontregelen en verrassen door de buiteling van de zintuigen, geuren, geluiden en kleuren, die variëren van zwavelgeel tot walnootbruin, van hagelwit tot chemisch rood.

De dichter heeft zijn fascinatie voor het werk van de kunstenares Ann Veronica Janssens verwerkt in de middelste cyclus van Dode kamer. Janssens exploreert de manier waarop wij waarnemen, haast op een wetenschappelijk wijze. Het waarnemen op zichzelf wordt thema van deze cyclus. In een kamer van mist, een beeld van Janssens dat het omslag siert, verliest de toeschouwer het houvast van oog en oor en plooit hij zich op zichzelf terug: ‘door de lome bloedstroomlauwe hagelwitte oliedruppelwolk / valt er geen duim voor ogen meer te zien.’

Meesterlijk is het hoe Spinoy in Dode kamer zijn verzen met onverwachte beelden en sprongen varieert, maar toch een strak gecomponeerde bundel weet te maken. De drie cycli

[p. 15]

worden bijeengehouden door steeds weerkerende motieven, kleuren en indrukken en door de ongemene trefzekerheid waarmee de dichter zijn woorden kiest.

Met Dode kamer heeft Spinoy fascinerende gedichten geschreven, waarin de lezer heen en weer wordt geschoven tussen flitsen van herkenning en vervreemding.

Dankwoord

Er zijn nogal wat culturen waarin verdriet en rouwbeklag niet door de getroffenen zelf worden geuit. Over de rol van praeficae of klaagvrouwen op begrafenissen in het Oude Rome lees ik, ergens op het internet: ‘Zij sloegen zich op de borst en trokken met dramatische gebaren haren uit hun hoofd.’ In het bijbelboek Jeremia maakt God op de volgende manier duidelijk dat Hij Zijn volk zal geselen, en dat het zich dus op groot verdriet moet voorbereiden: ‘En Ik zal hen verstrooien onder de heidenen, die zij niet gekend hebben, zij noch hun vaders; en Ik zal het zwaard achter hen zenden, totdat Ik hen verteerd zal hebben. Zo zegt de Here der heirscharen: Merkt daarop, en roept klaagvrouwen, dat zij komen’ (Jeremia 9:16-17).

Het bijzondere fenomeen ‘klaagvrouwen’ is een goed voorbeeld van het algemenere verschijnsel ‘interpassiviteit’: wij laten anderen uitdrukking geven aan wat wij geacht worden te voelen. Ondertussen kunnen wij ons leven min of meer gewoon voortzetten. Een ander voorbeeld van interpassiviteit is de lachband bij sitcoms. Dat die over het algemeen niet zo buitengewoon grappig zijn, hindert niet: er wordt voor ons gelachen, terwijl we moe van een lange werkdag op de sofa naar het scherm zitten te staren. We hoeven ons niet zelf te amuseren, de lachband doet het voor ons. Interpassiviteit heeft niets met onoprechtheid te maken: het is een van de mechanismen die de samenleving aanwendt om de druk van ons weg te nemen die ontstaat wanneer we op een ontregelende situatie moeten reageren.

Idealiter zou ik nu dus een beroep moeten kunnen doen op dankvrouwen, aan wie ik dan de uitdrukking van mijn

[p. 16]

intense gevoelens van dankbaarheid, compleet met extatisch vertoon van vreugde, kan delegeren. Maar zo werkt het niet in onze cultuur: dat danken, ik zal het zelf moeten doen. Natuurlijk beschikken wij over andere mechanismen om aan de in zulke gevallen opkomende radeloosheid het hoofd te bieden: wij beoefenen het genre van het dankwoord, waarvoor modellen bestaan en conventies. De goede danker maakt die modellen en conventies tot de zijne, dat wil zeggen hij gehoorzaamt aan de regels van het genre en weet er tegelijk creatief mee om te gaan.

In alle ernst: ik ben bijzonder blij met de Jan Campert-prijs, en ik ervaar het als een grote eer dat mijn naam wordt toegevoegd aan de prachtlijst die het palmares van de Campert-prijs ondertussen is geworden. Een bekroning als deze is een hart onder de riem, zeker voor een dichter, die toch vaak het idee heeft dat het wel heel erg stil is om hem heen. Niet zelden voelt de dichter zich zoals Robinson Crusoe zich moet hebben gevoeld op zijn onbewoonde eiland. Elke nieuwe bundel heeft dan ook iets van een fles in zee. Wie weet of die fles ooit wordt gevonden, of de boodschap erin wordt gelezen, en of de dichter-eilandbewoner van dat gelezen worden iets zal merken. Komt er ooit een antwoord? Verschijnt er op een dag een rookpluim aan de horizon?

Poëzie is natuurlijk wel wat anders dan ‘gewone’ communicatie, die er doorgaans op gericht is een boodschap zo efficiënt en helder mogelijk over te dragen. Toch is ook poëzie wezenlijk dialogisch. Een bekroning als deze geeft goede moed, omdat ze bevestigt dat er wel degelijk een dialoog tot stand is gekomen. De respons van de buitenwereld roept vaak een respons van de dichter op, en omgekeerd. Nieuw werk lokt reacties en vragen uit, die zelf weer aanleiding kunnen geven tot nieuw werk, enzovoort. Mijn bundel Dode kamer is onder meer ontstaan uit teksten die ik heb geschreven in antwoord op een opdracht van het tijdschrift dwb, en uit notities die ik in 2008 heb genomen op het poëziefestival van Medellin in Colombia, waar ik door het Vlaams Fonds voor de Letteren heen was gestuurd. Met dat materiaal ben ik verder aan de slag gegaan, onder meer tijdens een workshop met

[p. 17]

Belgische en Duitse dichters en op het poëziefestival Poetry International in Rotterdam. Het zijn allemaal gelegenheden, deze, die een dichter het gevoel geven dat wat hij doet er ook toe doet. En ondertussen ben ik, voor een deel uit eigen beweging en aandrift, maar ook bemoedigd door de reacties op Dode kamer, die onder meer de vorm hebben aangenomen van deze prijs, alweer met nieuwe dingen bezig. Zo blijft de grillige dialoog die poëzie heet zich aldoor ontwikkelen.

Deze uitreiking vindt plaats op een ogenblik dat het literaire en artistieke leven in Nederland sterk onder druk staat. Dat heeft in de voorbije tijd tot bezorgde en verontwaardigde reacties geleid, wat niet meer dan begrijpelijk is. De literatuur en de kunsten zijn echter diep verankerd in de Nederlandse samenleving, en zijn dat letterlijk al eeuwenlang. De overtuiging dat ze waardevol en belangrijk zijn, heeft zich als een stevig sediment in de Nederlandse samenleving afgezet. Ik ben er daarom stellig van overtuigd dat de huidige crisis een weliswaar betreurenswaardige en pijnlijke, maar voorbijgaande toestand is, waar literatuur en kunsten vitale antwoorden op zullen formuleren.

Zorgelijker is de situatie in Vlaanderen, waar datzelfde sediment als gevolg van onfortuinlijke historische omstandigheden veel dunner is. Van oudsher zijn Vlaamse kunstenaars en schrijvers daarom koppige romantische individualisten, die vaak tegen beter weten in hun ding blijven doen tot er, als het goed is, betere tijden aanbreken. Niet zelden betekent dat: tot ze finaal in het buitenland worden ontdekt. Voor de literatuur is dat buitenland gewoonlijk Nederland. Geen Claus of Boon zonder Nederland, en eigenlijk ook geen Van Ostaijen. Ook de erelijst van de Campert-prijs getuigt van die Nederlandse gastvrijheid voor de asiel zoekende Vlaamse schrijver: eerder viel de prijs te beurt aan onder anderen Leonard Nolens, Miriam Van hee en Herman de Coninck, recenter waren Dirk van Bastelaere en Peter Verhelst aan het feest. Ook daarom: dank!