Jan Campert-stichting Jaarboek 2010

[p. 25]

F. Bordewijk-prijs 2010
Koen Peeters
De bloemen

Juryrapport

Onverwacht voor wie het oeuvre van Koen Peeters kent, is het thema van zijn nieuwste roman: over hardwerkende grootouders in de Kempen, over een vader die als katholiek politicus in elkaar geslagen werd door Vlaams-nationalisten, over het wegsijpelen van het geloof bij de jongere generatie en de verteller, die geëmigreerd is uit zijn geboortestreek. Is het een autobiografie, biografie, familie- of streekroman? In De bloemen wordt het conventionele en stereotype van deze genres, net zoals dat van taal, gewoontes en stijlbloemen op een lichtvoetige wijze geschikt tot een origineel boeket.

Het boek wordt eerst en vooral beheerst door de spanning tussen het geërfde en het nieuwe, het eigene en het vreemde, het regionale en het universele. Enerzijds zijn er voortdurend spiegelingen tussen grootvader, vader en zoon - bijvoorbeeld in hun dromen -, anderzijds is er het voortglijden van de tijd, die naar voren komt in de voortschrijdende moderniteit en de daarmee gepaard gaande secularisering. Beide komen samen waar het geloof van de grootvader in God wordt gespiegeld door de terugkeer van de grootvader en vader als geestverschijningen. Deze spanning tussen het statische en dynamische vormt de eerste grote réussite van de roman.

Een tweede kwaliteit van De bloemen ligt in het voor Peeters' typische spel met feit en fictie en met de romanconventies. ‘Niets is waar in deze roman’, zo staat er in het colofon, en toch is alles waar, niet zozeer wat de feiten betreft - de prachtige manier waarop de schrijver zich inleeft in de grootvader Louis is het zuiverste voorbeeld van fictionaliteit - maar naar de geest. Met dit boek zet Koen Peeters een stap voorbij een spel met het genre van de streek- en familieroman dat postmodern te noemen is. Hij keert terug naar de streek van afkomst uit een behoefte aan authenticiteit en duwt zijn roman daardoor

[p. 26]

weg van de vroegere allesoverheersende ironie in de richting van een zachte treurnis over het verlies van oorspronkelijkheid en samenhang. De jury kent bijzonder graag de F. Bordewijk-prijs toe aan deze schitterende roman.

Dankwoord

Een dankwoord, want natuurlijk dank ik de voortreffelijke jury van de F. Bordewijk-prijs, en ook mijn dierbare uitgever Harold Polis en mijn vrouw en kinderen, mijn vader, mijn grootvader, mijn grootmoeder en mijn twee ooms: familieleden die allen figureren in het boek De bloemen. Ja, het is een familieroman, en als er één leugen in dit boek staat, dan is het deze achterin, op de laatste pagina. ‘Niets is waar in deze roman.’ Dat staat gedrukt, maar vermits de uitspraak ook staat in deze roman, is die uitspraak gelogen. Alles in dit boek is waar.

Onlangs bezocht ik het ouderlijk huis van mijn sinds lang gestorven vader, samen met mijn oom. Het huis was in 1960 door de familie van de hand gedaan, en nu werd het opnieuw verkocht. Het was de eerste keer dat ik er kwam, en een man met te veel tanden in zijn mond leidde ons rond. Het huis was donker en benepen, de zon kon er nog altijd niet in. ‘Hier in dit hok stond de Solomargarine,’ zei mijn nonkel, ‘en hier was de kruidenierswinkel.’ Boven waren de kamers armoedig behangen met rijstpapier, en nog steeds waren er dezelfde ingemaakte kasten. ‘Ook de deuren en deurklinken, het glas in de ramen: alles was nog hetzelfde,’ zei mijn oom. Ik herkende het allemaal van in mijn boek.

‘Hier stierf mijn moeder,’ wees mijn oom. ‘In de kamer ernaast werd ze opgebaard, hier in de hoek stond een asparagusplant.’ Mijn oom was onlangs 85 geworden, werd gevierd door een uitdunnend vriendenaantal, vooral weduwen. Hij kroop nu voorzichtig de houten ladder op naar de zolder die ook helemaal dezelfde was gebleven, zo zei hij. Ik bevestigde dat. Er was een zuiver gefilterd licht dat van nergens, van tussen spleetjes tussen dakpannen, binnenviel. Ik bewonderde het oude stof, de ruwheid van ongeschaafd hout van het dakge-

[p. 27]

binte. Ik stelde opnieuw vast dat alles was zoals in mijn boek beschreven stond.

Mijn nonkel deed het raam open en wees aan wat er zestig jaar geleden te zien was: buiten was alles veranderd, en binnen niets. Daarover gaat dit boek, en ook over pompondahlia's, maagdenpalm, heide in roze en wit, christusdoorn, brem, petunia's, lindebloesem en madeliefjes.

Toen ik het boek schreef, zeer ouderwets met de pen, plakte ik af en toe foto's van ouderwetse bloemen in de tekst. Zoals wij schoolkinderen vroeger deden in godsdienstschriften. Zoals lavendel tussen het linnengoed wordt gelegd. Ik plakte prentjes van bloemen in mijn manuscript in de hoop dat ze zo homeopathisch zouden verdunnen met mijn tekst, of dat ze kruisgewijze geborduurd raakten tussen de familiehistories. Misschien had ik net zo goed een filmpje kunnen maken voor YouTube, zoals iedereen, met de 200 foto's van bloemen die ik op mijn pc heb verzameld. Rozen, tulpen, margrieten en muguet, waarvan de geur al in de naam besloten ligt. Of de verschrikkelijke oranje strobloemen van de jaren zeventig.

Maar als ik dit boek vandaag zou schrijven, zou ik de laatste pagina's anders maken. Omwille van dat andere personage in dit boek, dat ik nog niet genoemd heb. Met name het personage God. Voor alle duidelijkheid, ik ben zo ongelovig dat het niet schoon om te zien is.

Maar God draafde in mijn grootvaders leven vrolijk rond, hij kweekte de gezinnen op, onderrichtte de kinderen, hij werkte hard of deed toch alsof. Gladiolen, hortensia's, chrysanten. En in mijn vaders leven was hij als een of andere vonk, in de volharding of de vrijheid van mensen, een bron van inspiratie wellicht. Seringen. Flaminganten die eigenlijk rudbeckia's zijn en mimosa. In mijn eigen leven is God een wit gat, een leegte boven het Kempische landschap van maïs en dennenbomen. Rozen. Ik vond dat katholieke godendom vroeger best nog grappig, licht, onschuldig, onnozel zelfs. Een scheepje dobberend in een binnenzee.

Sta me even toe te vloeken in de kerk. Vandaag blijkt die kerk steeds meer een stuurloze tanker vol ruziënde oude dove mannen. Heden is het veiliger in de hoge golven te zwemmen

[p. 28]

dan op dat schip te blijven. En het vreemde is: in dat wegvarende schip zit iets wat wellicht nog van ons is. Maar het is voorgoed vertrokken, het vaart ondanks zijn stuurloosheid steeds verder van ons weg. Kwaad blijven wij achter op de kade.

Stuurloosheid? Nee, de koers is uitgezet. Ze is gewild, trots en blind. Zij bidt en brouwt hooguit wat trappistenbier, sluit zich op in gesprekken met gelijkgezinden. Zij straft als vanouds, heeft medelijden met zichzelf, is bang voor claims. Zij schroeft zichzelf aan zichzelf vast, hunkert naar zuiverheid die niet van deze rozige wereld is. U begrijpt het, ik zou het laatste hoofdstuk vandaag met meer kwaadheid geschreven hebben. Maar nu dus niet, in De bloemen gaat het over korenbloemen, asters, aronskelken, azalea's, magnolia's. Ik wilde iets schoon-Kempisch schrijven, voordat die streek in Noord-België zichzelf helemaal vernietigt door rijk en lelijk te worden, ondanks de lupinen en de viooltjes.

Beste voortreffelijke jury van de F. Bordewijk-prijs, ik dank u voor úw bloemen.