Publications de la Société Historique et Archéologique dans le duché de Limbourg. Deel 7

[p. 198]

Kantteekeningen op die Excellenste Chronyck van Brabant, Hollant, Selant, Vlanderen etc. door denzelfden schrijver.

Die heyliger abdissen synte Landraden verscheyde off starff opten VJ^den dach in Julio, dat is in den hoymont, op die octave derre twe apostelen Synte Peter inde Synte Pouwels; mer men heylt hoeren dach off feste te Monster-bylssen den VIIJ^den dach van Julio, te wetten op synte Kylianus-dach. (p. XVII.)⁽¹⁾

Anno VIJ^e ende LXXXVI hobben sych cruytser geoppenbart inde van boeven nyeder gevallen in der mynsschen cleyder. (p. LXX.)

Anno XI^e en XXIIJ so waert erst begonnen die abdie van synte Michels closter te Antwerppen, der wytten Heren.

Anno XI^e en LXVIJ, due worden erstwerff begonnen tot Luydick die twe collegie-kyrcken te S^t Pouwels ende te S^t Johans.

Anno IX ende LXIX due waert erstwerff begoennen die abdie off closter van Synte Lauerens buytten Luytgen opten berch, van S. Benedictus orden.

Anno IX^e inde LXXXIX so begonnen die dry collegie-kyrcken te Synte Cruytz, te Synte Johans Ewangelist, te synte Dyonis.

Anno X^e inde LIX due vyelen cruytser van boeven uytter lucht in der mynsschen cleyder, hyr inde doer. (p. CI.)

Anno M inde dry due waert erstwerff begonnen dat feyst van Aller zeelen dach van Odone, abbas Cluniacensium.

Anno M inde X waert erstwerff aengehaven dat collegie off kyrcke te synte Bartholomeus te Luytgen.

(1) De paginatie der Chronijk is met de pen gemaakt.

[p. 199]

Anno M inde XV waert begonnen en aengehaeven die abdye van synte Jacob te Luydicke, van Synte Benedictus orden.

Anno M en XCIX waen dee edele Here Hertoch Goert van Bolyon die stat inde dat lant Jherusalem. (p. CV.)

Anno XI^e inde XXX due began erstwerff dat closter off abdie te Everbode by Dyst gelegen, ende syn wytten Heren.

Anno XI^e en XXXVI so waert dat gasthuys te Postel erstwerff gefundert, tuebehoorende den Wytten-heeren.

Anno XI^e en XCVIJ due woerden erstwerff gevonden, te Luydick in der erde, die swartte koelen, die men bornende is in den landen, gelegen by der Maesse-cant; dat dissen landen eyn salich vont waes.

Anno Dⁿⁱ XII^e en twe due waert begonnen die abdie van Synte Bernartz orden te Synte Lambrechtsdaele, boven die stat Luydicke.

Anno Dⁿⁱ XII^e ende VIJ so begaen erstwerf die vergaederynghe der vrouwen off weduwen inde ouch mechtden by eyn te woenen, die wytten falgen dragen als sy uyt goen, off ter kercke goen, inde sonder regel leven, inde Begynen heytten, inde eyn elleck op hoen selver steyt inde alleyn wont.

Anno XII^e en X so begaen die abdye off closter te Goetzdael van Synte Bernartz-orden.

Anno XII^e en LXXX due waert erstwerff die steyne Maesse-brugge te Trycht over dye Maesse ghemackt.

Anno XII^e en XCVII due waert erstwerff begonnen van eynen Here van Valkenborch inde van Borne dat collegie der canoniken der staet Syttart, ter eren Gotz inde Synte Peter apostel. (p. CXXIJ.)

1351.

- Vanden Geysselbroderen. Inden joer ons lyeffs Heren gebuertte M.CCCLI, due stonde op eyne nuwe secte off ongelouffve, inde began boven inden lande erstwerff inde quam also voert in Duytslant inde Welslant, overal, onder jonck inde alt, edel inde onedel. Inde waes der boeste

[p. 200]

ongelouffve inde duvelye inde raserye onder allen volcke. Als dat volck te samen sloeghe inde by eyn waes opten stratte off mercktde, doer deden sy sych daen naeckt uyt, inde hadden grotte scarpen roeden inde geysselen myt scarppen knouppen, inde sloeghen hoen inde geysselden hoen selver also jemerlicke tot sy al bloeden, inde roet worden van blode. Inde dee hoem daen dat meyste off dat stercste geslaghen hadde, dee woelde daen och hoebben den meysten pryss off loeff vanden mynsschen. Inde diesse gevynsde heyliche boesheyt waert ser groet overal; also dat der Paus ten leystent verbyeden moest, inde qualicke genoch konde affgestellen inde diesse duvelye konde wederstoen. Nu leyst voert.

1372

- Item vanden Deynsseren. Doer noe nyet langhen tyt, te wetten als men screyff dusent CCC inde LXXIJ, due stont wederoem op eyn nuwe sect inde eyne nuwe dollerye inde duvelswerck van ongelouffve overal onder dat ghemeyne volck, jonck inde alt. Alsus te wetten, dat dat volck duel woert inde al heymelicken van bynnen besetten; inde (sy) lieppen by eyn te samen myt groetten scharen inde houppen duer allen landen. Inde woer dat sy quamen in steden inde in dorppen doer worppen sy hoer mantels inde malen aff van hoen, inde allet dat sy by hoen hadden op der straetten, inde greyppen hoen daen mallicke anderen mytter hant inde dansden, inde sprocken also vreysselicke ser als raesende inde verdulde luyden, also ser inde also langhe tot dat sy nyeder vyelen ter erden van grotter moedigheyt, dat sy nauwe gesprecken en konden. Inde daen quamen die guede sympel inde onnosel luyden, die diesse duvelye saghen inde nyet baet en wysten, inde hoeven sy op vander erden, inde leyden sy daen myt hoen te huyss, der eyne twe, der andere dry off IIIJ noe dat sy ryck waeren, inde goeffven hoen daen wael te etten, eyn ellick noe synen stande inde macht. Inde hoen docht daen leyder, dat sy wael gedoen

[p. 201]

hadden doeraen. Inde als sy daen waele getten inde gedroncken hadden, inde ouch gerast inde geslouppen, so stonden sy op inde ginghen strycken. Te neyster staet off dorppe, doer sy daen erst aen quamen doer deden sy des gelicken als sy voer gedoen hadden. Inde dit duyrde due ouch eyn wyle tytz tot der tyt tue, dattet verboden inde gestalt waert. Nue kert noch oem dat blaet inde leyst voertaen eyn ander.

1457.

- Dat die kynder tot synte Mychaël lieppen. Item doernoe inden joer ous Heren M.CCCC inde LVIJ inde ouch LVIIJ, so stonde due wederoem op eyne nuwe raserye off dollerye; inde dat begaen in Weystfalen, in Zassen inde also op al Allemangie duer. Inde dat (quam) onder die kynder, manspersoenen inde jonghe mechtden, die al so sterck waeren, dat sy gegaen konden doer cleyn gelucke inde ere in gelegen waes; inde sunderlynghe den jongen mechten, die myt cleynre eren wederomme te huyss quamen. Inde dyt quam hoen in hoenen synne so ser haest, dat sy by eyn te saemen lieppen myt groetten houppen, in allen steden inde dorppen, inde songen inde kreytten alle te saemen myt luyder stemme: Synte Michael, heylant! Inde lieppen al ewech sonder oem syen, off te vragen vader off moder. Offt hoen lieff off leyt waes, sy toeghen al ewech tot synte Mychael, gelegen int lant van Normandie, duer Vranckryck gelegen, eyn kercke van Synte Mychael myt ein stetgen inder zee, op eynen hoeghen berghe, doer die zee oem geyt. Inde dyt waes eyn wonder werck, inde durde langhe. Inde alle daghen so sach men al nuwe scharen myt grotten houppe inde uyt allen landen, die eyne al noe die ander; knechten inde ouch mechtden al ondereyn, sonder schemptden, des snachts gelegen in schuyren, in stellen, doert hoen gevoeren mocht, inde allemoel sonder consent off orloeff der elderen. Inde alst hoen quam, so en halp egheyn

[p. 202]

onderwyss noch smeycken van vrunden, noch van maeghen, noch ouch egheyn sleghe noch dreyghen.

Item voele luyden vynghen hoens zelffs kinder, sonen off dochtteren, inde sloettense vast op in scarper hoeden. Heet en halp al nyet; sy braken uyt, sy lieppen ewech, als verdulde mynsschen, sonder vreysse, sonder anxste. Inde sy konden nyet also lange gebeyden, dat men hoen nuwe schoenen off guede cleyder aengedaen hedde, off tergelt in honnen buydel. Die alders lieppen hoen noe int velt en drugent noe dat sy hadden off hoen geven wolden. Inde al voert goende inde al seyngende namen sy dat men hoen gaeff off noe bracht. Inde so waet die alders inde vrunden ouch schruwden off weynden, dat en bewechtde hoen hertte noch hoen ghemoede nyet myt alle, dat sy daeroem hedden wyllen wederoem keren inde myt hoen te huyssewartz goen. Mer als verdachtde mynsschen lyeppen sy al ewech. Die gelerde inde wysse mannen hadden doer groette meyshaghen in, inde sprocken sy weren al heymelicke besetten, inde het were duvels werck; inde doer solden ser grotte ploeghen noe aff koemen, so alst syecker ouch deden, als men ouch in diessen boecke waele eynsdeyls gescreyffven sal veynden. Got herbarms.

Item hyr noe als men screyff XV^e inde eyn, due stonde noch eyn ander sect off eyn groet bedroch op. Inde dat waes vanden verdolden luyden, die al nackt, bervoetz inde bloetz houffs lyeppen durch ten landen. Item seucke doervan hyr noe inden joer ons Heren XV^e inde eyn (p. CXLIX).

Item inden joer als men screyff MCCCC en XX, so begonnen erstwerff beyde die twe regulers-closter, dat eyn tot Eyndaven, dat men heyt in die Haeghe, buytten Eyndeoven gelegen opter Doemelen, dat ander by Tongeren geheytten ter Noet-Gotz, op die Jeker geleghen.

1440.

- Inden joer MCCCC inde XL, so hadde die greffve Frederich van Moersse, greyffve Vicentius van Morsse vader,

[p. 203]

dat lant van Valkenborch in syne handen; inde haddet myt ser voele pennynghen inde eyne grotte somme van voele duysent goutgulden belent aen Hertoch Phylippus, hertoch Karolus vader. Inde oemdat hy nuwe inde ongewonlicke deynghen vuer sych naem: als dat hy eynen cleynen pennynck heyssche off begerde te schatten, int lant onder die huysluyden, te wetten IIIJ^e goltgulden, des sy due tertyt ongewoen woeren eynighe schattynghe te geven; inde die luyden van den lande vurs. worden hyroem ser verstoert opten greffve Frederich vurs. dat hee hoen des dorst aengesennen off vuerleggen, inde toeghen in Brabant inde clachtdent aldoer. Inde als sy saeghen off mercktden, dat sy luttel gehort woerden, due spracken sy eyn hoemodich wort, dat balde gehort inde verstanden waes: als dat sy hoen lyever selver loessen inde quyten wolden van den greffve vurs., inde hoem syn uytgelacht gelt, doert lant vuer pans aen hoem stonde versaet, hoem wederkeren inde geven wolden, opdat sy wederoem aen honnen gherechtighen Here van Brabant koemen mochtten.

Inde men naem dat van hoen aen in grotten danck, inde goeff hoen bryeff ende siegel in Brabant, dat men hoen nummer mer tot gheynen tuekoemenden tyt schatten noch belaesten en solde. Inde alsus loessde sych dat guede lant selver, inde quamen vanden Morsser Heren, dat den lande vurs. nye guet en wart.

Item, inden joere van MCCCCLIJ so waert dat Observanten closter boven Tricht, te Lychttenberch erst aengehaeffven off begonnen vanden edelen Here Johan van Heynsberch, buscop tot Luydicke. Item in dit selve joer waert Constantynoepel gewonnen van den Turcken.

1464.

- Van Reyde. Inden joer ons lyeffs Heren MCCCC inde LXIIIJ, off in diessen worden is der datum off joere vurs. ouch te veynden:

hoC sIgnVM CrVCIs erIt In CeLo,

[p. 204]

oemtrent onsser lyever Vrouwen dach in Julio, visitacio Marie, due toeghen die Luydickers mytten ganssen landen, Wels inde Duytz, so ser eyndrechtelicken, myt so grotten cracht inde macht, ser costelicken vuer eyn ser stercke inde kostelicke sloet off borch geheytten Reyde, geleghen opter Nerssen by Odekyrcken inde Mylendonck, nyet verre vander staet Nuyss. Mer si deden diesse reysse off toghen diessen toech sonder houft, off sonder Here. Hoeren buscop, hoeren geystelicken vader, den edelen Here Lodewych van Borbon, doer sy al qualicke myt stonden inde nyet te vreden syn wolden, worde prister inde songhe syn erste mysse te Luydick, op Synte Lambrechs-altoer, dat hee noch tertyt nyet doen en wolde, oemdat hee noch jonck van jaren waes. Mer hee hadde eyne dyspensacie van Roemen vanden Paus, doer sy nyet myt te vreden konden syn; doer nomoels ser groet jamer inde verdryet inde verderfenysse aff quam der staet van Luydick, inde ouch allen den ganssen lande van Luydicke.

Nu suldy hoeren inde wetten woeroem dit by quame, dat dit geschiede, inde diesse Luydicker alsus dit voernamen inde diesse kostelicke reysse aen noemen, inde alsus voer Reyde toeghen⁽¹⁾. Eyn dorp gelegen inden lande van Loene, nyet verre van Hasselt, geheytten Alken, doerin wonde eyn ser rycke huyssmaen, dee eyne vyant hadde, der hoem nyet lyeff en hadde, inde syn leyt nyet wrecken en dorst aen hoem noe syne begertten. Inde (diesse vyant) toghe al heymelicke over die Maesse, tot Gangelt inden lande van Myllen by eynen Ruyttersmaen, eyn arme joncker, dee ouch van quaden aess lyeffde, inde gaeff hoem te kennen, so wy dat hee wael wyst eyn schoene aventuyre te soecken inde ouch te kryghen, hedde hee eynyghe hulppe van gueden gesellen vander aventuyre, die dat dorsten woeghen off bestoen myt hoem; hee wyst hoen eynen ser rycken kerle, eynen huyss-

(1) Chapeauville, Gesta pont. Leod. III p. 139.

[p. 205]

man op te heven, wyst men eynyghen platz off sloet doer men hoem op vueren mocht, hee solde hoen ser voele gels moegen geven vuer syne rantsoene. Also toeghen sy al heymelicke tot Reyde, by Her Johan van Arendael, dem Reyde tue behorde, inde goeven hoem dit al heymelicke te kennen, des hee ser blyde wart, inde oppende hoen syn sloet van Reyde.

Inde also toeghen sy terstont doernoe honre VIJ^en myt diessen verrederen, op eynen nacht inden Mey, tot Alcken vurs. inde vynghen diessen rycken maen vurs. myt synen soene, inde vorden sy te samen op Reyde. Des die luyden ser gestuyrt waeren, inde (hobben) alle hoen wympelen uyt gestecken, inde Her Johan van Arendal gescreven inde ontboeden, dat hee die gevanghen uyt lyet inde loess te huysswaert lyet koemen, off sy wolden hoem in kortte daghen visiteren inde syn sloet omme werppen. Doer Her Johan cleyn op achtde.

Inde als die Luydickers dat sagen, so noemen sy diesse grotte reysse aen, myt grotten cost inde macht van volck; inde toeghen doer henen, inde belachtten dat sloet ser swarelick eyn luttel tytz; inde due wartet op gegeven van dengenen die doerin waeren, inde schoene pennynghen doer vuer ontfyngen als boeffven inde verreder. Inde die Luydickers broeckent al in stucken.

Inde die ruytters inde ander gesellen - die Her Johan van Arendael doerop gestalt hadde, inde hoen dat sloet ser wael gespyst inde vursyen hadde myt alle gueden geweren inde puysyen, des hoen van noede hedde moghen syn, - die vergaetten der eren inde ouch desgeyns sy Her Johan vurs. tuegesacht inde geloeft hadden, inde hylden sprake mytten Luydekers. Inde als sy horden vanden Luydekers dat sy eynen grotten swaren pennynck mochtten krighen, so gaven syt op, inde strecken aff honre straetten, sonder den verreder vurs. van Alcken. Hennecken Loerre waes syn naeme, dee most doer blyffven, inde hee waert aldoer leventich aen eynen

[p. 206]

keyrssboum gehanghen, inde eyn groet vuer van holt onder hoem ghemackt, inde also starff hee eynen ser scharppen doet. Inde sy namen die gevanghenen inde toeghen te huyswaert myt grotter eren. Inde alle landen inde grotte Heren loeffden inde preyssen die Luydickers ser, dat sy dissen grotten kost gedoen hadden, al oem twe gevanghenen. Hyrvan dat sy hoen due ser verhoeffven inde grotten moet hadden.

Inde sy lietten hoen due duncken dat sy alle Heren dweyngen solden, inde worden due al gecke inde mal, inde leyffden due voertaen in grotten hoverdyen inde sonder discrecie. Also dat wael bescheyn aen Daelheym, sonder vyant te werden off vee-bryeff te seynden aen den alden Hertoch Phylippus van Burgonye inde Brabant.

Kortz tytz hyrnoe, als de Luydickers nu triumpherden inde dat hoen docht in hoennen synnen, dat sy nu alle Heren inde landen dweynghen inde meysteren solden, so worden sy myt fellen moede verweyckt opten gueden alden Hertoch Phylippus inde op Hertoch Karle synen sone, uytter saecke van honnen Here buscop, Lodewych van Borboen, hertoch Karles rechtte neyffve inde swoeger, den sy verdreyffven uyt Luydick. Inde sy toeghen boeven in Overlant inde quamen by den marckgreve van Baden inde sachtten hoem hoen deynghen also schoene, den gueden Here, dat hy hoen gelouffven moest, inde nochtant noemols al geloghen vont. Inde hee constituerde synen broder myt naeme Marcus van Baden, dat hy sych doer tue stelde inde hergaeff; inde (diesse Marcus) quam tot Luydick in het joer MCCCC inde LXV inden Oustmont, inde hee wart uittenmoette ser herlicke inde kosttelicke ontfanghen, inder stat Luydick tot eynen regent off momber des lants van Luydick.

Inde terstont doernoe wert aengetast Hertoch Phylippus vurs. sonder eynighen raet te hobben myt honnen momber, inde sonder vee off ontsegge-bryeff, inde syn in schyne van vruntscappen tot Dalheym getoeghen, inde dat sloet van Dael-

[p. 207]

heym mytten stetghen oemgeworppen inde alre kael te gronde aeffgebrant, sonder alleyn die kyrcke van Daelheym, doer sych diesse nuwe Here, Her Marcus ser aff versloege, dat sy alsus onbescheyden waren.

Terstont al mytten selven hyrnae, als sy Dalheym alsus jemerlicke verbrant inde verdestruert hadden, int selve joer van LXV omtrent Synte Gyelis-missen, so torden sy wederoem uyt myt grotter herkracht vuer dat sloet inde stad van Valkenborch, oem dy ouch te wennen inde te schande te macken, den gueden alden hertoch Phylippus inde synen soene hertoch Karle te spyt inde te leyden, dat hoen noemols qualicke londe. Inde al myt heytten houffde, onder sych, sonder raet te vraghen honnen regent Marcus van Baden, datwyllich hoem ser qualicken bevyle off meyshaghde, alsus loeghen sy mer eyne nacht inde twe daghen vuer Valkenborch, inde belachtent ser stranghelicke. Inde des anderen dachs, omtrent vespertyt, als sy in grotten arbeyt waren bynnen inde buytten myt ser te schytten myt mennyger donrebussche, groet inde cleyne, aen beyden syden, so quam inder Luydecker heer eyn quade mere off tydynghe, als dat hoen nuwe Here off momoer, Her Marcus van Baden, opgebrocken were te Merssen, doer hy die erste nacht in der Prostyen gelogert waes, inde al heymelicke sych van hoen gestecken hadde, inde den wech nae Aken getoeghen myt synen volcke, off luyden, die hee myt hoem bracht hadde van boven uyt synen lande, inde honre ser moede were, inde blyde were, dat hee also myt halver eren honre ontslaghen were; want hoen deynghen nyet en dochtten, inde eyn quade begynne hedde, doer hoen noemols eyn ser quat eynde aff koemen solde.

Want mytten selve so waeren sy also ser ververt inde verslaghen, dat sy achter denen moele nye schoet mer en schotten, mer eyn yegerlicke noe dat syne sach inde dat noe sych myt hoem nam, inde op inde ewech myt grotter

[p. 208]

hastte (lyeppe); nyemant en sach omme noe den anderen, inde also (vlyeden sy) noe Luydick. Mer sy lyetten IIIJ grotte busschen vuer Valkenborch stoen, vuer die Byrckel-portte, die sy nyet ewech en konden gekreyghen, also vreysselicke ser schotten die fyne Valkenborgheren aen allen syden op hoen, als leuwen onversacht, dat also die bussen aldoer bleyffven mosten; des hoen die Luydicker ser schamptden, inde ouch voel doden die doeroem aldoer doet bleyffven. Inde alsus worden dier Valgenborchere ontsaet inde der feller Luydicker quyt duer affruymynghe hons mombers vurs.

Allet in dyessen selven joere van LXV, so en waeren die onwetende, hovardige Luydikers noch nyet te vreden, die due tertyt Luydick regerden, al hadden sy Dalheym verbrant inde vuer Valkenborch geweyst, doer sy cleynre ere bejachten als vurscreven steyt. Mytten selven tyt bynnen dry wecken noe dat sy vuer Valkenborch geweyst hadden, so turden sy wederoem op myt heytten houffde, myt grotter herecracht vuer des Hertoeghen-Lymbarch, inde belachten doer ouch dat ser ovel stercke sloet inde stat Lymborch; inde meynden al, dat hoen doer ouch (alles) in hand goen solde, ast vuer Reyde gedoen hadde, doert ser verre aff waes; mer sy vonden ouch doer den weyrt te huyss, inde stoltten leuwen onversacht, die hoen herlicke ter were stelden. Also loeghen sy aldoer omtrent dry weycken, inde toghen due myt grotter schanden op, wederoem nae Luydicke.

Item in dit selve joer van LXV so branden die van Tricht, Synte Peter vuer Tricht, al kael te gronde aff, sonder alleyn die kercke.

Item ouch in diessen joer vurs. so lach die stoutte Hertoch Karle van Brabant in Vranckryck, inde due waes aldoer die grotte stryt voer Monhery (16 July)⁽¹⁾ doer die edele inde jonghe Here, hertoch Karle victorye in hadde. Inde die Bra-

(1) Montlhérie, zie over dezen vermaarden veldslag Barante tome II p. 239.

[p. 209]

banders loeghen des boeven, doer sy voele ere inde pryss aff hadden. Inde due Hertoch Karle noch in Vranckryck lach, so quam hoem diesse tydynge inde boetscappe van synen vader, den alden Hertoch Phylippus van Brabant; so wy die hoeghemodighe Luydicker alsus myt hoem leyffden inde gelieft hadden vuer Dalheym, Valkenborch, Lymborch etc. Daeraff die edel Hertoch Karle vurs. ser thornych inde verstuyrt waert, inde alle syne Heren inde vruynden myt hoem; inde due en wolde hee egheyne soene noch payss mytten conynck en den Franssoeyssen maken, noch loetten maecken daen by dyesser condycien: alsdat hoem der conynck van Vranckryck doer in over geven most inde geloeffven, selver in synen eyghene persoene inde myt syns selffs lyff, myt hoem te trecken vuer die staet van Luydicke, inde syen inde hoeren, wye ser scharppelicke hee dat stroeffven inde wreycken solde, so waet hoem daen kostten mochtte, den homoet, spyt inde onwettenheyt (die) dye Luydickers synen alden vader inde hoem selven myt, aen hoen stede, sloette, landen vurs. (hadden gedaen). Inde dat geschyede, due ouch terstont hyr noe, dat hee int lant van Luydick quam, inde ouch Luydick ser swarelicke belacht inde waen.

Anno M.CCCCLXV, so quaem erstwerff op die reformacie van den heylighen orde vanden Heyligen Grave ons lyffs Heren te Jherusalem, inde sy begaen erstwerff tot synte Odylienberge opten Ruyre, by Ruremonde off by Montfort, dat stercke sloet, inde dat dede eyn ser guet erbaer broder vander selver orden vurs., die eyn roet dobbel cruytz draghen op swartten mantels. Inde syn naem waes broder Johan Abroecke.

Anno M.CCCC.LXIX, so begaen erstwerff der regularyssen closter te Sychen, geleghen by Dyst. Inde heet waeren begynnen geweyst off eyn begynnenhoeff. Inde doernoe so worden sy susteren van den derden regule S^ti Francisci, inde

[p. 210]

doernoe Regularissen, int joer ons Heren boven vurscreven.

Anno Dⁿⁱ M.CCCC.LXXIIJ, due begonnen hoen die wytte-jouffrouwen des cloesters, geleghen tot Reckeym, erstwerff te reformeren, inde hoen woest, wylt leven op eyn andert te stellen; doer ser voele arbeytz tue gynghe van gueden onderwysse, geystelicke inde wertlicke. Inde doernoe int joer van LXXIIIJ, so waert ser vaest besloetten myt groetter eren. Inde dieselve jouffrouwen, die due tertyt leyffden, inde doer woenden, woeren des allegader ser blyde inde loeffdens Got almechtych, dattet also verre koemen waes by der gracie Gotz; sonder alleyne dry persoenen, die lyeppen lyever uyt daen sy sych lyetten beslietten.

Anno M.CCCC.LXXVJ, so begonnen erstwerff die Cruytzbroders hoen cloester bynnen Eyck gelegen.

Anno Dⁿⁱ M.CCCC.LXXVIIJ, due begonnen erstwerff tot Kynroede by Eyck, die susteren off jouffrouwen vander orden des Heyligen Graffs, inde kwamen erstwerff te Kynroede van Synte Odylienberghe. Inde in dat cloester doer hadden erst mannen inde broder in gewont vander selver order, inde die dat ouch selver erstwerff begonnen hadden IIIJ joer te voeren; inde waeren doeruyt gelouppen en lyettent stoen al ledych. Inde alsus quamen die jouffrouwen vurs. doer bynnen.

Dat belech vuer Nuyss. Anno M CCCC LXXIIIJ, due toeghe der strange inde ovelmodich Hertoch Karle van Burgonie inde Brabant vuer die edel staet Nuyss, inde hee quam erstwerff doervuer des vrydachs vuer synte Jacobsdach, apostel; te weten des XXIX dachs des mondes geheytten Julius, inde hee lach doervuyr myt grotter heercracht omtrent XLVI wecken lanck. Inde hee brack op inde toeghe van Nuyss, dat ander joer doernoe, als men screyff LXXV, te wetten op satersdach noe synte Bonefacius dach, des heyligen martelers, dee kompt opten V junius, inde toeghe eyn luttel weges vander staet Nuyss, inde lacht sych op

[p. 211]

eyne cleyne ryvere, geheytten die Arbe⁽¹⁾, inde lacht sych doer te velde, ser sterck in synen wagenborch inde verbeyde ser herlycke inde stouttelicke des rompsschen keysers myt alle synre grotter machtte inde Heren inde vrunden, die hee van boeven gekrigen konde. Hee waes stout inde onversacht.

Het is te wetten myt waerachticheyt, dat alsus voel guetz verdoen inde vertert is inder gueder staet van Nuyss, inden swaren beleghe, inde ouch den koest inde schaden der doeden bynnen der staet. Item inden ersten, soe syn doer getten van gebrecke van vleyssche, omtrent IIIJ^e perden vanden beysten perden. Item VIJ^e voeder wyns syn doer gedroncken inde verdoen. Item X duysent malder rogge aen brode derre men atte. Item V^e vaetten honychs. Item XXIIIJ dusent gulden verscholt. Item hondert tonnen pylen synt doer verschotten. Item hondert tonnen donrecruytz inde mer synt doer verschotten. Item dye somme al te samen by eyn gerekent, dat dyt swoer belech van Hertoch Karle der staet van Nuyss gecost heet, loupt omtrent op hondert inde L dusent off IJ^e dusent overlenssche gulden. Item inden tyde des beleges bleyffven bynnen der staet Nuyss doet XVJ jonckeren, vyff Hessen dye by lantgreffve Herman bynnen Nuyss waren. Item VIJ hondert burger inde soldeners inde andere guede gesellen, die van buytten doerin koemen woeren oem solt te verdyenen, al te samen gerekent. Item XVJ burger uyt de staet van Bonne. Item XI vrouwen bleyffven ouch bynnen Nuyss doet. (p. CXCIX.)

Item inden tyde van LXXIIIJ dat hertoge Karle voor Nuyss lach, so waert die salighe broderscap van O.L. Vrouwe souter of roessenkransse off roessenhuetghen te Cölene ingestelt, doer meyster Jan Sprenger doctoer in de Gotheyt inde pryor der predickheeren tot Colen, inde myt schoene aflaetten voersyen.

(1) De Erp of Erfft.

[p. 212]

Mortbrant tot Beick. Inden joer ons lyeffs Heren M.CCCC inde LXXVJ, so geschach eyn ser wonderlicke mortbrant te Beick, inden lande van Valkenborch; inde dat in dyessen manyeren. Doer wonden eyn paer erms volcks, inde doerbey quam eyn cleyn, jonck, suverlick mechtgen, myt naemen geheytten Styncken⁽¹⁾; inde gynck byster achter straetten, inde also dat het scheyn, hadde heet gerne eynen dynst gehaet oem syn broetgen te wennen. Also slocht diesse arme vrouwe vurs. oem Gotz wyllen aen, inde naempt by hoer in te woenen.

Terstont daernoe nyet langhe inden oustmont, als dat hart koeren in waes, oemtrent IX uyren vuer myddedaghe, so gynck aen eyn schuyre vol korns aller neyst neyffven hoen op die eyn syde, doer dat boesse keynt wonde, inde verbrande te gronde al kael aff myt mer huyssynghen.

Terstont hyr noe over twe off dry daghen so gynck wederoem, oemtrent X uyren vuer myddedaghe, regt teghen hoem over die stratte, eyn schoen nuwe schuyre aen, vol rogge inde terwe, inde verbrande al kael inden gront aff. Doer waert grotten arbeyt gedoen vanden naegebuyren myt lesschen inde watter te draghen; inde doer lieppe dit onsalyghe mechtgen mytten anderen gueden vrouwen inde mechtden inde droeghe off halde also vromelicke watter narder, so hertelicke inde getrouwelicken, myt grotten arbeyt inde vlytte, als eyngch ander onder den houppe. Want ich dee dit hyr heet geschreyffven, sach dit myt mynen oughen.

Als dyesse schuyr myt allen den schoeven nu aff waes, inde der brant gedoen inde gelesschet, inde dat volck, vrouwen inde mannen, aldoer noch alomme (stonden) inde rasden sych, inde woeren ser moede vanden arbeyt, inde ser bedroeft inde verslaghen, inde en wysten nyet so wy dat syn off by koeme, dat dit onversienlicke vuyr alsus

(1) Christina.

[p. 213]

quam inde opgynge in hoen schuyren, inde mytten selven so geyt recht doer teghen over dat huyss aen, doer dit onsalige keynt vurs. by die arme vrouwe inwonde.

Inde dat volck mytten selve (stont) op so wye moede dat sy waren inde beschodden inde leyssden herttelicke. Inde dyt onsalighe Styncken vurs. dede mer arbeytz, myt watter te haelen inde narder te draghen, daen ich emant sach onder alle die anderen.

Due waes doer op die tyt eyn alte, ser guede, erbaer maen, eyn beysten here pastor vander Kercke, myt naeme Her Geret van Meuwen van Quaden-Brede⁽¹⁾, dee hadde due tertyt eyn fyn huyss opwaertz byder kercke stoen, doer altyt die capellaenen, die der kercke van Beick plogen te verdyenen, in woenden⁽²⁾. Dat stondt nu ledich, want hee egheynen capellaen off verdynder der Kercke due tertyt nyet en hadde, want hee die kercke selver verdeynde. Dyt huyss leynde diesse pastor vurs. diesser ermer vrouwe mytten quaden mechtgen vurs. uyt bermhertigheyt, oem Gotz wylle, oemdat sy op die stratten nyet slaepen en dorsten. Doer toeghen sy in woenen mytten selven armoetgen (saecken), dat hoen noch bleyffven waes inde nyet verbrant.

Ser balde doernoe, als sy hyr eyn luttel gestyevelt waeren, so woende doer allerneyst neven eyn erbaer huysmaen, dessen schuyr ghynck due ouch aen, inde brande vol korns, al kael aff. Also dat die guede luyden vanden dorppe vurs. ser verslaghen inde ververt waeren. Sy vasden, sy deden noetmyssen; sy gyngen processy, sy gyngen bedevart te Merssen ten heylighen Sacrament⁽³⁾, te Trycht te Synte Anthonis,

(1) Deze pastoor was priester der Duitsche orde. Zijn vader, Hendrik van Mewen, was meijer te Bree in 1449; zijne moeder heette Catharina de Chiney. Zie C. De Borman Généalogie des familles de Mewen et de Keverberg. Annuaire de la Noblesse de Belgique pour 1865.

(2) Het kapellaanshuis bij het kerkhof werd in 1846 afgebroken. Het terrein dient thans ten deele tot kerkhof en ten deele tot tuin van het pastoreel huis.

(3) De bedevaart naar het heilig Sacrament van Meerssen is zeer oud. Hare oorsprong staat afgebeeld op een schilderstuk, dat het hoogaltaar der kerk versiert. Ziehier wat de vrome legende over dit wonder verhaalt. Eens werd de Kerk van Meerssen door het vuur des Hemels getroffen, en stond eenige oogenblikken later geheel in vlammen; de sporen van dezen brand erkent men nog heden terug in de verkoolde muren van dit eerwaardig gebouw.
In dezen hoogsten nood was niemand bedacht geweest om de H.H. Vaten en de Monstrans met het Ligchaam des Heeren uit de kerk te halen en te redden. Maar eensklaps verschijnt een frissche, jonge knaap des dorps en vraagt verlof om het koene waagstuk te ondernemen. Hij maakt het teeken des H. Kruizes, ontvangt den zegen der geestelijken en verdwijnt door rook en vlammen in het innere der brandende kerk.
Eenige minuten, een kwartier nurs misschien ging voorbij in angstvolle verwachting; aller harten klopten van schrik en ongeduld. De menigte begon reeds te twijfelen aan zijne terugkomst, wanneer de jongeling eensklaps met de Monstrans in de handen de kerkdeur naderde. Aan de deur werden de heilige vaten door de geestelijkheid ontvangen onder het gejubel van het nederknielende volk. Tot aandenken aan deze heldendaad werd te Meerssen in het koor het prachtige H. Sacramenthuisje gebouwd, en werd de kerk met vele aflaten en voorregten door de pausen van Rome beschonken. Er is groote toeloop des volks in de octaaf van het H. Sacrament, en op de Donderdagen, die volgen op de quatertemperdagen. Volgens Gramaye Antiq. Taxandriae p. 20 gebeurde een dergelijk wonder in Brabant.

[p. 214]

wollen inde bervoetz. Inde sy sorchtden dattet eyn plage van Got were, inde dat sy noch also alleynsselyngen alle gaeder verboernen solden inde mytten vuyr vergoen.

Terstont hyr noe nyet langhe so gynge ouch dat huyss aen, dat der pastoer vurs. hoen in so grotter truwen geleynt hadde, inde verbrande al kael te gronde aff.

Inde als dit nu geleyst waes, inde sy opter straette by eyn soetten inde raesden sych, so geheyncde Got almechtich, dat dit boesse keynt off mechtgen vurs. quam te sytten neyffven eynen gueden huysmaen, inde dee waert ruyckende inde sprack hart uyt inde sacht alsus: ‘Mych duncket dattet hyr al swevelafftich ruycket.’ Inde myt denen worden so waert dat bosse mynssche ser ontdoen int angesychtte, inde stonde mytten selven hastelicken op inde meynde ewech van doer te goen. Due greyp der huyssmaen vurs. dit bosse mynssche mytten sorget⁽¹⁾, en toeghe sy wederoem nyeder. Inde het waes die aventuyre, dat hoem der dyeffsack in die hant quam, doer sy alle die gereytschappen van puylver, swegel in hadde oem wecken te maken, inde ouch gemacktde wycken, oem noch mer quaetz te doen.

(1) Misschien jak of voorschoot.

[p. 215]

Als dit dat volck sach, so waes doer groet rumoer. Wonder waest, dat sy dat boesse mynssche nyet myt tanden en schorden. Doch sy waert gevanghen, inde tot Valkenborgh op gevoert; inde doer saet sy eyne wyle tydz. Inde in diessen tyde so sloch der Hoege Raet off Hoeghe-recht te Trycht, dat hertoch Karle aldoer geordinert hadde. Inde oemdat sy jonck genoch waes, so sande sy der drossert van Valkenborgh, her Dederyck van Palant te Tricht. Inde doer saet sy langhen tyt gevanghen opte Lans-croene. Inde doer en tusschen bleyff hertoch Karle, inde dat hoege recht verghynghe. Inde sy vluchtte van Tricht so heymelicke; inde doernoe quam sy tot Luydick int Ghemeyn leven. Got weyttet woer sy gebleven is. (p. II^e IJ.)

Inden joere als men screyff M.CCCC inde LXXX, so broecken die Jouffrouwen regularissen, die due tertyt woenden inde eyn ser schoene volmackt closter hadden stoen vuer Eyck buytten der portten, hart opter statgraeffven, aen die Heppensporte, hoen schoene cloester al kael te gronde aff inde eyne schoene, steynen, gewyde kerck myt. Inde sy kreghen eyn plaetz inder staet, byder kercke, doer sy noch op woenen; inde tymmerden due aldoer hoen closter. Inde dyt mosten sy doen oem der grotter swaren orloghe wyllen, die opstonde inde quaeme noe buscops Borbons doet, tusschen die Hornssche Heren inde die Arenberchssche, off die staet inde die ruytteren die inder staet loegen, heddent hoen anders affgebrant inde al te schande ghemackt, dat sy hadden. Inde doer voer gruwelde hoen ser, inde brockent lyever selver aff⁽¹⁾.

Item inden joere M.CCCC inde LXXX vurs. off eyn⁽²⁾,

(1) De schrijver is welligt met deze omstandigheden bekend geworden door eene kanonikesse van dat klooster, Maria van Mewen, zuster van den toenmaligen pastoor van Beek, Gerard van Mewen. Zie Wolters, Notice sur Maeseyck p. 59 en de Borman l. c. Deze linie is half doorgesneden door den boekbinder.

(2) De kerk van Birgden werd in 1487 gebouwd uit eigen middelen; daar de pastoor van Gangelt niet wilde bijdragen, kwam het regt van benoeming des pastoors van Birgden aan de parochianen. Zie, Offermans, Geschichte der Städten, Dôrfer des Kreises Julich etc. p. 177.

[p. 216]

so waert erstwerff aengehaeffven (die kyrcke van) den erbarighen gueden huysluyden off burgheren vanden dorpken geheyten Op den Byrcktden, geleghen by Gangelt, inden lande van Myllen, by Heynsberch; inde (dit) deden die guede burgeren vurs. myt groetten laest, koest, tribulacie, die hoen doeroem aen dede hoens selffs pastor van Gangelt inde ouch myt die burger van derzelver staet vurs., die dit ser gerne gehyndert inde benoemen hedden, oem honre grotter ghyrhet wylle. Inde diesse kercke off capelle waert ghewyt A^o Dⁿⁱ M.CCCC...⁽¹⁾.

Int joer LXXXIJ due waes der stryt tot Hoelen. Inde Her Geret van Somberff, eyn lantcommendeur van den Byssen, waes ouch al so soet inde geck geworden, inde waes by Her Wyllem inde den quaden luydickers aengeslaghen, inde waes myt vuer Hoelen inde bleyff ouch doer doet, inde ontfynck synen loene.

Item doernoe waert gewoennen dat stetgen Bylssen, geleghen inden lande van Loen, inde jemerlicke gedestruert. Inde dit dede hoen hoens selve Here, buscop Johan van Horne, myt hulppe der Braebenders, inde ouch myt die van Tricht, oemdat die Arenbergsche (dat) in hadden inde hoen grotten schade doeruyt deden. Inde dit geschiede int joer ons Heren, dusent IIIJ^e inde LXXXIIJ, in februario, op synte Julianen dach der heyliger maget, due tertyt der erste sondach van der vasten.

Inden joer dusent IIIJ^e inde LXXXIJ, omtrent inder quater-temper, inden advent vuer korsmyssen, so hadde dyesse her Wyllem van Arenberch, dee den edelen Here Lodewych van Borboen vuer Luydicke vermorde off doet sloeghe, syn volcke ingenoemen eyn cleyn alt castelke by Trycht, geheytten Zychen, inde dede vuer Trycht groetten

(1) Het juiste jaar is niet ingevuld.

[p. 217]

schaede inde laest; also dat die van Tricht uyt toeghen ser herlicke myt groetten volcke inde ser groetten gescheytte van bussen, oem dat te keren inde dat vuyle neys aeff te werppen.

Inde dat vernaem Her Wyllem van Arenberch inde Luydickers, inde toghen terstont uytter Luydick, sonder merren, noe Zychen, oem hoen vrunden inde getrouwe dyeners, die doer op loeghen in honnen naeme, te ontsetten off te verloesen. Als die van Trycht vernoemen, dat die Luydickers uyt waeren inde derwaertz nae hoen quamen, och laessy! due worden sy doer van ser ververt, inde naemen die vlucht noe hoen staet van Trycht, inde meynden doerin te vluwen. Mer och lassy! Her Everardt van Arenberch, her Wyllems vurs. broder, capiteyn der boeffven off ruytter van Luydick, ondergynck hoen den wech, inde vermoerde sy also jamerlicken, inder vlucht, al louppende over dat velt inde by den weghe. Al haert by Trycht, tot by der portten, so woerden doet geslaeghen inde gevanghen, sonder eynyghe barmhertigheyt, al te ser voele inde guede erbaer burger vander staet van Trycht. Also dat men des anderen dachs die arme doede corperen, die langest den wech inde straetten al naect ontcleydt laeghen, myt onstwaeghenen te Trycht in bracht. Inde aldoer socht due eyn ederlycke syne vrunden myt ser groetter droeffheyt inde bytterlicke rouwe. Inde ser groette drueffheyt waes op die tyt bynnen der staet van Trycht, inde eyn ellicke mytten synen. Got ontfarme der zeelen. Men sacht due overal bynnen Trycht, dat doer wael doet bleyffven waeren uytter staet van Trycht, aen gueder erbaryger burger inde ser fyner jongher mannen, omtrent by de VIJ^e mannen.

Item inden joere van LXXXV so bleyff ouch doet die felle maen Her Wyllem van Arenberch; te Tricht opter straetten (wart) synen hals affgeslaeghen.

[p. 218]

Item in diesen selven joere vurs. van LXXXV so lach dat susteren closter bennen Hasselt in grotter dolynghen inde ser grotter ongenuchtden, overmytz twedrachticheyt, doer sy hoen visiterders due tertyt in bracht hadden, overmydts dat sy den pater des closters due tertyt verachtden inde in gheynre eren off werdicheyt gehalden en wolden hoebben, inde selver dat overste inde dat wertzste syn wolden onder dee susteren, also sy alletyt gewoenelicke syn in allen closteren die sy visiteren. Inde dit wederstonde der Pater inde die Moder inde dat meystedeyl der ouste susteren, inde deyngeden inde rengeden ser lange tegen eyn. Also lange dat hoen Got inde dat recht halpp, dat sy boven loegen, inde also uytten observanten.....⁽¹⁾.

Anno M.CCCC inde LXXXVJ so begaen erstwerff eyn jouffrouwen closter bynnen der armer staet, die Nuwe-staet, by Syttart geleghen, vanden heyliger orden des Heyligen Graffs. Inde sy quamen daer uytten closter van Kynroede, inde begonnen aldoer ser harttelicke te tymeren inde voert te goen. Mer nyet lange doernoe, so aensaegen sy inde myrcktden den quaden tyt der grotter orloeghen, inde dat die Nuwe-staet vurs. eyn ser ongeluckyghe plaetz is, als dat lant van Gelre orloeghe heet, inde sy daen aldoer nyet vast off wael liggen solden; inde versoeghen sych in tyde tot Luydicke, inde golden doer eyne plaetssche off eyn alt closter, geheytten ten Bonefanten, doer voermols die reguliere op plogen te wonen, die nu buytten Luydicke tot Synte Lenartz by der Maessen woenen, inde doernoe die Cellebruders, doer sy dat tegen golden inde aff kreghen myt halver ere. Inde doer toeghen sy due henen mytter wonynghe alle te saemen inde lytten die Nuwe-staet ledich stoen inde noement al myt hoen ewech, dat sy myt hoen ewech gekrighen konden, anno Dⁿⁱ M.CCCC inde XCV. (p. CCIIJ.)

(1) De rest is niet leesbaar.