Jan Campert-stichting Jaarboek 2009

[p. 34]

Nienke van Hichtum-prijs 2009
Els Beerten
Allemaal willen we de hemel

Juryrapport

Waarheid en leugen, schuld en onschuld, naïef idealisme en trouw aan eigen volk, en de dunne grens tussen een en ander: daarover gaat de monumentale coming-of-ageroman Allemaal willen we de hemel van Els Beerten. Tegen de vertroebelde achtergrond van de Tweede Wereldoorlog in een Vlaams dorp speelt Els Beerten vier jonge protagonisten behendig tegen elkaar uit. Er is Renée, nuchter registrerend, met haar overweldigende liefde voor Ward en voor de muziek die dingen leefbaar maakt, en met haar consequente haat voor de bezetter en ‘dat soort’ Vlamingen. Haar broer Jef, de ‘schrikschijter’, als dood voor de gevolgen van een echte keuze, vermeende verzetsheld tegen wil en dank met medaille toe als vergiftigd geschenk. En dan is er Ward, de idealistische collaborateur, eerst onder een valse Duitse identiteit opgevoerd, en na een eindeloze odyssee weer in de Vlaamse heimat. Kleine Remi, de jongere broer van Jef en Renée, bekijkt met balorige nieuwsgierigheid en argeloze onwetendheid wat zich om hem heen voordoet, en fungeert als het koor in de tragedie. Een ingenieuze compositie. Door vier sleutelfiguren alternerend hun zeg te laten doen, telkens in een heel eigen en herkenbaar idioom, creëerde Els Beerten een vernuftig caleidoscopisch beeld van personages, meningen en feiten en bouwde ze een volgehouden spanningsboog op. Mondjesmaat distilleert de lezer uit de verschillende versies de ware toedracht. Relevante achtergrondinformatie over Vlaanderen, collaboratie en verzet wordt gedoseerd en subtiel meegegeven en er wordt ook slim met de tijd gespeeld. Beerten schrijft sober, zonder overbodige franjes, en met vinnige, geloofwaardige Vlaams klinkende dialogen. Allemaal willen we de hemel is een indrukwekkende roman over hoe het toen was en nu nog steeds zou kunnen zijn.

[p. 35]

Dankwoord

Een gat in de lucht

Ik was onderweg naar huis, het had gesneeuwd. Mijn mobiele telefoon rinkelde maar ik kon niet antwoorden. Ik reed met de fiets door het bos, het was rijden of vallen, en in dat laatste had ik niet zoveel zin.

Een hele mooie warme stem had een bericht ingesproken. Of ik wilde terugbellen, en als het kon, graag snel.

Ik had de laatste maanden vele vragen om terug te bellen gekregen. Gewoonlijk ging het om een lezing of om een bijdrage voor een krant of tijdschrift. Het was een van de drukste periodes van mijn leven geweest en het eerste wat in me opkwam toen ik die hele mooie warme stem hoorde was: géén extra lezingen meer, geen nieuwe schrijfopdracht. Ik ga flink zijn en nee zeggen. Mijn volgende boek zou al mijn komende schrijftijd krijgen.

Het tweede wat ik dacht was: misschien gaat het wel om iets heel anders.

Ik belde de stem op. Het was die van Aad Meinderts. En het ging om iets heel anders. Mijn boek had de Nienke van Hichtum-prijs gewonnen.

Van blijdschap sprong ik een gat in de lucht. De prijs was me goed bekend. In het verleden had ik telkens gezien wie hem gewonnen had. En het ging altijd om boeken die ik zo geweldig vond dat ik keer op keer dacht: in your dreams, Beerten.

En nu wint mijn boek deze prijs.

Een mens zou voor minder een gat in de lucht springen.

Allemaal willen we de hemel begon zoals altijd met een verlangen en een vraag.

Het verlangen was het verlangen van altijd: personages creëren die de hemel wilden en die daar nooit vanzelf geraakten. Ik zou hen hun angsten te lijf laten gaan, weliswaar vaak met de moed der wanhoop, maar op het einde zouden ze ontdekken dat het allemaal zo erg niet was.

[p. 36]

Mijn vraag was dit keer: maar wat als het allemaal wel ‘zo erg’ was?

Om daar achter te komen zou ik iemand creëren die vol goede bedoelingen op pad vertrok, om onderweg vast te stellen dat hij niet enkel zichzelf, maar ook zijn omgeving genadeloos de vernieling in sleurde. Ik wilde weten of daarmee te leven viel.

En hoe goed zijn bedoelingen uiteindelijk waren.

Mijn setting werd de tweede wereldoorlog: een periode van extreme keuzes, keuzes vaak gedreven door het verlangen held te worden. Die setting kiezen was een roekeloos idee, want ik wist niets over de oorlogstijd. De eerste jaren van het schrijven heb ik me dan ook vaak erg verloren gevoeld. Het belette me niet om door te gaan, ik hield al gauw veel van mijn personages, ik kon hen toch niet zomaar laten verdampen in de lucht? Ze hadden bovendien al keuzes gemaakt en ik wilde en móést en zóú met hen de hele weg afleggen om erachter te komen wat die keuzes met hen zouden doen.

Na vier jaar was het verhaal klaar. Toen zag ik hoe dik het was. En ik vreesde dat niemand het zou willen lezen. Bovendien was het veel te ingewikkeld met al die ikken. Als het begin dan nog spannend was. Wat het allesbehalve was. Jef die in Congo tegen een boom reed, wie was daar in godsnaam in geïnteresseerd.

Maar het was wel het verhaal dat ik had willen vertellen. Misschien dat één lezer erdoor heen raakte, én ervan hield, en dat dan vertelde tegen een tweede. En wie weet. Vijf lezers zou wel lukken.

Maar de lezers kwamen met meer dan vijf. Ze belden me, ze mailden me, om me te bedanken voor mijn boek. Mijn boek was hún boek geworden, ik had geschreven wat zij net niet konden zeggen. Het blijft moeilijk om uit te leggen wat zoiets doet met mij.

Het afgelopen jaar werd het verschillende keren bekroond. Ik kan het u vertellen: het went niet. Dat mensen zozeer van je boek houden dat ze er een prijs aan geven, ik word daar telkens weer erg gelukkig van.

[p. 37]

Er waren vele mooie boeken die de Nienke van Hichtum-jury kon bekronen. Ze kozen het mijne uit.

Waarvoor mijn grote dank.