Publications de la Société Historique et Archéologique dans le duché de Limbourg. Deel 12

[p. 249]

Kroniek der stad Roermond van 1562-1638.
(Vervolg).

Anno 1621.

In desen jaere syn burgermeisters geweest Arnoldt van Horpusch, Goissen van Dulcken.

Den 18 February heeft ein eers. magistraet eenen expressen mit brieuen aen syne exellentie graeff Hendrick zu dem Berghe etc. gesonden tot Ouerbach wegen die twee compagnien voetvolcx vant regiment vanden hertoch van Arschot, soe bynnen Ruremunde solden comen.

In Martio syn brieuen ende treglement van haere hoicheit doir den sergeant major Antonio Texera ouerbracht.

Den 4 Aprilis is de compagnie vanden ouersten Marten Bentinck innecomen toe Ruremunde, sterck synde ontrent 94 mannen; den hopman wert gelogeert in Cruchtens huys opgen Driess.

Den 14 May syn binnen Ruremunde incomen seuen compagnien Spaenjarts vant tertio van Diego Mexia.

Den 16 May is der burgermeister Styns wegen de stadt Ruremunde naer syne exellentie verreist ende de selue geremonstreert de groote moetwillicheit der Spaenjarden ende dat sy hunne peerden oueral opde stadt grienden waeren dryuende.

Den 18 May is der heer van Berlicom by jouffer Hillen gelogeert geweest.

[p. 250]

Den 5 Juny om beters wille aenden commandant vande Spaenjarden, don Alonso de Luna, vereert 62 quart wyns ad 22 gulden 16 st.

Den 23 Augusti syn die seuen compagnien Spaenjarts vuyt Ruremunde vertrocken ende syn tot Kerckhouen geleydt worden.

Den 2 Septembris is een deyl des ouersten Marten Bentincx volck vuyt Ruremunde vertrocken ende ein deil mitten lieutenant Munnickhuysen aldaer verbleuen.

Den 24 Decembris heeft de magistraet van Ruremunde die billetten gemaeckt voir de drye compagnien ruyters, te weten vanden commissaris generael Ochoa Gomes, Pedro Heredia ende capitein Hanseler, die peerden einsdeils inde sonne ende anderdeils in diuersche schueren geaccommodeert.

Anno 1622.

In desen jaere syn burgermeisters geweest Willem Moeits, Gerardt Puyl.

Den 9 Februarij is den commissaris generael vande cauaillerie Ochoa Gomes mit die andere 2 compagnien vuyt Ruremunde vertrocken.

Den 20 Februarij is den capitein Frontenoy mit syn volck bynnen Ruremunde comen. Ten seluen daege syn vande compagnie van Marten Bentinck hondert mannen naer Venloe vuyt Ruremunde vertrocken.

Den lesten February, als syne exellentie graeff Hendrick van den Berge etc. voir d'ierste reyse naer het ouergaen van Gulich bynnen Ruremunde quam, deselue doir den magistraet gecongratuleert ende mit vischwerck vereert.

Den 9 Marty ende den 16 is de compagnie van capitein Jeronimo Nymfo bynnen Ruremunde incomen, sterck 76 persoenen, was gelogeert in jouffer Hillen huys tegens erstadungh, den vendrich Octavio Nimpho by Annen van Straesborch.

[p. 251]

Den 28 Aprilis hebben die heeren van Ruremunde mitten clockengieter veraccordeert wegen het vergieten vande groote clocke, pro arra gegeuen 2 gulden 5 st.

Den 11 May is de voirscr. compagnie vuyt Ruremunde vertroeken. Ten seluen daege syn inde plaetse bynnen Ruremunde gecomen den capitein Thomas Preston ende capitein Arture Ouel, Irlandesen, van het regiment van maestro de campo den graeffe van Thiron. Preston is gelogeert geweest tegens erstadungh by jouffer Hillen; syne compagnie was sterck 89 persoenen; den vendrick in jouffer Baerels huys achter Douveren;⁽¹⁾ capitein Arturo Ouel was gelogeert inden kerckthorn, syne compagnie was sterck 84 persoenen.

Den 3 Nouembris heeft de magistraet van Ruremunde die billetten gemaeckt voir de compagnie van capitein Daelmont. Den 4 Nouember is de selue compagnie, wesende vant regiment vanden hertoch van Arschot, bynnen Ruremunde incomen ende gebillettert worden. Capitein Daelmont was gelogeert in Wissems huys aen sint jansporte, den lieutenant by Hendrick Smidts, den vendrich by Mathys van A.

Den 10 Decembris is der heer Marquis Spinula van Ruremunde naer Maestricht vertrocken, naer dat syne exellentie bynnen Ruremunde vyff wecken lanck gelogeert hadde. Ten seluen maele heeft men de suyte van syne exellentie oick geaccommodeert, item don Gonzales de Cordua, generael van syne Mats. leger in den Palss, den graue van Salisar, syne exellentie graeff Hendrick zu dem Berghe als stadthelder, den baron van St. Jean, don Mendo de la Queue, Augustin Spinula, don Cristoffre Coloma, den coronnel van de Irlandoisen, marquis de Surdin, den auditeur generael met verscheydene andere groote heeren mit een groot getal van suyte.

(1) Achter douveren. De oever was eene straat, die thans de pastoorswal genoemd wordt.

[p. 252]

Den 19 Decembris syn beyde de compagnien van Preston ende van den capitein Arture Quel, naer dat sy sich seer wel gehalden hadden, vuyt Ruremunde vertrocken.

Den 19 Decembris syn inde plaetse bynnen Ruremunde comen logeren twee andere compagnien voetvolcx vant regiment vanden marckgraue van Brandenborch, te weten den capitein Romrodt, sterck 69 persoenen ende dandere van de lieutenant coronnel.

Anno 1623.

In desen jaere syn burgermeisters geweest Gerard Creyarts, meister Walrauen Daniels.⁽¹⁾

Den 3 Januarij, aen syne exellentie graeff Hendrick zu dem Berghe etc. tot einen nieuwen jaere vereert eenen toulast wyns ad 188 gulden 8 st.

Den 15 Marty heeft de magistraet van Ruremunde die billetten gemaeckt voirde compagnie van capitein Daun ende is den 16 ditto bynnen Ruremunde incomen; den capitein was gelogeert in Frans Cremers huys neffens de wachte. Den 17 Aprilis is de selue compagnie op paeschauondt vuyt Ruremunde naer Tshertogenbosch vertrocken.

Den lesten Aprilis is den ouersten lieutenant vant regiment vanden graue van Embden mit syne compagnie, sterck synde mit 12 officiers 174 persoenen, bynnen Ruremunde in garnisoen comen ende was gelogeert in Frans Cremers huys neffens de wachte.

Den 23 Augusti is syne exellentie den marquis Spinula mit syne suyte wederom bynnen Ruremunde mit groote moeyten ende swaere accommodeert worden.

Den 2 Septembris is den capitein Daun mit syne compagnie vuyt Ruremunde vertrocken.

(1) Walraven Daniels was waradijn der munt te Roermond (Oork. van 27 April 1612).

[p. 253]

Anno 1624.

In desen jaere syn burgermeisters geweest Reyner Vorstermans, Mathis van Leuwen.

Int ierste van de maendt January vuyt sunderlinge consideratie vande goede affectie van syne exellentie de selue vereert mit einen toulast wyns van 4½ ahme ad 225 gulden.

In desen jaere heeft men het nieuwe pesthuis aen den Creuels graeue gemaeckt ende den 8 Decembris voleyndt ende heeft gecost ouer de 3000 gulden.

Den 24 January is de compagnie van capitein Dombroch bynnen Ruremunde gelogeert worden, wesende van het regiment van den graeff van Embden. Des capiteins logement is geweest in Cruchtens huys opgen Driess tegens erstadungh. Den lieutenant in Jan van Oist huys achter de leuffe. Den vendrich in de bruchstraet bij Beel Grommers.

Den 25 January op besteeck ende versueck van canceler ende rhaeden syn van Maestricht bynnen Ruremunde comen de twee compagnien vanden heer van Elteren ende den baron van Leyden.

Den 23 July is de compagnie van Dombroch vuyt Ruremunde getogen ende ten seluen daege is de compagnie vanden capitein Octauio Darigon bynnen Ruremunde gelogeert worden ende was sterck 61 mans. Den capitein in Cruchtens huys opgen Driess tegens erstadungh, den lieutenant bij Pouwels van Swaenenberch, den vendrich bij Mathis van A. Dese compagnie van Octavio Darigon is den 7 Septembris vuyt Ruremunde getrocken.

Den 29 Septembris is de compagnie van den heer van Werckendam bynnen Ruremunde comen in garnisoen ende was sterck mit dofficiers 198 mannen. Was ierstmael gelogeert int eynhorn tegens 2 rycxdalers ter weken, te weten eenen van de stadt ende eenen van capitein; des sol Anna Vogels 2 bedden doen, deen sonder laeckens ende hadde den

[p. 254]

capitein euen wel noch 3 bedden gehadt, is daer nae gelogeert geweest in Cruchtens huys tegens erstadungh. Den vendrich, synen sone, was bij Beel Grommers logeert.

Den 22 Octobris is de compagnie van capitein Jeronimo Decio bynnen Ruremunde in garnison comen, was mit dofficiers sterck 146 persoenen; syn logement is geweest in de starre ende is den 7 Novembris vuytgetrocken.

Anno 1625.

In desen jaere syn burgermeisters geweest Arnolt van Horpusch, Jan van Rhee.

Den 26 January syn die 2 compagnien vanden baron van Leden ende vanden heer van Elteren, beyde vant regiment van graeft Johan van Nassouwen, bynnen Ruremunde incomen. Den baron vander Leyden was gelogeert in Frans Cremers huys neffens de wachte, syn vendel was sterck mit dofficiers 107 persoenen. Den lieutenant was gelogeert in Jan Duytsch huys achter de muyr, den vendrich bij Hillebrandt Holtman. Den heer van Elteren is gelogeert geweest in Wissems huys in sant Jansstraete, syne compagnie was sterck 160 mans mit dofficieren. Den lieutenant lagh int eynhorn opde merckt tegens erstadungh, des sol Anna Vogels leueren 2 bedden ende toebehoir ende stallinge voir 2 peerden. Den vendrich bij Beel Grommers.

Den 15 Junij heeft men bynnen Ruremunde getriumpheert wegen het veroeueren vande stadt Breda.

Den 1 Augusti hebben die heeren vande Magistraet der stadt Ruremunde syne exellentie graeff Hendrick zu dem Berghe etc. tot Ool verwacht, om die selue geluckige reyse te wenschen, als hij die crauwaten naer den Rhyn sol vhueren.

Den 3 Nouembris is de compagnie van hopman Jan Herman van Zautelande bynnen Ruremunde comen, sterck synde mit d'officiers 140 mannen ende was gelogeert opde merckt

[p. 255]

in raedtzheer Breen huys tegens erstadunghe. Den lieutenant bij Hendrick Smidts, den vendrich bij Laurens Widtman.

Anno 1626.

In desen jaere syn burgermeisters geweest Johan Holtbecker, Adolph vander Smitzen.

Aen syne exellentie graeff Hendrick zu dem Berghe etc. tot einen nieuwen jaere vereert eenen toulast wyns van 4 ahmen ende 10 vierdel.

Den 28 January syn die twee compagnien vanden baron de Lede ende den heer van Elteren vuyt Ruremunde getrocken.

In Aprili is bij syne exellentie graeff Hendrick zu dem Berghe etc. aengehalden worden, in plaetse vande compagnie van Sautelande een ander vendel Duytschen te becomen.

Den 24 Aprilis is de compagnie van Zautelande vuyt Ruremunde getoghen.

Den 5 May hadde den capitein Jean de Medina, soe te Weert lagh, ordre om te Ruremunde in te trecken, dan is de selve ordre by syne exellentie verandert.

Den 10 May syn van hopman Bylandts compagnie bynnen Ruremunde gecomen 100 mannen.

Den ..... is die compagnie vanden ouersten lieutenant Eynetten toe Ruremunde gelogeert worden ende alsoe hy de stadt sleutelen pretendeerde heeft de magistraet desfals eenen expressen aen syne exellentie gesonden; dan syn aenden ritzburgermeister verbleuen.

Den 12 July syn vande compagnie vanden baron Hembise op sondach tot Ruremunde gelogeert worden een hondert soldaten.

Den 18 Octobris is den hopman Adriaen vanden Bylandt mit syn compagnie bynnen Ruremunde innecomen, daer van sestich mannen naer Susteren mitten lieutenant vertrocken syn, de reste ad 83 soldaten hyer bleven. Der hopman

[p. 256]

was gelogeert in raedtzheer Breen huys opden merckt, den vendrich by Andries Stockbraeck tegens erstadungh.

Den 17 Novembris aen syne exellentie graeff Hendrick van den Berghe etc. tegens het houwelick van het froulin Anna Marie mitten grave van Styrum vereert eenen toulast wyns van vyer ahmen⁽¹⁾.

Den 28 Decembris is de compagnie vanden capiteyn D'Esclaves bynnen Ruremunde comen mit vyftich mannen, d'officiers inbegrepen, ende is de capiteyn gelogeert geweest in jo. Vorts huys.

Ten selvigen daege is de compagnie van syne exellentie den grave van Ysenborch oick binnen Ruremunde comen logeren, sterck synde mit d'officiers ende de premiere plana 219 mannen, nemptlich den oversten wachtmeistre, capitein lieutenant, regiments scholtis, vendrich, veltwyfel, secretarius van syne excellentie, fuerder twee gemeyne wyfels, capiteyn d'armes, cappellaen, maior adiudant, backer maior Monster, scryuer, quartiermeister, prouost generael ende den wachtmeister. Den ouersten lieutenant was gelogeert in Franz Cremers huys negst de wachte, capitein lieutenant Johan Michiel in jouffer Hillen huys, regiment scholtis in joncker Jean Dursdaels huys, den vendrich Philips Boshan bij Odenhouen.

Den 31 Decembris is die compagnie van den ouersten lieutenant Eynetten andermael bynnen Ruremunde comen, sterck synde mit dofficiers 96 mannen. Tlogement vanden ouersten lieutenant was in raedtzheer Breen huys ende in syn absentie is synen lieutenant daer geweest.

(1) Anna Maria Gravin van den Bergh was gehuwd met Bernhard Albert graaf van Limburg-Styrum. Zie Nyhoff Bijdr. III. bladz. 13[1]; V. bladz. 11.

Anno 1627.

In desen jaere syn burgermeisters geweest Peeter Bosman, Matthis Creyarts.

[p. 257]

Den 20 Juny 1627 heeft ein eers. magistraet der stadt Ruremunde aen syne exellentie graeff Hendrick zu dem Berghe etc. den rouwe wegen het affsteruen vande grauinne van den Berghe, syne ehemale,⁽¹⁾ tot Gelre mit brieuen beclaecht. Volght d'uytscryuinge totte begraeffenisse vande voirn. grauinne byde gedeputeerde van ridderschap ende steden aen alle d'ampluyden, onderheeren ende anderen sampt den steden gedaen.

Woledele, erntueste, insonders gunstige heeren ende vrunden. Alsoe syne exellentie Co. Mats. stadthelder deses furstendoms Gelre etc. onsen genedighen heer, genedich resolueert syn, het lycke oft doode corpus van wylen lofficker memorie syne gemhale (de welcker siele godt genedich sye ende eine vroelicke operstentenisse verleenen wil) op dinstdach nae die h. cruysvindinge, wesende den 4 May, toecomende gelyck vroech vuyt Gelre brengen te laeten, om die selue des volgenden daechs christliçhen catholisschen roemschen bruyck nae mit staet ende solemniteiten, sulcken persoenen van qualiteit competerende, ter erden te bestaeden, oick op donredach off des anderen daechs daer nae dvuytfhaert te halden ende ons duer synen drossart des landts Montfort, der heer ridder Spee, heeft belast, aen alle drossarden te scryven ende te versuecken, ten eynde die selue nyet alleine tot sulcken christelicken werck hun present solden vinden laeten, dan oick alle adelicke persoenen, tsy dat die oplandt ofte quartiersdagen verscreuen werden off nyet (in soe verre hun sulcx gein ongelegh en geeft) daer toe oick te besweren ende te verscryven. Ende wy versekert syn v. weled. l. en sal in desen aen synen debuoir

(1) De overledene was de tweede vrouw van graaf Hendrik van den Bergh. van Spaen (Jul. I. bl. 351) zegt van haar dat zij op verscheidene geslachtlijsten voorkomt als bijzit: misschien was zij van niet adellijke afkomst. Vergel. Nyhoff Bijdr. III. bl. 154. V. bladz. 11.

[p. 258]

intminste nyet failleren willen, demnae gelanght hiemit in naeme van syne wolgemelte exellentie dienst vrundtlich gesinnen ende begeren v woled. l. gelieuen sich mit die van synen aenbefolenen ampt als bouen opden h. cruysvindinge dach des auondts oft emmers des anderen daechs precis voir vyff vrhen bynnen de stadt Gelre vinden te laeten, om beneffens dandere adelicke persoenen, affgesandten der steden, soe hun onderwegen sullen presenteren ende adiungeren, die lycke te conuoyeren ende den voirscr. christelicken werck voirts bij te woonen. Die selue sal ons soe haest immers moegelick oick gelieuen taduiseren, wie vuyt v woled. l. ampte gelegen sal syn, mit te comen ende nyet ende mit wie veel dieners ende peerden, gemerckt syne exellentie sulcx oick geerne solde weten, opdat die der gebuer moegen gelogeert ende accommodeert werden, waerop v. woled. l. antwordt etc.

Aen beyde de heeren van Elmpt, den heer van Hillenraedt, Blyenbeeck ende den amptman Schaesberch is gescreuen, hun op dinstdach den 4 May voirscr. die lyck goets tyts entegen te ryden ende ontrent 12 vrhen buyten Venloe opden bergh die selue te verwachten ende beneffens dandere etc.

Ende voirts aen allen anderen, wie oick aende steden mutatis mutandis is gescreuen worden.

Den 3 May heeft ein eers. magistraet der stadt Ruremunde het lyck vande voornoemde grauinne zaliger tegens gegaen mitte schutterye tot halfwech Swaemen ende mit 24 flambeauen stetichlick ingehaelt, treckende die schutterye voir ende de magistraet daer nae, die heeren vande rekencamer ende volgents canceler ende raeden, den lycke alsoe vergeselschapt, lancx de h. geistskercke tot int hoff van syne exellentie. Die de 24 flambeauen droegen, waeren dese: sess nachtzwekers, drye portiers, sampt Peeter

[p. 259]

Rogiers, Mathis Beumers, Jacob Schietlincx, Johan de Wael, Jan Hermkens, Pauwels den tymmerman, Willem Hillen, Thys Kunnen ende die gesworen koelmeteren tot 7 persoenen.

Volcht d'accommodatie van syne exellentie graeff Hendrick zu dem Berch etc. sampt syne familie: Margriet van Meysenborch ein bedde van syne exellentie, meister Gerardt Hasen, Philipps Soetermans, Mathis Scherers, Martin van Dyck, jeder ein bedde, voir de familie, burgermeister Gerardt Puyl ein bedde voir den capelaen, joncker Steyn by Frans Cremers, joncker Sandt by scholtis Puteanus, joncker Huyn by Marie Puytlincx, monsieur le Grand by meister Gerardt van Bracht, Ross by Lisbeth Cocx, Hans Jurgien Meysener by meister Jan Mouchin, den secretaris Edeler by joncker Rhoe, sess pagien by burgermeister Vorstermann 2, lt. Peter Cocx 2, ende by Marie van Muers 2, sess lacquaeyen by Jan van Rhoe in de croen, Mathis Dencken ende Peeter Wolters, thien stalknechten by Wilm Strithagen, Frans Francken, Jacob Visschers, Jan van Muggenbroeck, ende Balthus Jacobs, vyff keucken by Hendrick Verhaegen, Stoffer Welkens ende den anderen int hoff.

Accommodatie ende logementen voir die heeren, soe graeffelicke, riddermessige ende adelickepersoenen, als affgesandte der steden, gebeden ende verscreuen opde begraeffenisse ende vuytfhaert van wylen lofflicker memorien, die gemale van syne exellentie graeff Hendrick, graeff zu dem Berge etc, soe gehalden worden den 4 ende 5 May 1627.

Syn genade der heer graeff van Styrum, Erich etc. is gelogeert geweest in jo: Johan Dursdaels huys III bedde, die suyte ende dieners van syn gnaden by Hendrick Kindt, lt. Gillekens, Peeter Rogier, Johan Heysters, Ruth van Baxen, doctor Schenckely weduwe, Berbel Kannegieters ende die peerden opt Munster.

[p. 260]

Syn genade graeff van Salm is gelogeert geweest by des raedtheeren Richterichs weduwe, Dierick van Leeuwens weduwe. Die suite ende diener van syne genade bij Johan van Ryckenroy, secretaris, edeluyden joncker Efferen ende Clats, heer Jan van Weert, Johan Essich, Walrauen Daniels, Jan van Steyn becker, Coen van Ameren, die peerden opt Munster.

Syn genaede der heer graeff van Styrum Bernardt Albrecht is gelogeert geweest by jo. Steyn op de Steewech, de suyte by Jan van Asselt, brouwer; Euerardt Hubrechts, die peerden int einhorn ende twee bedden voir de dieners.

Syn genade graeff Herman Frederich zu dem Berge etc. was gelogeert byden auditeur Stuycker de suite by de vrouwe van Ricxtel, lt. Maen, Jean Motsen, Gerardt Daelman ende die peerden in de sonne.

Den graeff van Witgenstein⁽¹⁾ by jo. Hillen, den camerlinck Wouter byden canonick Cocx, die suite by heer Cantor, Jan Solemekers, Jan van Oist ende die peerden opt Munster.

Der heer marschalck⁽²⁾ by den heer canceler, joncker Semont bij jouffrouw Merwicx, joncker Huchtenbroeck by lt. Kerckhouen, joncker Rheyns in Emerick, joncker Asselt by lt. Dyck, joncker Offenberch by Straesborch, joncker Leuwen by burgermeister Gerardt Nyessen, joncker Sauelandt by Pollart, joncker Duycker by Gerardt Cox, joncker Agris by burgermeister Jan van Rhee, joncker Mael by burgermeister van Ophouen, joncker Jmpel by lt. Holtbecker, der heer zu der Horst by lt. Hergraeuen, joncker Laer by rekenmeister Graus, joncker Meuter by Goissen Rycken, joncker Lom by Guert Graus, joncker Hardenraey by raedtzheer Randerae, twee trompetters by Jan van Huighen, joncker

(1) Bernhard, graaf van Wittgenstein, gehuwd met Juliana van den Bergh, was een schoonzoon van graaf Hendrik van den Bergh (Nyhoff Bijdr. V bladz 11.)

(2) Adriaan van Hoensbroeck.

[p. 261]

Jan ende Seger van Broichhuysen by lt. Oeueren weduwe, joncker Lauwerman by burgermeister Creyartz, den heer zu Geleyn by momber de Haen, den amptman Schaesbergh by canonick Snyders, joncker Caspar van Keuerberge by jo: Horpusch, joncker Lambert van Keuerberge by lt. Moeits, joncker Lindenray in Elshouts huys, joncker Godart Roffart by lt. Maroyen, der heer drossart Brempt by raedtzheer Biesius, joncker Asselt opder Koulen by burgermeister Maen, der heer tho Schin in syn eygen huis, Daniel heer zu Elmpt by greffier Kerckhouen, Hans Hendrick heer zu Elmpt by raedtzheer Wouwe, der heer zu Hillenrai by Hillebrandt Holtman, der heer zu Blienbeeck by Mathis van der A, joncker Hillen by lt. Hendrick van der Smitzen, joncker Hans Willem van Baxem by burgermeister Dierick Cocx, joncker Lynden by Marcelis van Aken, joncker Sautelandt by Steuen Ruyters, joncker Rossum by Gerardt Puytlinck, joncker Bher by Herman Vhueren, joncker Steprae, heer toe Walbeeck by superintendent Duranus, der heer van Kessenich by Beel Grommers, der heer van Aerssen hy meister Hendrick Bress.

Steden.

Die affgesanten van Venloe by raedtzheer Bree, die van Gelre by burgermeister Bosman, die van Erclents by raedtzheer Cocx, die van Straelen by lt. Wuestinck, die van Wachtendonck by Meysenborch, die van Echt ende Nieustadt by Anna Maroyen, die van Wessem by burgermeister Smitzen, die van Weert bij burgermeister Leuwen.

Ende is die voorscr. grauinne begrauen worden inden Minrebroeren Kercke voirden hoogen altaer mit solemnele processïon als volcht.

Processie.

Die schutterie voir ierst, ein crucifix mit alle de scholieren ende geistelickheit elck in syn ordre, die gedepu-

[p. 262]

teerde der steden elck in syn ordre, de magistraet van Ruremunde, die heeren vande rekencamer, die heeren vande cancelrye, die heeren van het cappittel, syne hoichwerden in pontificalibus, vierendertich flambeauwen, twee ende twee, daer nae het blasoen, die lycke ende ten byden syden de flambeaux twee ende twee mit die quartieren, die flambeaux syn doir 8 pagien gedraegen worden, daer naer die resterende flambeaux mit een ander blasoen, twee hoffmeisters, syne exellentie vergeselschapt mit die heeren grauen van Styrum ende Salm, graeff Herman Frederick zu dem Berge, graeff van Styrum, die vande ridderschap, d'altste vore ende die jongste daer naer, soe op quartiers ende andere daegen verscreuen worden, de adelicke persoenen vande heeren grauen van Salm ende Styrum, die van het hoff ofte familie, die criechs oeuerheden. Die wapens ofte blasoens syn gedraegen worden doir die heeren den erffvocht van Ruremunde, Cortenbach, ende den heer van Kessenich. Den sleyp van syne exellentie heeft gedraegen den lieutenant Woldenborch. Den sleyp vanden graeff Herman Frederick heeft gedraegen den lieutenant Haefften. Den sleyp vanden graeff van Styrum heeft gedraegen joncker Sautelandt. Die vyer tympen van het rouwcleedt, dat opden lycke lach, syn gedraegen worden deur den amptman Schaesberch, den heer thoe Walbeck, Steprae, den heer van Schinne ende den heer van Elmpt, joncker Daniel. Tot het lyck te draegen syn geordonneert geweest joncker Egeren, joncker Laer, lieutenant Roffart, joncker Seemont, joncker Offenberch, joncker Meuter, twee Broeckhuysen, beyde Keeuerbergen, joncker Hillen, joncker Baxen vanden hoff, joncker Waess, joncker Behr, ritmeister Sauelandt, lieutenant Valckenborch, cornet Dauid, joncker Aesselt op der Koulen. Ende is die processie gegangen vuyt het hoff van syne exellentie.

[p. 263]

Aende Minrebroeren kercke heeft de schutterye ten beyden syden blyuen stille staen ende die processie mit alle die rouwluyden in de kercke laeten passeren. Die flambeaux mitte quartieren syn in den choor (midts der seluer geheel cleyn is) op kandelers gestelt worden, soe daer toe geapproprieert waeren ende die 100 alde mannen vuyten choor vertrocken ende syn die resterende mans mit hunne flambeauen gestelt geweest, halff ende halff int midden vande twee gengen int onderste van kerck tegens ons lieue vrouwen ende St. Josephs altaeren. Naer dat die solemnele misse mit alle andere ceremonien gedaen waeren, is het lijcke doir die vurscr. heeren dregers ende andere officieren gesoncken worden. Int vuytgaen der kercken tot int hoff van syne exellentie toe wordt die selue ordre gehalden gelijck den inganck, behaluen die geistlyckheit. Ende gecomen synde aent hoff, heeft der secretarius Bosman de dancksegginge gedaen in scriptis als volght.

Danksegginge.

Der hoich ende wolgeborner onser genedichster heer, heer Hendrick graeff tot dem Berch, vrijheer tot Hedel ende Bautersum, vanden raedt van staet ende ouerste criechsraedt van syne Mat., generael vande artillerie, gouuerneur ende capitein generael des furstendombs Gelre etc. doen de hoichweerdige, hoich ende wolgeborne, eerweerdige, woledele, edele, gestrenge, erntueste, hoichgeleerte, wyse, discrete, genedighe, grootgunstige aanwesende heeren, v. hoichw. eerw. woled. edele gestrenge uwe l. ende g. tsampt ende ein jeder besonder genedich ten hoichsten ende vrindtlich bedancken, dat die selue hun hebben gefallen laeten, soe genedich, eerlich ende onderdenich, die lycke van wylen die hoich ende wolgeborne vrouwe, die grauinne vanden Berch, vryvrouwe van Hedel ende Bautersum,

[p. 264]

gewesene gemael van syne exellentie, lofflicker memorie, der welcke der almechtiger Godt vuyt desen jammerdael ontwyfelick tot die eeuwige rust ende hemelsche glorie beroepen heeft, alden christelicken catholisschen Roomschen bruyck nae inder kercken te vergeselschappen ende die bestaedigungh ter erden bij te woonen, dwelck syne hoichgemelte exellentie tegens die selue, sampt ende besonder presenteren vrundtlich, vetterlich ende genedich te verschulden ende weder te verdienen, doch lieuer in freude, dan in droeffheit.

Daer naer heeft men aende 100 aldemans vuytspindinge gedaen, wie oick aen ontalliche andere arme menschen. Des anderen daechs opder vuytfhaert, syn die schutterye, geschickte der steden, magistraet van Ruremunde, reken camer ende cancellerye in ende vuyter kercken gegaen, wie des voerigen daechs ende daer nae syne exellentie mit dandere, wie voeren verhaelt, gevolght. Ende heeft syne exellentie drye daegen lanck open hoff gehalden ende alle die heeren mit hunne suyten volcomentlick getracteert.

Den 1 Aprilis 1627 is den ouersten wachtmeister vanden graeff van Ysenborchs regiment op goeden donderdach vuyt Ruremunde naer den Palss getrocken.

Den 28 May is den ouersten lieutenant Eynetten vuyt Ruremunde getrocken. Ten seluen daege is de compagnie van capitein Desclaues vuyt Ruremunde vertrocken.

Den 17 Juny is haere durchluchte hoicheit de serenissime infante mit groote suyte binnen Ruremunde comen, om die nieuwe vhaert ofte canael te besien ende was gelogeert inde abdye van ons lieue vrouwen Munster, alwaer der regierende burgermeister Bosman haer de stadt sleutels presenteerde in einen rooden sluyer, de welcke haere hoicheit wederom in syne handen geleuert, seggende, dat sy de selue hem was touvertrouwende. Den cardinael

[p. 265]

byden heer bisschop ende soe jeder naer aduenant ende voirts de suyte geaccommodeert worden soe byde heeren cantzler ende raeden sampt de magistraet van Ruremunde. Ende alsoe tottet defroyement van haere hoicheit, soe int hiercomen als wederkeeren in Junio voirscr. ingewillicht syn 10,000 gulden, heeft der stadt quota daer inne beloopen 282 gulden 2 ½ st.⁽¹⁾

Den 3 July als den lieutenant vanden graeff van Ysenborch het woort ofte de leuse pretendeerde te geuen, heeft men om sulcx voir te comen aen syne exellentie graeff Hendrick zudem Berge etc. gedoleert.

Den lesten July is de compagnie van den ouersten lieutenant Trabres vant regiment van den graue Fogger bynnen Ruremunde comen ende was gelogeert in jo: Berchen huys.

Den 15 Septembris syn eenige soldaten van hopman Bylandts compagnie volgents het scryuens van syne exellentie bynnen Ruremunde gecomen.

(1) Gedurende het bewind van de aartshertogin Isabella Clara Eugenia, als landvoogdes over de Spaansche Nederlanden, ondernam de regering in het jaar 1626 het graven van een scheepvaart kanaal, ter verbinding der Maas met den Rijn, dat van Venlo, over Gelder naar Rijnberg voerde en naar de landvoogdes den naam van Fossa Eugeniana bekwam. Dit kanaal was in het jaar 1628 zijne voleinding nabij, toen, tengevolge der politieke omstandigheden, de arbeid daaraan gestaakt werd, zonder dat men dien in volgende tijden ooit hervat heeft. Zoo als onze kronijk vermeldt nam de aartshertogin in Junij 1628 dit kanaal in oogenschouw, op welke reis zij den 17^den Junij te Roermond kwam, omringd van een schitterend gevolg, waartoe ook de kardinaal de Queva en de markies Spinola behoorden. Van hier begaf zij zich over Venlo naar Gelder, waar zich de burgerij in het geweer gesteld had en haar feestelijk ontving (zie hierover de stedelijke rekening) vergezeld van haren hofstoet en onder de hoede van 30 ruiters en 200 man voetvolk bevoer zij daarna met kleine vaartuigen het kanaal tot Rijnberg.

[p. 266]

Anno 1628.

In desen jaere syn burgermeisters geweest Diederich Styns, meister Hendrick Bress.

Den 28 Januarij syn die drye compagnien Spaenjartz, Pasqual d'Arenes, don Juan Ramires ende Alonso Orthis, wederom bynnen Ruremunde gelogeert worden. Pasqual Darenes in Breen huys opde merckt; syn compaignie was sterck 58 mannen; don Juan Ramires in Frans Cremers huys aende wachte, syne compagnie was sterck 48 soldaten; Alonso Orthis in Cruchtens huys opgen Driess, syn compagnie was van 46 soldaten.

De recreute vanden ouersten lieutenant Trabres bynnen Ruremunde comen.

Den 22 Nouembris is Jacob van Tourlandt, lieutenant coronel onder tregiment vanden prince van Chimay, mit syne compagnie bynnen Ruremunde gecomen ende was sterck mit dofficiers 116 mannen, heeft syn logement gehadt in Andries Bordels huys achter de leuffue, tegens erstadungh.

Anno 1629.

In desen jaere syn burgermeisters geweest Matheus van Dulcken, Mathis Dencken.

Den 25 Aprilis is de compagnie ruyters van den ritmeister Tyras bynnen Ruremunde gebillettert worden.

Den 9 Julij is de compagnie van syne gnaden graeff Herman Frederick van den Berge bynnen Ruremunde in garnisoen comen ende is syn gnaden int cloister vande Cruyssbrueren gelogeert worden ende heeft ein eers. magistraet hun daer tegens voir eene recompense vereert een stuck landts van ongeuerlick eenen morgen groot aen hunne landerye gelegen. Ende heeftmen tot daccommodatie voir de peerden oprichten moeten eenen stal, soe mit eenige

[p. 267]

andere reparatien int conuent gecost heeft weynich [minder] als 400 gulden, welcken stal daer nae byden conuent tot hunnen schoonsten is affgebroecken worden, sulcx dat sy die logeringe nyet te vergeefs gedaen en hebben ende den 30 July is de compagnie van graeff van Ysenborch vuytgetrocken, latende de bagagie toe Ruremunde.

Den 23 July is de compagnie van hopman Schot, oick vant selue regiment, bynnen Ruremunde comen ende was 176 mannen sterck. Syn logement is geweest in jo: Berchen huys, den lieutenant Jan Mockel bij Hillebrandt Holtman, den vendrich by Mathys van A.

Ten seluen daege is de compagnie vanden scholtis van Mechelen, Maximiliaen vanden Gracht, oick onder het selue regiment, bynnen Ruremunde billetteert worden ende was de selue compagnie mit alle dofficiers wel 202 persoenen sterck; was gelogeert inden kerckthorn, die lieutenant Soetelandt bij Hillebrandt Holtman, den vendrich de Heze by Margriet Pauwelss.

Den 4 Octobris is de compagnie van hopman Bylandt, vant selue regiment wesende, bynnen Ruremunde incomen, sterck synde 107 persoenen; was gelogeert in Cruchtens huys opgen Driess, den lieutenant tot Vrmundt, den vendrich by Goissen Slenachen, daer hy de dochter van hadde.

Den 17 Octobris is de compagnie vanden heer voght Cortenbach vant selue regiment van graeff Herman tot Ruremunde gelogeert worden ende was sterck 202 persoenen.

Eodem [die] is de compagnie van hopman Anthonio de Chausse mede vant selue regiment oick bynnen Ruremunde gecomen; was gelogeert in Frans Cremers huys neffens de wachte, den lieutenant by Jan van Rhee inde croone, den vendrich in Griet Pauwelss huyss. De compagnie was sterck 222 mans ende is den 26 Octobris weder vuyt getrocken.

[p. 268]

Item den 26 ende 27 Octobris is in der seluer plaetse weder incomen de compagnie van syn gnaden graeff Herman, sterck synde 270 persoenen.

Anno 1630.

In desen jaere syn burgermeisters geweest Arnoldt van Horpus, Gerardt Haesen.

Den 9 July is de compagnie van syn gnaden graeff Herman anderwerff bynnen Ruremunde comen. Syne gnaden gelogeert int Cruysbrueren cloister, den capitein lieutenant de Van int eynhorn, den vendrich Jngenhaeff by Hillebrandt Holtman, regiments scholtis, nae dat hy langh int hertzhorn was geweest, heeft sich ten lesten mit behendicheit in jo. Berhen huys gelogeert, den adiudant vant regiment ende regiments prouost in Frans Cremers huis aende merckt.

Den 9 July voirscr. is de compagnie van capitein Steyn oick vant selue regiment bynnen Ruremunde comen ende was sterck 230 persoenen. Den capitein is gelogeert geweest by meister Jngelbert in Griet Pauwelsen huys, den lieutenant inde starre, den vendrich by Hendrick van Ophouen.

Den 26 July is den ouersten lieutenant Stassin van syne gnaden graeff Hermans regiments mit syne compagnie, sterck wesende 122 mannen, tot Ruremunde gelogeert worden; den ouersten lieutenant in Hans Jurgien Meysners huys tegens erstadungh ende aen oncosten om desfals aen syne exellentie te gaen 22 gulden, 7 ½ st., den lieutenant Pierre Colloy by Frans Cremers seluer, den vendrich Johan Baur in Sweer Raemekers huys.

Ten seluigen daege, den 27 July voirscr. is de compagnie vanden gouuerneur Matheus van Dulcken bynnen Ruremunde comen logeren, was sterck 186 persoenen; den lieutenant is gelogeert geweest int huis vant Eselstraeten ordt ende den vendrich by Walrauen Daniels.

[p. 269]

Noch ten seluen daege, den 27 July, is de compagnie van capitein lieutenant van des ouersten compagnie Brandenburgs regiments oick bynnen Ruremunde in garnisoen comen, sterck 154 persoenen, den capitein lieutenant by meister Jngelbert tegens erstadungh, den vendrich......

Noch den 27 July is bynnen Ruremunde comen den ouersten lieutenant Brandenburghs regiments mit syne compagnie van 35 mans ende was ierst gelogeert geweest in Jo. Rauens huis, daer nae in Jo. Berhen huys, den wacht ofte quartiermeister by Hendrich van Ophouen, lieutenant by Jan van Rhee inde croone, den vendrich by Lenart Dass.

Den 4 Octobris is den capitein Schot wederom mit syne compagnie, alleenlijck 35 mannen sterck wesende, bynnen Ruremunde comen logeren ende was gelogeert in Adriaen van Buels huis.

In desen jaere is den marquis de Leganez in d'Ouerquartier comen ende is te Gelre eenen ruymen tyt gelogeert geweest ende totte oncosten syn ingewillicht 6000 gulden, daer van der stadt is 169 gulden 5 ½ st., ende heeft mit eenich volck Rourordt laeten innemen, tselue oick laeten plunderen ende dinwooners qualicken getracteert ende daer nae weder verlaeten.

Den 17 May is de lieutenant Moeits ende burgermeister Vorsterman by syne excellentie tot Venloe geweest wegen het logeren van ongeverlich 100 artillerie oft limoniers peerden, aen oncosten gehadt 19 gulden 4 st.

Den 20 May is der burgermeister Bosman by syne exellentie geweest belangende het weyen der voirscr. peerden, die welcke men heeft moeten besorgen; aen oncosten deser reyse 13 gulden 3 st. Ende alsoe totte oncosten vande weyden van dese ende aendere artillerie peerden, soe te Venloe, als te Gelre, syn ingewillicht

[p. 270]

geweest 10,000 gulden, is der stadt Ruremunde quota geweest 232 gulden 2 ½ st.

Den 14 Octobris is de compagnie van capitein Fauenye mede van syn gnaden regiment oick bynnen Ruremunde gecomen, sterck synde mitten lieutenant, veltwyfel, fuerder, twee sergeanten in alles 15 persoenen.

Int leste van Octobri is het vrye vendel vanden capitain Adriaen vanden Bylandt gereformeert worden tot Rynberck ende was het meeste deil wel te beuoerens gaen loopen.

Den 10 Nouembris syn die twee compagnien, d'eene vanden ouersten lieutenant des Brandenburghs regiments ende d'andere vanden capitein lieutenant vuyt Ruremunde getrocken ende gereformeert worden.

Anno 1631.

In desen jaere syn burgermeisters geweest Willem Moeits lt., Jan van Nuenhem.

Den 11 January 1631 is het regiment van syne gnaden graeff Herman Frederich zu dem Berge etc. einsdeils gereformeert ende einsdeils gecasseert worden. Die gecasserde vendels syn geweest; t'vendele van syne gnaden, van den ouersten lieutenant Stassin, vanden ouersten wachtmeister Cortenbach, van capitein Fauenye ende vanden capitein Schot, van welcke compagnie de soldaeten sich einsdeils onder de compagnie vanden gouuerneur Matheus van Dulcken hebben begeuen, oick sommige onder die capiteyns Steyn, Bree ende van Delft dienst genomen ende gemonstert syn worden, welcke drye compagnien gereformeert syn onder tregiment vanden graeff van Ysenborch.

Den 11 January is de compagnie ruyters ad 25 ofte 26 persoenen vanden prince van Lichtenberch bynnen Ruremunde onder de compagnie van syne exellentie graeff

[p. 271]

Hendrick zu dem Berge etc. reformeert worden ende waeren te beuoerens den 10 May 1630 bynnen Ruremunde gecomen.

Den 17 January 1631 is de compagnie vanden ouersten lieutenant Eynetten tot Ruremunde incomen ende den 4 Aprilis daer nae wederom vertrocken.

Den 23 January, naemiddach, is andermael de compagnie vanden ouersten lieutenant Trabres van Foggers regiment bynnen Ruremunde gecomen.

Den 28 January is de compagnie van capitein Bree oick in Ruremunde comen ende waeren ouer de 140 soldaten vande gereformeerde van dandere vendels aldaer gelogeert geweest ende den 2 Aprilis daer nae noch 45 mannen, soe te Weert gelegen hadden.

Den 26 January is de compagnie van den capitein Ernest Trebusez te Ruremunde comen ende was in Frans Cremers huys neffens de wacht gelogeert.

Den 5 Marty is de compagnie ruyters vanden graeff van Styrum bynnen Ruremunde gelogeert worden.

Den 2 Aprilis is de compagnie vanden coronnel Masieres, Bourgoingnons, met alle de hoich officiers ende de bagagie vande soldaten, soe naer Rynberck getrocken waeren, mit oick de convoy vande bagagie ad 137 mannen bynnen Ruremunde gelogeert worden.

Den 21 May syn deur Ruremunde gepasseert naer Brabant drye regimenten, te weten ein regiment Italianer mit 13 vendelen, ein regiment Neapolitanen mit 16 vendelen ende ein regiment Spaenjarts mit 23 vendelen.

Den 22 May syn bynnen Ruremunde comen des morgens 1500 mannen, ongewapent ende dat slechste volcx, alsmen had moegen sien, tot recreute vant regiment vanden maestro de campo Masieres ende syn doir ordre van syne exellentie gelogeert worden int raedthuys onder ende bouen, opde cremers ende schippers gaffelen ende voirts in eenige

[p. 272]

schueren. Des naemiddachs heeft syne exellentie ordre gesonden, dat men die selue sol byden burgeren logeren ende dat daer tegens die drye compagnien Duytschen, te we[t]en den ouersten lieutenant Trabres, capitein Bree ende capitein Trebusez, sollen vuyt trecken, wie stracx geschiet, doch die bagagie hier latende ende dat Trebusez noch eenen dach oft twee langer vertoeffde.

Ende alsoe die Bourgoignons drye nachten int raedthuis ende cremer gaffele moesten liggen, eer sy gebilletteert konden werden, aen byer hun gegeuen 12 gulden 4 st. Zedert den 8 Aprilis totten 20 aende Bourgoignons vrouwen, daer van de mans bynnen Rynberck lagen ende de vrouwen voirscr. opde cremers gaffele, jedern moeten geuen sdaechs 2 stuuer, iss 38 gulden 14 st. Noch zedert den 21 Aprilis totten 2 May incluis 32 gulden 8 st. Noch zedert den 3 May totten 18 incluis 33 gulden 8 st. ende zedert den 19 May totten 23 incluis 10 gulden, maeckende tsamen 114 gulden 10 st.

Den 24 May 1631 heeft syne exellentie tot soulagement vande burgers geordonniert, datter vande voirscr. recreute 500 mannen solden inden weert gelacht worden, daer tkeysers volck gelegen hadde ende datter 300 mannen naer Weert geschickt solden werden, soe baldt sy gewapent sollen syn.

Den 25 May synder vande voirscr. recreute byde compagnie Coronnelle vanden maestro de campo Masieres 100 mannen gefueght ende syn des naemiddachs byde burgeren gelogeert worden.

Den 26 May heeftmen syne exellentie van soe genedige resolutie scriftelyck ahm hoichsten bedanckt.

Den 29 May is de reste vande recreute der Bourgoignons mit groote moeyte byde burgeren gelogeert worden, nemptlich tot 12 compagnien, te weten: de compagnie vanden capitein

[p. 273]

monsieur le chevalier de Mortier, derwelcker is gelogeert geweest in Jo. Berhen huys, de compagnie vanden capitein Louys de Masieres in Adriaen van Buels huis, de compagnie van capitein Masieres int einhorn, de compagnie van capitein Guillaume de Bron by Stoffer Kannegieters tegens erstadungh, de compagnie van capitein Vallay, soe podagreux ende sich inden godts bomgart seluer gelogeert heeft, de compagnie van capitein Jennet, de compagnie van capitein Bourgoignet, de compagnie van capitein La Grange, de compagnie van capitein Campaigne, de compagnie van capitein Jainy, de compagnie van capitein Barsam, de compagnie van capitein Laverne, de compagnie van capitein Salme, de compagnie van capitein Clairen.

Den 6 Juny 1631 syn vande Bourgoignons inden middelweert vertrocken 500 mannen mit den capitein le chevalier de Mortier.

Den 8 Juny is de maestro de campo Masieres mit 300 mannen ende syne bagagie vuyt getrocken naer Bruessel ofte naer Bredae als gouuerneur aldaer, soe die spraecke daer van wass.

Den 9 Juny is het geheel regiment mitte vierthien vendelen ende bagagie vuyt Ruremunde vertrocken naer Vlaenderen, soe gesaght wort tot groote vertroistinge vande burgeren.

Den 10 Juny is de compagnie vanden ouersten lieutenant Trabres wederom comen logeren ende was mit d'officiers sterck 72 mannen. Ten seluen daege es insgelicx bynnen Ruremunde comen de compagnie vanden capitein Ernest Trebusez, sterck mit d'officiers 109 mannen ende noch ten voirscr. daege vyff andere compagnien vant regiment vanden hertoch van Nyenborch, te weten de compagnie van Waldoos als commandant, item des ouersten wachtmeisters Meuwen, sterck mit d'officiers 40 mannen, item de compagnie van

[p. 274]

capitein Copy mit dofficiers 37 mannen, Waldoos compagnie 48 persoenen mit dofficiers. Item de compagnie vanden capitein Philips Hendrickxken vander Hessen, alleen officiers ad 6 persoenen. Item de compagnie van Damiaen van Metternich, synde alleen aen officiers sterck 6 persoenen.

Den 28 Juny syn twee compagnien vant regiment van don Philipp de Silua sich bynnen Ruremunde comen logeren, nemptlich de compagnie van capitein Johan Reichlin, sterck mit d'officiers 155 personen, item de compagnie vanden capitein Frederich Moral, sterck mit d'officiers 152 persoenen.

Den 10 July syn die vyff compagnien vanden hertoch van Nyenborch mitte bagagie vuyt Ruremunde naer Sittart vertrocken, latende hunne vendelen in bewaer vande stadt. Ende in hunne plaetse syn weder comen die 17 mannen vanden capitein Trebusez ende Reichling mit die van Moral, soe naer Sittart gesonden waeren.

Den 20 July is de compagnie vanden ouersten lieutenant Trabres doir ordonnantie van syne exellentie vuyt Ruremunde vertrocken op st. Henricus schantze by de andere vant selue vendel.

Den 15 Augusti, op ons lieve vrouwen hemelvaertsdach is sulcken affgrysselichen hagelslach ende onweder geweest in desen Ouerquartier van Ruremunde ende op andere plaetsen meer, als oyt by menschen gedechtenisse is geschiedt, dergestalt, dat alle vruchten, soe weyt, rogge, spelte, boonen, ertten, vlass etc., dermaeten inder erden geslaegen ende verslaegen syn geweest, datter nyet mit allen in veel plaetsen daer van tot profyt is comen, als by oogen schyn gebleken, dat op etlicke plaetsen nyet een opgericht ahr te vinden wass, jae dat d'eygeners nyet soe veel daer van en hebben connen genyeten, dattet tot onderhalt der arme huyslieden bestialen hadde kunnen te nut bracht worden; jae alle vruchten soe vernielt syn

[p. 275]

worden datmen op etliche plaetsen opde landerye nyet en heeft konnen gesien, watter voir vruchten op gestaen hadden, welches sulcken desolatie ende verderff den huyslieden in desen jaere gecauseert heeft, dat hunne boden ende dienerssen hunne heerschappen hebben moeten verlaten, dweil sy byde selue nyet en konden onderhalden werden.

Den 1 Septembris syn doir Ruremunde getrocken vyer regimenten crieschvolcx onder de conductie van den ducque d'Alerme, te weten twee regimenten Italianen van 18 vendelen ende 2 regimenten Spanjarts van 24 vendelen, soe vuyt Italien quaemen ende naer Brabant trocken.

Den 16 Septembris om vyff vrhen naer middach is ducque de Marche hier doir getrocken mit vyff regimenten Italianen ende Neapolitanen, soe voir Casal gedient hadden, tsaemen 68 vendelen sterck, treckende naer Brabant.

Om desen tyt heeft syne Mat. een groot verlies van volck ende schepen gehadt, mede van veel geschutz gehadt op sekeren aenslach by Bergen op Zoom ofte ontrent Sandtvliet, soe dat ter wel 150 persoenen doot bleuen ende over de 4435 par force sich gevangen moesten geuen, daer onder veel groote heeren oick syn geweest.

Den 25 Octobris syn toe Ruremunde inden heuftgericht vyer nieuwe schepens, te weten lt. Mathis Creyarts, Gerardt Puytlinck, Joes ab Aecken ende Johan Heysters, wie oick twee nieuwe raedtzverwandten, Gerardt Puyl ende Guert Graus aengecoren worden.

In Nouembri is bynnen Ruremunde die galerie ende leuffe voir de corps de guarde opden merckt gemaeckt worden, soe aende stadt gecost heeft, behaluen het houterwerck (soe in voirraedt was), 411 gulden ende meer.

Den lesten Decembris syn die twee compagnien van hopman Reichlingh ende hopman Moral vant regiment van don Philippe de Silua vuyt Ruremunde getrocken naer

[p. 276]

Venloe nederwarts ende des anderen daechs is hopman Ernst Trebrusez oick vertrocken. Insgelicken is vertrocken de compagnie cuirassiers vanden graue van Styrum ende inde plaetse is comen de compagnie van don Jeronimo de la Crousse sterck... Ende inde plaetse vant voetvolck syn bynnen Ruremunde gecomen acht compagnien vanden marquis de St. Angelo mit 8 effectiue capiteins, vendrichs etc. sampt de compagnie Coronnelle ende hy seluer in persone. Ende heeft men den voirscr. marquis mit alle syne suyte by Johan Fyneman by aduisatie van syne exellentie graeff Hendrick zu dem Berghe etc. aldaer gedefroyeert voirden tyt van.. dagen, ende als hij sol vertrecken naer Bruessel heeft versocht aende heeren vande magistraet in plaetse van syn logement (dwelck hy aen eenen capitein Alexandro Campo gegeuen) ende voir syn seruice eene recompense, daer voir hem de magistraet mit gegeuen eenen toulast wyns ad...

Ende soemen den 20 ende 21 Decembris verstonde ende de volle. spraecke was (als die capiteins ende officiers seluer anders nyet en wisten), dat het geheel regiment vuyt Ruremunde sol trecken ende tot dyen eynde den maestro de campo in persone verwacht wert, heeft ein eers. magistraet aen Johan Fyneman gesinnen laeten dat hij den marquis voir 2 ofte drye daegen sou willen accommoderen in syn huys mit drye plaetzen tegen erstadungh, waerop syne huysfrouw ende dochters nyet en verstaen, is euenwel daer nae Fyneman in persoene opt raedthuys comen, syne redenen voirbracht, seggende, dat hem daer mit (bouen synen last) alle syne neringe (als verwachtende wel XX commissarissen ende pagadors) affgesneden sol werden, heeft eindtlick doir groote instantie ende begeren bewillicht ende geconsenteert den tyt ten hoichsten van drye daegen.

[p. 277]

Den 8 Decembris des auondts naer 10 vrhen is den lt. Willem Moeits in syn ritzburgermeisters jair inden heer verstoruen ende dweil der burgermeister Matheus van Dulcken geduerende syne crancheit syne plaetse verwalt hadde ende voirden resterenden te verwalden sittens raedtz aengenomen, syn hem daer voir tougelacht 20 rycxdalers.

Den 24 Decembris daer nae op christmis auondt is den marquis de St. Angelo bynnen Ruremunde comen ende by Fyneman gelogeert, mit brengende scryuens van syne exellentie dat men sol procureren hem inden Cruysbrueren cloister logement te becomen voir moegelick weynich tytz, welcken volgent heeft de magistraat op h. cristmisdach des morgens ontrent 9 vrhen twee vanden collegio tot alsulcken eynde aenden heer prior gesonden ende voir antwordt relateert dat der heer prior dweil die conuentualen inde kercke waeren, mit hun lieden naer de misse sol communiceren ende aenden burgermeister Dulcken ahm XI vrhe de resolutie solde toeschicken, de welcke is geweest als volght: S.P. honorande domine consul. Proposui conuentui petitionem vestram de suscipiendo comite de Angelo, ad quam omnes fratres vnanimiter respondent, suppressis rationibus quae satis demonstrant aperte, simile quid non esse magis a nobis quam ab aliis petendum religiosis, nullatenus se posse huic petitioni consentire, cum sciant expresse esse contra voluntatem superiorum, mihique esse sub poena depositionis prioritatis inhibitum, ne vnquam ipsis superioribus meis insciis conuentum nostrum deinceps simili onere praesumam grauari, quemadmodum [hoc]. Dominationibus vestris satis notum esse arbitramur, quare dignabitur honoranda Vestra dominatio nos apud suam Excelentiam excusare. Subscriptio erat D.V. officiosissimus F.H. ab Aecken.

Ouer welcke scriftelicke resolutie der burgermeister

[p. 278]

Dulcken die semptliche heeren tegens een vre des naemiddachs heeft doen vergaederen ende die selue resolutie voirlesen laeten, oick doir twee vande heeren den heer marquis toegesonden ende daer van veraduerteert. Ende dweil hij expresselyck logement begeerde, heeft men alle erdenckelicke middelen voirgeslaegen, om eenich logement te vinden, dan soe sulcx onmoegelyck was (duer dyen alle die beste huysen doir die geistelicke, canceler ende raeden, mit die rekencamer, sampt alle hunne weduwen ende supposten occupeert ende bewoent worden), eenige bequaeme plaetse te vynden, heeft men eyndtlick mit groote moeyten, inductien ende beloefften de weduwe van Hillebrant Holtman by assistentie van haeren sone ende den burgermeister Bress soe wyt gebracht, dat sy geaccordeert hebben, op seckere swaere conditien, als onder anderen, dat die voirscr. weduwe in soe verre der marquis aldaer den tyt van twee maenden logeerde, daer voir sol hebben 100 guldens, jae indyen hy maer 3 weken ofte acht dagen daer en were, dat haer gelycke wel die 100 guldens sollen volgen, oick dat die stadt alle schaede, die inden huyse sol geschieden, gehalden sol syn te repareren etc.

De weduwe Hillebrandt doet een bedde mit syn toebehoir, den scholtis van Dalenbroeck een bedde mit syn toebehoir, jo. Steyn een bedde mit syn toebehoir ende ½ dosyn seruetten, een tafellaecken, 2 handtdoecken ter weken, de weduwe Lockermans een bedde etc., burgermeister Hendrick Bress een bedde etc., Andries Esbach ½ dosyn schotelen mit ½ dosyn telioeren, noch wegen de stadt oick soe veel schotelen ende telioeren, de reste van syne suyte is daer ontrent logeert worden.

De compagnie Coronelle is sterck geweest 133 soldaten mit dofficiers ende gereformeerde, daer onder 12 gehilicker persoenen syn geweest.

[p. 279]

Den capitein Alexandro Campo is gelogeert geweest int einhorn, syne compagnie mit d'officiers is sterck geweest 101 soldaet, daer onder acht gehilichde waeren, ende heeft voir accommodatie ende seruis gehadt vanden scholtis Spee ein bedde mit syn toebehoir, van Dierich van Leuwens weduwe ein bedde mit syn toebehoir, van meister Jan Solemekers ein bedde mit syn toebehoir ende twee handdoeken ter weken, vanden peyburgermeister Nuenhem wegen der stadt een tafellaecken, een halff dosyn seruetten mit twee handtdoecken ter weken, van Andries Esbach 1 dosyn schotelen mit 4 dosyn telioeren, 1 tennen luchter, 1 tennen pispot, 2 waeter eemers, noch 1 yseren luchter, noch 1 truffel, 1 tange, noch 3 vuyrysers, 1 rieck inden stal, 1 braetspit, 1 coecken panne, noch ein kuypen mit 1 coperen ketel, een vleeschrieck, 1 schuymlepel, 1 druplepel, noch 1 pothengel.

Nota dat alle de volgende capiteins mit gelyck seruis naer aduenant syn geaccommodeert worden, welches alles hyer te verhaelen te lanck sol vallen. Den capitein Manare is gelogeert geweest inde drye croonen, syne compagnie was sterck 100 persoenen, daer onder waeren seess gehylickte. Den capitein sieur Curtio Lampimane was gelogeert in Frans Cremers huys neffens de wachte, syne compagnie sterck 95 mannen, daer onder 3 gehylickte. Den capitein Bartholomeo Badon in jo. Berhen hues, was sterck 102 mannen, daer onder 8 gehylickte. Den capitein Pompeio Alardo in Cruysanckers huis inde Oliestraet, was sterck 96 persoenen, daer onder 5 gehylickte. Den capitein Lelio Buts int huis negst den Cruysbrueren, was sterck 99 persoenen, daer onder 6 gehylickte. Den capitein Ferante Paeits in meister Jan Monchans huis opt Eselstraeten ordt, was sterck 96 persoenen, 3 gehylickte, tsamen 822 persoenen.

[p. 280]

In desen jaere isser sekeren pastoir geweest, die veel dingen te willen vuytrechten sich vermeten heeft, als hier volght.

Copia libelli supplicis reuerendi domini pastoris de Leest, ad concilium secretum.

1. Door de locht sal ick eenen brieff inde stadt seynden een halff vrhe veere ende meer. 2. Alsoe oick sal ick op eenen dach 1000 ende meer ponden, tsy van amonitie off eetwaere, oft dat die beleegerde tmeest van doen hebben. 3. Van veer sal ick in svyandts leger geduerige grenaden seynden, die welcke sy nyet en sullen connen beletten, ten waer dat sy den hemel bouen haer sloten. 4. Euen veer sal ick des vyandts baracken ende hutten in haeren leger in brandt steken. 5. Die wallen ofte vesten sal ick beclimmen, sonder aerde ofte water te geraecken. 6. Onse soldaeten sal ick bevryen van musketten vande knyen totten halse ende sy sullen euen cloeck wesen. 7. Op drye ofte vierdeley manieren sal ick svyants schepen in brandt steken ende dat doir den dienst van drye ofte vyer mannen. 8. Die diepste riuieren sal ick sluyten, dat des vyandts schepen nyet en sullen konnen passeren. 9. Ick sal schepen maecken voir 7 oft 8 menschen, diemen toubouwen sal ende lichtelyck eenen mensch sal konnen draegen. 10. Ick sal 1000 menschen brengen op svyants dyck, sonder datter eenen sal gesien oft gequest worden, alsoe veel sal icker oick doir het diepste water leyden. 11. Ick sal 20 bruggen leggen ouer die grachten vande stadt opden tyt van eenen miserere ende sullen seer breet ende vast syn. 12. Geschut sal ick soe licht maecken als musquetten ende sullen naer venant van soe grooten cracht syn als noch toe geweest syn de kopere ofte metaele ende gelooue dat een jegelick dat sal oordelen, dat men sy seluen hier mede nyet alleen en sal konnen defenderen, maer oick den vyandt grooten affbreuck doen. Noch hondert

[p. 281]

andere synder, vande welcke jemandt die cloeck van verstande is, 2 ofte drye wilt kiesen, indyen ick hem mit reden die hy sal konnen tasten ende oick mit experientie nyet en leere, dat het lichtelyck om doen is, soe wil ick mit beschaemptheit verworpen zyn. 13. Die vlaemsche dycken wil ick mit luttel soldaeten soe vrije maecken, al offse mit 7 muyren besloeten waeren, begeerdt die reden ende ick salse v geuen.

Tgebruyck van eenige stucken.

14. Luttel soldaeten sullen eenen grooten hoop vanden vyant verslaen, indyen sy inde plaetse van musquetten nemen stucken geschut ende die selue vullen mit musquetten looyen. Veltstucxkens en sullen voirtsaen geen peerden van doen hebben, want sy lichtelyck mit haere affuyten opde schouderen gedraegen worden, subytelick can mense hebben, daer den vyandt tminste vermoeyen sal, ouer het yss, door t'moraess, gebroecken wegen etc.

De compagnie van Fauenye reformeert den XI January 1631. De compagnie vanden ouersten lieutenant Stassin, incomen 26 July 1630, reformeert den XI January 1631, 100 man. De compagnie vanden capitein lieutenant van des ouersten compagnie Brandenburchs regiment, incomen 27 July 1630, vertrocken den 10 Novembris 1630. De compagnie van ouersten lieutenant van Brandenburchs regiment, ingecomen den 27 July 1630, vertrocken den 10 Nouembris dair naer. De compagnie van syne gnaden Herman incomen 9 July 1630, reformeert ende casseert XI January 1631. De compagnie vanden gouuerneur Dulcken, incomen den 27 July 1630, vertrocken den 23 January 1631. De compagnie van capitein Schot, incomen den 4 Octobris 1630, reformeert den XI January 1631. De compagnie van prince van Lichtenberch, incomen den 10 May, reformeert ende gecasseert XI January 1631. De

[p. 282]

compagnie van ouersten lieutenant Eynetten, incomen den 17 January 1631. De compagnie vanden ouersten lieutenant Trabres van Foggers regiment den 23 January 1631 incomen des namiddachs. De compagnie van capitein Bree den 28 January 1631 incomen ende waeren te voeren wel 140 soldaten hier gelogeert vande gereformeerde der anderen vendelen. De compagnie van capitein Steyn, incomen den 9 July 1630.

Anno 1632.

In desen jaere syn burgermeisters geweest Peeter Bosman lt. Walrauen Daniels.

Den 13 January hebben die heeren vande magistraet tot merckelichen profyt vande stadt mitter kertsen verpacht die seuen parceelen vanden achtersten griendt voirden tyt van 12 jaeren stedich, beginnende den 6 Nouembris 1632.

Den 14 January is der erffvocht Cortenbach opt raedthuis comen ende brieuen van syne exellentie graeff Hendrick zu dem Berge etc. vuyt ten eynde men den seluen als ouerste lieutenant vant regiment van graeff Herman Frederich vanden Bergh sol kennen ende syne compagnie laeten werffen bynnen Ruremunde.

Den 16 January heeft men begonnen, die nieuwe aengenomene soldaten vanden ouersten lieutenant Cortenbach te billetteren.

Den 11 Marty is den marquis de st. Angelo vertrocken naer Maestricht.

Den 17 Marty is den ritmeister don Jeronimo Decio de la Croix mit syne compagnie ruiters vertrocken, latende de bagagie toe Ruremunde, doch den 21 Marty wederom comen.

Den 29 Marty syn die 6 vendelen Italianen, soe tot Weert gelegen, bynnen Ruremunde comen om daer naer

[p. 283]

mit het geheel regiment naer Lymborch te vertrecken, dwelck geschiedt is den 1 Aprilis, hebbende totte vervhueringe vande bagagie 40 kharren vuyten ampte van Montfort gehadt.

Zedert den 1 Aprilis is de stadt van Ruremunde sonder garnisoen gebleuen totten 14 desseluen maendts, alswanneer aldaer inde plaetse vande Italiaenen comen syn drye andere compagnien Italiaenen vant regiment vanden maestro de campo Carlo Roma, soe te Erclents light, ende is den conducteur geweest capitein Fausto ende dandere 2 compagnien vanden capitein Quasque ende capitein Pollin, sterck synde ontrent 140 mannen ende syn sonder bagagie by prouisie ende voir weynich tyts opden naemiddach incomen.

Den 26 Aprilis synder een deil te voete vanden maestro de campo d'Aubremont, heer tho Ribaucourts regiment, doir Ruremunde gepasseert ende de reste inder nacht te schepe voir by affgeuhaeren.

Den 2 May is den voirscr. maestro de campo, Ribaucourt, mit noch enen capitein Vladracken mit hun beyde vendels binnen Ruremunde comen ende syn ten seluen daege billetteert worden, sterck beyde de vendels ontrent 130 mannen. Ende is den maestro de campo mit groote moeyten in Straessborchs huys gelogeert worden, opde conditien als volght: Alsoe ein eers. magistraet deser stadt Ruremunde den maestro de campo, Ribaucourt, heeft moeten versien mit een logement, conform staet ende suyte, daer toe geinen middel en was dweil alle bequaeme huysen van eenige officiers ende andere persoenen preoccupeert waeren, is de voirscr. magistraet mitten lieutenant reformé Berchem ouercomen, dat hy accommoderende den voirscr. maestro de campo mit synes schoenmoeders huys sal einmael hebben hondert guldens voir ses naevolgende maenden. Oick is den voirn. Berchem beloeft, dat in soe verre den

[p. 284]

maestro de campo langer als de ses maenden syn garnisoen queme alhier, datmen hem mit een ander logement solde versien ende insgelycken hy eerder queme te verreysen, dat gelycke wel hy die 100 gulden sol genieten; is oick verners bevoirwaert indien daer eenige schaede aenden huyse gedaen wurde (twelck verhopentlich nyet en is te verwachten), datmen sulcx sal erstaeden, oick dat alles wess inden stal gemaeckt wordt, aldaer sal verblyuen ende dit alles by middel van guetlich accordt, sonder dat die meyninge is, om tselue te trecken in consequentie van ordinarisse laste. Actum den 4 May 1632 onder stadt segel.

Den 7 May 1632 is den capitein Fausto mit drye compagnien, soe van Erclents bynnen Ruremunde geleent waeren, wederom naer Erclents vertrocken.

Den 24 May is den lieutenant Woldenborch mitte compagnie ruyters van syne exellentie zu dem Berge etc. vuyt Ruremunde getrocken ende syn bynnen Gelre gebilletteert worden, laetende bagagie van vrouwen, kynder, khoeyen, verckens, schaepen, hoenderen etc tot Ruremunde, die naderhandt den 9 Juny naer het ouergaen der stadt Ruremunde naer st. Steffensweert gefhuert is worden.

Den 28 May is don Jeronimo Decio de la Croix mit syne compagnie ruyters vuyt Ruremunde vertrocken naer Brabant.

Den 31 Mey syn vanden maestro de campo Carolo Roma vyer compagnien Italiaenen, te weten die compagnie Coronnelles, de compagnie van capitein Pollin, mit noch twee andere sampt de bagaige van Erclents bynnen Ruremunde gecomen ende gebilleteert worden.

Den 2 Juny 1632 is prince Hendrick van Nassouwen mit een trefflic hehr voir de stadt Venloe gecomen ende mit appoinctement stracx in genomen.

[p. 285]

Tbelegh van Ruremunde.

Ten voirscr. 2 Juny is graeff Ernst Casimir van Nassouwen voir Ruremunde comen, de stadt belegert ende alsoe bynnen de voirsc. stadt weynich volck was (als nemplich drye hondert mannen van soldaten ten hoichsten), naer dat die borgers sonder assistentie der soldaten hun dapper gewerht hadden, ende seer gematteert waeren (duer de continuelle trauaille, die sy einen dach seess ofte seuen te voerens mit waecken ende hun alarte te halden) hadden gedaen ende oick geene apparentie van criechs amonitie voir handen en was, heeftmen den 3 Juny mit aduis van syne hoichweerden, den bisschop Jacobus a Castro, sampt die heeren vande cancelrye, rekencamer, ende die heeren vande magistraet (excepto consule Bosman) mitten coronnel Ribaucourt ende den gouuerneur van Orsoy (soe doemaels inde stadt was) in deliberatie gestelt, om tot parlament te comen, daer toe den voirscr. Ribaucourt als commandant nyet en wilde verstaen, is des naemiddachs der burgermeister Peeter Bosman buyten de brugporte aent hoordewel⁽¹⁾ gegaen, in groot peryckel syns lyffs, om aldaer eenige wyhen, die tschieten vuyter stadt beletten, in aller diligentie te doen affhouwen geassisteert synde mitten capitein vande burgerie, Hendrick Bress ende synen vendrich Wernerus van Ryckenroy ende etliche borgers meer. Ende alsoe die staetissche soldaten, die opden cruytz griendt lagen, vanden tichelhouen aff seer geweldich daer tegens waeren schietende, om tselve te turberen, is der voirscr. vendrich Ryckenroy mit einen musquetten koegel wonderlich doir eene oore geschoten, wesende den iersten, die vanden burgers gequetst is geweest.

(1) Hoordewel, huerdewel, huerdewael, een stuk grond buiten de brugpoort, zoo als blijkt uit het Overdrachs protocol van Roermond.

[p. 286]

Ende soe den voirscr. Ribaucourt perseuereerde ende tot geenen appoinctement en wilde hooren, is sulcx noch opgehalden worden totten volgenden dach, den 4 Juny, als wanneer alle die voirscr. collegien wederom des morgents opt raedthuis waeren gecomen ende den voirn. heer Ribaucourt mit den gouuerneur van Orsoy daer by quam, heeft men anderwerff gedelibereert tot parlamenteren, daer toe sy nyet gesint en waeren, wie oick nyet en was den ritzburgermeister Peeter Bosman, die sich gehalden ende gedraegen heeft int belegh der stadt, gelyck eenen getrouwen, vigilanten ende manhaften burgermeister te doen toe stondt, geduerich dach ende nacht sorge draegende voir alletgeene tot defensie vande stadt was dienende.

Ende dweil die voirscr collegien noch by den anderen waeren is der burgermeister vander stadt vesten opden merckt comen ende aende officieren van eene compagnie der burgeren, die welcke aent raedthuis (die bywachte ende den vergangenen nacht wat gerust hadden), dat sy die selue compagnie solden vhueren tusschen die Nieler ende Swartbroeckerporte aenden bress, alwaer der heeren Staeten leger starck was approcherende, om hunne mitburgers, die welcke aldaer den voirgaenden dach ende geheelen nacht hun seer manlich hadden gewehrt, t'ontsetten. Ende onaengesien der burgermeister hun mit soete ende harde woorden aenporde, konde die selue qualick daer toe gebrengen, derhaluen hy gedronghen wert syn stocxken inde handt te nemen ende hun te seggen: Ick sal d'ierste syn ende v luyden voirgaen, die den burgermeister lieff heeft, behoirt hem te volgen ende is soe mit eindeil borgers naerde bress gegangen.

Als nu den voirscr. Ribaucourt allen vuytstel sochte ende die voirscr. geistelickheit mit dandere collegien aenhielde om te parlamenteren, vreesende datsy mitte gantze

[p. 287]

burgerie int vuyterste peryckel ende verderff muchten geraecken ende ouerompelt werden, hebben sy hem sulcke pregnante redenen voirgebracht dat hy de selve by geschrifte begeerde te hebben, als geschiedt is, beydewelcke oick versocht wart dat hy sol consenteren om cessatie van wapens byden graue Ernst van Nassauw te moegen aenhalden, daer toe hy by appostille als volgen sal, consent heeft gegeuen. Ende nae dat den burgermeister Bosman verstaen hadde dat die geystelicheit ende collegien vanden raet ende rekencamer besloeten hadden om de stadt mit capitulatie ouertegeuen, en heeft daerinne nyet willen consenteren, voir ende aleer de thyen mannen (representerende tcorpus vande geheele gemeynte) vergaedert ende by vergaederinge van alle gilden der semptliche burgeren wille gehoirt te hebben, wie oick geschiedt is.

Volght d'appostille vanden gouuerneur Ribaucourt.

Ayant veu le contenu de eeste et communiqué auecq monsieur don Leonardo Caraccioli, gouuerneur d'Orsoy, et joinctement consideré la resolution qu'il nous ont declairé deulx et de toute la bourgeoisie hyer et aujourdhuy, consentons par ceste cessation d'hostilité entre ceulx du camp de lennemy jusques a demain a disner, quen cas quaussy ainsy nous firent veoir dauoir obtenu le mesme de monsieur le comte Ernst de Nassauw, commandant du camp de lennemy deuant ceste ville de Ruremunde. Faict ce 4 de Juing 1632 et estoit signee J. Ribaucourt.

Des naemiddaghs nae datter einen trompetter vuyt het leger comen was mit brieuen van graeff Ernst ende bygevoechde conditien tot ouerleueringhe der stadt wie volght.

Woledele, erntueste, wyse, voirsienighe, seer discrete. Op ghisteren hebben wy eene missiue doir einen trompetter aen v.e. gesonden, de selue voir draegende bequaeme middelen ende billicke conditiën, die wy geneycht waeren

[p. 288]

v.e. in te willigen, ingeualle sy haer sonder onsse approches te verwachten, de gehoersaemheit der hoogh mogende heeren Staeten Generael wilden ergeuen. Dan alsoe wy sekerlyck bericht syn dat de selue missiue v.e. nyet en is ter handen comen, hebben wy nochmaels de selue alsulcke conditien by desen willen toe schicken, nyet twyfelnde, off v.e. sullen geneycht wesen, de selue te accepteren twelck alsoe synde, soe is ons begeren, dat v. e, daetelyck aen ons vuytschicken alsulcke gedeputeerden, als die selue sullen goet vynden, om mit ons opde gemelte conditien te handelen. V. e. hebben te consideren, datter geen secours voir haer voir handen is ende dat wy in wederigen geualle die macht aende handt hebben, om haer tot sulcke conditien te dwingen, als wy selfz sullen goet vynden. Wy verwachten hier promptelyk antwordt op ende blyuen v.e. wel geaffectionneerde indyen sy willen. Ende was onderteeckent Ernst Casimir, graeff zu Nassauw, vuyt onss leger voir v.e. stadt den 4 Juny 1632.

Post dato het is seker dat die van Venloe ende Straelen opde conditien in desen geroert alreede mit mein heere den prince van Orangien in handelinge staen, twelck wy v.e. hebben willen aduiseren.

D'opschrift was: woledele, erntueste, wyse, voirsienige bisschop ende magistraet der stede van Ruremunde.

Welcke brieuen der heer coronnel Ribaucourt ende den gouuerneur van Orsoy meynden insgelicx weder te verduysteren en hadden die borgers gedaen, die de selue mit gewalt in handen cregen ende aen ein eers. magistraet brachten ende syn daerouer den heere bisschop ende die vande cancelrye mitte rekencamer opt raedthuis vergaedert worden.

Volgen die conditien.

Memorie voir die van Ruremunde.

[p. 289]

Dat indyen die stadt van Ruremunde haer vrywillich wederom reunieren wille mit die geunieerde prouincien onder de gehoirsaemheit vande hoich mogende heeren Staeten Generael, syne gnaden beloeft by desen haer ende haere ingesetenen, soe geistelicke als wereltlicke, van wat staet, conditie ofte qualiteit die souden moegen syn, die haer sullen vuegen als voeren, te conserueren ende mainteneren by haere priuilegien, vryheden ende rechten, als oick byde publieke exercitie vande roomsche catholieke religie ende datse haer incomen respectiuelyck sullen genyeten.

Dat het garnisoen, twelck inde stadt gelaght sal werden, den borgeren nyet en sal beswaeren, maer gereguleert werden, gelyck andere garnisoenen, die inde steden vande geunieerde prouincien liggen, datse sullen geaccommodeert werden mit ein soedaenich garnisoen, daer mede sy sullen hebben contentement.

Dat d'officiers synde altehans in dienste vande stadt sullen werden gecontinnueert inden seluen dienst, midts doende eydt van getrouwicheit aende geunieerde prouincien in handen vande ghene, die daer toe sullen werden gecommitteert.

Dat alle borgers ende inwoonders, bedienende eenighe officien van wegen den coninck van Spaengnien, inde stadt sullen moegen blyuen woonen ende genyeten haere goederen, sonder subiect te syn eenige confiscatien. Ende willende vertrecken, tselue sullen moegen doen bynnen den tyt van een ofte twee jaeren ende geduerende den seluen tyt haere goederen moegen vercoopen oft anders daer van disponeren naer hunnen gelieuen.

Datse alsulcke middelen, alsse tot noch toe geheuen hebben ten particulieren dienst ende behoeue van die vander stadt, oick voertaen sullen moegen houden ende genyeten,

[p. 290]

omme daer vuyt te veruallen tonderhout van haere fortificatien ende andere lasten van haere stadt.

Dat alle tgeschut ende amonitie van oirloge inde stadt synde ende toecomende den coninck van Spaegnien, geleuert sal werden in handen vanden geenen, die syne gnaden daer toe sal committeren.

Dat die vande stadt sullen eene bequaeme kercke hebben te dispicieren, daer inne die vande gereformeerde religie haeren godtzdienst sullen exerceren. Actum int leger by Ruremunde den 4 Juny 1632.

Heeft men op alsulcke brieuen ende conditien geantwort ende cessatie van waepenen ende hostiliteyt versocht.

Hoichwolgeborner graeff, genediger heer.
Wij hebben v exellentie brieuen op huyden gescreuen mitten bygaenden proiect van conditien wel ontfangen (sonder dat eenige voirgaende by ons gesien syn) ende sullen de selue ter dienstlicher antwordt nyet verhalden, dat off wel dese stadt alnoch in alsulcken staet nyet en is, om nootsaeckelick op accordt te moeten verstaen, nochtans considererende die billicheit vande voirgeslaegene conditien ende betrouwende opde genedighe affectie, die welcke thuis van Nassau tot onse stadt van Ruremunde gedraegen heeft ten opsien van seker adelich stifft, twelck by v exellentie voirheeren voir vyer hondert jaeren begifticht ende gefundeert is, sullen nyet laeten de selue mitten heer van Ribaucourt, coronnel, tegenwordich alhier ouer tgarnisoen commanderende ende den heer gouuerneur van Orsoy, oick geistelicke ende collegien van raedt ende rekencamer te beraedtslaegen, bereyt synde, in naerdere communicatie tegens morgen daer ouer mit v. exellentie doir eenige gedeputeerde te treden, daerop v. exellentie sal gedient syn, plaets

[p. 291]

ende tyt te designeren. Onder tusschen versuecken onderdanichlich, dat v exellentie gelieue cessatie van waepenen ende alle hostiliteit aender seluer zyde te verlheenen, mitsgaders op houdende van meerdere wercken ofte aengraeuen gelyck wy aen dese syde den voirscr. heere van Ribaucourt oick hebben versocht. Blyuende etc. v. exellentie oitmoedige dienere. Burgermeister, schepen ende raedt der stadt Ruremunde etc.

Dan dweil men twyfelde, dat de selue brieuen doir den obbemelten Ribaucourt gesupprimeert ende aenden trompetter nyet ouergeleuert muchten syn, (gelyck waer was) is voir expedient gevonden duplicat ouer te seynden, dwelck geschiedt is mitten eerw. heer gardiaen vande patres recollecten p. Prettano, hem mit geuende alle ander nootwendich bescheidt.

Hoichwolgeborner graeff, genedicher heer. Alsoe wy op v. exellentie scryuens op dato van desen huydigen daege hebben geantwort, ende nu terstont bericht worden dat den gouuerneur van Orsoy die selue brieuen onder hem soude behouden hebben ende den ouergesonden trompetter nyet ouerleuert, seynden hier mede duplicaet vande voirscr. brieuen, daer vuyt v. exellentie onse genomene resolutie genedich sal hebben aff te nemen. Ende alsoe wy ons wel gerne daer naer zouden reguleren, versuecken alnoch onderdanichlich, dat v. exellentie gelieue ons tegens morgen plaets ende vrhe te prefigeren, middelre tyt blyvende v.e. etc.

Waerop den graeff van Styrum ende coronnels vant leger mitten seluen heer gardiaen cessie van wapenen consenteerden ende in absentie (soe sy screuen vanden graeff Ernst) ontboden, dat die gedeputeerde vande stadt inwendich twee vrhen tyts onfelbaerlich sich sollen tot Ool verfueghen.

[p. 292]

Eerweerdige, edele, erentueste, wyse ende voirsienighe. Doir last van syn genaden graeff Ernst Casimir toe Nassau hebben wy in desselfs absentie v.e. brieff geoepent ende daer vuyt verstaen dat die selue ein plaetz begeren gedesigneert, daer henen sy moegen haere gedeputeerden mochten seynden, om mit hoichgemelte syne genaden te moegen comen in naerdere conferentie ende datmen ondertusschen wilde ophouden mitte wercken te aduanceren, waerop wy tsaementlick, coronnellen ende hooge officieren, doir expressen last als bouen, v.e. voir antwort laeten toecomen, dat wy begeren, dat de selue daetelick ende opt langste binnen twee vrhen nae den ontfanck deser haere gedeputeerde, omme mit ons van ouerleueringe der stadt te comen in naerdere communicatie, willen vuyt seynden doir de bruchporte, daer wy de selue sullen doen ontfanghen ende daer naer tracteren ouer de articulen by syn genaden op huyden tougesonden. By gebreke van sulcx sullen wy ons aen deser zyden nyet geobligeert houden aende voirscr conditien, wy verwachten dan v.e. gedeputeerde bynnen de geseyden tyt ende blyven op sulcken val v.e. geaffectionneerde vrienden. Vuyt het leger voer Ruremunde desen 4 Juny 1632, om sess vrhen naemiddach. Onderteeckent: H. Otto graff v. Styrum, baron de Gent, Dauid Balfour, J. vander Loo ende M. Ferens. D'opschrift was: den eerweerdigen, edelen, erntuesten, wysen ende voirsienigen, den bisschop, burgermeisteren ende raedt der stadt Ruremunde.

Ende alsoe het vast wat langh aenliep deur dyen men credents brieuen moeste depeschieren opde persoenen vanden heer deecken Cueckhouen, den burgermeister Peeter Bosman, rekenmeister Gerardt Graus ende Johan ab Aquen, schepen,

[p. 293]

syn sy daerop naer tleger vertrocken; des nachts om 12 vrhen syn in hunne plaetse twee gyselers, mit naemen Hanecrot ende Ourwolt, beyde lieutenants coronels, inde stadt gecomen ende int gulden heuft gelogeert ende defroyeert worden.

Ende aleer de cessatie van wapenen geaccordeert ende comen was, heeft men verstaen dat syne genaden graeff Ernst inde trenseen doot gebleven was. Hier volght tgene men den maestro de campo Ribaucourt tot syne ende der stadt ontlastinge mitgegeuen heeft, onderteeckent by geisteliche ende wereltliche collegien ende de magistraet.

Al hoe wel geduerende die belegeringe deser stadt, gedaen byden vyandt onder tbeleyt van graeuen Ernst Casimir van Nassau ende Herman Otto van Styrum, den heer van Ribaucourt, coronnel commanderende ouer tgarnisoen vande selue stadt, sich in alle manieren heeft gedraegen ende gethoent als een vrom ende vaillant commandant ende gedaen groote ende extraordinarisse diligentie ende debuoiren, om de voirscr. stadt te mainteneren ende conserueren ten dienste van syne majesteit, hebbende tot dyen eynde terstondt gescreuen aenden maestro de campo Carolo Roma, doen ter tyt int garnisoen bynnen Erckelens, om te helpen promptelyck die resterende vyer compagnien van syn tertio, midts men geene tydinge ofte sekerheit en hadde van hunne compste opde ierste ordre van syne exellentie graeff Hendrick vanden Bergh, stadthouder deses furstendoms, ende daeren bouen hier doen aenhouden 40 mannen vuyt het garnisoen van Maestricht, die welcke don Leonardo Caraccioli, gouuerneur tot Orsoy, hier geconvoyeert hadden, mede den seluen gouuerneur versocht, om geduerende dese belegeringe hem mit raedt ende daet tassisteren, als insgelicx Johan Baptista

[p. 294]

Moutini, capitein vant voirscr. tertio, oick int besonder sorge gedraeghen voirde goede ordre vande borgers compagnie ende wachten ende dat daer toe doir onse directie noch twee compagnien vanden supposten vande collegien ende vande jonghmans deser stadt geformeert syn ende naerde cortheit des tytz versien die noedichste fortificatien op diuersche plaetsen, soe eest nochtans, dat wy onderscreuen respectiue soe geistelycke, als wereltlycke ouericheit bynnen de selue stadt gemoueert ende genootsaeckt syn geweest, opden III Juny lestleden inden auondt te proponeren aenden heere van Ribaucourt te willen ons ouerleueren die brieuen, die de borgerie verstaen hadde doir sekeren trompetter vanden vyandt ten seluen daege smorgens vroech gesonden te syn, die souden gescreuen syn saemptlich aen hem, den heer bisschop ende magistraet deser stadt ende in tyts te willen verstaen tot redelick appoinctement mitten vyandt ende dat onder andere om dese redenen ende consideratien, te weten: ten iersten, ouermidts die notoire swackheit vande selue stadt, als synde sonder eenige formele fortificatie, geschut oft andere noedige criechs ammonitie, ten anderen tcleyn ende luttel garnisoen, in alles nyet meer als ontrent drye hondert mannen sterck synde ende ouer sulcx nyet bestant, om alleen twee porten te bewaeren, dyer nochtans daer veel waeren te besetten, midts het groot circuit vande stadt, ten derden, duer dyen die borgers alreede sich gematteert ende vermoeyt beuonden, om het geduerich waecken tzedert daduertentie vant marcheren van tsvyandts leger naer het Ouerquartier, ten vyerden, om dat gheene tydinge en quam van eenich secours, nyettegenstaende alle debuoiren gedaen waeren, om soe hunne exellentie, den marquis van st. Cruz

[p. 295]

ende graeff Jan van Nassau, als oick haere durchluchte hoicheit selff, te aduerteren vanden gemeynen noot van tvoirscr. Ouerquartier ende particulierlyck vant groot peryckel deser stadt, daerop euenwel den heer van Ribaucourt geen gehoir en heeft willen geuen, dan die borgerye geencourageert om den vyandt, die syne approchen begonst te maecken in twee distincte quartieren, cloeckelyck te helpen wederstaen, twelck sy oick gedaen hebben, tot dat hun die tydinghe comen is dat die stadt Venlo mit appoinctement sich ouergegeven hadde ende dat die stadt van Straelen van gelycken in appoinctement stonde ende dat die stadt Erckelens gepilleert was ende eenige andere plaetsen ende forten in desen Ouerquatier oick verloren waeren, ende daer by saeghen dat by faulte van genouchsaemen garnisoen nyet moegelyck en was den vyandt te beletten in synen approchen ende wercken, daer mede hy terstont inde swacke vesten ofte muyren vande stadt hadde kunnen bresse maecken ende daerby een vande swackste stadt porten lichtelyck by middel van eene myne doen springen. Ende dat staende desen ancxt ende perplexiteit deur sommige van hun gedivulgeert was dat den vyandt hun hadde doen presenteren redelicke conditien van hun ouergeuinge, onder anderen principaelyck van te syn ende blyuen sonder quetsinge vande catholicke Roomsche religie ende van hunne priuilegien, daerouer des anderen daechs wederom bij ons sulcke instantie hebben gedaen, dat wy voirde tweede reyse den heer van Ribaucourt hebben moeten spreken, midts die geheele borgerye mette toeloop van menichte van vrouwen sich beclaechden ende protesteerden

[p. 296]

dat by faulte van dyen men oirsaeck soude syn dat sy cortelingh souden lyff ende goed verliesen ende tsaemen geraecken in vuyterste miserie; hoe wel nochtans den voirscr. heer van Ribaucourt sich daerop niet en heeft willen laeten geseggen, soe langh datmen heeft in handen gesteld by gescrifte die redenen, waerom in sulcke conjuncture t'parlament mitten vyandt nyet en stonde aff te slaen; daerop ontrent den noen gevolght is dat sich vanden vyandt wederom einen trompetter gepresenteert heeft mit andere brieuen ende duplicaet vande voirgaende, die welcke die borgerie nyet begeert heeft langer te rugghe gehouden te worden; naer openinge vande welcke opde instantie sonder ophouden, in consideratie mede dat het poluer ende andere nootsaeckelicheit in corts soude gemancqueert hebben. Voirts dat alreede die stucken van batterie aende maeskandt opde stadt geschoten hadde ende dat die twee andere batteryen by nae gereet waeren om de muyren vande stadt in diuersche plaetsen teenemael te breken ende neder te werpen. Wy den heer van Ribaucourt ouer sulcx hebben moeten aduerteren dat die resolutie genomen was om mitten vyandt te moeten appoincteren, soe lange dat ten lesten hy is gepraempt geweest inde nacht te moeten toelaeten dat die gedeputeerden vande stadt naerden vyandt syn vuytgegaen, om dappoinctement te maecken. In oirkonde, dat dit selue alsoe gepasseert is, soe hebben wy geistelicke ende weerlicke dese onderteeckent. Actum bynnen Ruremunde den 5 Juny 1632.

Den 5 Juny hebben die gedeputeerde der stadt, soe int leger waeren gesonden, om wyn ende cost [versocht], welches alsoe geschiedt is, ende int wedercomen hebben die

[p. 297]

volgende articulen mit gebracht, wie hier nae sal volgen.

Den 6 Juny is de maestro de campo, Ribaucourt, om den middach mit syn volck ende de 4 compagnien vanden maestro de campo Carolo Roma vuytgetrocken naer Rynberck volgents d'articulen ende d'attestatie hem mit gegeuen.

Den 6 Juny voirscr. op sondach, wesende kermis tot Ruremunde, nae dat Ribaucourt vertrocken was, syn van des heren princen van Orangien ende de hoich mogende heeren Staeten der vereenichde Nederlanden des naemiddachs bynnen de stadt Ruremunde comen den heer ritmeister Randtwyck als gouuerneur, mit noch acht capiteins mit hunne compagnien, te weten: Philipps de Nassau, gelogeert opt Munster, Peeter van Siel, sergeant major gelogeert in Jo. Berhen huis, Boswert van Brederode gelogeert in Hans Jurgien huis, capitein Lenin Caluart gelogeert in Frans Cremers huis, capitein Carpanter ouerste wachtmeister inden Cathuseren conuent, capitein Brunninckhausen gelogeert in Jo. Rauen huis, capitein Delcan gelogeert in Straesborchs huis, capitein Bronckhorst gelogeert inden Cruysbrueren conuent.

Ende is syne princelycke exellentie oick des naemiddachs bynnen Ruremunde gecomen, alwaer de selue doir den regerenden burgermeister ende aenwesende heeren vande magistraet opden merkt de stadt sleutelen syn gepresenteerd worden ende is nae dat syne exellentie doir de stadt gereden ende wallen besichticht hadde, weder naer tleger vertrocken.

Ende is daer naer ordonnancie comen, dat jeder capitein syne compagnie tot 300 koppen sol verstercken.

Articulen by syne exellentie myn heere den prince van Orangien geaccordeert aende clergie, raedt, rekencamer des conincx van

[p. 298]

Spaengien in Gelrelandt ende vorts aen burgermeisteren, schepenen, raedt ende gemeyne ingesetenen der stadt Ruremunde.

1. Jerstlick, dat die vande voirscr. stadt sullen hebben te dispicieren een kercke, daer inne die vande gereformeerde religie haeren godtzdienst publickelyck sullen exerceren, het sy die van st. Joris, oft andere daer toe bequaem synde.

2. Dat alsoe de voirscr. stadt haer vrywillichlick reunieert mit die vereenichde prouincien onder de gehoirsaemheit vande hoigh mogende heeren Staeten Generael, de selue ende haere ingesetenen, soe geistelycke als wereltlicke, van wat staet, conditie ofte qualiteit die zouden moegen syn, die haer sullen vuegen als voeren, geconserueert ende gemainteneert sullen werden by haere priuilegien, vryeheden ende rechten, als oick byde publicque exercitie vande roomsche catholicque religie ende dat sy haer incomen respectiuelyck sullen genyeten.

3. Dat het garnisoen, dwelck inde stadt geleght sal werden, den burgeren nyet en sal beswaeren, maer gereguleert werden, gelyck andere garnisoenen, die inden steden vande geunieerde prouincien leggen.

4. Dat sy sullen geaccomodeert werden mit een soedaenich garnisoen, daer mede sy sullen hebben contentement.

5. Dat die tegenwordige magistraten ende officieren, synde altehans in dienste vande stadt, inde selue haere ampten ende bedieningen sullen worden gecontinueert, midts doende eydt van getrouwicheit aende geunieerde prouincien in handen vande ghene, die daer toe sullen worden gecommitteert.

[p. 299]

6. Dat alle burgeren ofte inwooneren, bedienende eenige officien van wegen den coninck van Spaengien, inde stadt sullen moegen blyuen woonen ende haere goederen genyeten, sonder eenighe confiscatie subiect te wesen. Ende vertrecken willende, tselue sullen moegen doen bynnen den tyt van twee eerstcomende jaeren, oick geduerende den seluen tyt haere goederen moeghen vercoopen oft anders daer van disponeren.

7. Dat sy alsulcke middelen, als sy tot noch toe geheuen hebben ten particulieren dienste ende behoeue van die vande stadt oick vortaen sullen moegen behouden ende genyeten, omme daervuyt te vervallen het onderhout van haere tegenwordighe fortificatien ende andere lasten vande selue haere stadt.

8. Dat alle het geschut, viures, ammonitie van oorloge ende alle andere criechsbehoefften inde stadt synde ende toecomende den coninck van Spaengien, geleuert sullen werden in handen vande ghenen, die daer toe hy syne exellentie sullen werden gecommitteert.

9. Dat alle officieren enden soldaten vanden coninck van Spaengien, tegenwordich inde stadt synde, met hun volle gewher, vliegende vendelen, vollen trommelslach, cogel inde mont, brandende lonten ende bagagie vry ende vranck vuyter stadt sullen vertrecken naer Rhynberck ende dat merghen voirden middach ten negen vrhen, sullende syn den 6 Juny; waer toe hun tot 40 ofte 50 wagens ofte kharren by syne exellentie sullen werden verleent, als mede een bequaem conuoy, dat hun geleyen sal tot op een vrhe weghs vande stadt Ruremunde ende hun voirts eenen trompetter mede gegeuen worden, om haer te brengen tot Rynberck voirnoempt.

[p. 300]

10. Dat onder het voirscr. garnisoen mede begrepen sullen syn de vrouwen ende bagagie vande officieren ende soldaeten, soe te voete als te perde, die bynnen de voirscr. stadt voir desen, tsy te voete ofte te perde, in garnisoen syn geweest ende aldaer noch ter tyt moeghen syn gebleuen, mitsgaders int particulier den gouuerneur van Orsoy ende den capitein Mauritio Geraldin, mede hunne by hebbende dieners ende bagagie.

11. Dat den tegenwordigen heer cancelier ende eenige raeden, mitsgaeders eenige officieren ende burgers mit haere kynderen, oick sommige geistelichheit, die omme hunne affairen tsy mit passeport van syne exellentie off andersints tegenwordich buyten syn, wederom inde voirscr. stadt sullen moegen incomen ende genyeten het beneficie van desen, soe hun tselue goet dunckt.

12. Dat alle de voirscr. tegenwordige raeden ende officieren vanden coninck van Spaengien, die hun mitter woon sullen willen begeuen ten platten lande onder contributie van beyder syden gelegen, oft oick in andere neutrale landen, tselue vryelyck sullen moegen doen, sonder daer toe van noode te hebben, eenige andere permissie, passeporte, sauuegarde ofte abolitie, tsy van hoochgemelte heeren Staeten Generael off van syne exellentie, midts haer in alles gedraegende volgens de placaten van haere hoogmogende ende midts nyet attenterende tgene tot eenighen ondienst vande vereenichde Nederlanden soude moegen strecken.

13. Dat alle tgene wat de voirscr. officieren, raeden, rekenmeister ende fiscaelen geduerende den tyt van haere bedieningen ter cause van hunne respectieue officien hebben gedaen oft geexploiteert, nu oft ten

[p. 301]

euwigen daegen, nyet en sal onderzocht oft herdaen worden, maer gedaen ende vergeten worden ende blyuen, sonder dat dyen aengaende tegens haere persoenen oft goederen eenige actie gemoueert oft geintenteert sal moegen worden, het sy van wegen het publicq oft eenige particulieren, die sich souden willen seggen geinterresseert te wesen.

14. Dat alle slooten van rekeningen, achterstellen van renten, domeynen, licenten, contributien ende andere vuytstaende schulden, den coninck van Spaengien aengaende ende byde rentmeisters verantwort ouer het jaer 1631, byde voirscr. rentmeisters ofte collecteurs die de selue aengaen, alnoch sullen moeghen vuytgevordert ende geheyst worden, sonder datmen hun dyen aengaende eenich beletsel moege doen, midts sy luyden draegen die gehypotiqueerde lasten, op het een oft ander staende.

15. Dat die vande tegenwordige cancelrye ende de rekencamer voirscr. alle chartres, munimenten, registers, boecken ende bescheiden de selue cancelrye ofte rekencamer ter saecke van publique domeynen ende gerechticheden off van wegen eenighe processen van particuliere raeckende ende onder haer berustende sullen hebben te leueren in handen van soedaenige persoenen, als daer toe van wegen de hoich mogende heeren Staeten Generael sullen worden gecommitteert ende daer neffens copie autenticque vande rekeninghe ouer het leste jaer geuallen.

16. Dat in alle soe persoenele als reele lasten die van Ruremunde naer aduenant ende pro quota nyet hooger aengeslaegen en sullen worden, noch van argere conditie wesen, als die andere drye hooftsteden van Gelderlandt, namentlick Nymegen, Arnhem ende Zutphen.

[p. 302]

17. Dat op alle de voirgaende conditien merghen voir middach ten negen vrhen sullende syn den VI Juny het garnisoen van syner exellentie wegen inde stadt sal trecken.

Actum int leger voir Ruremunde den 5 Juny 1632. Onder stont: ter ordonnantie van syne exellentie, ende was onderteeckent: Henry de Nassau ende meer onder: J. Huygens. Ende was oick onderteeckent byde gedeputeerden der stadt, soe int leger waeren: Petrus a Cueckhouen, als deputeert wegen der geistelickheit, A de Haen, Petrus Bossman, Graus ende Jo: ab Aquen.

Den 7 Juny 1632 is der heer graeff van Culenborch mit noch negen van de h. Staeten der vereenichde Nederlanden opt raedthuys comen, alwaer die heeren vande magistraet semptlich byden anderen waeren (behaluen de 2 schepens Mathis Creyarts ende Johan Heysters, soe, langh te voeren vuyter stadt waeren, om hunne affairen wille, verreyst) ende naer hinc inde gedaene salutatie ende gehaldene communicatie begeerden die heeren vande magistraet, dweil sy noch in Co. Mats eydt waeren, sekeren termijn van tijt, om desfals aende princesse aen te halden, om daer van te moegen ontslaegen werden, waerop der voirscr. graeff ende Staeten die vande magistraet lieten ein weynich ter syden vertrecken ende delibereerden ouer den gedaenen versueck, waer naer weder byden anderen gecomen synde saghten dat het begeren vande magistraet nyet onbillich en was, maer naer hun geuuelen meynden dat sulcx dan vergeeffsche moeyten ende costen sollen syn, dweil doch de princesse hun des eydts nyet en sol ontslaen ende dat de magistraet daer van midts nu mitte geunieerde prouincien reunieert synde, genouchsaem ontslaegen was, doch mochten lyden dat sy screuen buyten hun weten tgundt hun goet sol duncken, dan dat sy inmiddels aenden heer graeff van

[p. 303]

Culenborch handtastinge van getrouwicheit sollen doen, wie sy dan jeder int particulier gedaen hebben.

Den 7 Juny voirscr heeft ein eers. magistraet der stadt Ruremunde gescreuen aenden heer tresorier generael Johan van Gogh, om te hebben ordre off reglement wegen tlogeren der soldaeten, dwelck doir den voirsc. heer tresorier mit einer missiue als volght is ouergesonden.

Myn heeren.
Ick sende v.e. by desen copie vande ordre vande seruicien ofte logisgelden, gelyck die selue voir desen is gearresteert, daer van wel eenige puncten ende sunderlingen inde twee leste folys byde steden nyet en werden gepraetiseert, maer v.e. sal belieuen daerop te letten, datte soldaaten off selfs logementen soecken off de selue nyet connende vinden, gelyck sy nyet en sullen connen doen, gebilletteert werden; dandere steden van Gelderlant houden dese maniere, dat sy ten minsten alle drye maenden senden een staet vande compaignien, wanneer deselue daerinne gecomen ende hoe sterck sy syn, daerop dan ordonnantie byden raedt van state wert gepasseert; v.e. cont van gelycken doen. Ende dewyl die selue noch onbekendt inden Hage syt, aen my senden. Ick sal eene bestellen, die deselue ordonnancie sal solliciteren ende v.e. toesenden. Bye aldyen ick in andere saecken v.e. dienst kan doen, sal oock daer toe willich wesen, v.e. hier mede, myn heeren, in genadige hoede des almogenden beuelende. Jlents uyt het leger omtrent Maseyck desen 8 Juny 1632. v.e. dienst willige J. van Goch.
Ordre dienende opde logeringhe van het crychvolck ende betalinge vande logisgelden inde frontier steden.

[p. 304]

Een ritmeester ofte capityn sal hem genuegen mit een camer ende keucken ende twee beddens. Een lieutenant, cornette, vendrich, corporael vande ruytery ende sergeant van voetvolck, elck mit een camer ende een bedde. Ende twee soldaten, tsy te peerde oft te voete, te samen met een bedde ende vier ofte ses in een camer.
Ofte in plaetse van dien tot keure vande magistraet sal betaelt worden ter maent tot 32 dagen voor logisgelt. Als een yder rytmeister voor hem, syn jongen ende haer beyder peerden VI gulden XVI st., de cornette insgelyck voir hem, syn jongen ende 2 peerden V gulden XVI st., de lieutenant mede voor hem ende syn jongen ende 2 peerden IIII gulden XVI st., de corporaels vande ruyteren II guld. ende de andere officieren ende gemeene ruyteren XXXVI st., ten ware sy met stallingen waren versyen, in welcken gevalle sy maer sullen hebben XXVIII st. Ende aen yder capitein vande voetknechten VI guld., aen yder vendrich V guld., aen yder lieutenant IIII guld., aen een sergeant XXXIIII st., corporael XXX st., ende aen alle andere geapproberde ende vordere officiers ende gemeene soldaten ter maent elck XXIIII st. Des wort verstaen dat de betalinge vande logisgelden sal werden gedaen alleenlyck voor diegene, enz.⁽¹⁾
Aldus gedaen ende gearresteert byden raede van state in Sgrauen hage den XIX Nouembris 1595.

Den 7 Juny 1632 is die stadt van Maestricht doir den prince van Orangien ende bywesende heeren Staeten oick belegert worden.

(1) Hier volgen de overige bepalingen van het reglement van 19 November 1595, die wij wegens het weinig belangrijke achterwege laten; de brief en de order zijn overgenomen naar het oorspronkelijke stuk op het gemeente-archief van Roermond berustende.

[p. 305]

Den 8 Juny voirscr is der eerwerdige heer gardiaen tot Ruremunde, Franciscus Pratanus, van wegen de heeren vande magistraet van Ruremunde naerde serenissime infante op Bruessel gesonden, omme aldaer aen te halden dat de selue magistraet sampt alle borgeren ende inwooneren muchten pasporten becomen voir 2 ofte 3 jaeren vry te syn van vangen ende spannen vant conincx volck, oick dat de magistraet muchte ontslaegen werden vanden eydt in deser conjuncturen, die sy te voeren Co. Mat. hebben gedaen ende is den heer gardiaen voirscreuen dit volgende act mitgegeuen.

Alsoe den 2 Juny lestleden die stadt van Ruremunde vande hoigh mogende heeren Staeten der vereenichde landen belegert is worden ende nyet tegenstaende alle moegelicke debuoiren tot noedige defensie gedaen, den seesden Juny des seluen maendts mit accordt heeft ouergegeuen moeten worden, sal den heer guardiaen gelieuen aen ortheren ende plaetsen, alwaer sulcx noedich ende dienlick, die swackheit vande stadt, gebreeck ende faulte van oirloichs preparatien, cleyn getal van garnisoen ende die groote animositeyt vande magistraet ende borgeren inde defensie bethoent, gelieuen voir te draegen, dergestalt dat syne hoichwerdige ende geisteliche heeren, raeden vande cancelrye ende rekencamer sampt de magistraet ende borgers (om tvergieten van veel onnoesel bloets ende geheele destructie der stadt voir te comen) op lydelicke conditien hun voirgeslaegen, opt voirscr. ouergeuen vuyt ineuitable noot, hebben moeten verstaen gelyck sulcx alles syne eerwerden meer dan kennelick is, als hebbende tselue mit eygene ooghen gesien ende die belegeringe ende gedaene defensie bygewoent; bidden daeromme, dat gemelte heer gardiaen hier inne mach

[p. 306]

geloeff toe gescreuen werden, als synde van ons hier toe sunderlingh versocht ende gebeden. In kennisse der waerheit hebben wy burgermeister, scepen ende raedt onser stadt segel opt spatium deses doen drucken ende by ein van onse secretarien onderteeckenen den 8 Juny 1632.

Den 11 Juny 1632 heeft ein eers. magistraet van Ruremunde aenden heer gardiaen dese missiue toegeschickt.

Eerwerdiger heer gardiaen.
Wat syne hoichwerden onsen heer bisschop aen haere durchluchtige hoicheden in faueur van ons scryuende ende begerende sulcx sal v. eerwerdige vuyt bygaende copie naerder gelieuen te sien. Gelanght demnae ons dienst ende vrundtlich begeren v. eerw. willen sich gefallen laeten, die voirsorge te draegen dat die selue brieuen haere durchluchte hoicheden sekerlick ter handen moegen comen ende wyders allen moegelicken debuoir ende veruolch doen, datter fauorable expeditie ende resolutie mach vuytgebracht worden. Wy en weten aen nyemanden de saecke beter te recomanderen, als aen v. eerw. ende sullen ihre moeyten, arbeit ende diligentie mit danckbaeren gemuetz nyet onderlaeten te recompenseren. Actum den 11 Juny 1632 etc.

Volgen de brieuen van syne hoichweerde aende serenissime infante gescreuen.

Serenissima domina.
Quamvis in dolore nostro hoc nobis Deus solaty concesserit ut religionis catholicae publicum exercitium hostium consensu saluum manere possit, est tamen in hoc ipso non parua difficultas ex parte magistratus, qui licet totus catholicus sit et secundum priuilegia ciuitatis perpetuus, permittitur tamen in statu suo

[p. 307]

manere, sed requiritur ab eo, vt iuret fidelitatem statibus vnitarum prouinciarum, quod juramentum qui recusabunt magistratu abire cogentur et haud dubie heretici in locum corum substituentur. Quo pacto metuendum est imo moraliter certum, etiam catholicae religionis exercitium prohibendum esse, dicentibus more suo haereticis, seruandum quidem fuisse pactum illud de religione catholica publice exercenda, quamdiu ciuitas id desiderabat, sed quando magistratus qui totam ciuitatem representat id amplius non vult obseruari, posse sine pacti iniuria illud exercitium aboleri. Hac de causa adierunt nos ex magistratu praecipui, petentes vt quoniam ipse magistratus ante hac regi catholico jurauit fidelitatem, hoc ageremus apud serenissimam Celsitudinem vt ab ipso iuramento censeri possit absolutus, donec deus eius obseruandi tempus reduxerit; interest enim regis catholici vt in locis, que hostibus eius pro tempore ex necessitate subdita sunt, plurimos habeat, qui licet armis pro ipso pugnare non possint animis tamen ei devincti orationibus suis iuuerint apud deum. Sic Dauid rex cum fugeret Absolonem filium suum rebellantem voluit sacerdotes manere in Hierusalem, nec eos tantum sedet Cusai Arachitum, cum regi fugienti comes esse vellet, iussit redire in ciuitatem et dicere filio rebellanti, salue rex, sicut parui patri tuo, ita parebo et tibi. Ad similem modum permittere poterit celsitudo uestra saltem secreto vt sicut hic magistratus obtemperauit dum licuit regi catholico praestando ei fidelitatem, ita nunc rebus mutatis imo cogentibus, dicat se parere velle statibus unitarum prouinciarum eisque iuret fidelitatem, non quidem vt pro eis contra regem armis certet, sed ut interim dum ipsi dominantur

[p. 308]

ciues suos in rebus politicis quiete gubernent. Quod si serenissima Celsituda Vestra non grauata fuerit, permittere poterit et catholicus hic magistratus in conscientia tutus esse, et exercitium publicum religionis certius, tutiusque continuari. Inferius erat scriptum: Serenissima domina rogamur Deum, ut serenissimam Celsitudinem Vestram multo tempore seruet incolumem. Serenissime Celsitudinis Vestre obseruantissimus, et subsignatum erat Jacobus, episcopus Ruremundensis.

Den 15 Juny 1632 heeft den heere gardiaen navolgenden brieff aende heeren vande magistraet gesonden.

Myn heeren
Ick hebbe ghisteren comende vande audiencie van haer hoicheit, den brieff van syne hoichw. ontfangen ende den selfften dach de copie aen myn heer Steenhuysen gegeuen; den originelen brieff sal ick geuen aenden persoen, die hem aengaet. Ick hope, dat ick alles sal becomen, want hebbe sommighe gesproecken, die tselue doen kunnen ende hebben my alle faueur verleent, jae selue die principaelste persoen. Ick wachte van vrhe tot vrhe om te moegen vertrecken etc. Vuyt Bruessel den 15 Juny 1632 Fr. Franc. Pratanus.

Waer vuyt voirden iersten genouch blyckt dat den heere gardiaen alle moegelicken debuoir mit groote moeyten ende patientie in dit werck heeft gedaen.

Den 12, 13, 14 July 1632 ende soe volgents heeft men die nieuwe aengenomen soldaten gebilletteert.

Onder tusschen deze belegeringen heeft syne exellentie graeff Hendrick vanden Bergh etc. sich geretireert vuyt Gelre ende verfueght op Luyck, alwaer hy volgende brieuen, soe aen haere durchluchte hoicheyt, als aende Staeten vande landen op Bruessel heeft gescreuen ende

[p. 309]

eene declaratie tot werffinge van ruyter ende knechten heeft laeten in druck vuytgaen. Ende soe die van Luyck protesteerden, dat sy mit synen handel nyet en wollen te doen hebben, noch daer toe eenich consent en hadden gegeuen, heeft syne exellentie hem daer van geexcuseert, als by syne declaratie vanden 23 Juny 1632 te sien is.

Den 27 Juny is den heer gardiaen wederom van Bruessel tot Ruremunde gearriueert ende aende magistraet int lange ende breet rapport gedaen van syn besoigne ende vuytbracht, dat de voirscr. magistraet sampt alle borgers ende ingesetenen, soe catholicq syn, sollen pasport moegen becomen voirden tyt van twee jaeren, tot welcken eynde syne hoichweerden den bisschop op aenhalden van de magistraet by requete:

Reuerendissime pater et domine.
Magistratui, incolis et ciuibus huius ciuitatis, a serenissima principe Hispaniarum infante saluum conductum ad tres annos quoquo versum eundi, ea lege et conditione vt praecise orthodoxae fidei cultores assertione vestra reuerendissime pater aut pastoris parochialis ecclesiae probent, datum et concessum esse, constat ex certa fama et nunciis heri et hodie huc venientibus, quia vero valde onerosum erit pro singulis incolis, talem attestationem petere, valde quoque molestum ordinario ad hoc oneris requisito eam concedere, rogant supplicantes vt vestra reuerendissima paternitas dignetur in generali forma incolis et ciuibus apud principem dare verificationem, quod omnes huius civitatis incolae publice et notorie hactenus sint habiti et adhuc habeantur pro verae orthodoxae fidei cultoribus, paucissimis exceptis, vix numerum quinarium excedentibus, (quo super supplicantes sese referunt ad praefati domini parochi declarationem), et

[p. 310]

quod hactenus nulla huc vsque in hac ciuitate sit ab ys habita contrariae religionis praedicatio, apparenter propter nimium eumque inconstantem numerum. Quod faciendo etc.

bygaende attestatie in forma generali heeft verleent ende mitgedeilt als volcht.

Jacobus dei et apostolice sedis gratia episcopus Ruremundensis. Vniuersis et singulis hasce visuris salutem. Cum iustum sit et rationi consonum testimonium perhibere veritati, ad instantiam magistratus huius ciuitatis Ruremundensis notum facimus et declaramus, nos habita communicatione cum domino Johanne a Lapide huius vobis pastore, tam ex nostra notieia, quam ex ipsius testificatione, huius ciuitatis ciues et incolas catholicae ac romanae fidei cultores esse; ita ut nobis non constet aliquos ex illis haereticos esse, exceptis quatuor aut quinque, qui tamen ipsi se publice pro talibus hactenus non gesserunt; propter quorum paucitatem factum esse existimamus, vt licet in ciuitatis deditione, princeps Auriacus pactus sit, vt templum vnum concederetur, pro exercitio reformatae (ut vocant) religionis, nullus tamen hactenus huc missus sit eius religionis minister, neque aliqua facta sit pro talibus predicatio. In cuius rei fidem hisce nomen nostrum subscripsimus et eas sigillo nostro subinpresso confirmauimus, hac 28 Juny a^o 1632.

Ende is dese attestatie den 28 Juny mit volgende brieuen aenden heer raedtheer Steenhuysen ende andere doir den bode Dries opden Wyher naer Bruessel gesonden ende wyders versocht, om te moegen hebben sauuegarde voir de bestiaelen, wie oick voir den mercktschipper deser stadt.

Den 1 July 1632 is der heer canceler van Arnhem mit twee raedtzheeren [gekomen,] te weten Diederich van Bemmel

[p. 311]

ende Johan Kaldenbach, wie oick den rekenmeister Alexander Schimmelpenninck van Oy, den leengreffier Johan Dibbets, Diederick vanden Sande, auditeur ende Gerrit Noy, clercq. Den cancelier is gelogeert geweest inde drye kraenken by Andries Bordels ende dandere heeren int huys vande erffgenaemen vanden raedtzheer Cocx, alwaer men den seluen noedige bedden etc. heeft bestelt ende hebben alle de registers ende pampieren opgepackt ende syn nae etlicke dagen daer mede vertrocken.

Den 2 July syn noch bynnen Ruremunde comen 16 compagnien voet volcx ende syn gelacht voir int raedthuys, opde schipper gaffele ende voirts in ledige schueren.

Dan alsoe die capiteins, lieutenants ende vendrichs nyet langher inde herbergen op hunne costen en wilden liggen, heeft men die selue moeten billetteren ende syn meerendeils byde heeren vande magistraet, jae den ritzburgermeister seluer ende voirts in andere geistelicke ende andere bequaeme huyseren gelacht worden den 4 July voirscr. De naemen vande voirnoemde capiteynen syn geweest: Howarda, Johan Jozarda, Bart, Jozarda, Ruselart, Adzus, Schoenenberch, Bunnenia, Ausma, Hunga, Lely, Brunsfelt, Arnoldt de Vries, Johan Hart, Paul Peechel, Hans Willem van Schebende, bovent Dirck van Dries, capitein Schollemar.

Den 4 July des auondts hebben die vande gereformeerde religiè mit gewapender handt die sleutelen van des heilighen geistz kercke gevordert, als mit des nieuwenhofs kercke nyet willende te vreden syn ende des anderen daechs den 5 July is d'ierste predicatie aldaer gehalden, alwaer sich oick etliche borgers hebben laten vinden, als nemptlich Johan Fyneman mit vrouwe ende dochters, Dierick van Asselt genant Schotten met syn kynders,

[p. 312]

Hendrick Frericx brouwer, Lambert Ingelen genant Cremers ende Hendrick vander......⁽¹⁾ brouwer.

Den 4 July voirscr. heeft den gouuerneur Randtwick volgende missiue van prince Hendrick in faueur vande geistelickheit etc, den 28 Juny dateert, ontfangen.

De prince van Orange.
Edele, gestrenge, vrome, lieue besondere. Die vande geistelichheit ende die voir desen int hoff ende rekencamer aldaer in bedieninghe geweest syn, hebben ons doen presenteren dat se voirde reductie altyt verschoent syn geweest mit logeringe van ruyter ende knechten, versueckende datse oick vortaen gelyke vryheit genyeten muchten. Naer dyen wy dan om sekere consideratien voir goet aensien datse in desen soe veel moegelick werden geaccommodeert, hebben v.l. daer van wel aduerteren willen mit desen, ten eynde ghy daerop wilt letten ende daer ende soot noot is ordre stellen, voir soo veel tselue geuoechlick geschieden kan verschoent moegen werden; ons daer toe verlaetende blyuen uwen seer goede vrundt. Ende was onderteeckent mitte handt van syne exellentie; d'opschrift was: den edelen, gestrengen, vromen, onsen lieuen besonderen Jacob Randtwyck, ritmeister ende commandant tot Ruremunde.

Den 6 July 1632 heeft ein eers. magistraet der stadt Ruremunde, nae dat hy communicatie van bouen geruerten brieff hadde becomen, aenden prince van Orangen volgende missiue gesonden.

Durchluchter, hoochgeboren vurst, genediger heer.
Vuyte brieuen van v. furstliche gnaden aen den woledelen ende gestrengen heer Jacoben van Rantwyck, deser stadt gouuerneur (die welcke s. weled. gest.

(1) De naam is doorgeschrapt.

[p. 313]

gelieft heeft ons te communiceren) hebben wy verstaen die genedighe meyninghe van. v.f. gn. te syn, dat die geistelickheit deser stadt ende die vant hoff ende rekencamer alhier in bedieninge geweest synde int logeren vande soldaten voir soe veel geuoichlich soude moegen geschieden verschoent mochten worden, vuyt redenen dat sy voirde reductie deser seluer stadt in dusdaenige logieringe verschoent geweest waeren, waerop wy v.f. gn. tot dienstlick bericht nyet en kunnen verhalden, dat wy die voirscr. geistlickheyt ende anderen persoenen vryheit pretenderende, tot noch toe int billetteren vant ordinaris garnisoen soe veel hebben ouer sien dat sy geene redenen oft oirsaecke (onder dienstlicke correctie) en hebben om ouer ons te claegen, ofte tot hunne gepretendeerde vryheit te reclameren. Dan gemerckt bouen tvoirscr. garnisoen alhier noch 16 compagnien infanterie syn ingecomen ende bouen gemelten gouuerneur goet gevonden heeft dat die 16 capiteinen mit logementen souden werden versien, hebben wy ons daer naer gereguleert ende die selue nae hunne qualiteit mit bequaeme logementen versorcht ende daer inne ons alte saemen vande magistraet (die welcke vuyt crachte vande voirgaende indulten dierste preferentie van vryheyt kunnen pretenderen) ierst ende voir al aengeslaegen ende dyen volgende die voirscr. claegende partie; bidden daerom seer dienstelyck dat v.f. gn. indyen die voirscr. clegers vernere instantie mochten doen genedich gelieve ons te communiceren die redenen van hunne clachte; wy verhopen, dat wy aende selue sullen bethoenen dat den dienst vande hoichmogende heeren Staeten ende soulagement vande schaemele borgerye anders in

[p. 314]

tegenwordigen cas nyet en mach verlyden ende dat wy sunst anders nyet en soecken dan mit hun te houden alle goede ende borgerlycke correspondentie. Daer ouer den almechtigen biddende durchluchte hoichgeborne furst genediger heer v.f. gn. in gelucksalige gesontheit ende regieringe langh te willen gespaeren etc.

Den 8 July 1632 is den bode Driess opden Wyher mit Jan Valbrugh mitte pasporten gearriueert tot 538 exemplairen ende onder den borgeren ende anderen vuytgedeilt mits betaelende seuen schellingen jeder ein.

Den 9 July voirscr., alsoe etlicke soldaten sich verloopen hadden tegens hun officiers ende eenige insolentie aende huyslieden bedreuen hadden, weshaluen sy byden criechsraedt tot lyff straffe condemneert waeren, edoch doir intercessie van etliche officiers aen ein eers. magistraet doir den seluen hun het leuen geschoncken is worden, syn sy euenwel tot exempel van anderen opden merckt hunner dryen opden esel⁽¹⁾ gesat worden den tyt van twee vrhen. Volght seker verbodt byde magistraet gedaen den 6 July 1632.

Alsoe die hoichuermogende heeren Staten der vereenichde prouincien van Nederlandt byde capitulatie

(1) Het tentoonstellen op den ezel was eene straf, die op kleine diefstallen toegepast werd. Zoo werd door den magistraat van Roermond op den 8^sten April 1666 besloten: dat gepubliceert sal worden dat alle die geenige die hun souden vervoorderen eenighe materialen gedestineert tot opbouwinghe van eenige gehuchten t'ontdraegen, ofte de hoven binnen ende buyten dese stadt gelegen te bestelen, voor d'eerste reyse gesteld sullen worden opden esel opden merckt alhier gemaeckt, ende de tweede keere arbitrairlyck aen den lyve gestraft sullen worden, daerover men mit den heere commandant sal communiceren ten fine syne weledele insgelycx gelieve gedient te syn te doen publiceren int regard vande soldaeten die daerover plichtich bevonden sullen worden. (Almanak van het arrondissement Roermond van 1865.) Zie de teekening van eenen zoodanigen strafezel, waarop te Keulen de stads soldaten (die Kölnische Funken) gezet werden, bij Von Mering und Reischert, zur geschichte der stadt Köln II. S. 200.

[p. 315]

ouer t'ouergaen der stadt Ruremunde beraempt onder anderen geaccordeert hebben dat die geistelicke ende andere wereltlicke onderdaenen synde vande Roomsche catholieke religie vrye publickelick ende ongemolesteert hun exercitie van gelooff sullen moegen gebruycken, soe is van ein eers. magistraet deser stadt ernstlick beueel aen allen borgeren, borgerssen, derseluer kynderen, knechten, maechden ende andere van hun gebodt, dat sy int punct vande gereformeerde religie geene oirsaecke en sullen geuen mit woorden ofte mit wercken, in priuate conuentien ofte publicken handel oft wandel van schandael clachte of onwille, directelick oft indirectelick, op peene om daer voor gestraeft te worden aenden lyue oft andere arbitrale correctie naer verheysch der saicken. Ende daermit hier van nyemandt en mach ignorantie pretenderen wordt hier mede allen putmeisteren deser stadt beuolen dat sy dese gesien hebbende aenstondt aen alle putten hier van sullen aduerteren om hun daer nae te regulieren, ende is tseluige oick gepubliceert worden.

Den 12 July 1632 heeft ein eers. magistraet copie becomen vande brieuen in dato den 8 July voirscr., die haere durchluchte hoicheit tot confirmatie van haere gegeuene pasporten gesonden heeft aen alle gouuerneurs ende commandanten int Ouerquartier van Ruremunde ende daer ontrent in garnisoen synde, als nemptlick aenden gouuerneur van Gelre, van Rijnberck, van Orsoy, van Gulich, van Weert ende van Bredae, als volcht,

Isabel Clara Eugenia par la grace
de dieu, infante d'Espaigne etc.
Cher et bien amé. Comme sur la remonstrance, que nous at esté faicte de la part daucuns des officiers de sa Majesté et bourgeois aiants residé ès

[p. 316]

villes de Ruremunde, Venlo, Straelen et Erclents, nous auons par acte du 19 du passé signé de notre main, declaré et donné ordre que leur soyent depeschez passeports de pouuoir auecq leurs familles, biens et bagage passer et repasser, resider, hanter, et conuerser ès villes, forteresses et prouinces de l'obeyssance de sadite Majesté, comme aussi ès places et pays neutres ou payants contribution et pareillement ceulx qui sont tenuz par les Estats des prouinces uniez, et ce pour le terme de deux ans, a commencer dez ledict 19 jour. Nous vous en auons bien voulu aduertir et joinctement ordonner bien expressement que nonobstant que les dicts passeports ne soyent signez de notre main, vous en laissiez plainement jouir selon leur forme et teneur chacun desdicts inhabitans, muniz de semblable passeport, sans permectre qu'en ce regard leur soit donné aucun trouble ou empeschement, pour estre telle notre volonté, conforme a celle contenue audict acte du 19 du passé. Et Dieu vous ait, cher et bien amé, en sa saincte garde, de Bruxelles le 8 de Juillet 1632. Signé A. Isabel, plus bas P. dellafaille.

Den 13 July 1632 hebben die heeren gecommitteerden vanden raede ende rekencamer des furstendombs Gelre ende graefschaps Zutphen vuyten naeme ende van wegen die ed. mo. heeren Staten etc. doen publiceren seker placaet tot verpachtinge der gemeyne middelen ende imposten etc., als hier by te sien⁽¹⁾.

Den 15 July 1632 nae dat eenighe heeren van Arnhem vande cancelrie, rekencamer etc. bynnen Ruremunde ge-

(1) Dit plakkaat ontbreekt.

[p. 317]

arriueert waeren, te weten den heere canceler Marten Gooris, Hendrick van Essen, richter tot Arnhem ende Veluwezoom, raedt, Diederick van Bemmel raedt, Jan Kaldenberch raedt der rechten doctor, Alexander Schimmelpennick vander Oy ierste rekenmeister, Bartolt van Gendt heer tot Meynerswyck rekenmeister, Dierick vanden Sande auditeur vande rekencamer, Johan Dibbetz leengreffier, heeft ein eers. magistraet der stadt Ruremunde die voirscr. heeren mitten gouuerneur Randtwyck ende den major Carpenter opt raedthuys mit eine eerlicke maeltyt vereert.

Den 15 July 1632 heeft den heer bisschop van Ruremunde, Jacobus a Castro, sekere missiue aenden ertzbisschop van Mechelen gescreuen tot dancksegginge in naeme vande magistraet wegen die goede affectie, die syne hoichweerden bijde princesse tot Bruessel bewesen hadde.

Den 17 July 1632 hebben die heeren cantzler mit eenighe raeden ende rekencamer. van Arnhem die imposten vande gemeyne middelen begonnen te verpachten voir int raedthuys, aenvangende ontrent XI vrhen voir middach.

Den 18 July hebben die voirnoemde heeren van Arnhem mit den burgermeister Peeter Bossman, Mathis Creyarts, canonick Syders ende lieutenant Fabri sanct Joeris kerke besichticht ende gevisiteert, die welcke als te cleyn synde, geextendeert solde moeten werden tot opt ordt vande Steewech.

Den 19 July is gecomen een vande dieners vande heeren van Arnhem ende volgende besteeck om de kercke van sanct Jooris te doen maecken in handen vanden burgermeister Bossman gestelt ende is het aenden heer deken Cuyckouen ouergelanght.

[p. 318]

Besteeck om die kerke van sanct Jooris daernae te besteden ende doen maecken.

Alsoe die kercke leegh ende onaensienlick is sal het muyrwerck rontsom verhoget werden ten minsten seuen holtvoet, welcke muyr mit goede kalck ende steendicke sall moeten syn nae aduenant die olde muyr, daerop die gesat sal worden.

Die doirschlaegen sullen vant een tott hett ander eynde weg genomen worden.

Alle glaese vensteren sullen ten beyde syden geopent ende daer geene syn bequame gemaeckt worden.

Die kerckmuyren sullen van bynnen affgekrabt ende van nieuws mett kalck beworpen ende gewitt worden.

Sullen aen beyde eynden vande kercke een inganck maecken mitt portalen.

Den itzigen solder sal gebracht ende gelacht worden opdie nye gemetzelde muyr.

Het dack ende thoren sullen vernieuwt ende behoirlick met goett holtwerck ende leyen gemaeckt worden.

De flour vande kercke sall met mase steyn gefloert worden in plaetse van den backsteyn.

Sullen een predickstoel met een dexel daer inne op een bequaeme plaetse laeten maecken. Tegens welcke predickstoel twee solderingen op goede pylaers sullen gemaeckt worden, hooch 12 voet tegens die kerckmuyr breet datter sees bancken voorden anderen connen staen rontomme met een laeninge mit pilaers gevult. Dese solders sullen lanck wesen 18 voet jeder ende datmen van beyden syden met trappen daar kan opgaen.

Sullen oock verscheyden bancken voer mans ende vrouwen beneden gemaeckt worden.

[p. 319]

Ende den toorn soo hermaecken, datt een goede, bequame klocke daar in gestelt ende gehangen werde.
Dat een kerckhoff soo nae doenlyek byde kercke aengewesen worde, alsmede een huys, bequaam om schole daar inne te halden⁽¹⁾.

Welck besteeck gelevert is geweest aenden heer deecken Cueckhouen, om daer over mitte semptliche geestelickheit te delibereren ende te beraedtslaegen.

Den 19 July 1632 heeft den heer bisschop a Castro doir sinistre aengeuen eene seer picquante missive in handen vanden burgermeister Bossman doen bestellen, beginnende: Honorabiles domini de magistratu Ruremundensi quos res ista tangit etc., waerop den voirscr. burgermeister Bosman in naeme vande magistraet syne hoichwerden antwordt wel pertinentelyck heeft tougeschickt, beginnende: Reuerendissime pater et domine etc., daer tegens syne hoichwerden replicando gescreuen: consultissime domine consul etc., welcke brieuen om redenen hier nyet en werden insereert, dan in archiuis der stadt te vinden syn.

Den 21 July 1632 hebben die heeren van Arnhem begeert opt raedthuys te comen, om mit den magistraet te spreken wegen het doen des eydts, ende nae dat die semptlicke heeren geseten waeren, heeft der heer cantzler Marten Gooris veele ende verscheydene inductien gedaen om de magistraet daer toe te brengen, die daer tegens doir den burgermeister Bossman sulcke redenen gebruickt heeft dat de saecke vuytgestelt wordt totten drye vrhen nae middach, alswanneer de magistaet ten twee vrhen versaemelt synde, nae gehaldene deliberatie voir goet gevonden dat der voirscr. burgermeister Bossman mit

(1) Dit bestek hebben wij overgenomen naar het origineel in het archief aanwezig.

[p. 320]

eenige vande magistraet sich sollen verfuegen byde heeren van Arnhem in hun logement ende den seluen aldaer die eyndtlicke resolutie vande magistraet te kennen geuen, als dat sy alnoch nyet vermeindt en waeren eydt te doen, waer naer die heeren van Arnhem euenwel des naemiddachs opt raedthuis syn comen, mit brengende seker concept van eyde voirde schepenen ende raedtzverwandten, ende nae het selue door den heer cantzler hun voirgelesen was syn hinc inde veel debatten geuallen, edoch eindtlich soe wyt comen datsy alleen handtastinge van getrouwicheit (als te voeren was geschiedt) aenden heer cantzler gedaen sonder eenige formaliteit van eyde te gebruycken, waer naer ein eers. magistraet den Arnhemschen heeren mit eenen dronck wyns vereert hebben.

Den 27 July heeft men billetten voir 14 vendelen voetvolck, (daer van ein deil langh inde schueren gelegen hadde) gemaeckt ende syn in handen vanden secretaris vanden gouuerneur Randtwick gestelt.

Den 30 July 1632 heeft men eenige nieuwe aengenomene ruyters onder de compagnie vanden ritmeister Anthonis van Kessel onder moeten brengen.

Den 31 July is alle het volck mit hun vendelen opden merckt gecommen, in meyninge dat de compagnie van compagnie solde billetteren, dan alsoemen begonnen hadde aen de compagnie van capitein Siel ende men bevondt dattet een lanck ende onvruchtbaer werck solde syn, heeft mense weder laeten vertrecken. Ende volgents den 1 ende 2 Augusti alle de naemen vande burgers andermael opgenomen, om daer naer de soldaeten opden alden voet te billetteren.

Ten seluen daege syn die listen vande verpachtinge der imposten wederom vant raedthuis gepubliceert worden. Ten 2 vrhen naemiddach syn die heeren vande magistraet

[p. 321]

der stadt Ruremunde opt raedthuys erschenen alwaer der heer gouuerneur Randtwick sich oick heeft getransporteert ende wegen et aenstellen van seruis geltmeisters mit malcanderen gecommuniceert; ende alsoe den gouuerneur albereits synen secretaris Arnolt Luss daertoe by commissie onder syn handt hadde gestelt ende den seluen daer inne wilde mainteneren, hebben die heeren vande magistraet tselue nyet konnen aggreeren, als tenderende tegens de capitulatie ende ouergesondenen ordre ofte reglement.

Den 2 Augusti 1632 is graeff Willem van Nassouwen mit syn regiment ende tregiment van Rosencrans mit noch ein ander tot 26 vendelen voirmiddaechs doir Ruremunde gepasseert tot opt cruis griendt ende syn volgents des naemiddachs naer tleger voir Maestricht getrocken, by hun hebbende twee vande heeren staeten.

Den 4 Augusti syn doir Ruremunde mit sterck conuoy ouer de hondert wagens mit allerhande amonitie ende wel 20 wagens mit gelt ouer de seuen tonnen schatz werdich (soe men saghte) naer tleger voir Maestricht getogen.

Den 7 Augusti syn vuyt tleger voir Maestricht 222 waegens doir Ruremunde naer Nymegen gevhaeren.

Den 8 Augusti syn 150 soldaten vant Staeten volck, verlatende Sittard op Ruremunde gecomen, edoch noch bynnen Sittard gelaten 60 mannen.

Den 10 Augusti is capitein Delean mit 150 soldaten vant st. Steffensweert wederom bynnen Ruremunde gecomen. Ten seluen tyde is den ouersten Papenheim mitten hertoch van Nyenborch bynnen Susteren comen ende aldaer vernacht.

Den 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12 ende 13 Augusti heeft men continuelick moeten billetteren ende remedieren. Den 12 Augusti is een conuoy vande staten doir tconincx

[p. 322]

volck aende roobeeck geslaegen worden, alwaer dìe soldaten van Rynberck ende Gelre grooten buet gemaeckt hebben. Om den seluen tyt heeft sich veel volcx te voet van syne exellentie graeff Hendrick vanden Berge etc. hier ende daer bynnen Ruremunde in ledige huyseren begeuen, wie oick eenige capiteins als Nyegeboren Spiegel, Beeckom ende Pollart van Thoor, ende aldaer volck geworuen, syn insgelycken etliche vande alde ruyters tot Ruremunde gecomen.

Den 21 Augusti is doir ordre van prince Hendrick bynnen Ruremunde ingecomen eine compagnie ruyters mitten ritmeister Nicolas de Goyer, om aldaer biss ander ordre garnisoen te halden ende gebilletteert te worden, wie volgents, hoe wel mit groote moeyten eenen dach ofte twee daer naer, naer dat sy gemonstert waeren, geschiet is, ende waeren sterck 69 ruyters ende is den 12 vertrocken. Ten seluen daege heeft men oick gebilletteert de soldaten, die vuyt Sittart oick mit ordre van prince Hendrick inde stadt comen waeren ende dat van diuersche compagnien: te weten van capitein Roeloff Menta 8 soldaten, van capitein Hauerda 14, van capitein Etserda 14, van capitein Bart Esserda 13, van capitein Ruiela 15, van capitein Schonebar 11, van capitein Addres 10, van capitein Bounema 15, van capitein Huninga 12, van capitein Desma 12, van capitein Dires 12.

Om desen tyt syn binnen Ruremunde oick in garnisoen geweest volgende compagnien, te weten: capitein Nassau 183 soldaten, capitein Caluart 135, capitein Siel 120, capite̅in Bruninckhuisen 128, capitein Lely 96, capitein Brunsuelt 114, capitein Delean 111, capitein Schollemar 54, capitein Brederot 96, capitein Peechel 103, capitein Bronckhorst 142, capitein Carpenter ende maior 107, tesamen 1389 soldaten.

[p. 323]

Doen ter tyt is doir ordre van prince Hendrick den ritmeister Andries Reusner mit syne compagnie ruyters tot 75 cop bynnen Ruremunde comen ende den 26 Augusti gebilletteert worden.

Den 23 Augusti 1632 is die treffelicke stadt van Maestricht, nyet tegenstaande sy haer soe langen tyt mannelick gehalden ende dattet leger vanden graue van Papenheim mit seer veel volckx, wie oick tleger van syne Co. Mat., die daer present waeren om de selue stadt tontsetten, euen wel aende hoich mogende heeren Staeten vande geunieerde prouincien ouergegeven worden mit dese navolgende schoone capitulatie.

Articulen geaccordiert by myn heere den prince van Orangien aen die vande geistelickheit ende magistraet der stadt Maestricht⁽¹⁾.

Den 30 Augusti 1632 syn vyer compagnien van syne exellentie graeff Hendrick zudem Bergh etc. bynnen Ruremunde gemonstert worden, als nemptlich de compagnie van Spiegel, Beeckum, Werner Ruiter génant Niegeborn ende Pollart van Thoor; die twee ierste hadden vendels, dandere twee der tyt noch nyet ende syn ontrent 400 mannen sterck geweest.

Den 2 Septembris 1632 heeft men bynnen Ruremunde, wie oick in alle andere steden onder de gevnieerde prouincien gehoorende, wegen die vercregene victorien der steden Straelen, Venlo, Ruremunde ende Maestricht vyerdach gehalden ende getriumpheert, daer toe de stadt geleuert heeft 56 tartonnen.

(1) Hier volgt de uit 16 artikelen bestaande kapitulatie van Maastricht dd. 22 Augustus, welke wij hier evenwel weglaten, daar dezelve bij Aitzema I bladz. 1206, Commelijn I, bladz. 135 afgedrukt is. Zie aangaande de bijzonderheden van deze belegering de Annales de la Société historique à Maestricht II bladz. 110 en volg., 126.

[p. 324]

Den 5 Septembris 1632 is den ritzburgermeister Bossman ende den schepen ab Aquen van Ruremunde op Maestricht verreyst, om mit syne furstliche exellentie prince Hendrick van Oraingnien van verscheydene puncten te communiceren.

Den 3 Octobris 1632 is den gouuerneur van Ruremunde, Randtwick, mit veel volcx ende oick van syn garnisoen, geschut ende allerhande amonitie, sampt die drye compagnien peerden, soe te Ruremunde lagen, naerde stadt Weert getrocken, den 4 belegert ende den 5 ingenomen mit appoinctement, ende syn binnen de selue stadt tot garnisoen gebleuen 20 vendelen voetvolcx van graeff Hendrick zu dem Bergh etc. mit noch 4 compagnien peerden.

Den 5 Octobris voirscr. syn die heeren Johan Hendrick van Elmpt, mitheer aldaer, ende den lieutenant Peeter Bossman, ritzburgermeister der stadt Ruremunde, als affgesandten van ridderschap ende steden, naer Bruessel verreyst, om mitte serenissime infante wegen die contributie 't accordiren volgents hunne volmacht ende instructie.

Den 6 Octobris is den capitein Bouxstel mit syne compagnie, starck ontrent 130 mannen ende de compagnie van capitein Wilhelm Verschuringh, starck 150 mannen, doir ordre van prince Hendrick bynnen Ruremunde in garnisoen comen ende syn ten selue ende des anderen daeghs gebilletteert worden, wie insgelycken de compagnie vanden capitein Gielibert Betelat.

Den 20 Octobris is doir beuel vanden heer prince van Orangien bynnen Ruremunde gecomen die compagnie voetvolcx van capitein Otto van Zuylen ende is neffens dandere 14 compagnien ten seluen daege gebilletteert worden. Ten seluen maele is Hendrick Jonger, edelman vande artillerie, bynnen Ruremunde comen.

[p. 325]

Den 3 Nouembris 1632 ist leger van hoich mogende heeren Staten vande gevnieerde prouincien van Maestricht opgetrocken ende is einsdeils den 5, 6, 7, 8, 9 ende 10 Nouembris ontrent Ruremunde, tot Melick ende Herkenbos, blyuen liggen, alwaer syne furstliche exellentie, prince van Orangien, oick seluer in persone geweest ende den 6 Nouembris voirscr. bynnen Ruremunde gecomen, de wercken aldaer besien ende om den auont weder int quartier gereden.

Den 8 Nouembris voirscr. is graeff Willem van Nassauwen mit eindeil volck, soe van Maestricht comen was ende mit seess stucken geschutz naer Orsoy getoghen.

Den 12 Nouembris syn noch 3 andere canonniers hier bynnen Ruremunde comen: Jan Clomp, Anthon Mathissen ende Jacob Hendricx.

Den 14 Nouembris is syne exellentie prince Hendrick mit het leger van Herkenbos vertrocken, nemende den wegh naer Breyel ende Bracht ende heeft graeff Hendrick zudem Bergh etc. de maeltyt des middachs mitten heer prince van Orangien opde Roeuers heyde gehalden.

Den 15 Nouembris voirscr. is Orsoy mit appoinctement ouergegaen aende zyde vande hoich mogende heeren Staten Generael.

De 18 Nouembris is prince Hendrick mit het leger voirts vertrocken naer beneden.

Den 19 Nouembris is de compagnie ruyters vanden gouuerneur Randtwick, soe te beuoerens den 16 Junij einsdeils geduerende tbelegh voir Maestricht bynnen Ruremunde logeert was, den 19 Nouembris by ordre van syne furstliche exellentie aldaer gebilletteert worden.

Int leste van Nouembri is de compagnie ruyters van syne exellentie graeff Hendrick zudem Bergh edoch doir

[p. 326]

mundtlick ordre bynnen Ruremunde comen ende ten deil billetteert worden.

Den derden Decembris 1632 is de compagnie ruyters van Anthoin Kessel, soe te beuoerens den 30 July bynnen Ruremunde was geweest, wederom aldaer billetteert worden.

Den 3 Decembris is der schepen ab Aquen van wegen der stadt Ruremunde ende den burgermeister Hendrick Darth van wegen de stadt Venloe naer beneden verreyst, om verscheydene swaericheden te remonstreren ende andere saeken meer te veruolgen ende te verrichten.

Sensuit vne annotation du bancquet, faict par son exellence le prince d'Orange en la ville de Maestricht apres le recouurement dicelle en la commanderie illecq aux estats de Brabant etc.
A lentrant de la salle du costel droict au hault de la table estoit assiz.
Costel droict: Larcheuecque de Malines, place vuide pour son exellence le comte Henry de Bergh, le ducq d'Arschot, son exellence le prince d'Orange, le pensionnaire d'Anuers Heydelen, (Edeler) N. van Marck, pensionnaire de Bruges, Pierre de Prumien (Broide) docteur, pensionnaire de Douay, deux des estats d'Hollande Harschot et Fochs, le ducq de Candal, le comte de Laual, le comte de Hermes, le comte Henry Ernst Casimir de Nassau.
Costel gauche: Labbé de St. Vaast Darras, le baron de Swartzenborch, monsieur d'Asermont de Haynau, quatre des estats d'Hollande a scauoir Arnhem, Terrestein, monsieur Nobel et vng aultre, le ducq de Bouillon, le comte Guillaume de Nassau, monsieur de Brederode, le comte Mauritz de Nassau, le general Morgen, le Ryngraeff.

[p. 327]

Proposition faicte par monsieur le ducq d'Arschot sur la fin du seruis a table.
Messeigneurs. Je suis pacifique; faisons vne bonne paix ou vng trefues de cent ans ou cent moings vn an, je suis lasse de la guerre^(1.) Vous messeigneurs ne desirez la paix, mais ceulx de Gueldres doibvent bien desirer, qui ont senti les dommages de la guerre comme nous aultres. Il ne fault qu'ung trou en vng dicque pour faire vng grand riuage. Auecq ce propos se retournant vers les prelatz, luy respondent; quoy se retournant de rechieff vers messeigneurs les estatz dict: Messeigneurs faisons vne bonne paix, regardez les ruines, qui sont faict au royaume de Boheme. Sur cela respondant monsieur Terestein: messeigneurs il y a des bons et mauuais trous. Sur cela commencoit le fruict a venir sur la table. Monsieur le baron de Swartzenberch ayant beu a monsieur le ducq d'Arschot, dict: messeigneurs faisons la paix; sur quoy le ducq d'Arschot dict: nous auons a faire a des honorables gens, il fault que je les traicte affin de traicter auecq eulx d'vne bonne paix. Apres les propositions faictes par messeigneurs les Brabandois le prince d'Orange dict: Messeigneurs vn si beau pays le pays de Castille enuoye y les Espagnols pour mener. Sur quoy le ducq d'Arschot respondit: cest chose plus honteuse de chasser vng homme d'vne maison que de ne luy auoir admis; et la dessus monsieur Terestein dict: il ne nous fault plus d'Espagnols et comme le ducq d'Arschot semble

(1.) Tegen het midden der maand October hadden te Maastricht vredesonderhandelingen plaats tusschen Spanje en de Staten-Generaal, waarop het bovenstaande betrekking heeft. Vergelijk Aitzema I bladz. 1210 en volg. Van der Capellen, gedenkschriften I bladz. 659.

[p. 328]

n'auoir la responce pour agreable, le prince d'Orange commenca a dire quil estoit du conseil, que auoit esté dict par Monsieur Terestein.
Extraict de la lettre du secretaire destat du roy tres chrestien, mombre de la Villancler, a monsieur de Lomenie son pere sur les affaires de monsieur, frere du roy.
Le roy a receu monsieur en grace et la remis en ses appennages et pensions.
Sa Majesté a octroyé pardon a ses domestiques actuellement seruans et qui sont aupres de sa personne.
Remect aussy la vie et les biens a ceulx, quil ont assysté et non pas les charges.
Monsieur le ducq d'Elboeuf est priué de son gouuernement de Picardie et a luy enjoinct de se retirer en vn de ses maisons.
Monsieur le ducq de Montmorency a la vie et biens sauues et non la liberté.
Monsieur va a Champigny ou a Tours.
Sa Majesté passera par le Languedocq y tiendra les estatz, puys ira en Guyenne et de la au Richelieu ou monsieur le verra.
Lon fera les proces aux sieurs le Loigneux et Mensigeot et nul pardon pour eux.
Lon attend un bref de Rome pour assembler vn sinode a Parys pour juger les euesques, qui ont pris le party de monsieur, on est résolu de les prendre.
Il nest parlé de la reyne mère.
Lon desmolira plusieurs places en Languedocq.
Les estrangers, qui ont seruy monsieur nont que six jours pour sortir du royaume auecq le baston blancq.

[p. 329]

Lon donne vingt mille liures a monsieur pour payer aux hosteleries allant a Champigny.
Monsir le comt d'Alaix accompagne monsieur a Champigny.
Monsieur a desadvoué placcard affiché en son nom a Parys.
Proiect de certains articles.⁽¹⁾
Primo la conseruation de notre ancienne religion catholycque, apostolycque et romaine.
Le recouurement du bien et du repos publycque.
La descharge au pouure peuple de toutes gabelles, impositions, concussions et aultres surcharges.
La restitution des anciennes priuilèges, la réformation aux désordres de lestat.
Le rétablissement de la liberté de tous commerces auecq nos voisins et aultres nations.
La possession d'vne tranquille paix auecq les Estatz de Hollande.
Une confédération et ligue offensiue avecq les dits Estats.
Enfin leffect des traictees de la pacification de Gandt et réconciliation des prouinces demeurant tousiours la supperiorité au roy.

Den 4 Decembris syn die gedeputeerde tot vredemekers vuyt Brabant in s'Grauenhage gecomen mit twaelff karossen, als byde affbeldinge ende naemen der seluer heeren hyer by geinsereert naerder is vermeldende.⁽²⁾

Den 14 Decembris is graeff Hendrick vanden Berghe etc. in den Haege gecomen des auondts ten 4 vrhen.

(1) Deze hebben betrekking tot de vredesonderhandelingen tusschen Spanje en de Staten Generaal.

(2) Deze bijlagen ontbreken.

[p. 330]

Anno 1633.

In desen jaere syn burgermeisters geweest lt. Mathias Maroyen, Mathias Dencken.

Die vande brabantsche heeren gedeputeert totten vrede oft trefues handelinge, soe op dynstdach naer christmis dach vuyten Haege vertrocken waeren, syn op maendach den 30 January 1633 des auondts weder bynnen den Haege gearriueert. De magistraet van Rotterdam, daer die selue heeren benacht waeren, hebben hun seer staetelick getracteert ende van alle costen gedefroyeert. Den lesten Januarij des naemiddaechs heeft den prince van Orangnien de selue in hun logement comen saluteren.

Den 21 February is den raedtzheer Roos, over den tyt van een jaer in Spaengnien byde Co. Mat geweest synde, inden Haege aencomen om wyders vanden vrede te handelen.

Den 23 February is den capitein Beeckman (tot Montfort gelegen hebbende) hier bynnen Ruremunde gecomen mit 200 mannen.

Zu Martio heeft de marquis d'Aytona aenden gouuerneur tot Bussin Carondelet (als liggende opde frontieren van Vranckeryck) belast, twee compagnien peerden in te nemen, ende alsoe hy nyet en obedieerde, is de marquis mit etlich volck aldaer comen; sulcx den gouuerneur merckende, heeft sich geaccommodeert; ende int vertreck vanden marquis d'Aytona, heeft tusschen Cameryck ende Bussin sekeren jongen gerecontrert, byden welcken hy brieuen vandt mit sekere caracteren gescreuen aenden graue van Egmondt; ende de selue wel gevisiteert ende ondersocht hebbende, heeft soe veel daer vuyt verstaen, dat den voirscr. Carondelet was scryuende, dat hij tot noch toe syne meyninghe in effect nyet en hadde konnen brengen ende dat den graue alles secreet wol halden. Waer ouer den marquis d'Aytona stracx beuel gegeuen heeft aen den sergeant major vanden

[p. 331]

coronnel Ribaucourt mit eenighe andere officieren meer, dat sy aenstondt den voirscr. Carondelet sollen apprehenderen ende soe hy tot dyen eynde syne commissie hem was thoonende, begeerde dat hem soe veel respytz muchte gegeuen worde om te changeren syn accoustrement, wie geschiede; dwelck aenhebbende, heeft vuyte bocxen vuytgetogen een lanck mess ende daer mede den sergeant major therte affgesteken, waer ouer inde camer gecomen syn twee andere officiers ende soe hij Carondelet immidels twee cleyne pistoelkens inde handen hadde, heeft den eenen daer mede doot geschoten ende den anderen dapper verwondt, dwelck siende eenen musquetier, soe achter stondt, heeft den voirscr. gouuerneur insgelicx doot geschoten ende ombracht; ouer welck groot rumour heeft des gouuerneurs broeder syn seluen om tleuen bracht ende de moeder is van bouen vuyt een venster gesprongen ende oick doot gebleuen, waer naer sy den anderen broeder (soe canonnick bynnen Cameryck was) geapprehendeert ende mit genomen ende soe geseyt wordt, sol op Viluoerden gebrocht syn worden.

Om desen tyt heeft syne Keyserliche Majesteit bynnen Praga een groote justicie laeten doen ouer veele groote heeren ende officieren, soe sich inden slach by Liepsich niet wel gehalden en hadden ende om andere erhebliche redenen, onder de welcke is geweest een jonck edelman van ontrent 20 jaeren voir wyens leuen gepresenteert syn worden.......

Den 22 Aprilis is de compagnie vanden ouersten lieutenant Caluart vuyt Ruremunde vertrocken naer Nymegen.

Den 24 May syn vuyt Weert bynnen Ruremunde gecomen mitten ouersten lieutenant Binwyts elft compagnien voetvolcx vant regiment van syne exellentie graeft Hendrick vanden Berghe, vreesende vant conincx volck belegert te

[p. 332]

worden; wie oick geschiedt ende ingenomen synde, heeft den commandant opt Casteel tselue moeten verlaeten ende is naerden Bosch getogen. De voirscr. 11 compagnien voetvolcx syn tho Ruremunde inde schuren gelaght ende nae dat sy eenige daegen aldaer waeren geweest, syn die capiteins, lieutenants ende vendrichs den lesten May ouer de borgers gelacht worden.

Den 26 May syn vuyt Erclents oick bynnen Ruremunde comen negen compagnien voetvolcx mede vant regiment vanden graue vanden Berghe, waer van d'officiers oick den lesten May syn gebilletteert worden, als nemptlich den ouersten lieutenant Bynwyts mit synen lieutenant Steuen van Raelt ende vendrich Jurgien van Rour, noch eenen reformeerden lieutenant Euert, des regiments predicant, den auditeur ende majeur sampt den ouersten prouost, capitein Claes van Winnich mit synen lieutenant Jurgien Corbel ende den vendrich Albert Cuyper, capitein Adolph Plaenen, lieutenant Fyt Diericx, den vendrich Hendrick Hartlyff, capitein Jacob Hendrick van Groeningen mit synen lieutenant ende vendrich, capitein Pieter Cock mit synen lieutenant ende vendrich, capitein Jan Gielen, lieutenant ende vendrich, capitein Schenck, lieutenant ende vendrich, capitein Lubeke mit lieutenant ende vendrich, capitein Robert, lieutenant ende vendrich, den lieutenant van capitein Arnoldt Brouwer mit synen vendrich, capitein Dierick Brouck, lieutenant ende vendrich, capitein Hendrick Jonckbloet mit synen lieutenant, capitein Pollart mit lieutenant ende vendrich, capitein Johan Spiegel, lieutenant ende vendrich, capitein Werner Rutten mit lieutenant ende vendrich, capitein Herwerden mit lieutenant ende vendrich, capitein Hendrich Lodtwich, lieutenant ende vendrich, capitein der Wildt, lieutenant ende vendrich, capitein Voss, lieutenant ende vendrich.

[p. 333]

Den 27 May syn mitten ritmeister Staeckenbroech ontrent XL compagnien ruyters wel gemonteert des naemiddachs van een vrhe aff doir de stadt van Ruremunde mit veel bagagie naer Bracht gepasseert, in meyninge tsconincx leger het ouercomen aen deser zyde vande maese te beletten. Dan dweil t'conincx volck langs de blauhandt ontrent Maseyck albereits ouercomen waeren, syn alle die voirscr. staetissche ruyters inder ylen des nachts terugghe gecomen, waer naer het conincx leger sich heeft begrauen ende volgents bruggen gelacht ouer de maese ende tot st. Steffensweert schantzen gemaeckt ende seer versterckt.

Den 28 Mey voirscr. syn van Nymegen noch bynnen Ruremunde incomen mitten ouersten lieutenant Caluart 6 compagnien voetvolcx, welches compagnie op de cremers gaffele is gelaght, de reste van alle de soldaten inde schueren.

Den 28 May is de compagnie vanden ritmeister Anthoni Kessel vuyt Ruremunde getrocken naer tleger vande hoichmogende heeren Staeten ontrent Rynberck. Ten seluen daege is de compagnie ruyters van syne exellentie graeff Hendrick vanden Berghe naer syne exellentie gereden.

Den lesten May syn dofficiers vant voetvolck, soe mitten ouersten lieutenant Caluart den 28 Mey voirscr. incomen waeren, byden burgeren gebilletteert worden, als nemptlich den ouersten lieutenant Caluart mit synen lieutenant Wybolt Tynnegel ende den vendrich Peeter van Hatthen, capitein Jurgien Nicolas mit synen lieutenant Caspar Stimp ende vendrich Lambert van Calcar, capitein Hoptila, lieutenant Jocke Rellers ende den vendrich Dauid Holtingen, capitein Godefridt van Steyn Calleuets, lieutenant Caspar Deuffe, vendrich Arnolt Catz, capitein Dort, lieutenant Jacob Ryswyck, vendrich Tynnegel capitein Ryswyck, lieutenant ende vendrich twee gebroeders der gestalt dat

[p. 334]

alsdoen bynnen Ruremunde syn XLI compagnien voetvolcx ende de compagnie ruyters vande gouuerneur Randtwick.

Den 2 Juny 1633 is de stadt van Rynberck mit appoinctement ouergegaen ende aende prince van Orangnien ouerleuert worden, volgents darticulen hyr by geinsereert⁽¹⁾.

Den 11 Juny inder nacht is een trouppe volckx vuyt Ruremunde getogen naer Montfort, om het conincx volck eens te versuecken, soe aldaer was liggende, ende syn geweldich aen malcanderen geweest, soe datter aen beyder syden syn veel gebleuen, doch hebben bynnen Ruremunde brocht wel hondert ende etliche peerden ende anderen beut, dan het was meer als tyt dat sy sich verschepten, want sconincx volck ende sunderlinge de ruyterie vuyt het leger hun soe dapper nae volchde dat, ingeualle sy noch een quartier vrhes hadden gemart, sollen altemael inde panne gehouwen syn worden ende onder anderen is inde charmutsel doot bleuen den capitein Claes van Winnich mit noch eenige andere officiers, soe daer nae inbracht syn worden ende tho Ruremunde begrauen.

Den 18 Juny syn vuyten Haege vertrocken die heeren gedeputeerde tot handelinge vanden trefues den ertzbisschop van Mechelen, den hertoch van Airschot, den abt van st. Vaast, Swartsenborch, Ansermont ende Hellebus naer Bruessel, latende noch inden Haege den pensionnaris van Antwerpen, van Bruggen, van Namen ende Douay. Men en wanhoept noch nyet van eenich succes ende dat de selue heeren noch sullen wedercomen.

Den 24 Juny 1633 is het leger vanden prince van Orangnien vertrocken naer Rynberck ouer was.

Den 26 Juny is het conincx leger, soe tot st. Steffensweert was liggend, oick vertrocken, laetende aldaer 4000

(1) Deze kapitulatie ontbreekt.

[p. 335]

mannen ende inde plaetse vande andere is het garnisoen van Weert daer by comen; latende alleen tcasteel beset.

Den 1 July 1633 naer dat die capiteins, lieutenants ende vendrichs byde borgers bynnen waeren gebilletteert, syn volgens alle de sergeanten ende gemeyne soldaten tot 22 compagnien van graeff Hendrick vanden Berghs volck, mit oick vande andere 6 compagnien, opde sollers op stroe gelogeert worden.

Den 18 Augusti is den ouersten lieutenant Caluart mit syne compagnie ende die andere vyff te weten capitein Jurgien Nicolas, capitein Hoptilla, capitein Godefridt van Steyn, Calleuetz genant, capitein Dorth ende capitein Ryswyck vuyt Ruremunde vertrocken naer Venloe ende van daer mit die andere, die to Blerick sich begrauen hadden, den 19 Augusti naer sprincen leger.

Den 14 Septembris 1633 des naemiddachs is de compagnie van capitein Werner Ruyter vuyt Ruremunde mitte bagagie naer Aerssen vertrocken.

Den 17 Octobris 1633 is den heere prince van Orangien mit het leger van Weset naer Ruremunde tot Maesneel getrocken, alwaer den ritzburgermeister Mathias Maroyen, der rechten licenciaet, mit eenige heeren van de magistraet naer syne exellentie is geweest saluteren. Ende is de suyte ende bagagie sampt volgende groote heeren bynnen Ruremunde gelogeert ende billetteert worden als volcht: ten huyse van Jan Fyneman die heeren gecommitteerde Staeten vande gevnieerde prouincien, den heer Gerardt van Arnhem wegen de prouincie van Gelderlandt, den heer Cornelis Terrestein wegen de prouincie van Hollandt, sampt den heer Albert Sonck, den heer Cnut vande prouincie van Zeelandt, den heer Pieter Wolta vande prouincie van Vrieslandt, den heer Jan van Goch, tresorier generael, den predicant vande heeren staeten byden burgermeister Creyartz, den hoeffmeister by Jan Solemekers,

[p. 336]

den secretaris by Euert van Bracht, den commis van Vrieslandt, Bigedous, by burgermeister Puyl, den commis den Jongen byden auditeur Luyss, den forrier by den lt. Peeter Cocx, den deurwaerder ende dispensier by de weduwe Agnes van Elmpt, de kellermeister by Herman Furen, noch seess dieners by Dierick Schotten, Jacob Grouwels, Hendrick Kyndt, twee saelknechten by Jan Valbruch, noch 4 boden by burgermeister Jan van Rhe ende F. Pollart.

De suyte vanden prince van Orangnien: jo. Frederich van Nassau, des heeren princen sone, den minister oft predicant vanden prince by Margriet van Meysenborch, seess ingenieurs by Lambert Bisschops, Thys van A. Fulman Wustinck, seess edeluyden by Weduwe raedtzheer Bree, jo. Steyn, greffier Maen, noch eenen edelman by joffer Hillen, den hoffmeister vanden prince by Frans Cremers, den forrier by Tryne Dencken, opt Munster de wasvrouwen, twee hellebardiers by Ruth Schieuen, twee fransoische predicanten by burgermeister Dencken, noch 4 hellebardiers by Jan Thyssen en Hendrick Meyers, den backer by Jacob Visschers, den barbier inde Mariegarde.

De suyte van graeff Hendrick van Nassau graeff Ernsts sone zaliger gouuerneur van Vrieslandt: graeff Hendrick van Nassau by Andries Bordels, den hoeffmeister by Goert van Berckeler, den stalmeister by Guert Graus, den secretaris byde weduwe Goissen van Dulcken, den sergeant major by Steuen Ruyters, de peerden by Dierick van Aldenhouen, twee edeluyden byden heer cantor Joes van Weert, twee edeluyden byden canonnick Theodorus Cocx, den forrier byden burgermeister Walrauen Daniels. Noch by verscheidene personen syn gelogeert worden 4 botteliers, 4 coken, dispensiers, backers, 2 saelknechten, 2 stalknechten, barbier, tentier, vleesslechter, 5 wassvrouwen, 2 wagemeisters, einen barbier ende einen predicant

[p. 337]

Volgen groote heeren logementen: den heer ambassadeur van Vranckryck byden raetzheer Kerckhouen, de peerden in Straesborchs stal, den churfurst palatyn by Philipps Melis inde 4 heymskynderen⁽¹⁾, den heer van Anholt by Stoffer Welckens, den prince van Portugal by de weduwe Hillebrandt Holtmans, den graue van Lippe by Lisbeth Verstegen in Emmeryck⁽²⁾, den heer baron de Gendt byde cruysbrueren, sieur Beringen byden heer officiael Randeraet, monsieur de Zusen byden heer scholaster Snyders, de heeren van Santen by joffer Merwick, den ouersten Ferents byden heer scholtis Puteanus, den ouersten Widerholt int cathuseren, den ouersten Weydenberch byden commis Meyss in Barelshuys, Jo. Horpusch bedt etc, Puytlincx bedt etc, lt. vander Smitzen.

Den 20 Octobris 1633 is de prince van Orangnien mit tleger voirts nederwaerts getogen. Waer nae heeft men eyndtlich verstanden dat den trefues, daer men soe nae verlanght hadde, tsaemen aff was.

Den 20 Octobris voerscr. is doir ordre vanden prince bynnen Ruremunde gecomen den capitein Dierck Moulart mit syne compagnie, den capitein Andries Keller, den sergeant major Ysendorn, den capitein Thomas Lauwick ende den capitein Pieter Dymmer ende syn die selue mit hunne lieutenants ende vendrichs den 22 Octobris gebillettert worden ende dweil die soldaeten oick wolden gebilletteert syn, heeft men mit d'officiers moeten accorderen op dat se opde gaffele solden blijuen voirde somme van 100 rycxdalers, die men hun daetelyck heeft moeten betaelen.

Den 24 Octobris is de compagnie van graeff Hendrick vanden Berghe doir ordre vanden prince bynnen Ruremunde incomen, wie oick den ritmeister Kessel ende den ritmeister de Vriese mit hunne ruyters.

(1) Het huis de vier heemskinderen lag op de markt.

(2) Het huis Emmerik was het hoekhuis van de markt en de neerstraat.

[p. 338]

Den 31 Octobris syn die voirscr. vyff compagnien van Moulart etc. mit sekere backhouens, brootkisten ende alle andere backers gereetschap mit het geprest schip ende ponte van Jacob Visschers vuyt Ruremunde naer beneden getoghen.

Den 2 Nouembris is de compagnie van capitein Spiegel ende capitein Jonckbloet ende eenige vande compagnie vanden capitein Herwerden naer Erclents getrocken.

Den 6 Nouembris is den capitein Bronckhorst mitte reste van syne soldaeten vuyt Ruremunde naer Carpen vertrocken.

Doir ordre ende brieuen vande heeren raeden deses furstendoms Gelre ende graefschap Zutphen in dato den 8 Octobris alden stils, heeft ein eers. magistraet der stadt Ruremunde einen quartiersdach vuytgescreuen, om tegens den 27 Octobris nieuwen stils sich te verfuegen bynnen Ruremunde, om te aenordtnen, wie mit vande ridderschap ende steden sollen trecken naer Zutphen, om den aenbestimpten landtdag aldaer by te woonen ende taenhooren die intentie vande heeren Staten Generael der vereenichde prouincien ouer saeken den Ouerquartier concernerende ende syn tot dyen eynde vande ridderschap aengestelt die heeren erffvoght tot Ruremunde Johan Hendrich, heer tot Elmpt, ende Arnoldt Dierick Schinck van Nydecken, heer tot Hillenrae, ende van wegen de stadt Ruremunde den ritzburgermeister Mathis Maroyen ende Peeter Bossman lt., schepenen tot Ruremunde ende van wegen die eers. van Venlo den burgermeister Aerssen, om sich te saemen te vinden opden 3 Nouembris bynnen Venloe des auondts ende is hun onder der stadt segel van Ruremunde instructie mit gegeuen.

Den lesten Nouembris op St Andries dach is de serenissime infante van Spaengnien Isabelle Clara Eugenia hoichlofficher memorien tot Bruessel in den heere verstoruen.

[p. 339]

Anno 1634.

In desen jaere syn burgermeisters geweest lt. Mathias Creyarts, Godart Graus.

Den 5 Marty 1634 syn doir ordre ende commissie vande hoich mogende heeren Staten Generael der vereenichde prouincien bynnen Ruremunde gearriueert die heeren raeden des furstendombs Gelre etc. Johan Kaldenborch, Johan Hackfort, Johan Glimmer ende Jan Dibbetz, leengreffier, ende syn volgents den 8 Marty opt raedthuis gecomen ende aldaer de heeren vande magistraet voirgehalden den eydt van getrouwicheit te presteren, tot dyen eynde seker concept doir den voirscr. greffier laeten voirlesen; daerop die heeren vande magistraet hun bedencken genomen tot des naemiddaichs, doir dyen sy interpretatie begeerden ouer eenige woorden; de welcke interpretatie geschiet synde, hebben den voirscr. eydt ende handtastinge gedaen ende jeder int particulier het concept onderteeckent (behalven den schepen Frans Pollart, soe vuytheyms in legatione was), wie oick gedaen hebben beyde de secretarissen. Den here scholtis Matthias Puteanus, als formele patente hebbende vanden coninck van Hispanien, en heeft den eidt nyet begeren te doen, anders sol hy wel gecontinueert syn worden⁽¹⁾.

Den 10 Marty syn die voirscr. heeren wederom opt raedthuis gecomen om der burgeren capiteins, vendrichs ende lieutenants oik te vereyden, ende nae dat hun seker concept voirgelesen was hebben die selue hun vertrocken ende daer ouer gedelibereert, daer nae voir antwordt gegeuen, dweil sy geene gagie oyt genoeten, dat sy geenen

(1) De reeds vroeger in onze kronijk genoemde scholtis Mathias Puteanus was een halve broeder van den beroemden geleerde Ericius Puteanus, die in 1574 te Venlo geboren was. (Genealogia Puteanaea Bamelrodiorum Venlonensium, ab origine urbis, sive anno MCCCXLIII deducta. Lovanii 1630.)

[p. 340]

eydt als officiers en begeerden te doen, dan wel als borgers ende ingesetenen, dwelck alsoe geschiet is ende werden hunne naemen ende toenaemen doir den greffier Dibbets aengeteyckent. Waer naer die 10 mannen oick syn opgeroepen ende naer voirgaende lecture des eydts hebben den seluen gedaen ende wert hun aengesaght, dat sy tegen des anderen daechs des naemiddachs ten twee vrhen die vyff groote ampten ende andere respectiuelyck daer onder gehoorende, op hunne gewoonlicke plaetsen ofte gaffelen sollen doen compareren, om hun doir sekere commissarissen vande magistraet daer toe verordent den eydt insgelycken aff te nemen ende des voirmiddachs syn alle de stadt dieners oick vereidt worden.

Naemen vande raedtheeren des furstendoms Gelre ende graefschaps Zutphen, soe tegenwordich in officie syn, wie oick vande heeren vande rekencamer, sonder den cantzler, als noch nyet aengestelt synde.

Hendrick van Essen, raedt, richter van Arnhem ende Veluwenzoem, Diederich van Bemmel, raedt, Kaerl Bentinck raedt, Jan Kelffken raedt, Jan Kaldenbach raedt, Johan Glimmer raedt, Johan Hackfort raedt, Johan Sluysken greffier Johan Dibbetz leengreffier, Otto Engelen substitut greffier.

Rekencamer: Alexander Schimmelpeninck vander Oye president, Bartholt van Gendt heer tho Meinerswyck, Robert van Arnhem heer tho Rosendael, Dierick vanden Sandt auditeur.

Anno 1634.

In desen jaere syn burgermeisters geweest lt. Mathias Creyartz, Guert Graus.

Den 17 July 1634 syn bynnen Ruremunde ingecomen dese naevolgende compagnien vanden ouersten lieutenant

[p. 341]

Caluart: capitein Moulart, capitein Bouetius, capitein Essinga, capitein Hoen, capitein Hagendorn, coronnel Wynbergen, ouersten lieutenant Hertzholt, ouersten lieutenant Rosencrans, coronnel Erentruyter, capitein maior Tuyl, capitein Hettinga, capitein Parcheual, capitein Vllefelt ende hebben gelogeert int raedthuis, opde gaffelen ende inde schueren ende syn vuyt getrocken den 20 Septembris 1634.

Den 4 Octobris 1634 syn bynnen Ruremunde ingecomen dese navolgende negen compagnien vanden graue van Culenborch: den heere van Lockeren, ouersten lieutenant Caluart, capitein Moulart, capitein Bouetius, capitein Essinga, ouersten lieutenant Rosencrans, capitein Hettinga, capitein Vllefelt. Den 11 Octobris syn die selue negen compagnien wederom vuytgetrocken.

Den 13 Octobris 1634 syn dese volgende 6 compagnien vanden coronnel Wynbergen: ouersten lieutenant Hartzholt, capitein maior Tuyl, capitein Hoen, capitein Hagendorn.

Naemen van gecasseerde capiteins vant regiment van graeff Hendrick vanden Berghe, soe bynnen Ruremunde in garnisoen laegen, geschiedt den 16 Nouembris 1634: Capitein Corbel, capitein Groeningen, capitein Caeck, capitein Broeck, capitein Lodtwich, capitein Lupgen, capitein de Wilde, capitein Randewick, capitein Schenk, capitein Voss, capitein Hoet. Tot Erclents: capitein Jonckbloet.

Den 26 Nouembris 1634 syn bynnen Ruremunde ontrent vyffhondert soldaten, soe vuyt diuersche compagnien van beneden genomen waren, de welcke int raedthuys ende in eenighe schueren totten 1 Decembris hebben gelogeert, als wanneer sy naer Maestricht getrocken syn.

Den 17 Decembris is den ouersten lieutenant Bynnewitz mit ordre van syne exellentie den heer prince van Orangnien vuyt Ruremunde naer Erclents in garnisoen getrocken.

[p. 342]

Den 4 Nouembris is den prince cardinal infante van Hispanien, broeder vanden coninck Philippus den vyerden, sone van Philippus den derden, neue vande durchluchte princesse Isabella, bynnen Bruessel gearriueert.

Anno 1635.

In desen jaere syn burgermeisters geweest Gerardt Puitlinck, Johan van Oist.

Den 6 January 1635 syn die 6 vendelen knechten, soe mit den ouersten lieutenant Caluart bynnen Ruremunde waeren comen, dan doir ordre van syne exellentie naerden Graeff vertrocken ende den...... syn mit ordre tot Ruremunde inde plaetse comen.

Den 27 Marty syn bynnen Ruremunde gearriueert twee heeren gecommitteerde Staeten, Beueren ende Wede, ende hebben den lesten Marty van hier op Maestricht gereyst.

Den 8 Aprilis syn twee andere heeren gecommitteerde staeten bynnen Ruremunde gecomen, Nicolas Wygh heer tot Vbbergen ende Cornelis van Werckhouen, heer aldaer, den eenen van Gelderlandt ende den anderen vant stifft Utrecht. Den 16 hebben die selue d'imposten verpacht, meestendeil aen vrembdelingen, nyet tegenstaende die voerige pachte noch nyet en was geexpireert ende achtervolgents de meyninge vande heeren Staeten van Gelderlandt ende van heeren raeden van Arnhem en heeft de stadt Ruremunde ouer de voirscr. pachtinge nyet willen staen ofte consenteren, dan scriftelyck daer van geprotesteert; is alleen den heer schepen Ommeren daer by geweest.

Den 20 Aprilis heeft ein eers magistraet die voirscr. twee heeren mit eene eerlicke maeltyt opt raedthuys vereert, daer by gelaeden syn geweest den heer gouuerneur Randtwick, commissaris Hackfort, ingenieur Slyp, maioer Carpenter, auditeur Luss ende den scholtis Schalck.

[p. 343]

Den 25 Aprilis doet den prince cardinael syn ierste intret bynnen Antwerpen met groote magnificentie, duirende de costelycke vieringe drye dagen lanck.

Den 3 Juny op kermisdach van Ruermunde is den prince van Orangnien naer Brabant getrocken mit groot volck, vindende by Maestricht een schoon treffelyck leger wel van 32,000 soe ruyters als voetvolck, ende naer datse ouer den Demmer gecomen waeren, heeft de stadt van Tienen erouert, alwaer de soldaeten soe Fransoisen als vande Hollanders, die aldaer soe oncristelick ende tyrannichs geleeft hebben dat het mit geen tongen en sol konnen vuytsprocken worden; alles vermorende ende violerende, vrouwen, kynders ende alle geestelycke vrouwen persoenen; int openbaer plunderende alles wess sy vonden ende de stadt verbrandt, soe datter alte weynich huysen syn ouerbleuen; twelck hem geen groot voirdeil en heeft gedaen, want gecomen synde daer naer op Loeuen, meynende de selue stadt oick inder ylen in te krygen, hebben daer geweldigen stoet gecregen, alsoe die borgers ende inwooners aldaer, wie oick gantz Brabant deur, insiende het spektakel vande stadt Thyenen, soe geanimeert syn worden ende geresolueert goet ende bloet lieuer by te setten totten vuytersten man toe, liever dan hun aenden prince van Orangien te geuen. Syn ouer sulcx tot ontrent Bruessel gecomen ende oick ontrent Mechelen sonder yetwes vuyt te richten, alleen dat sy Sichem ende Diest hebben ingenomen, maer hebbent alles int leste moeten verlaeten, dergestalt dat sy vresende daencompste vant keysers volck ende macht vandes coenincx volck, hebben hongers haluen Loeuen ende alles verlaeten moeten ende inder nacht den 4 July stylswygens hun verschept naer dat se ontallick volck verloren ende voir Loeuen cranck lieten over de......⁽¹⁾ behaluen menichte van

(1) Het getal is niet ingevuld.

[p. 344]

kharren ende waegens, twelck meer als tyt was dat syt deden.

Den 8 July syn die voirscr. twee heeren staeten wederom tot Ruremunde gearriueert ende des anderen daechs oueral doen backen.

Den 12 July is de prince van Orangnien vuyt Brabandt, (alwaer nyet besonder lofflichs vuytgericht en is geweest, dan groot verderff ende verlies van volck) weder mit syn leger ende der fransoischen leger by Ruremunde ouer de Maese gecomen, ende syn volgents dachs de Fransoisen gantzlich verhongert mit groot gedruyss ende desordre inde stadt gecomen, ende alles opgegolden watter te crygen was ende tselue wel duyr mit spaensche pistoletten ende quart d'escus betaelt, soe dat de borgers schier van alles gebloeydt syn worden, dan sommige haeren ryckdom daer aen gehaelt, alsoe etliche een broot van 10 ℔ voir een croone ende oick eenen rycxdaler vercochten, wyn, byer, vleesch, kees, boter ende alles naer aduenant.

Den 19 July syn eenige schepen van prouiande van Venloe in des princen leger gecomen ende heeft aldaer 1 ℔ broots gegolden 20 stuuer ende 1 kan slecht byers 3 stuuer.

Alle d'ouericheit vande Fransoisen ende andere groote cadetten hebben al ordre vande prince becomen om bynnen Ruremunde hun te refraischeren ende syn de hertogen van Vaudemont int huys van Goissen van Dulcken z. ende den raedtzheer Kerckhouen huys gelogeert geweest. De marchal Bresy mit alle syne suyte is gelogeert geweest int hoff vanden heere Bisschop a Castro, latende syne hoichwerden een cleyn camerken alleen, ende ontallicke andere groote heeren, die voir hun gelt hier ende daer gehuyrt hebben gehadt, soe dat de stadt den tyt van 18 daegen soe vol volcx, kharren, waegens ende peerden is geweest datmen nyet en heeft doir de straeten konnen gaen.

[p. 345]

Den 27 July is de prince van Orangnien mit beyde de legers, naer dat sy 18 daegen ontrent Ruremunde gelegen hadden, hooger op vertrocken. Ten seluen daege syn wederom bynnen Ruremunde incomen mit hunne compagnien capitein Pecquel, capitein Nassau ende capitein Haes mit noch 20 halue compagnien mitte vendels vant garnisoen van Maestricht, soe mede int leger waeren geweest, soe inde scheuren ende gaffelen ende daer nae meerendeils byden borgeren syn gelogeert worden.

Den 28 July hebben die van Gelre onder de conduict vanden capitein Einhouts vanden graue van Embden mit practicque Schencken schantz ingenomen wie volght. Den 26 July is den ouersten lieutenant Einhouts tsauonts ten negen vrhen van Gelre vertrocken, by hem hebbende 600 mannen, twee waegens gelaeden mit ryemen, daermen die schepen mit roeyt, 18 leederen van 22 voet hoich, drye kharren gelaeden mit poluer, twee petarden, eene quantiteit van sprinckstocken, groote vuyrhaemers, vousthamers, breeckysers, acxen ende tymmergetouwe, mit oick 15 tymmerluyden ende syn den 27 July den gantzen dach blyuen houden in embuscade totten auondt toe in seker bosken, toecomende de vrouwe abdisse van nieuwe cloister; ten seluen dage tsauonts syn alnoch gevolght vuyt Gelre 500 mannen ende is den voirscr. Einhouts tsauonts opgetrocken tot Griethuysen ende aldaer hem gemachticht van 23 schepen, daer inne hy tmeerendeil vande 600 mannen heeft ingeset mitte leederen ende andere nootsaeckelickheden. Den 28 July smorgens ontrent twee vrhen de leederen gericht aen drye verscheiden ordren ende die schantze beclommen; die van bynnen geweckt synde duer de schiltwacht syn in waepen gecomen ende hun dapper gedefendeert, dan syn euenwel vermeestert worden. Daer is alsulcke goede ordre byde conincklycke soldaeten

[p. 346]

gehouden worden, datter nyemandt vande borgers ofte soldaeten, die nyet inden storm en was gebleven, int minste nyet en is, beschaedicht worden, veel weyniger eenige vrouwen ofte kynders ende men heeft oick nyet geplundert, dan in allen den beut, die welcke ouergroot ende treffelyck is, byden anderen gebracht, om gelycklich tusschen dofficiers ende soldaeten gedeylt te worden. Veel gevluchte goederen syn aldaer gevonden. Bynnen de schantse syn geweest ouer de 4000 tonnen poluers, etlicke hondert duysent geschut kogelen, groote menichte van stockvisch, wyn, olie, kees, 150 malder graenen ende schoone artillerie ende hebben noch becomen etlicke schepen mit byeren ende andere eetwaeren. Den prince van Orangnien (soe mit het leger ontrent Venloe lach) sulcx hoorende is in aller ylen mit tselue derwaerts getogen ende den cardinael infante is den 29 oick mit aller haeste ende groot volck, behaluen het keysers volck, den prince van Orangnien gevolcht.

Den 26......⁽¹⁾ snachts ontrent elff vrhen is de helft vande 20 halff vendelen des garnisoens van Maestricht wederom van Ruremunde derwaerts vertrocken.

Den 10 Nouembris is de compagnie cuyrassiers vanden here gouuerneur Randtwick wederom bynnen Ruremunde comen, item de compagnie vanden ritmeister Steinhuyss, wie oick de compagnie van Willem van Broeckhuysen.

(1) De maand is niet ingevuld.

Anno 1636.

In desen jaere syn burgermeisters geweest Hendrick Maroen lt., Willem van Basel.

Den 23 January 1636 syn alle steden van Gulickerlandt eene groote quantiteit van tkeyservolck, om te hieverneren⁽²⁾

(2) Overwinteren.

[p. 347]

ingecomen. Ende alsoe den gouuerneur van Ruremunde verstonde dat opden seluen tyt oick tot Wassenberch een groot getal vande selue waeren in getrocken, is seluer in persoene mitten sergeant maieur Carpenter, capitein Delean ende andere officiers mit vuytgelesene soldaeten des nachts ontrent 12 [urhen] derwaerts getogen, eene poorte gepetardeert ende inde stadt ingeuallen, den lieutenant coronel vanden veltheer Picolomini mit veel andere hooge officiers gevangen, acht vendelen ende ouer de 300 peerden mit gebracht, dewelcke tot Ruremunde opden merckt meerendeils vercocht syn worden voir seer cleynen prys, doir dyen de hauer ende fourage extremelicken diere is, soe datter een pert voir ½ rycxdaler, oick een voir 4 busselen stroe gegeuen is worden.

Den 2 February hebben de hoichmogende heeren Staeten Generael der vereenichde Nederlanden seker placcaet vuyt laeten gaen ende ouer al doen publiceren, als bydese inliggende copie te sien.⁽¹⁾

Nae dat die conincxsch soldaten in Schencken schantz sich den tyt van ongeuerlich negen maenden vromelyck gehalden ende groote schaede aende hoichmogende heeren Staeten der Vereenichde Nederlanden volck gedaen ende oick selue groot getal van soldaten verloren hadden, ende nae dat den veltheer van tkeysers volck, Picolomini, mit graeff Jan van Nassau, sterck synde beyde der seluer legers 10,000 peerden ende 8000 man te voet, mit by hebbende 23 stucken geschutz, versocht hadden de voirscr. schantze te secoureren ende tontsetten ende sonder yetwes vuyt te richten vertrocken, siende die van bynnen der schantze dat sy geen secours te verwachten en hadden, syn eyndtlick genootdrengt geweest, de selue schantze

(1) Deze bijlage ontbreekt.

[p. 348]

te moeten verlaeten ende aende voirscr. heeren Staeten onder volgende capitulatie touerleueren, te weten: 1. Dat sy mit vliegende vendels, volle wapenen, twee veltstucken geschutz mit een mortier sullen vuyttrecken. 2. Dat alle haer crancken ende gequesten mit schepen sullen geaccommodeert werden, om op Gennep te brengen. 3. Dat sy pack ende sack sullen mede nemen ende den gouuerneur mitsgaeders de officieren mit wagens ende khaeren geaccommodeert, omme tot Gelder gebracht te worden. 4. Dat het magesin van viures ende amunitien sal gelaeten worden soe het tegenwordich is, tot profyten van tlandt. 5. Dat opden 30 Aprilis, wesende woonsdach, twee compagnien vande staeten daer bynnen sullen trecken ende tconincx volck tegens den middach daer vuyt sullen gaen, als geschiedt is. Ende synder meer als 350 gequetste ende crancke soldaten (dennen by gebreke van chirusins leuende wormen vuyt hunne wonden gecropen syn) ende ontrent 400 noch gesonde soldaten vuytgetrocken ende wordt gesaght, dat syne genaden graeff Wilhelm van Nassau alle de chirusins van syn leger heeft ontboeden ende alle die gequetste soldaeten heeft laeten verbinden.⁽¹⁾

Ende is in diesen jaere wienych veranderinge van garnysoune geschiedt.

(1) Hier eindigt de arbeid van van Ryckenroy. Al het volgende met uitzondering der kapitulatie van Venlo is van dezelfde hand bijgevoegd.

Anno 1637.

In diesen jaere sein burgermeyster gewest Dederich van Ohmmeren, Johan van Rey voer het irste halff jaer.

Ende is diese statt Rurmunde byde inhebbende garnysoun merendeils verbleuen.

Den 25 Augusti is dy statt Venlo, nae dat sy twe daech belegert waer gewest, doer sein conincklycke hoicheitt prinse cardinael mit apointement ouergegaen.

[p. 349]

Den 3 September is dy statt van Rurmunde, naer dat sy vyff daegen tegen gehalden bey faulte van soldatten, aen des conyngs seyde mit apointement ouer gegaen, gelick als hiernae volgende by dy cappittellatien te sien is,⁽¹⁾ nyet tegenstaende dat dy staetische soldatten heun wel dapperlick gewehrt ende dy buytewerken met soldatten nyet en conden besetten, is der mayoor Carpentier genotdrengt ghewest endelich dy statt moetten ouergeuen, houwel hy inden geringe tytt wel ouer dy seuenhondert tonnen poluer verschotten hadde ende noch indy statt heft moetten laetten van aller hande prouysy ende amonytie, een merckelicke ende groote quantiteit, als hyr nae volght. Ende off schoen dy burgery waert aengesonnen, ohm heun mede indy wapenen te begeuen, hebben het selue, als niett willende tegens heune naturlyken heer ende prins vechten, affgeslagen, dan allein heun in gewillicht tot lessinge van den brant te presenteeren. Ende sein daernaer den 4 Septembris dy zemptlyche burgery met vliegende vendels vuyt getogen, ohm sein conincklyke hoicheit in to haellen, als wanneer hem die statt sloetelen deur den burgermeister Frans Pollart ende andere heeren vande magistraet sein gepresentert, dewelcke syn hoicheit hem wederom in handen gegeuen ohm te bewharren.

Articlen geheist aen zyne hoicheit by die vande magistraet, burgers ende inwoonderen der stadt Venlo int ouergaen derselue tot onderdanicheit van zyne Majesteit den 25 Augusti 1637 ingevolgh vande procuratie daeraff synde in date vanden dach van heden, geteeckent Heuffts.⁽²⁾

In dyt leste halff jaer sein aengestelt tot burgermeysters, Frans Pollart rytzburgermeister, Pietter Wolters peybur-

(1) Zie deze capitulatie in de Publ. deel VIII bladz. 367.

(2) De andermaal door eene andere hand geschrevene en aan onze kronijk toegevoegde kapitulatie laten wij weg, daar zij bij Keuller (bladz. 284) voorkomt.

[p. 350]

germeister ende sein volgens doer den presydent Roost dy alde heeren vande magistraet affgedanckt worden ende in heun platze aen geordent diese naer volgende persoonen.

Liste vande persoonen, die zyne hoicheit gecommitteert heeft totte bedieninge van de magistraet vande stadt van Rurmunde.

Burgemeister: Frans Pollart.

Schepenen: doctor Bartholomeus Poen, jo^r Stein, jo^r Herteuelt, jo^r Hillen, den lt. Bartholomeus Dyck, den lt. Anthonie Cruysancker, den lt. Jan Spee, den lt Gillekens, den lt. Peeter Cocx, Tilman Wustinck.

Den peyburgemeister: Peeter Wolters.

Raedtsverwanten: Frans Grouwels, Goissen van Dulcken, Nicolas Camps, Gerardt Wustinck, Jan Solemeker.

Gedaen int leger voir Rurmundt den 4 Septembris 1637.

Ende heft den voirscr. president daer by gevoecht diese woerden: seine conynclycke hoicheit angande den scholtis ende secretary en heft tot noch tou niet gedisponiert. Doch daernae is in plats van scholtis Werner Schalck gestelt Giljam van Randeraedt.

Ende narderhant naer eenige dagen is op het raedthuys gekomen den president van Co. Mats. rekencamer Graus met den heere vice cancelaer Randenraedt, raedt ordinaris des furstendombs Gelre ende graeffschaps Zutphen ende hebben beyde de secretarien als bedienende chergie perpetuelle gecontinueert.

Relatie van d'artelerie, soe den viandt nae het ouergaen vande stadt alhier binnen Rurmundt heeft gelaeten.

27 stucken geschut, soe metalle, als isere, 1 karre met 6 haecken, 2 affusten van ¼ canon, 1 affust van ½ canon, 1 auantrain mit syn raden, 3 auantrains sonder syn rader, 3 beslage rader van een ¼ canon, 5 rader

[p. 351]

van een ¼ canon onbeslagen, ½ canon geborsten, 3 scheppers van een ½ canon, 1 veger van ½ canon, 1 lepel van 6 ℔, 2 lepels van 3 ℔, 2 stampers van 6 ℔, 3 vegers van ¼ canon, 1 stamper van ¼ canon, 18 balancen van geschut, 60 tachelen van geschut, 30 garnissous voir pierden, 16 spleetnegel, 97,161 ℔ poluers in 616 tonnen, 34,440 ℔ lonten in 707 bondels, 40,400 ℔ musquette cogelen in 300 tonnekens, 640 cogelen van ½ canon, 1148 cogelen van ¼ canon, 2950 cogelen van 6 ℔, 1650 cogelen van 4 ℔, 1276 cogelen van 3 ℔, 915 cogelen van 1 ℔, 100 cogelen rondtom die stadt, 61 cartuches van ½ canon, 50 cartuches van ¼ canon, 5 cartuches van 6 ℔, 674 granaten gevult, 3 gevulde patarden, 260 ledige granaten, 2021 schuppen, eene quantiteyt gebroecke schuppen, 175 houwelen sonder stelen, 100 bicquen sonder stelen, 370 snymetzer, 260 axsen, 200 hantbylkens, 611 cruywagens, eene quantiteyt alde cruywagens, 300 saecxkens, 364 schantzkorffkens, 1962 sparren, 1982 haecken ende eenige alde, 4158 paer ysspooren, 991 ℔ nagelen, 1465 pinnen om daer palaissaden te slaen mitte tonnekens, 891 nagelen van ontrent een ℔, 110 ℔ voetnagelen met haer tonnekens, 6 candelers om vier vut te steken, 282 spillen van cruywagens, 370 goede musquetten, 420 alde musquetten, 418 harnassen, 334 rinckragen, 544 stormhoeden 500 picquen, 35 ½ picquen, 530 bandeliers, 35 forquetstocken, 80 lancen, 6 hillebaerden, 2 trommen, 3 kisten van trommen, eenige alde wapens van ruiterie, 5 stucken van bruggen, 135 plancken, 25 dicke plancken voor batterie, 14 balcxkens, 10 schippers haecken, 300 pickkrantzen, 347 ℔ pick in 3 tonnen, 14 stoppen van bomben, 2 schaelen van een waegh, 2 bocquen, 1 windtaes, 10 coorden om geschut te trecken, 1 rolle van 1 bocq.

[p. 352]

Vande brugge gebleuen in deposito: 21 ponten, 1 groote pont, 1 chalouppe, soe mit des viandts bagagie naer beneden is, 84 balcxkens, 334 plancken goedt ende quaedt, 8 stucken van kleine bruggen, 10 schippers haecken, 17 anckers, 70 riemen, 21 wagens, 1 wagen voor die groote pont, 1 wagen voor die chalouppe, eenige touwen.

Relatie van ammonitie, soo de vyandt naer het ouergaen van dese stadt hier heeft moeten laeten: 2698 malderen rogge, 26,638 ponden meel, 69,005 ponden biscuyt, 22,530 ponden kees, 95 malder zalts, 36,300 ponden stockvisch, elff pypen olie, thien handtmoelens, twee rosmoelens.

In dit leste halff jaer 1637 is soo mennichfuldige veranderinge van garnisoun tot groote moyte ende trauaillie vande magistraet geschiet, dat het taedium soude causeren alles te verhaelen. Doch om den goeden leser contentement te geuen, kan befoegelicken vit die biletterings registers hier by geinsereert worden.⁽¹⁾

(1) Deze bijlagen ontbreken.