Historie van den jongen geheeten Jacke

(1905)–Anoniem Jacke– rechtenstatus



[pagina 19]
[Herdruk van den Amsterdamschen druk uit het einde der XVIde eeuw]
[pagina 20]
Prologhe. GOd die ons allen heeft ghemaect Van slijc der aerden, ende heeft gestaect In ons den gheest des levens, om ons te setten Int eertsche paradijs sonder letten Om daer te leven onsen ghesetten tijt Ende van daer te comen int eewich iolijtGa naar voetnoot1). Dwelck verbuert heeft ons eerste vadere Des wy in druck moeten leven alle gadere Dus heeft hem Gods sone moeten vercleenen Om ons weder te brenghen wt desen wenen Waerom hy mensche ter werelt is ghecomen Om te halen dat den duvel hadde ghenomen Ende heeft den bitteren doot voor ons ghestorven Om te beteren dat daer was bedorven Hy wiltse alleen brenghen ten hemel binnen Die nae zijn talen hooren ende versinnen. Dacteur. DAer woonde een huysman in mijn lant Die met veel lieden wel was bekant Hy hadde drie wijfs, deen na den anderen In processe van tijde achter malcanderen
[pagina 21]
Dese man hadde by zijn eerste wijf Eenen sone die stout was van bedrijf Ende oock nae der werelt wtgheven So was hy in archeyt wel bedreven Van sinen vader was hy seer bemint Maer vander stiefmoeder niet een twint Want si hadde op hem grooten nijt. Den ionghen ionden sy cleyn profijt Want watse hem ghaf wast drincken oft eten Twas vanden snootsten datse mocht weten Ende daer toe en had hijs niet half ghenoech Sy dede Iacke groot onghenoechGa naar voetnoot1) Ende alle dat quaet dat si vermochte Altijt sy dat Iacken toebrochte Si dede al datse dorste nae haer verlanghen Si wilde hem wel sien ghehanghen. Op een tijt was si gheseten By haren man om drincken om eeten Ende seyde, ick bidde, wel lieve man Doet desen Iacke wt mijn ghespan Hy is soe arch soo slim van daden Wilt hem by een ander beraden Die hem dwinghet ter duechden graden. Doe seyde die goede man God weet Ick sout geern doen al nu ghereet Maer hy is te ionck voorwaer Ick moet hem houden noch wel een iaer Soe sal hy stercker gheworden zijn Ende meer winnen met minder pijn Ghy weet dat ons knecht heeft sterck gewelt Die ons beesten wacht opt velt
[pagina 22]
Die sal blijven thuys om wercken seer Ende Iacke sal die beesten voortmeer Drijven te velde ende daer toe wachten Soe en derfdy op hem niet achten. Stiefmoeder. Lieve man dats wel ghedaen So laet Iacke dan metten beesten gaen Smorghens vroech seer wel ghemoet Dreef Iacke zijn beesten metter spoet Te velde het docht hem wesen goet Hy was heel blijde ende sanck heydo Hy dreef zijn beesten ende schapen soo Dat hy in eenen dale quam Daer hy goede weyde vernam Daer zijn beesten hadden planteyt van eten By eenen berghe daer hy was gheseten Bracht hy wter malenGa naar voetnoot1) sijn eten voort Maer als hijt sach wert hy ghestoort Want het was snoode ende luttel weert Soo stac hijt weder op sonder gheveert Want sulcken eten en was hem niet lief getalGa naar voetnoot2) Ende seyde mijn stiefmoeder doet my nu vasten al Om my proper te maken ende smal. Als Iacke dus sadt qualijck ghemoet Quam daer een out man van sinnen vroet Sijnen baert was grijs, wit was zijn hayr Ende seyde, God bewaer u van druck ende vaer Hebdy niet teten, ick heb hongher groot Tsy van vleesch, van kaes, oft van broot.
[pagina 23]
Iacke. Sijt willecom vrient als nu Godt weet Tot sulcker spijse als ick heb ghereet, Dies verblijde doude man Ende Iacke track [wt] zijn eten dan. Doude man. Doen ghinc hy sitten ende maeckte goet chier Ende sey, ghy hebt my gedeylt soe minlijc hier Van u spijse dat u God moet betalen Ende ick salt u lonen sonder falen Ick sal u weder gheven dry schoone dinghen Kiest dat ghy wilt, God salt ghehinghen. Iacke. Eenen boghe te hebben dats mijn verlangen Om voghels te schieten ende te vanghen. Doude man. Eenen boghe sal ick u gheven Die sal u duyren al u leven Ghy sulter met raken daer ghy op sult wincken Het sy crayen, musschen, oft vincken. Ende als ghy te doele schiet met voorsinnen So suldy schieten tot op die pinne Als ghy selfs den boghe hebt in u hant. Mer niemant anders en salt doen int lant. Iacke. Doe loech Iacke ende seyde alsoe Haddick nu een pijpe soo waer ick vro.
[pagina 24]
Doude man. Een pijpe suldy hebben van groot vertuyt Die metter musijcke sal hebben gheluyt, Oock suldy weten daer by Soo wie die pijpe sal hooren hoe dat hy si Die en sal hem selven niet connen bestieren Hy en sal moeten danssen ende vruecht hantieren U beesten sullen oock maken een vergadere Ende sullen u volghen als haer bewaerdere Al vrolijck springende als sy thuyswaert gaen. Nu segt wat sal dat derde sijn. Iacke Ick en begheer niet meer op dit termijn Ick heb ghenoech mijns levens tijt Ende dancke u seer met iolijt. Doude man. Ick hebber ghelooft u dry te schincken Die suldy hebben, dus laet droefheit sincken Dus segt wat ghy begheeren wilt. Iacke Ick salt u segghen, weest dan ghestilt Ick heb een stiefmoeder, vaet mijn vertellen Fel ende quaet als die duvel vander hellen Ick wil alsse op my beghint te staren Datse een scheet moeste laten varen Dattet alle die plaetse door clinct.
[pagina 25]
Doude man. Wanneer sy fellijck op u siet oft winct Dan salse soo beghinnen te blasen Datse van schaemten sal meenen rasen Ende al diet hooren sullen hen verfieren Ende van lachen hen niet kunnen bestieren Adieu vaert wel, ick moet gaen. Iacke. Gods bewaren moet u bystaen Ende hy die alle dinghen vermach Beschermt u nacht ende dach. Doude man God loons u seyde doude man Ende scheyde vanden ionghen Iacke dan. Dacteur. De sonne daelde, den dach ginck ondere Iacke ghinc pijpen, twas om hooren wondere Om hem quamen alle zijn beesten versamen Hem volghende tot dat sy quamen In zijns vaders hof danssende over al Daer hy elck beschicte in sinen stal, Doe ghinc Iacke daer zijn vader was geseten In die sale, om zijn avontmael teten Ende sey, geeft my teten ic ben heel versmacht Van hongher, ick heb die beesten ghewacht Ende gheseten sonder spijse totter nacht
[pagina 26]
Doe brack hy van een cappoen eenen bout Ende ghaf dat Iacke met moede stout, Dat speet zijn stiefmoeder boven mate Sy saech op Iacke met fellen ghelate Met dien lietse een groote scheet Dattet clanck wijt ende breet Soo dat sy loeghen al die daer waren Om dat wt haer poort sulc een quam gevaren Van schaemte waerde de moeder root Sy wilde wesen over een mijle groot Ey sey Iacke, wat wy nu hooren moeten Die coleuver was seer wel gheschoten Maer daer was steenen noch ijseren cloot Doen sachse op Iacke met moede groot Terstont haer een ander scheet ontginck Het docht haer wesen een wonder dinck Moeder sey Iacke ende hem was daer dweers toe Hout u als een vrouwe, nouwe ende den eers toe Die stiefmoeder was gram ende vol sorghen De vader sey gaet wech men sal u borghen Hout toe u borse tghelach is betaelt Ghy en sult niet gheven ist datter wat faelt. Laet inden avont quam daer logieren Een cluysenaer diemen dede veel chieren Om des wil bleef hy oock om te slapen daer Dus claechde hem de vrouwe met vaer Al dat haer gheschiet was van Iacke quaet Seggende Iacke is een boef inden vierden graet Hy doet my leet ende groot ongerief In beschaemtheyt doet hy my groot grief
[pagina 27]
Ick en derft u niet segghen door schaemte Hoe my gheschiet is so groten blaemte Van Iacke den ionghen boeve fel Ick bidde castijt hem ende slaet hem wel Ick salt u loonen, wilt my gheloven dat Ick sal u gheven eenen kase, boven dat Ende ghelt inde borse, om te bidden voor my Gaet opt velt, ende corrigeert hem ghy Ende slaet hem vry cruepel ende lam Hy doet my veel schaemten, hi maect my gram My dunct dat hy can toveren Daerom als hy is buyten onder die looveren Met eenen eycken stock wilt hem dan raken Dat hem die lendenen moghen craken. Die cluysenaer. O weerde vrouwe en wilt niet sorghen Ick sal hem eer den dach van morghen Ten avont sal comen nae mijn vermeten. So castijen dat hy nau en sal weten Op zijn voeten oft hooft te staen Wel aen seyse wilt daer op slapen gaen Des smorghens als Iacke den dach vernam Hy met sinen beesten te velde quam Die cluysenaer ghinck hem nae om soecken In bosschen, in velden ende in broecken Maer hy vant hem ontrent der heyde Drijvende zijn beesten nae goede weyde Ende seyde tot Iacke, ghy boeve rebel Segt my nu met corten woorden snel Waerom doet ghy u moeder die goede vrouwe
[pagina 28]
Dus veel lijdens maer ick houwe Dat ick u nu sal boken soo menichfouwe. Iacke. Wat ou, wat sal hier gebueren Mijn moeder is wel ende sonder trueren Waer om wildy dan bekijven my Om wel te schieten so schietdy Ende ander dinghen de ick heb onthouwen Onder die doornen willet aenschouwen Daer sidt eenen voghel die ic wil schieten Die cluysenaer seyde, en laetet u niet verdrieten Laet my doch sien die conste dijn Doe schoot Iacke metten boghe fijn Ende gheraecte den voghel dat hy viel doot Doen liep die cluysenaer met haesten groot Den voghel halen, het was zijn canse Iacke doen peep den cluysenaer ten danse So gheringhe als hy die pijpe hoorde gaen Als een dul man was hy ghedaen Hy liep, [hy] danste ront omtrent Vanden doornen wert hi heel gheschent Het bloet hem alle zijn lijf af liep Ende schuerde zijn cleederen, dies hi deerlijck riep Sijn cousen, sijn rock, zijn kappe mede Ende dat hy aen hadde ter selver stede Dat hi nauwe zijnen huispot conde bedecken Dies Iacke loech ende bestont te gecken Hy danste inde doornen die zijn lijf vol gaten Maecten int aensicht in handen sonder aflaten
[pagina 29]
Die cluysenaer om gratie dat hy seer bat Hout op, ick ben doch van bloede so nat Ic heb so lang gedanst, ic ducht voor sterven plat Och goede Iacke houdt stille u pijpe Want ick soo seer van bloede sijpe Ic en sal u misdoen in gheenen tijde Iacke seyde, gaet dan aen dander sijde Vanden doornen, so blijf ick onghesmeten Doen quam hy met zijn vel overreten Ende quam gheloopen als een die dul was Oft een die van hoppen al smulGa naar voetnoot1) was Om dat sijn cleederen so waeren ghereten Ende sijn vel van doornen duerbeten Syn hert was vol van druck en lijden Elck sach op hem ten selven tijden Dies de cluysenaer beschaemt liep [in] Iackens huis Dit siende die vrouwe wert heel confuys Ende sey, van waer comdy dus mismaeckt Aylaes, seer qualijck was ick gheraect By Iacke uwen sone sonder dralen Die duyvel vander hellen moet hem halen Met die quam daer die goede man Doen seyde dat wijf siet doch Ian Wat heeft u lieven sone ghedaen Hi wil den armen cluysenaer dooden gaen Benedicite sey Ian wats hier ghesciet: Hebt ghy van Iacke dit verdriet Segghet my doch sonder verbeyden, Ia sey die cluysenaer, de duvel moeten geleyden Onder de doornen heeft hi my doen dansen wijt
[pagina 30]
Ter doot toe met swaren ghecrijt Doen sey die vader twaer sonde groot Had u mijn sone so ghedoot De cluysenaer sey ic en cost my onthouden niet So suetelijck ghinck sijn pijpe siet Als dan Iacke den avont vernam Hy metten beesten thuyswaert quam So hy ghewoonlijck te doene plach Ende hy quam ooc in zijns vaders ghelach. Sijn vader riep hem doen terstont Nu segghet Iacke ende doet my cont Wat hebdy desen goeden cluysenaer misdaen Dat ghy dus veel wonden hebt ontfaen Vader ick sal u segghen die waerheyt plat Ick peep op mijn pijpe ende hy danste wat De vader sey, die pijpe moet ick hooren Doe sprack de cluysenaer, O vrient vercoren Ick bid u door God laet dat niet gheschien Ende wranck zijn handen deerlijck met dien Segghende, wildijt ymmers hooren Soo bid ick u en wilt u niet stooren Ende wilt my met coorden binden [gaen] Aen eenen post om te blijven soo vast staen Ick weet tsal my zijn pijne groot Moet ick dansen ick blijve doot. Aen eenen post met stercke zeelen Bonden si den cluysenaer ic machs niet helen Int midden der hallen daer menich sadt Aen der tafelen met den weert en adt Dat volck loech seere ende ghinghen kallen Die cluysenaer en sal ymmers nu niet vallen
[pagina 31]
Doe sey die vader tot Iacke wel an Pijpt nu vry als een man. Iacke seyde vader ick sal doen u bevel Ick sal u maken vruecht ende spel Tot dat ghy om neder te legghen Die pijpe ghebiet ic en sals niet wederseggen Als Iacke zijn pijpen ghinck openbaren Soo liepen sy al op die daer waren Ende lieten haer eeten haer drincken varen Ende ghinghen danssen, loopen ende tieren Sy en conden hem selven niet bestieren Ende liepen al danssende wter hallen, Som waren, so over den dorpel ghevallen Vander dueren, som vielen int vier pladt Die vader loech ende hadde ghenuechten sadt Dattet volck soo danste te gadere Doen quam dat wijf van Iackens vadere Al dansende volchde dese eenpaerlijck Fellijck siende op Iacke staerlijck Telcken alsse op hief haren steert So lietse varen eenen groten veert So luyde dattet elck vernam Dies sy doen in groote schaemte quam Die cluysenaer had hem by na gedoot, verbost So danst hy met zijn hooft teghen den post Ende die zeelen wreven hem so seer dan Dat het bloet tot veel plaetsen wt ran Ende Iacke liep metter pijpe op strate Sy volchden al danssende met blijden ghelate Ende liepen soo dick ter poorten wt Dat sy over malcanderen vielen met gheluyt
[pagina 32]
Die nabueren woonende daer ontrint Liepen daer oock wt inden wint Elck meende comen te late Som waren te bedde in slapens state Sy worden wten slape gheweckt terstont Ende liepen ter straten wt goet ront Som liepen ter straten moedernaeckt Daer sy om werden beschaemt, ghelaeckt So datter versaemde menich man en wijf Die met vruechden dansten sonder ghekijf Som warense lam ende en conden niet gaen Noch op haer beenen en conden sy staen Die quamen oock danssen sonder ducht Op handen op voeten die eers inden lucht Doen seyde die vader, hout op als ghy wilt Laet u pijpe nu zijn ghestilt Te wijle dat spel ten besten is ghedaen Want het is tghenuchlijcste spel sonder waenGa naar voetnoot1) Dat ick hoorde in seven iaren. Maer die cluysenaer ghinc qualijc ghebaren Als al dat danssen was ghedaen Ghy quade lecker was zijn vermaen Ick doe u daghen voor tgheestelijc recht Voor den officiael al ben ick slecht Siet en vrydach dat ghy sijt present Oft ghy sult my weder maken content Voor mijn schade en voor mijn smerte. Ick en passer niet op een verte Ick ben reede, sonder sorghen Al soude den vrydach toecomen morghen Den vrydach quam soe ghy hoort.
[pagina 33]
Die cluysenaer de stiefmoeder waren gestoort Sy wilden teghen Iacke gaen te rechte Twaren daer vergadert rijcke ende slechte Menich man elck na sinen state Die officiael quam sitten tsijnder bate Veel saken waren daer te doene Elck begheerde sijn saken te spoene So wel van priesters als van clercken Som ghinghen met testamenten wercken Ende ooc van scoon vrouwen die binnen der weken Int doncker waren ghevelt en ghesteken Elck brocht daer zijn sake voort Om vanden officiael te zijn ghehoort. Oock quam daer dese cluysenaer gherasGa naar voetnoot1) Ende Iacken stiefmoeder met haer ghebras Ende seyde, mijn heere siet hier nu Mijnen sone alder boeven grou Hy heeft my ghewrocht so swaren leet Met nigramantien wijt ende breet In Monpelier oft in ander steden En is zijns ghelijcken, verstaet mijn reden Oock seydese, verstaet mijn saken Hy can tooveren ende wonder maken Voort heeftse so ghedaen als de dwasen Want sy ghinck doen metten eers blasen Ende liet menighen grooten dreet Daer loegen sy alle wijt ende breet Som seyden, vrou tempert u gat Schaemt u hier tontstoppen sulcken vat Die officiael seyde totter vrouwen dan Segt voort u aensprake nu hier van
[pagina 34]
En laetet spreecken daer om niet Ten sal u zijn tot gheenen verdriet Maer sy sorchde voor een ander crack Dies sy een woort niet meer en sprack Van schaemte was sy heel verbaest Doen sprack die cluysenaer als een de raest Tot Iacke, ghy zijt een boeve ionck Afghecort van eenen goeden tronck Verstaet heere het groot gheval Desen ionghen boeve wilt ons quellen al Maer heere ghy muecht hem castijen Hy heeft een pijpe die u sonder vermijen Sal dansende en springhende maecken Dat sal u duncken die doot te smaken Die officiael sey dat moet ick hooren dan Wat vruecht die pijpe maecken can Doe sey de cluysenaer, dat moet God verbieden Dat dit meer soude gheschieden Voor dat ick van hier ben ghegaen Oft anders moet ick den doet ontfaen. Doe sey die officiael sonder vresen Pijp op Iacke laet ons vrolijck wesen Ick wil hooren oft sal worden ghedaen Als die cluysenaer my doet vermaen Iacke peep ende liet droefheyt varen Ende dedese al dansen die daer waren Die officiael liep op, ende ander neer Ende dansten al omme seer Die officiael spranck seer boven maten Dat hy sijn schenen stiet vol gaten Het docht hem te zijn niet seer goet
[pagina 35]
Ende riep tot Iacke met ootmoet Pijpt niet meer, maer weest doch stil Dat bid ic u vriendelijck om Gods wil. Doen seyde Iacke tot elcken daer Ist dat ghy my hier wilt loven int openbaer Dat ghy my niet doen en sult quaet noch confuys Maer laten my gaen so ick quam van huys Ick sal mijn pijpen laten staen Ende niemant en sal meer druck ontfaen Doen riepen sy al ghemeynelijck Ende gheloofdent hem al te doen certeynlijck Ende voor zijn saken ooc te vechten Ende hem te beschermen voor alle rechten Doe scheyden sy al te samen van daer Die officiael ende die sommener voorwaer Met blijschap, mer de stiefmoeder ende cluysenaer Scheyden van daer ick segt u claer Met grooten haet en nijt voorwaer Om datse haer leet niet en conden wreken En soe wten recht daer waren ghesteken Sonder te sijne gewroken van dyen Iae noch beschaemt voor alle lyen Waren zy daer door deser saken snel Soe dat de moeder wert booser en fel Want zy gheen remedie en conste vinden Badt dat daerde Iacken mochte verslinden Voor de grote beschaemtheyt die hi haer dede Voor alle menschen en telcker stede In steden in dorpen in alle vlecken So datmen al de werelt met haer sach gecken Dit merckende die cluysenaer met goede advijse
[pagina 36]
Dacht dat hy daer was ghebracht op den ijse Ende en sach ter werelt gheenen beteren raet Dan te vertrecken sijnder cluysen waert Om bevrijt te sijne van alsulcken miskijfGa naar voetnoot1) Want van huys men dickwils lijdt ongerief Dus heeft hy gedacht met goede deliberatie Sonder langer beyden om te schouwen blamatie Van daer te vertrecken was zijn opset Sonder gheleyde, paspoort ofte trompet En is soe ghescheyde sonder vertraghen Die hem in huys hout en wort buyten niet geslagen Die stiefmoeder merckende desen aftocht Is verschrict gheweest ende heeft gedocht Hoe datse Iacken mocht brenghen in weenen Al vonde si haer selven staende alleene En vergat nochtans niet haer loose practijken Om Iacxken te dwinghen sonder beswijcken Hem brengende tsinte Catelijnen rade Oft aen Ian vaders cruckeGa naar voetnoot2) sonder ghenade Op dat hy als een helt daer tsijnder blame By nachte mocht wachten de schapen inde mane So mocht ick sitten in grooter eeren Want Iacke met zijn cudde niet te huys en sou keeren En om dit ter effectien te mogen brengen Creech sy soo langher so meerder verlenghen Om de sake te leggen ter executien Overdacht in haer selven met alder astutien Hoese voor den bailiou best mocht exhiberen Haer clachte, ende die plat wt pronunceren Sonder yet te verswijghen oft ommegaen Soo mochtmen Iacken terstont int ijser slaen
[pagina 37]
En voorts brenghen ter scharper examinatie Daer na ter iustitien sonder ghenade oft gratie Op dat ander soo danighe sonder dubiteren Aen Iacke haer spiegelen souden sonder cesseren Want hy spieghelt hem saechte ic segt u bloot Die hem mach spiegelen aen eens anders doot In desen propooste en dient geen langer verhalen Dan na den bailiou te loopen sonder falen En mijn clachte daer te doene swaer en sterck Ick en twijfel niet ten sal zijn al clincwerck. Stiefmoeder. God gruet u heer balliou eerwerdige heere En al u gheselschap sonder verseere Geern had ic u gesproken te deser instantien Van saken wesende van grooter importantien Anclevende den lijve van een mensche misdadich Dus come ic tot u zijt my toch heere beradich Vanden welcken ic u moet clagen de boosheyt Die hi mi doet door zijn schalcke simmeGa naar voetnoot1) loosheit Soo dat hy [my] beschaemt met allen eere Voor leecken clercken tot elcken keere Dwelck my doet sulcken grooten ghepijn Dat mi telcken de doot duncket op de lippen zijn Als dat ic dicwils van mi selven ben in onmacht Dus edel heere doet wraeck over mijn clacht Hy heeft my gedaen sulcken dorperheytGa naar voetnoot2) groot Soo dat hy wel weerdich is te sterven de doot Want hy is een schalcke der schalcken siet Dus verloost my toch wt dit verdriet Eerweerdighe heere sonder eenich toeven.
[pagina 38]
Die bailiou. Vrouken wie ist die u dus doet bedroeven Laet my dat weten met cort vermaen Soe mach ick hem terstont int ijser slaen Ende soe als rechter hooren die saken Ende van u wederpartije hooren duytsprake Die stiefmoeder sprack met boosheyt dorretenGa naar voetnoot1) Het is Iacke mijn sone ick doet u weten Die my soe lastich valt tot elcken keere Dus wilt mi toch verlossen genadichste heere Van desen boeve in schalcheyt quaet Want hy valt my soe rebel ende obstinaet Dat God geclaecht moet wesen Dus weest my toch behulpich in desen Als een heere getrou en rechtveerdich Want hi mi valt schampich ende onweerdich Die bailiou sprack ick verstae wel dintentie Dus sal ick hem gaen soecken ende een straffe sententie Sal ick over hem gheven sonder sparen Die stiefmoeder sprack, hoort mijn verclaren Heer bailiou, en my wel verstaet Het is best dat ghy met my ghaet Tonsent thuys met uwer machten En hem daer heymelijck verwachten Teghen dat hy compt van tvelt Met onse schapen dit wordt u ghespelt Van my al schijn ick een slecht welpenGa naar voetnoot2) Wel ick salGa naar voetnoot3) om uwen commer te stelpen Sprac de bailiou, dus gaet vore ic sal u volgen
[pagina 39]
Ende leeft voorts gherust en onverbolghen Want ick salt hem verleeren mach ickt leven Dat hi zijn ouders niet meer, ic segt sonder sneven Overlast doen en sal tot gheender spatie Die stiefmoeder gaende na haer habitatie Sprack teghen haer selven met blijde ghelate Ic weds ic word ghewroken tot mijnder bate Van desen boeve duer mijn samblansenGa naar voetnoot1) Ic weds hy en doet nu niemant meer dansen Want hy sal nu hoop ick duer mijn begrijpen Levende in zijn graf climmen met zijnder pijpen Soo dat ick voort leven sal als die verwaende Hoela hy compt ghinder ghaende Ghelijck ic wel dachte doen ic hem vermaende Met zijnder cudden dus moet ick swijghen Want anders mocht hijt verstant crijghen Ende sou hem wten weghe maecken, Best spraeke ick hem aen met soeter spraken Soo en sal hy tverstant niet mercken Want hy is een vanden schalcken clercken Ende schalck is hy in alle zijn bewinden Best gaen ick hem nu yewers wtsindenGa naar voetnoot2) Tot dat de bailiou is binnen de casse. Wel Iacke hoe ist hoe zijdy te passe Wilt my dat wttenGa naar voetnoot3) sonder lueghen Ic soude noch wel sprack Iack mueghen Goede dicke pappe oft boeckweyen bri Oft yet anders ick segt u vry Want ic hongher hebbe dit moetty weten Want ic vanden daghe niet en heb gheten Dus wilt mi wat geven want het is over noen
[pagina 40]
Wel, maer ghi moet mi eerst een bootschap doen Die ick u bevelen sal sonder belayeGa naar voetnoot1) Dats dat ghy moet gaen eert wort te spayeGa naar voetnoot2) En halen meel sonder toeven Want ic soude geern backen sonder snoevenGa naar voetnoot3) Dus wilter u henen rasschenGa naar voetnoot4) als een man En als ghy weder coempt, so suldy dan Uwen buyck vol eten sonder flouwen Iacke sprack, om vrede te houwen Soo mach ic my ter muelen waert rasschen ⁴) Maer als ic weder come so moet ic brasschen Want mijnen buyc dunct door dit verstrangenGa naar voetnoot5) Dat mijnen kele yewersGa naar voetnoot6) is verhanghen Dus spoey ic mi derwaert niet om vercloeckenGa naar voetnoot7) De tvier van doen heeft moetet inde asschen soecken Als Iacke nu was ter muelen ghetreden So quam die bailiou daer ingeschreden En die stiefmoeder ontfinc hem met blijde schijne En sy dede halen een cruyck met wijne Om dat hi te beter soude wachten daer En Iacke brengen in verdriet seer swaer En si hiet hem willecoem met soeter talen Wel sprack die bailiou segt my sonder dralen Waer Iacke is so mach ic hem apprehenderen Ende als den opstinaten hem iustifitieren En doen hem hanghen tsijnder onbaten Aen een dweershout sonder verlatenGa naar voetnoot8) Want goede wercken het is een out bediet Comen altoos tot goeden loon siet
[pagina 41]
Ende soo ist oock metten quaden Als die haer vrienden oft ouders versmaden Want die ghemeynelijck quader doot sterven Dus sal hy ooc loon nae zijn werck verwerven Mach ic hem crijghen ick derf my beroemen Die stiefmoeder sprack ick sien hem comen Eerweerdighe heer met den meele gheladen Die bailiou sprack terstont sonder beraden Als Iacke in huys quam, eene quaet verstrangenGa naar voetnoot1) Tsa ghy boeve gheeft u ghevanghen Ghy moet met my, ten baet gheen tieren Ey ey riep Iacke noyt meerder dangierenGa naar voetnoot2) En waerom word ic gevangen laet mi dat weten Ick meynde mijn pappe te ghaen eeten Ghelijck mijn moeder my ghinck beloven, Maer vrient salmen daer oock hovenGa naar voetnoot3) Daer ghy my leyt: wilt my dat segghen Iaet sprack de bailiou, ick sal u gaen legghen In eenen put by gans dootGa naar voetnoot4) En daer suldy eeten water ende broot Uwen buyck half sadt, verstaet dat vry. En eetmen daer dan gheen pappe oft bry: Sprack Iacke, doet my het rappoort Maer die bailiou track Iacke vast voort Nae den steenGa naar voetnoot5), ende dede hem aen twee boeyen Ende liet hem daer sitten crijten ende loyen Dies Iacke schier quam wten sinne Want het was cleyn tot zijnen ghewinne Want die stiefmoeder hem deerlijc accuseerde Ende om zijn doot sy solliciteerde
[pagina 42]
Soo dat hy wert verwesen sonder ghenade Ende wt de gevanckenis gehaelt mit corten berade Is hy ghebracht op die plaetse daer toe gestelt Diemen gemeynlijck noempt het galgenvelt Och dacht Iacke nu moet ick sterven Eenen schandighen doot tot deeser erven, Nochtans ben ick onschuldich in deser saken Tsa tsa sprac den buel wilt u ghereet maken En u biecht spreken sonder langher beyden Ende wilt u goetwillich ter doot bereyden Want veel woorden en moghen u niet helpen Maer bidt God dat hy uwen druc wilt stelpen Ende u ziele ontfanghen in zijn eewich rijcke Ende u bewaren voor sduyvels versijckeGa naar voetnoot1). Maer Iacke dacht vast tot elcken keere Hoe hy mocht geraken van die leere Met schalcken liste oft subtijle vonden, So sprac hi totten bailiou, vaet mijn vermondenGa naar voetnoot2) Als ick sonder ghenade nu moet sterven So laet mi om Gods wille een bede verwerven Sonder u te schaden ofte hinderen yet Die bailiou sprack behouden mijn eere siet So consenteer ick u sonder begrijpenGa naar voetnoot3) So begheer ick noch eens op mijnder pijpen Een lieken te spelen sonder minckenGa naar voetnoot4) Die rechter sprack, ghy behoort nu te dincken Om u ziele, ende laten ijdelheyt varen Lust u noch te spelen daer ghi int dit beswaren Staet, ende int sdoots dangieren Maer heb ick gelooft in geender manieren
[pagina 43]
En sal ict weerroepen dus speelt sonder verstoren Hebt ghijs lust, ende laet ons eens hooren Wat meester dat ghy zijt sonder wachten Maer lutterGa naar voetnoot1) wist hy des pijpkens crachten Dies Iacke terstont speelde te dien fijne So dat den buel terstont met blijde schijne Spronc van die leere en brack den hals En den bailiou genaecte daer ooc veel ongevals Want door des pijpkens soeten clanck Des bailious peert op ende neer spranck Ende warp hem int sant, noyt vreemder cansen Maer hy terstont op, ende wacker aent danssen Al had hy daer schier zijn ribben gebroken, Ende al die daer waren zijn ontloken Met vruechden, ende mosten dansen ende sprongen Ia die doode opt rat waren ooc ghedwonghen Om te dansen al satense ghebonden vast Ende die daer hinghen aen eenen bastGa naar voetnoot2) Moesten daer ooc blijtschap uyten En begosten haer te rueren noyt vreemder cluytenGa naar voetnoot3) So dat daer was een groot gherucht Vande dootsbeenderen in elck ghehuchtGa naar voetnoot4) Die daer hadden gheleghen menich iaer. So dat die bailiou riep int openbaer, Hout op van spelen, ick schelle u quijte Of anders ic van muetheytGa naar voetnoot5) splijte Ende moet hier deerlijck mijn leven laten. Iacke vraechde terstont tot zijnder baten Oft hy hem dat sonder cesseren Openbaer met eede wou affirmeren Ia ick sprac die rechter en inder waerheyt siet
[pagina 44]
En breng ick u mijn daghen in eenich verdriet Oft door my en comt ghi tot geender schanden Maer sal u helpen en bystaen tegen u vyanden Als een getrou vrient tot elcker spatie Ick bedanck u sprac Iacke heer van gratie Ende van de genade die ghy my hebt gedaen Ende elck is moede ende mat ghegaen Naer huys, en Iacke was vol vromenGa naar voetnoot1) Om dat hy die reyse so was ontcomen, Ende hy nam doen naer huys den ganck Lancx eenen anderen wech, en eer yet lanc Hoorde hy eene tegen haer selve couten, Wel dacht lacke ick sal my verstouten Ende vernemen wie mach wesen dat Ende so heeft hy gekeken door een gat Van een hage, en sach zijn stiefmoeder daer draven Om een gat int eerde te willen graven Maer Iacke dacht hem daer stil te houwen Om te sien wat si soude brouwen So is hi heymelijc achter een hage ghedoken Ende de stiefmoeder heeft tegen haer selven ghesproken Hier heh ick nu gemaeckt een gat Daer legghe ick in desen heymelijcken schat Op dat hem Iackens vader niet vinde Want Iacke is nu ghecomen ten indeGa naar voetnoot2) Ende hangt nu aen de galge al cout en stijf Maer Iacke dacht daer liechdeGa naar voetnoot3) om door u lijf Ende hielt hem daer secretelijc cort ghehecktGa naar voetnoot4) Ende die moeder heeft doen den put ghedeckt Ende is terstont van daer ghegaen Iacke is doen heymelijck opghestaen
[pagina 45]
En heeft die plaets getekent door sulcx bewindenGa naar voetnoot1) Om dat hyse te bat soude moghen vinden Oft van noode waer. tot eenighen tijden Ende hy is voorts gewandelt met een verblijden Nae die stadt ende voorts nae huys. Ende die stiefmoeder hem siende sloech een cruys Voor haer, en sprack met woorden bevreest Wel sydy Iacke, oft sydy zijnen gheest: Die hier compt om my te quellen. Ende ic ben Iacke, sprac hy wat vremder voortstellen Het schijnt dat ghy. droomt als nu ten tijen Ic en ben geenen geest, schout sulcke fantasien Al meynt ghy dat ick ben ghehanghen Mijn pijpe holp my wt dat verstranghenGa naar voetnoot2) Ende ons Heere, dies ick hem bedancke. Ende so en hoorde ick noyt vremder rancke Sprack die stiefmoeder met gheveysden sinne Ende had des leets genoech als een feninige spinne Dacht sy [haer] noch wel te wreken Maer sy begost hem geveysdelijc aen te spreken Op dat hy dat niet en soude weten Ende seyde, wel Iacke en wildeGa naar voetnoot3) niet wat eten: Want ick denck wel dat ghi hebt honger groot Ick aet te hans wel een huysbacken broot Sprac Iacke, oft yet dat den honger mocht stelpen Wel sprack sy, ick sal u wel helpen En ghaf hem een groote teyle met pappen. Hout daer sprack sy, wilt dat inlappen En stelt u dan weder als die coene Met u cudde buyten int groene. Iack was weder te vreden en wel ghepaeyt
[pagina 46]
Om dat sinen buyc metter pappen was versaeytGa naar voetnoot1), Ende hy ginck weder sonder eenich beswaren Buyten int velt zijn schapen bewaeren, Maer hy vergat zijn pijpe, en heeftse thuys gelaten Twelc grootelijc was tzijnder ontbaten Want zijn stiefmoeder heeftse ghevonden En sy dacht terstont, vaet mijn vermonden Nu worde ic ghewroken naer mijn begheeren Ende sy nam zijn pijpe sonder deeren Ende heeftse verbrant sonder beyen. Hy en doet nu niemant danssen oft reyen Sprack sy met blijden schijne Noyt meerder vruecht tot ghenen termijne En mocht ick wensschen int swerelts pleyn Want nu mach ick hem straffen certeyn Stooten en smijten naer mijnen wille Want die pijpe bracht my int gheschille Ende int verdriet by nachte by daghen Iacke thuys comende begost te vraghen Naer zijn pijpe die hy hadde vergheten Die moeder sprack, ghy moet weten Datse int vier is ghevallen Ende verbrant tot kolen geheel met allen. Iacke dit hoorende en wist wat maken Ende begost te schreyen met volle kaken Ende trock zijn hayr met claghen en kermen, Ende wronc zijn handen, het mocht ontfermen Een steenen herte tot elcker spatie Iae so dat hy viel in desperatie Ende ghinck buyten als doen ten tijen Als een die vol was van fantasijenGa naar voetnoot2),
[pagina 47]
Ende sprack met woorden onsochteGa naar voetnoot1) O fenijnighe vrouwe vol van ghedrochte Argher dan fenijnich bloet van draken Alle vruecht moet ick duer u versaken, Nochtans en heb ick sulcx noyt verdient Maer was u ghehoorsaem als een goet kint In alle saken naer u believen Waer in dat ick u mocht gherieven, Maer ick worde gheloont met alle verdriet. Sy en soect ter werlt anders niet Dan my te brengen in sdoots dangieren Daer is sy op wte in alle manieren Soe dat ick my nu wil begheven Tot den doot, ende my selven nemen dleven Ende my soe verlossen wt dit lijden Want ghedaen is alle mijn verblijden Nu ick mijn lustich pijpken ben quijte Dwelck ick beminde boven swerelts iolijte Ick moet suchten als icker om dincke Soe dat ick schier in onmacht sincke Ende blijve alleen int swaer torment Want niemant ter werelt en is meer geschent Dan ick en ben tot deser huerenGa naar voetnoot2) Noyt meerder verdriet, noyt meerder dolueren Dan ick en lijde duert verlies groot Van mijnen besten schat miniootGa naar voetnoot3) Soe dat ick my selven met een verstrangen Hier aen desen boom gaen verhanghen En maken eenen stric van dees banden So en sal niemant in eenighe landen Naer mijn doot meer dervenGa naar voetnoot4) haken.
[pagina 48]
Hola, wat soudic ooc doen wat soudick maken My selven te dooden, het waer teghen God Dus en wil ick niet slachten den sot Maer mit rijpen advijse weet ick raet Het welc meer weesen sal tot mijnder baet Dan oft ick my tleven hadde genomen Ende het sal oock wesen tot meerder onvromenGa naar voetnoot1) Van mijnder stiefmoeder vol alder boosheyt Want ick worde denckende hoe dat hier leyt Haren schat verborgen ende in daerde begraven Dien wil ick met rasschen draven Ontwelven ende haelen hier uyte Ende dien nemen int stede van mijn fluyte Ende daer mede wt den lande vlieden Dien raet is goet hy moet gheschieden Dus begost Iacke met sijnen spriet Den put te ontgraven sonder verdriet Tot dat hy quam ter selver stadt Daer hy vant zijns moeders schat Waer door hy vergat alle fantasye Ende nam hem op met herten blije Ende sey noyt en had ick beteren vont Dan dat ick dus crijghe desen hontGa naar voetnoot2) Die mijn stiefmoeder hier heeft gheborghen Waer door ick wel mach leven sonder sorghen Ende vrolijck wesen in alle ghehuchten Ende ick wil gaen coopen tot mijnder genuchten Schoon cleeren en peerden niet slachtende den slechten Ende daer toe hueren maertenGa naar voetnoot3) ende knechten Ende soe hier wten lande vertrecken Ende eenen lantsheere dienen sonder gecken
[pagina 49]
Ende domineren als een heere avont en noene Met steken ende breken vrij als de coene Ende laten die schapen mijn moeder wachten Want si valsch [is] in wercken ende gedachten. Nu wel lang ghenoech hier ghestaen Oft mijn stiefmoeder hier quaem ghegaen Soe waer my nakende een bitter ghelach Dus wil ick vertrecken sonder verdrach Om te schouwen alle lustigheGa naar voetnoot1) laghen. Wat ramp wie sal my helpen draghen Want het is om dragen buyten mijnder macht Best leggic die helft hier in desen gracht Tot dat ick weder come van die mert Dus is [hy] ghegaen vol vruechden int hert Om zijn saken te beschicken groot ende smal Hy is wijs die hem wacht voor ongheval. Hier en tusschen is Iackens vader thuys gecomen Ende hi en heeft Iacken niewaersGa naar voetnoot2) vernomen Dies hi terstont heeft ghevraecht Naer sinen sone, ende vry onversaecht Heeft hi zijn wijf gedreycht ende met eede gesworen Ist dat mijn sone nu is verloren Soe sal ick u sprack hi ghy boose wijf Van stonden aene benemen u lijf Want ghi hem hebt veriaecht met schalcke treken Met slaen, ende stooten, oft qualijck spreken, Dus wil ick dat ghi hem sult gaen soecken Neerstelijck in alle hoecken Tot dat ghi hem hebt vonden, hoort mijn gewagen Oft u sal genaken verdriet en slagen Dus maect u eewichGa naar voetnoot3) sonder vertoeven.
[pagina 50]
Die stiefmoeder dacht, noyt meerder bedroeven Waer sal ick henen blijven: Vindick hem niet, hy sal my ontlijven Ende ick heb hem ghesocht in allen inden Maer ick can hem nerghens ghevinden Dus wil ick gaen sonder dralen Van stonden aen mijnen schat halen Die ick daer buyten heb verborgen En daer mede gaen leven sonder sorgen Iewers alleene heymelijck en stille En soe ghebruycken mijnen wille. En soe heeft si haren ganck ghenomen Tot dat si ter plaetsen is ghecomen Daer si haren schat hadde gheleyt. En daer comende sach si met claer bescheyt Dat den schat wech was geheel met allen, En terstont is si daer henen gevallen In onmachte, en als si was becomen Soe heeft si terstont voor haer ghenomen Haer selven te dooden sonder verscrick Soe heeft sy daer vonden liggen den strick Die Iacke daer eerstmael hadde gehangen Om hem selven te brengen int verstrangen, Ende daer mede heeft sy haer selven benomen Haer leven, ende soe is sy ghecomen Tot een quade doot, ick moets verclaren Want niet dan quaet en sachmen haer baren Als Iacke zijn saken nu hadde int beste Soe is hi ghecomen om dander reste Die hy daer gelaten hadde overmidts den last. En onversiens daer comende so sach hi aen enen bast Sijn stiefmoeder hangen tot dier statie,
[pagina 51]
Dit is gheschiet wt desperatie Dacht Iacke, en hi verschricte hem seere Soe dat hi dacht voorts te dienen den Heere Der Heeren boven alle heeren crachtich Om der misdaet die hy wert gedachtich Die hy bedreven hadde menichfout Dat si hier hanckt is alleen mijn schoutGa naar voetnoot1) Al is dat die Heere heeft ghewroken Mijn leet, so wil ick gaen leven ghedoken In een wildernisse alleen Ende daer den Heere met herten reen Bidden om gratie ende ghenade Ende om vergiffenisse, eert wort te spade. Aldus heeft Iacke die werelt vertordenGa naar voetnoot2) Ende is een heylich cluysenaer gheworden Ende heeft daer geleydt door Gods ingheven Menich iaer een heylich leven Ende alle sijnen schat heeft hy sonder mincken Binnen sijnen leven willen schincken Den behoeftigen ende den ermen, Op dat hem Christus soude willen ontfermen Ende hem ontfangen in zijn wtgerecte ermen Die ons wil bewaeren voor thelsche tempeest So blijft den vader den soon ende den heyligen geest Christen broeders bevolen minst ende meest. AMEN.	voetnoot1) Blijdschap voetnoot1) Lees met A: ongevoech voetnoot1) Uit zijn tasch voetnoot2) Aangenaam voetnoot1) Dronken voetnoot1) Inderdaad voetnoot1) Snel, ijlings voetnoot1) Leed, ongeval voetnoot2) Schertsend voor: galg en rad voetnoot1) Apen voetnoot2) Schande voetnoot1) Verscheurd door boosh. voetnoot2) Eigenlijk: jonge hond; hier als minachtend woord voetnoot3) Zal het doen voetnoot1) Veinzerij voetnoot2) Ergens heenzenden voetnoot3) Uiten, zeggen voetnoot1) Wellicht een drukfout voor: sonder delaye, zonder verwijl voetnoot2) Spade, laat voetnoot3) Zonder oponthoud voetnoot4) Spoeden voetnoot5) Kwelling voetnoot6) Ergens voetnoot7) Zoo haastig mogelijk voetnoot8) Zonder pardon voetnoot1) Toen was deze in een moeilijk parket voetnoot2) Gevaar voetnoot3) Eten voetnoot4) Bastnardvloek voetnoot5) Gevangenis voetnoot1) Dc helsche pijn voetnoot2) Vat wat ik zeg voetnoot3) Zonder tegenspraak voetnoot4) Zonder dat er wat aan mankeert voetnoot1) Luttel voetnoot2) Strop voetnoot3) Klucht voetnoot4) Alom voetnoot5) Vermocidheid voetnoot1) Vreugde voetnoot2) Aan zijn eind voetnoot3) Liegt ge voetnoot4) Ineengedoken(?) voetnoot1) Met die bedoeling voetnoot2) Benauwdheid voetnoot3) Wilt ge voetnoot1) Verzadigd voetnoot2) Zwartgallige denkbeelden voetnoot1) Harde woorden voetnoot2) Ure voetnoot3) Lief, schoon voetnoot4) Behoeven te voetnoot1) Nadeel voetnoot2) Schat voetnoot3) Meiden voetnoot1) Listige voetnoot2) Nergens voetnoot3) Lees: enwech, d.i. weg voetnoot1) Schuld voetnoot2) Vertreden, verzaakt

Vorige Volgende

Historie van den jongen geheeten Jacke

[Herdruk van den Amsterdamschen druk uit het einde der XVIde eeuw]

Over dit hoofdstuk/artikel

titels