Publications de la Société Historique et Archéologique dans le duché de Limbourg. Deel 7

[p. 11]

Chronijk der landen van Overmaas en der aangrenzende gewesten door eenen inwoner van Beek bij Maastricht.
1275-1507.

1275.

- In den jaer MCCLXXV, onder den Paussdom Innocentii der V, soe gescheyde te Mastrycht opte bruggen, dat eyn priester quam over die brugge van der Maesen mytten heyligen Sacrament, inde dat volck gynck opter brugge spelen, danssen en des gelycke ser voele mynschen; inde doer en waes nymant van hoen luyden die den heyligen Sacrament ere beweyss, overmits hoen ydelheyt. Got der Here gehenckde dat die brugge reyt ende barst; inde des volcks verdranck inder Maesen omtrent twee hondert.

1280.

- In den jaer ons Heren gebuert, due men schreyff MCC inde LXXX, due wart erstwerff begonnen inde gemackt die Maesbrugge te Trycht.

1295.

- Int jaer duisent II^e inde XCV doe toegh die tweede hertoghe Johan vuer Wassenbergh, myt groeten heercracht inde waen dat sloet inde allet wat daertue gehoert.

1298.

- In den jaer MCC inde XCIIX due waert erstwerff aengehaven, gestycht off begonnen die calasie van Sittart, van den Canonycken ende dede eyn Here van Valkenborch inde van Borne.

1309.

- Int jaer MCCC inde IX, due waert Lechnich gewonnen. Item opdat selve jaer waes strit te Ruremonde mitten Hollanderen.

[p. 12]

1318.

- Int jaer MCCC inde XVIII, due waes dat erste belech voer Valkenborch vanden Hertoch Jan van Brabant (inde ouch Sittart myt), inde hee want, inde deet due Wyck vuer Tricht oem muyren, dat doe ter tijt den land van Valkenborch tue behorde.

1325.

- Anno Dⁿⁱ MCCCXXV brande Stockheym.

1327.

- Inden jaer MCCC ind XXVII soe synt dere van Tricht ser voele doet geslaeghen bij Ysseren, inde dat dede hoen eyn Here van Valkenborch.

1329.

- In den jaere MCCC inde XXIX, due waes dat derde belech voer Valckenborch op sinte Valburge avent. Inde heet waert due gebrocken inde gewonnen van Johan van Brabant, des IX dachs inden Mey.

1333.

- Anno Dⁿⁱ MCCCXXXIII verbrande eyn hertoch van Brabant Beringen in de Kempen.

1343.

- Int jaer MCCCXLIII werden Hamel en Arkenteil nyeder geworpen inde gebroken van die Ludekers.

1361.

- Int jaer MCCCLXI due starff greve Dederich van Loen, inde dit waes de leyste greff van den lande van Loen.

1363.

- Int jaer MCCCLXIII werd Vurendael gebroken.

1365.

- Int jaer MCCCLXV due wert erstwerff ingesaet inde geordenert te halden duplex fest in de heylige kyrke van synte Barbara; inde propere sanck inde getyden van hoer gemaekt van eynen Heere van Ludick, eyn canonik te synte Lambrecht, geheyten H^r Lodewyck van Montenaken.

1366.

- Anno Dⁿⁱ MCCCLXVI feria quarta post divisionem Apostolorum, XIX die Julii erat interfectus ante Leodium, in Vothem, D^nus Theodoricus de Valkenborch.

1367.

- Int jaer MCCCLXVII due toeghe hertoch Wencislaus van Brabant vuer Heynsberch inde waen die staet mytten sloet, inde warp dat sloet ter neder inde mackdet te gronde al slecht, omdat men uyt dene sloet die strate schande inde syn coupluyden inde andere guede mannen doer uyt beroufde inde dat hoen naemen.

[p. 13]

1368.

- A^o Dⁿⁱ MCCCLXVIII wert Bylsen verbrant al kael aff, op Tongeren Kyrmys⁽¹⁾. Inde dede hoen hoens selfs Heere, busschop Engelbrecht van der Marck.

(1) Elders staat 1361.

1373.

- Int jaer MCCCLXXIII due gyngen voel mynschen te samen danssen en woeren beseten, inde die hyetten die denssers. Inde dat waes eyn wonderlicke dollerye, inde eyns duvels bedroch onder dat volk, alst waes in die Kynder die tot synte Michael lieppen.

1376.

- Int jaer MCCCLXXVI due brack der lantvrede Scholsbergh⁽²⁾ omtrent peynxten.

(2) Het slot Schaesberg bij Heerlen.

1377.

- In den jaer MCCCLXXVII due starff der alde here van Schonvorst te Rodes over Zee, in de korstheylige daghe op sinte Johansdaech Evangelist.

1378.

- Item op dat jaer LXXVIII due broken die Luykger Petersheym bij Hocht in October, inde verbranden Loenaken kael aff. Item op datselfde jaer starff Her Walraven van Bornen, de der leste heer doe waes.

1382.

- Int jaer MCCCLXXXII starff her Johan van Moynyouwen.

1384.

- Int jaer MCCCLXXXIIII due brande der buscop van Collen die landen af, te weten Monyouwen, Schonvorst, Monstereygen.

1386.

- Int jaer MCCCLXXXVI op synt Bartholomeus avent, due wert her Johan van Gronsfelt jemmerlyck vermort inde herslagen te Aken benen die stat. Inde dese mort deden die heren van Schonvorst inde hoene helperen opt closter te Aken.

1387.

- In den jaer MCCCLXXXVII due brande der here van Bornnen dat dorp te Weyden bij Aken. Item datsefde jaer brande der Here van Schonvorst Oupey inde Walhoeren inde noch andere dorppen in dat lant van Lymbourch.

[p. 14]

1390.

- Int jaer MCCCXC due starff her Reyner van Bornnen. Item op synte Praxedis nacht der Jouffrouwe due brande synte Johans kyrcke te Trycht kael aff, sonder der thorn der bleyff staen; nyet langhe daer nae vyele hee nyeder.

1393.

- In den jaer MCCCXCIII due laegens die van Trycht nyeder te Synte Margeratten wael myt VII hondert mannen, so doet, so gewont, so gevangen. Inde dat dede hoen der greve van Morsse in crastino annunciacionis beate Marie Virginis. Item op hetselven jaer, des IX dachs in junio omtrent der middernacht vyel synt Johans thorn te Trycht, by synte Servaeskerk. Inde balde daernae soe waert erstwerf aengehoeffen inde begonnen der andere nuwe thorn die nu noch all daer steyt. Mer daer gynghe lange tyt toe er dat hee al volmaekt waes.

1398.

- Int jaar MCCCXCVIII des XXV dachs in Junio, due waert verbrant die Nuwestat by Sittart, van hoen selfs Here den hertoch van Gelre inde van synen hulperen die due dae laegen, inde soldet hebben gehalden teghen die Luytger mer sy vluwen. Int selven jaer so waert die stat van Ruremunde belegen van beyden landen van den busdoem van Luytgen inde van den Brabanderen mer sy en wonnens nyet, inde honre bleyff alte voel doet.

In den jare ons Heren MCCCXCVIII due starff Greff Symen van Salmen de eyn heer waes te Borne.

1401.

- Anno MCCCCI due waert Syttart verkocht myt syne onderdorppen die noch daeronder (syn), van den greffve van Salmen, den hertog van Gelre, dee doe eyn here tot Borne waes.

1402.

Int jaer MCCCCII due waert dat huys te Steyn gewonnen van Her Arnolt van Steyn, dee due woende te Trips, inde hee want aff syns broder Danels kynderen.

1407.

- In den jaer dusent CCCC inde VII due toech dat busdoem van Luytgen voer die staet van Trycht mytten momber van Parweys her Dederik, op sinte Catharinen avent;

[p. 15]

inde due bleven sy liggen voer die staet al weynt des derde daechs nae dertienendaech in Januario a^o VIII. Inde due broken sy op en toghen van Trycht ewech. Inde men sacht op ter tyt, dat die Luytger hadden bynnen Tricht geschoeten XV^e groete donresteyn inde XIIII. Inde twaes op dat jaer eyn hart weynter.

1409.

- Item int jaer ons Heren MCCCC inde IX, als int ander jaer nae dat belech van Tricht, due waest al soe groet sterfte inde jamer inden lande inde in de staet van Tricht dat men dye noetkasse te synte Servaes due om droech, als van rechte noet saecke. Die noetkasse te Synt Servaes te Tricht die boven de hogen elter steyt, inde welcher noet kasse Sinte Servaes lychaem licht inde noch van voel andere buschoppen inde heyligen hoen reliquien, inde des kasse en dricht men nimmer oem doer die staet daen in groete noetsaeke van sterft oft van orloge oft van duyren tyde.

1415.

- Int jaer MCCCCXV due bleyff der Jonker van Erkel doet te Gorrekem inde Hollands stryt, dee eyn heer waes van Bornen.

1415.

- Int jaer MCCCCXV due kreigh hertoch Reyner van Gelre inde Gulick dat lant van Borne van den jongen greve van Salme.

1420

- In 't jaer MCCCCXX due waes der here van Heinsberch te Brusselt gevangen inde syn alste soen myt hoem ende der greff van Morsse inde noch voel guede Rydderen inde knechten mit hoem van Over Mase.

1422.

- Int jaer MCCCC inde XXII waert erstwerff gemaeckt off begonnen te Syttart voer die Lymberghe portte die andere cleyne steynen vuerport.

1426.

- Anno MCCCC inde XXVI des VI dachs inden bramont soe waes eyn groete brant off groet vuyr te Syttart inde Pustraet tot aen de merckt.

1431.

- Inden jaer MCCCCXXXI due dede der Hertoch van Bourgonye ende Brabant den joncker van Monjouwen

[p. 16]

vangen inde setten gevangen alle syn leven lanck te Sychen opt sloet inde daer starff hy op.

1433.

- In den jaer van XXXIII due brack off vyel der thoeren te Beyck der nyeder, inde dat geschiede opte wyten donresdach inder vaste.

1435.

- Int jaer MCCCCXXXV starff her Aert van Steyn.

1437.

- Int jaer ons heren MCCCCXXXVII due werden gestolen uytter kyrkeschryne te Beyck III kelliken, inde die dyeff woerden balde daernae gehangen te Valkenborch by Berghe.

1410.

- Die geprende boecken off de erste konst van prentten waert vonden te Menss anno MCCCCXL, mer daer nae quam sy over al inde in voele steden inde jaren van LX, LXIII, LXVIII.

1442.

- In den jaere XLII due waes grefve Frederich van Morsse ant lant van Valkenborch, inde hadde dat pant beleent aen hertoch Phylips. Mer die Valkenborgeren loesden hoenselven aff dat hoem nyet guet en waes.

1444.

- In den jaer MCCCC ende XLIIII due waes den stryt by Broeckelen inde Randelroede tusschen die Guylker en tusschen die Gelresse op synt Hubrechtsdach.

1448.

- In den jaer dusent CCCC inde XLVIII due wart erstwerff begonnen inde aengehaven op synte Marcusdach evangelist, des XXV dachs inden April, der oude thoeren te Beyck dee nu doe nuwe begonnen steyt, mer due en waert hee noch nyet al voelmackt, dan totten ondersten scymps toe, daer die onderste pyllernnen nu beginnen.

1452.

- In den jaer due men schreyff MCCCC inde LII due waert dye kyrck te Merssen gewyt inde consacrert, want sy waes ontwyt myt kyff dat in die kyrck geschyede van eynen wyff die eyn knechtgen sloech.

1456.

- In den jaer ons Heren MCCCCLVI due sloch der alde Joncker Wyllem van Sombreff, Beyck oem, mytten alden Here van Reyverscheyt, inde hee vorde alle den rouff

[p. 17]

inde alle dat plonder dat hee genomen hadde te Valkenborch bennen; want heet waes myt concent des Heren van Borgonye. Inde dat gescheyde hoen oem die Byssensheren wylle⁽¹⁾, die hadden dat herworven in Brabant, oem die van Beick te dwyngen ende te wylle te kryghen, om honre styfneckigheit wylle inde hoverdiën, want sy hadden cess⁽²⁾ gehaet ende te bare gelegen IIII jaer, des sy luttel nae vrachden.

(1) De D.O. Ridders der Alde Biessen bezaten te Beek vele goederen, de dorpstiende en de vergeving der pastorij.

(2) Saisine, beslag of misschien proces?

1457.

- Inden jaer ons Here geburt MCCCC inde LVII dede die grefve Vincentius van Morsse eyn al te ser lelicke feyt off quat stuck in syn selvens stat van Syttart. Inde hy quam daer vuer der porte gereden myt syns selvens ind gemeyn huysgesynne, ser sympel inde onvurstelycke, inde myt schonen sutten worden den portier inde burgeren tue gesproken, vrundelycke inde hoen gelouff auch tue seggende, mer als hy in waes inde die port hyelde, so sacht hy schoffyrlicke: Ay ick hubbe myn tessche off gordel verloren, ryt snel wederom inde sucket se mich. Inde myt dene so quam daer tue jagen eyn groet houppe ruyteren inde kregen also die stat in, inde deden den burgeren groten hoverdie inde gewalt, inde vingen sy inde worppen sy hyr en daer in kelre gevangen gelick diefven en morder, inde schatteden sy due ser ongenedich eyn groet crechtich golt ende guet aff, inde men sloege einen armen burger den hals aff, oem die andere burgere te baet, inde te meer te veruren inde te wylle te brengen. Dyt is ouch den datum in dese verssen: CLanCVLo Mors Intrat sIttart gens fLens bene ranCet; CLanCVLo Morss Intrat sIttart pLebs pede saLtat.

Dese verssen maktde der erwerdige deken van Sittart, Reiner de Obbendorp, inde het is der datum, dat Vincentius

[p. 18]

greff van Morsse dat stedge Syttart syns selfs stat, versueckt inde myt gelofte daer in quam inde den burgeren groot gewalt dede.

1458.

- In den jaer ons Heren dusent CCCC inde LVIII due waes dat geloup inde der ganck dat die kynderen inde die luyden liepen gemeynelyk overall jonck ende alt te synte Mychael boven verre wech over Vranckrick inde zee, inde dit waes eyn wonderlick wandeln, want al te meynich jonck keynt, knecht en macht, dat lyep al doe henen sonder merren off sonder besiemen off sonder orloff off vraghen honre alder, mer sy dulden ewech⁽¹⁾ recht off sy verdacht weren gewest. Inde dit begon omtrent vastavent inde in de vaste in den jaer LVII.

(1) In zotheid weggaan.

1459.

- In den jaer ons Heren MCCCCLIX due waert die nuwe kyrck te Elsloe erstwerff getymmert gemuyrt inde begonnen daer sy nu steyt. Inde sy wert erstwerff geconsacreert gewyt inde gebenedyt in den jaer voers. van LIX op synte Dyonysii dach. Inde die alde kyrcke, die plach te staen er dese nuwe kyrck getymmert waert, die stondt by der Borch; mer die Mase hadde sy bynae al te zamen ewech gedreven.

1459.

- In den jaer MCCCCLIX des anderen dachs nae synte Lucas dach evangelist in October, due starff der edele Her Johan van Heinsberch, dee buscop waes gewest in Luytgen, te Dyst opter Borch, op eynen vrydach.

1460

- In den jaer van LX due starff Her Johan Rubussche, pastoer te Beick op synte Lenartz avent.⁽²⁾ In 't selve jaer daernae LXI te peynxten due waer dat leyste schyetspel te Beyck.

(2) Zijn opvolger als pastoor te Beek was Gerard van Mewen O.T. geboortig van Bree.

1461.

- Item int jaer van LXI due waert die uyrklock te Beick wederoem gemackt inde te samen gevocht van eynen vrouwen broeder van Aken, eyn carmelyt.

[p. 19]

1461.

- Item int jaer van LXI due waes die groete sterft te Beick.

1462.

- Inden jaer van LXII due waert die kyrke te Beick erstwerff onder gepaveyt, inde myt steyne muyrt; inde der erste steyn daeraff waert erstwerff gelacht op Synte Gertruyde avent, inden Mert. Item opten selven tyt waert die doup affgebroken inde gesatt daer sy nu steyt te Beick in die kyrck inde also getymmert mytter tralie. Inde der koer te Beick waert due auch also besloten mytten doeren off traliën.

Item in desen selven jaere van LXII due quamen die twee groete sercksteyn te Beick in die kyrck, eynen op die pastoers in den choer voer den hoeghen elter, der andere op dat Herscap van Her Johans Gelen in die kyrck, onder dat kruytschip voer den predichstoel⁽¹⁾.

Item in desen selven jaer quamen die grote meyste metaelen luchteren te Beick opten hoeghen elter. Inde die luchtere quamen van eynen gueden man, heyt Peter int Panhuys, inde her starff opten wech van synte Jacop⁽²⁾.

(1) De graftombe der adelijke familie Huyn van Geleen bestaat nog ter zelver plaatse.

(2) St. Jacob van Compostel in Spanje. De hier bedoelde kandelaars bestaan nog ten deele.

1463.

- In den jaer ons Heren MCCCC en LXIII des vyrden dachs noe ons Vrouwen Annunciatio, due woerden die alde elteren inder kyrcke te Beick affgebroken, inde des vyrden dachs in den Apryl, terstont daernae wederom gemackt, als sy nu syn, mytten schoenen elter steyne boven, inde gewyt. Inde dit geschyede dat die eltere gewyt werden des dygsdachs in die guede weicke, dat was due des IIII^den dachs inden April.

Item inden selven jaer van LXIII due waert dat nuwe vesper boeck gemackt inde gescreven van eynen pater te Trycht opten begynnenhoff, geheyten op Saxsdryss inde te

[p. 20]

Beick bracht. Item inden selve jaere omtrent onser Vrouwen mysse Assumcio due quam der lector te Beick in die kyrck, daer men op syngt.

Item in den jaer LXXIV waert dat klockwerck daerin gemaeckt inde die klocken daerop gestelt. Inden jaer LXXXI wart die cappe off holtwerck te Beick opten thore getymmert inde daernae gedeyckt inde volmackt.

Item in dessen tyde off jaere vurs. van LXIIII van LXV inde so van LXVI off LXVII, so begaen erstwerft op te koemen inde waert erstwerff gevonden die ser abel inde subtile konste der prentte, dat men die buecke begonde al so te prenten, inde die beucker inde heilige scrift al over al bekant inde openbaer waert inde ser guede kouppe, inde dat men eyn ser guede gedrucktde bybel mocht gelden die werde van dry golden overlans rynscher gulden, inde noch myn. Inde due en soe voert aen quam alle scrift voert in duytsche inde in latyne etc. Also dat eyn ellicke mynsche mocht leren inde studeren die mynne toter scrift hadde.

In den jaer ons Heren dusent CCCC inde LVI due waert buscop Lodewych van Borbon buscop gemaeckt te Luduk inde confirmert van den paus Calixtus des VI dach in den April. Item terstond daer nae due begonde sych al onvrede te heven tusschen die staet van Ludich inde den heer buscop Lodewich van Borbon by al voel wonderlicke saken die hy al nyet te schryffen syn, also dat sy dissen buscop verdreven inde verjachden, om dat sy meynden dat hee te jonck waes inde syne landen noch der heiliger kyrcke neyt genoch, noch voel en dede, want hee weygerde hoem langhen tyt prister te werden, inde dat waes eyn van de principaele saeken daer sy om tackeden⁽¹⁾ ende keven; ende sy dyengden lang te Rome tegen eyn, inde het beginde eyn al te quat werck te werden.

(1) Keven, ontevrede waren.

[p. 21]

1464.

- In den jare ons Heren MCCCCLXIIII omtrent synte Peters inde synte Pauwels dach inden somer, due toch dat busdom van Luytgen mytten lande van Loen te Rey wart⁽¹⁾; inde sy toeghen over die Mase te Eyck, op onze Vrouwe dach Visitacio, inde sy wonnen Rey ende te brocken dat schoen sloet al te schande, mer die Ruyter gavent op ten leste. Item in desen worden sal men ouch den datum veynden so wanneer dat Rey gewonnen wart van den Luytgeren inde neder geworpen:

hoC sIgnVM CrVCIS erIt In CeLo.

Item daer nae in den jaer ons Heren MCCCCLXV due hobben die Luytger uytgeschyckt inde uytgesant oem eynen anderen Here, des marckgreve van Baden broeder, tot eynen helper inde buscop. Inde dese momber off dese Heere van Baden, dee heyt Marcus van Baden. Inde desen hobben sy tot Ludich ontfanghen als eynen regent off staethelder des busdoms, doe al dat grote jamer inde ongeluck noe aff quam den armen lande inde steden van Ludicke.

Inde due dese Here vurs. quam, due en vant hee die saeke nyet also als sy hoem die Luytger aenbrachten inde gesacht hadden, inde due waes hoem leyt dat hee al so verre komen waes in honnen handen. Inde due waert hee inde syn broder Karle marckgreve van Baden te samen vyant myns genedigen Here van Borgonye inde Brabant, inde due syn sy uyt getoeghen mytter macht van Ludick in den lande van Dalem, inde hobben doer in gebrant inde geschant, inde sy toghen voert vor Daelheym inde branden dat steytgen al kael te gronde aff, inde due worppen sy dat sloet aff inde branden dat sloet aff, inde macktden al te schande sonder die rinckmuyren inde die steyne thorn; inde also deden die Luytger voel mispeys den Hertoch van Borgonië.

(1) Reydt bij Gladbach eene bezitting van Jan van Arendael heer te Wel. Zie Chapeauville III p. 139 en Eckerts en Roever, Die Abtei Gladbach p. 272.

[p. 22]

Item in disser selver tyt due die Luytger desen hoemoet deden, due toghen die van Tricht uyt inde branden Synte Peter aff buyten Tricht, dat ein lostelicke platz waes van buwe inde van luyden, inde noch voel andere dorpen buytten Tricht die den lande van Luytgen tue behorden⁽¹⁾. Want die van Tricht woeren myt den buscop inde mytten borgonschen, inde teghen dat lant van Luytghen enden momber. Inde dit geschiede op synte Gyelis avent.

(1) Vergelijk: Chronijk van Maastricht enz. Public etc du Limb. I p. 73.

1465.

- In den jaere MCCCC inde LXV omtrent synte Gyelis mysse, due quamen die Luytger voer Valkenborch inde belachten Valkenborch; mer sy loeghen nyet dan eine nacht inde twee daghen doe voer. Inde doe vloe hoen heer inde hoen momber vurs. hoen heymelick aff in den nacht, Marcus van Baden vors. Inde als die Luytger dat horden inde vernaemen dat hoen momber hoen also heymelick aff waes gejacht inde getoegen in den nacht, van hoen ewech te synen lande waert, due wenden sy inde dachten anders nyet daen dat sy al verraden solden syn. Inde myt dene stuyrenysse so woeren sy al bedruft inde ververt, inde broken ter stont op teghen den avent, inde toghen myt groeten vreyssen inder hasten ewech van Valkenborch te Luytgen wart. Inde sy lyetten IIII alte schonre doorbussen liggen buyten Valkenborch, inde die holden die van Valkenborch en vorden sy op die borch. Inde also worden die van Valkenborch verloest, omdat die Luytger also verraden wenden syn van honnen lyeven momber; inde doer myt so toeghen sy ewech inde en loeghen mer eyne nacht doer vuer, also dat Got versach.

Terstont doer noe op synte Cornelis avent off op der Heyligen Cruyts avent due scheyn die sonne also jemerlich inde also blodich, gelick doen hedde sy myt blode besmert off bestreken gewest. Inde dit waes al te jemerlick inde bedroft aen te syen. Inde dit duerde omtrent II dach⁽²⁾.

(2) Vergelijk: Chronijk van Maastricht ibid. p. 74.

[p. 23]

Opten selven jaer LXV terstont daernae due die Luytger van Valkenborch waren getoghen, due toeghen sy ouch voer dat steytgen off sloet van Lymborch, mer sy en kondens nyet gewynnen inde toghen doer aff, inde lyeten Lymborch in synre eren. Inde due waes doer eyn borchgreve op, de geheyten waes Her Dederick van Bortscheyt.

Item op dit selve jaer bleyff eyn rydder doet onder die van Tricht voer Gellick⁽¹⁾ hyet her Gyel de Hoe, inde waes van Luytgen, mer hee hylt teghen syn lant mytten buscop Borboen.

Item op dit selve jaer van LXV due laeghen voel Ruyter te Tricht, inde roufden op dat lant van Luydeck inde van Loen, inde deden grotte schade uyt Tricht langs die Mase op inde nyeder, tot Eyck tue inde tot Stockheym.

Item op dat zelfde jaer due werden die van Eyck herslagen by Eycke⁽²⁾ in den velde, doer sy trecken solden int heer van Hasselt, inde dat deden die van Tricht: inde die Ruytter die daer bynnen Tricht laeghen, inde die Ruytter van Valkenborch hadden op dy tyt den prys inden velde voer eynighen anderen ruytteren die due daer waeren.

(1) Een dorp bij Maastricht, voorzien van een sterk slot, waarvan men de puinen nog ziet in een moeras achter de kerk.

(2) Maeseyck.

1466.

- In den jaere ons heren dusent CCCC inde LXVI due starff hertoch Phylips van Borgonie, hertoch Karles vader, op synte Vyts dach, te Brugge, inde hy waert begangen inde verluydt myt allen clocken in den lande van Valkenborch, in alle kyrcken, omtrent onse Vrouwe dach Vysitacio, inde hee waert te Beick begangen des sondachs nae synte Mertens dach translacio, inde men verluyde hoem dry daghen lanck achter eyn, inde alle daghe dry poesen, inde eyne poese durde eyn geslagen uyr lanck. Die erste pose waes des smorgens te VI uyre al tot VII uyre tue, inde

[p. 24]

die andere poese te X uyre al tot XI uyre tue, inde die vyrde (sic) pose te iiii uyre nae noen al tot V uyre tue. Inde also verluyde men hoem alle dat lant van Valkenborch doer in allen kyrcken.

Inde men sanck hoem eyn schoen zelmysse inde eyn vigilie myt IX leyssen, inde der kyrcken kertschen die branden vuer syn zeel. Inde men en gaff nyemant yet, pape noch offerman, noch den luyden die voer syn zel luyden, men en hadde hoen nyet ein quart kanke te dryncken gegeven. Mer der bode inde der onderbode die moesten luyden. Inde hee werd begraven te Dyon in Borgonyen, inde due waert syn soen Karle hertoch van Brabant.

Item inden selve jaer van LXVII due waes der Paltsgreve te Tricht, inde lach daer op synte Servaes closter myt groeten stoette.

Item in den selve jaer vors. due toeghen die hoeffluyden inde die Rydderscap uytten lande van Valkenborch in Brabant, inde hulden den jongen Hertoch Karle tot einen Here, inde dat gelt, dat sy verterden onder weghen op die reyse, dat betalden die IIII heut benck van den lande van Valkenborch⁽¹⁾ dry deyl, inde dat andere IIII^de Deyl, dat betalde die rydderschap van den lande vurs.

Item in den jaer van LXVI opten ersten dach van den Mey so waes dat schoene spel van Abraham, te Beick gespelt opten Kerkhoff, daer soe mynich menschen oem vergadert waes. Inde men sacht due, dat men tot Beick in den dorpe nye op eynen dach, also mynige mynschen en sach tot eynen tyt by eyn vergadert⁽²⁾.

(1) Merssen, Beek, Climmen en Heerlen.

(2) Dit soort van spelen, mysteriën genoemd, werd door levende personen voorgesteld. Met Marionetten zag ik in mijne kinderjaren, te Oirsbeek voorstellen: Het offer van Abraham, Den verloren zoon, Genoveva van Brabant en Faustus den Toovenaar.

1467.

- In den jaer LXVII begonnen erstwerf die grontenten off cluppelslegers. Item werd Ludick gewonnen van

[p. 25]

hertoch Karle van Brabant. Inde in diessen worden hyr noe beschreyffen is der datum te veynden:

Ecce nunc Leodium ceditur

Ecce quomodo sedet sola civitas plena populo.

Ouch noch anders also:

CLoVer, grontenter, CLVppeLsLeger

GY Moet sVeken eenen anDeren Leger

Item men sacht op die tyt, dat der hertoch Karl. vurs. hadde in den lande van Luytgen omtrent twe hondert dusent maen gewapent, inde noch mer die ongetelt bleven.

Ghyr sult weten dat der buscop Lodewych van Borbon vurs. waes hertoch Karles vurs. syn recht neve, want Borbons moder waes hertoch Phylips suster, Karles vader vurs. inde ouch waes der buscop vurs. Karles swager, want hertoch Karles erste wyff dat waes syn recht nycht inde des buscops vurs. suster. Inde hyr oem so holp hee buscop Lodewych also trowelyck wederom om aen syn busdom, myt groter macht inde kracht.

Int selfde jaar, due die Luytger onder gyngen, due galt eyn vaet Luytger koelen 1 albus inde XII velguten.

Item int selve jaer lach der Here van Ravesteyn myt voel pyckarden, te Tricht, in de staet⁽¹⁾. In den selven jaere van LXVII, due quaem hertoch Karle vurs. te Tricht, des donredachs in den quatertempel voer korsmysse, inde waert due gehult. Inde due toech hy weder van Tricht des dynsdachs nae synte Thomasdach, des heiligen apostels.

In den jaer LXVII, due begoen erstwerff Synte Odilienberghe, vander reformaciën by den Heren van den H. Grave, die dit dubbel †† cruytz draghen op zwartte mantels, by Ruremonde.

(1) Over Philips van Cleef, heer van Ravesteyn, raadplege men Goethals, Hist. des lettres, scienses et arts de Belgique II p. 15.

[p. 26]

1468.

- In den jaer ons Heren dusent CCCC inde LXVIII, due waert der greff van Blankenheym doet gesteken, inde doer syn stroet gereden mit eynen geleyen, in den busdom van Coelen, boven Lechenich. Inde dat dede der buscop van Coelen, buscop Robrecht van Beyeren; inde het geschyede opten XIII avent⁽¹⁾. Inde die ruytter, die dat deden, die heytten die Buecke. Inde doe hee doet waes, doe waert hee van daene gevoert op eyn sloet boven Duren, geheyten Nydecken; inde due waert hee herlich inde erlich begraven; inde syn wappen ofte syn schylt waert by hoem begraven in der erde, want hee der stock inde dat leste bloet waes van syn geslecht van Heinsbergh,⁽²⁾ want hee en lyet gheyn adel geboert achter, inde also blyeff die edel wappen van Heinsbergh ewelick achter in den vloere, want gheyn geslecht doe mee en waes dan dese vurs. greve van Blanchenheym, die noe jemerlick sonder adelgeborte starff.

Item. Der Hertogh van Gelre hadde synen vader, Hertoch Aret van Gelre, jemerlick gevangen, omdat hee syns vaders lant kryghen mocht inde datselve mocht regeren. Inde hee waert gevangen te Graeff, inde gevort inde gesat te Tolhuyse opt sloet. Inde alle dat lant, steden inde dorppen gemeynelyck gyngen den alden hertoch aff, inde hulden den jongen hertoch, inde werden all meyneydich, sonder alleyn die edele staet van Ruremonde, die en wolde den jongen nyet hulden, noch also meyneydich werden, sy en were vorerst quyt gescholden van den alden Hertoch. Inde hyr oem so leyden die van Ruremonde alte voel noetz, er sy te vrede quam.

In den jaer MCCCCLXVIII, due quam dat wywaetter te Beck, erstwerff in die kyrck, inde het waert te Trycht gemaeckt.

(1) Driekoningen avond.

(2) Willem, graaf van Loen, Heinsberg en Blankenheim, die den geheelen Heinsbergschen stam sluit, werd gedood te Wichterich bij Lechenich. Zie Kremer Academ. Beiträge 1 p. 93.

[p. 27]

In den selfden jaere LXVIII so toech Joncker Dederick van Palant, drossert van Valkenborch in Vrankryck, te hulpe van Hertoch Karle vurs., tegen den Coninck, myt synre rydderschappe inde gueden mannen uytten lande van Valkenborch. Inde sy toeghen ewech omtrent synte Gyelis mysse, mer sy en streden nyet inde heet waert due gesoent, inde sy quamen al gesont wederom heym.

In den selfden jaer LXVIII due quam der Coninck van Vranckryck inde hertoch Karle voer die edele staet van Ludich, inde sach die edele gloriose, herlicke staet also erbermelick inde jemerlick destrueren inde te schande maken als je kersten staet te schande mocht gemaekt werden.... inde zij wonnen die staet van Ludick inde quamen daer in omtrent alre Heyligen avent. Men sacht dat de staet verraden waert van bynnen. Inde als sy daer in quamen inde die staet gewonnen hadden myt storme inde myt honnen geschuet, so geberden sy wonderlicke in die staet, nyet als kersten luyden mer als heyden inde Zarazynen. Want sy en sparden Got noch syne moder, noch Kyrck noch Kluyse, noch closter noch Kyrckhoff; inde sy mackten die edele inde kostelicke, schoene staet al so jemerlick te schande, inde sy destruerden also barmelicke als ye staet in der Korstenheyt geschant inde vernylt mocht werden. Want sy schanden dye heilige Kyrcke, men sloch prister aen den elter doet, die noch inder myssen stonden, sy noemen den prister die kellicken uytten handen, er dat bloet Gotz daer uyt genuet waes, inde storden inde gotten dat op die eltere, en lyeppen mytten kellicken ewech. Sy noemen die corparalen den prister vanden elter en schodden dat heilighe Sacrement opten eltter, inde mackten boersdueck daeraff, sy brocken die Heyldoms schapper⁽¹⁾ op, inde noemen die syborie en woerpen dat heyldom doer uyt op die erde. Den wonder

(1) Schaep, Kast.

[p. 28]

ende dat overvlodig grot bermelick jamer dat doer geschiede Gode, te vorste inde der heyliger Kyrcke, dat en is nyet uyt te spreken noch te schryffen.

Sy vyolerden inde schanden die heilige Kyrcke, inde die kloster al so jemerlick dat syt doeruyt al so nauwe ewech noemen inde rouffden, dat daer nyt in en bleyff noch kellick, noch boeck, noch kassel, noch alff. Sy deden die klocken aff en vorden sy myt hoen ewech, men en lyet daer nyet in die kyrcke noch luchtter, noch bylden, noch lacken, noch belden; men nampt al so nauwe, wat sy kreghen konden, dat sy den pristeren nyet eynen pselter en hedden gelaeten, daer sy hoen getijden uyt gelesen hedden. Sy leyfden alte onredelicke mytten orlomenten der heiliger Kyrcke; sy deden die orlomenten der heiliger Kyrcken aen, alffven inde kasselen en des gelicke en vermompden hoen daermyt, inde gynghen daermyt danssen, dat ichs eynsdeyls sach dat dit also geschiede. Inde dit waes byllick eyn alte groet ontfarmelick jamer der heiliger Kyrcke. Inde hyr oem so mach ich woel schryffen inde seggen, dat sy nyet en deden noch en leyffden als Korsten mynsschen, mer als duvelen inde verwoede Turcken en Heyden. Als sy Gode inde der heyliger Kyrcke desen smoet inde spyt gedaen hadden, so en waest noch nyet genoch. Sy en sparden Kyrck, noch Kyrckhoff; sy sloegent all doet, noch kyndebeyt, noch heydenschap, sy schandent al te mael daer sy quamen. Sy en hadden gheyn ontfarmherticheyt in hoen lyff; sy worpent al in die Masse, jonck inde alt, cleyn en groet, geystelick en wertlick, pappen en clercken. Sy en hadden gheyn ontfarmherticheyt over nyemant, mer wat sy betroeden dat most die kelle aff hebben off in die Masse. Sy warppen alde luyden die bleynt en deuff waeren in die Masse, vroukens myt suyckende kynderen, jonge vrouwen onterden sy en vercrechden sy in honnen danck, inde daen so staecken sy hoen die kelle aff.

[p. 29]

Mer dyt jamer waes den guede mynschen leyt, mer het waes quad te keren also waren sy verwoet in honre bosheyt. Inde ouch moster eyns deyls doer oem sterffven, dat sy die heylige Kercke al so jemerlicke schandden inde vyolerden.

Alsus barmelick inde jemerlick leyffde men in desser schonre stat, inde die ghene des gheyn schout en hadden, dat waeren die ghene die dat meyste ongevael hadden, die arme huysluyden.

Item due syt al uytgevort inde gedraghen hadden dat meyste deyl van den guede, due staeken sy die staet aen in allen eynde, en lyetten sy bornnen. Item sy worppen due ouch die brugge aff, twe arken. Alsus deden sy wonderlicke jamer sonder ontfarmherticheyt; die arme closter werden geschant inde beroufft, men jachtdet al uyt als rassende honde, moncken, begynnen, so wie heylich dat sy leyffden, besloeten closter, vrouwen en maen. Al worden sy gevyolert inde uytgejacht inde verdreven.

Als dit jamer al so hadde geduyrt X off XII daghen inde dat die staet al vernylt inde te schande gemackt waes, due quam Hertoch Karle wederom te Tricht bynnen. Inde van Tricht toch hee due int lant van Fragemont inde mackde dat ouch al woest inde te schande, inde brande dat ouch dat meyste deyl aff. Noch men en sparde ouch due kyrck noch clusse noch kyndebbedde off des gelick. Sy macktde van der heyliger Kyrcken hoen pertz stelle, van den elteren Gotz hoen krubben, daer sy hoen perde op teten goven.

Den jamer inde den spyt Gotz den dis Hertoch ouch al doe dede, dee waes onbetemelick groet inde ongenedich. Men vont dat heylige Sacrament, Gotz lichaem stoen in eyn hage off hegge geborgen voer die quade Turcken. Al sullich jamer geschiede doer. Inde als dis jamer doe geschiet waes, inde dit lant al verbrant inde beroufft waes, due toch dis Hertoch vurs, weder oem te Brabant wart. Mer hee leyt

[p. 30]

eynen cappeteyn tot Tricht, dee geheyten waes der Her van Emmerkoerss⁽¹⁾.

Inde dis Heer dede due te Tricht voel ongenedychs jamers, over dat luytger volck; want hee dede sy al hangen als rassende wolffven. Die hee krighen konde, wye alt, wy jonck, wy onosel dat sy woeren sy moesten alle gehangen off verdrenckt syn. Mer so we gelt geven mocht, so wy weynich dat hee krigen konde, die lyet hee loess inde vry ongedoet.

Alsus so waes dis jamer al so groet dat onbegriplick were te schryffven, men verioech inde dreyff die luytger al so iemerlick uytten lande, recht als rasende honden. Men en lyet her nyrget rast hobben in gheynen lande, men verioech die vroucken al so wael als die maen. Noch wyff, noch kynt hadde vrede noch rast, men ioech zy Tricht uytter staet als wolffve, al so dat somyghe van den Luytger vrouwen bleven van kynde, te Tricht buytten die portte, als besten. Nochtaen so en mochten sy gheynen vrede noch rust hobben, sy mosten van Tricht ewech rumen sonder merren.

Item in disser selver tyd so waert greff Everat van Verneborch doet geslaghen in den storme, dat Luytchen gewonnen waert. Inde hee wart Tricht ten Pretgeren begraven.

Item in den tyt dat Luytgen gewonnen waert, due worden voel guede maen tot rydderen geslaghen uyt dissen landen, als te weten, Her Dederich van Pallant drost due ter tyt te Valkenborch, den Here van Haren⁽²⁾ Her Wyllem van Dobbelsteyn, Her Masserel van Rode⁽³⁾, Her Everart van Arenberch, Her Wyllem van Lout⁽⁴⁾, inde noch voele andere gecken, rydderen meyn ich.

(1) Guy d'Humbercourt de Brimen.

(2) Neerharen.

(3) Wijnantsrade.

(4) Willem van Vlodrop, heer van Leuth.

[p. 31]

1469.

- Inden jaer ons Heren MCCCCLXIX des vrydachs voer onsse vrouwe lycht dach, als op synte Johannes gulden monts off Crisostomusdach, due waest opposicio lunae, datte maen vergynck inde syne schyn verloer, nochtan so waes hee voel en recht ront, inde wael XV daghen alt, inde hee waes alte eyslick inde jemerlick aen te syen, inde gestalt peck swart, inde daer nae so waert hee roet blodich, inde daer nae so vergynck hee al te mael inde waert gestalt als eyn nuwe licht van iiij daghen alt. Inde dyt geschiede des avens omtrent VII en VIII uyren.

Item inden selve jaer van LXIX omtrent synte Remeysmyssen due toch myn vrouw Tfye van Sassen, vrouwe van Gulick inde van den Berghe myt haeren lande van Gulick, ridderscap inde ouch huysluyde voer Monyouwe, om te wennen. Inde daer op lach Her Frederich van Wetheym, inde syn neve Her Thomas van Pallant, inde hylden dat teghen die Guylker, mer die Guylker en wonnens nyet en toghen wederoem daer aff.

Item inden jaere van LXIX, op onsser Vrouwen avent vysitatio, due began men weder oem aen te wyrcken aen den thoere te Beick, van den ondersten stymps opwart, al tot aen den rynge, boven daer dat andere stymps gelacht ys. Item inden jaer van LXXVI, due waert die derde reyse ok poese daeraen gewyrckt, inde due waert her erst alop volmaeckt inde voleyndet, als van den steynwercke, dat daer aen gehoerde, te muyren.

Item inden selven jaer van LXIX op synte Remeysdach des heyligen buscops, due sanck Her Peter Trecpoel van Beyck syn erste mysse te Beyck in die kyrcke, inde due waer hy alt XXVII jaer.

In den jaer LXIX due waert erstwerff aengehaven inde begonnen dat Jouffrouwe Closter tot Suschen bij Dyst. Inde het waes erst eyn begynnehoeff. Inde die nonnen die waren

[p. 32]

die derde reygel van synte Franciscus, inde due balde daer nae so worden sy reygularissen.

1470.

- Item inden jaer ons Heren MCCCCLXX due vroert aen des derden dach voer Synte Andryesdach, inde vroer aen, in eyn gevroer, sonder duer te doeden al tot synte Gregoriusdach inder vasten.

Item inden selven jaer so hielp Got der Here den alden Hertoch Aret van Gelre, dat hee uytten gevencknysse quam by hulppe gueder luyde, den dat ontfermde dat hy al so gevangen lach van synen eygenen soene Hertoch Adolff. Inde hee quam in Brabant by Hertoch Karle, inde dee ontfinc hem ser erlich. Item daernae inden selven soemer due waest eyn al so naet soemer van regene als men in menighen jaeren yt geleyft hadde.

Item inden selve jaer starff Jonker Wynant van Kortenbach op Synte Gertrude dach, vocht due ter tyt des lans van Valkenborch.

Item inden selven jaer van LXX due wordden die sceppen van Beick wederroeppen inde wedersproken inden dinckbanck te Beyck van eynen man van Steyn geheyten Heynrick van Brugghen; inde hee wolde hoen eyn bettert leren op dens gens kost der onrecht hedde. Inde dat quam te Merssen te recht; inde die scheppen van Merssen rieppen sich te Valkenborch voer die maennen, inde daer worden sy gelert. Inde die scheppen van Beick lagens boven, mer sy en hadden gheyn rychtynghe noch betterscap voer hoen smoet, anders daen Heyns van Styn vurs. dee moest den koste betaelen, den sy int recht daeroem gehaet hadden. Inde Heynrick vurs. en hadde nyet mee gebrueckt aen die scheppen daen den kost, mer die scheppen hedden gerne me gehaet, voer hoen smoet ter betterscap, mer die lenemaennen van Valkenborch wessent hoen aff.

Inden selven jaere van LXX due waert die edele staet Nygropont gewonnen inde voele Korstgen jemerlicke gedes-

[p. 33]

trueert van den fellen Heyden off Turcken, inde allet onder den romschen Keyser Ffrederick.

Got erbarms.

1471.

- In den jaer ons Heren MCCCCLXXI, due waes dat orloch over eyns opgestanden, inde begonnen tusschen den Coninck van Vranckryck inde Hertoch Karle van Borgonië. Inde due toch der Drosset van Valkenborch Her Dederich van Pallant mytten leenmannen vanden lande van Valkenborch, inde ouch myt eyn luttel voetginger, uyt eyllick dorp eyn luttel maen van den geraetsten mannen. Inde van Beyck woeren VIII maen uyt, inde van Merssen VIII maen, inde sy toeghen ewech op synte Apolloniendach nae onsser Vrouwe Lychtmysse. Inde die voetgenger quamen alle gader wederoem omtrent ons Heren Opvartzdach, inde der drosset inde die andere goede maennen, die te perde waeren, die quamen wederoem tusschen synte Johans dach baptist inde synte Peters inde Pauwelsdach. Inde due hadde myn Here van Borgonië gelegen voer eyn staet die des Conincs waes, geheytten Amyens, mer hee en kendet nyet gewennen⁽¹⁾.

Item op dat selve jaer van LXXI due waert eyn alte druch somer sonder reghen, inde heet waes ein alte vruech jaer allre vruchten, want omtrent synte Johans dach baptist so gynck men sychtten gemeynelick overall. Inde sommighen hadden due nuwe koeren getten. Inde omtrent synte Jacob dach Apostel, due begonde men even inde gerst in te doen. Inde alle andere vruchtten kyrsschen, peren, pruymen, appel en derre gelicke, die woeren all eyne gansse mont er rypper dan sy gewonlick plogen te syn in andere jaeren.

Item daer nae op dat selve jaer van LXXI due sande myn Vrouwe Ffye van Gulick inde vanden Berghe den Hertoch

(1) Zie Barante, Histoire des ducs de Bourgogne, uitgave van Gachard II p. 367.

[p. 34]

Karle van Borgonië te dynst II^e voetgenger, inde alle myt loetbusschen, inde myt roeden gecleydt, inde dat hyet men Cloever. Inde sy toegen duer Trycht op synte Anne dach.

1472.

- In den jaer ons Heren MCCCCLXXII inden loemont due sach men eyne alte wonderlicke sterre op gaen in de locht, in dee waes eyn luttel merre daen andere ghemeyn sterre, inde hee hadde eynen alte wonderlicke langhen stert⁽¹⁾, gelyck tenoe gestalt als eyn regenboeghe. Inde der sterre en scheyn nyet cloer, mer drueffechtich inde blonck dusterechtich, recht off hee benyevelt were gewest. Inde dee stert luchtte cloer, myt eynre strome lanck ewech in den Hemel. Inde hee gynck wonderlicke op, den eyne avent in oesten den anderen in westen ende in suyden, inde selden op eyne stat ghynck hee op als andere sterren doen. Sequuntur bella et epidemie in diversis locis.

Opdat selve jaer waert Her Dederych van Pallant der drosset van Valckenborch bestaet aen eyne dochter van Arenborgh, die geheyten waes Appolonya, inde men hylt die brulacht te Valckenborch des gonsdach voer synte Pauwelsdach conversio⁽²⁾.

Item op dit selve jaer van LXXII, des dyngsdachs nae synte Pauwelsdach conversio, due starff Joncker Johan Roede van Spaubbeyck⁽³⁾.

Inden jaere MCCCC inde LXXIJ due begaen erstwerff inde waert begonnen dat besloetten susteren cloester van der derden regelen beati Francisci, bennen der staet Bylssen,

(1) De schrijver geeft eene teekening dezer star in zijn handschrift. De staart is zeer breed en staat omhoog.

(2) Dederik van Palandt was zoon van Werner, Heer van Palant, Bredenbent, Wildenborch enz. en van Elverada van Engelsdorp, erfvrouw van Kinsweiler. Appollonia van der Marck van Arenbergh was dochter van Jan en van Anna, gravin van Virneborch.

(3) Jan Rode van Opsinnich was gehuwd met Catharina Hoen van Hoensbroeck, vrouw tot Spaubeek.

[p. 35]

inden lande van Loen. Inde sy quamen erstwerff doer, uytten convent off besloeten cloester van Hasselt.

Item inden jaer MCCCC inde LXXIIIJ due waes dat onversyenlycke inde ser groette waetter tot Bylssen, des saturdachs snachts, nae ons lyeve Vrouwe opvartsdach, dat daer alte ser groet jamer inde schade dede. Inde daer verdroncken twe alde begynen vanden begynenhoeff, inde andere groette schaede; want die burger inde guede luyden van Bylssen en meynden anders nyet daen die werlt vergaen solde, inde dat sy alle verdryncken solden, also groet inde ongestuyr waes die vloet inde dat waetter bennen die staet Bylssen. Inde twaes eyn onversynlicke Hemelborst van water.

Item daernae int selve jaer LXXIIIJ, due waert dat sustercloester vurs. bennen Bylssen erstwerff besloeten. Inden jaer van LXXVIJ, des VIIJ dachs inden Oustmant, te weten des gonsdachs vuer synte Laurensdach, so lyetten die vurs. susteren hoen erste plaetsche, te weten dat beghynenhoeff, daer sy erstwerff hoen cloester op begonnen hadden, inde toeghen over die beicke op die plaetsche vurschreven hoen closter aldaer te tymmeren. Inden jaere LXXX soe waert der susteren kerkhoff bennen Bylssen, erstwerff gewyt, op synte Barnabasdach. Int jaer van LXXXVIIJ so waert hoen nuwe spinnekamer erst begonnen te tymmeren.

Inden jaer ons Heren MCCCC en LXXII op synte Blasii dach in februario, op eynen mondach, ten avent omtrent Complettentyt so hoeff sych eyn al te ongestuym, eysselyck ververlick weder, inde heet doynrede ser, inde het sloech groette sleghen van blyxie, inde heet was alte ongestuyr inde ongeslacht van groetten ongerackden weynde. Inde dyt weder dede grotten schade aen huysser, aen daecker inde aen beum uytter erde te jaeghen. Inde des morgens inder dageraet soe waert noch ongestuyrre van quade weder.

Inden jaer ons Heren Jeshu Christi MCCCCLXXII omtrent synte Johans Myssen inden somer, due toch Her Dederich

[p. 36]

van Palant, due ter tyt drosset van Valkenborch, mynen genedighen Here van Bergonyë te hulpe teghen den Coninck van Vranckryck, inde hee lach in eyne staet geheyten Monteden⁽¹⁾. Inde daer worden sy bereden inde belouffen van den fransosen honnen vyanden. Inde daer verloer der drosset vurss. eyn deyl van syne vrunden inde dyeneren, inde daer leydde hy groeten noet inde vreysse van den vyanden; inde daer bleyff doet syn capellaen geheyten Her Wynant Kockeyl van Lymborch, inde Johannes Duyrtant syn scryffver inde syn reyntmeyster inde noch mer anderen bleyffven tot XIIII mannen tue; mer deren waes seer voel gequeytz inde geschotten, inde der drosset vurs. waes selver ouch duer eyn beyn geschoetten van den vyanden die van buyten die staet bestormpden inde woenen wennen myt macht; mer der drosset inde syn hulpper werden hoen rydderlyck inde vroemelick inde behylden die staet, inde der anderen bleyff ser voel doe buytten doet inden graven inde aenden muyrren. Inde dit geschyedde des dysdachs nae onsser Vrouwe cruytwyingendach te wetten op synte Agapitusdach des heyligen mertelers.

In den jaer ons Heren Jeshu Christi MCCCC inde LXXII due hoeff sych eyn nuwe delynghe inde errode inden lande van Gelre, want dat lant inde stede, inde oversten des lants hadden in voerdaghen den alden Hertoch Aret affgegangen, inde syn soen gehult tot eynen Here. Inde der soen Hertoch Adolf vynck den vader inde hylden gevangen omtrent vyff jaer lanck inde mer. Inde daer nae quam der alde heer weder oem uyt inde loess, duer hulp des Hertoche van Borgonge, hertoch Karl vurss. Also terstont daer nae so orlochde Hertoch Karl vurs. opten Coninck van Vranckryck, inde due quam hoem der jonge Hertoch van Gelre te hulppe. Mer als der jonge hertoch syn slach sach, inde dat hoem tyt docht

(1) Montdidier in Picardië. Barante maakt geene melding van dit beleg.

[p. 37]

syn, due ruymtde hee heymlick ewech van den Hertoch van Borgonië vurss. inde quam tot Namen inde daer waende hee wael to schep nyeder komen syn, mer die borger inde staet van Namen worden dess gewaer myt korten rede, also dat hee due gevanghen waert, inde waert due gevoert in bewaringe des Hertoghen van Borgondie. Inde der alde Heer van Gelre quant due weder oem int lant, mer syn lant inde steden en wildens due nyet hulden sonder alleyn dat quartier van Ruremonde, die leyffden als erbar luyden inde ontfynghen honne rechten Her inde leytten hem in hoen staet. In dyessen so gynghen die andere dry quartieren van Gelre tue inde hulden Vyncentius den greyff van Morsse, als voer eyn momber des jonghen hertoghen soens van Gelre, eyn ser jonck kynt van vyff jaeren, dat hee hadde van des busscops suster van Luytgen, Her Lodewyck van Borbon. Inde due hoeff sych eyn orloch tusschen den alden Hertoch van Gelre inde den Joncker van Morsse vurss. Mer der Joncker van Morsse hadde die dry quartyr te hulppe vanden lande van Gelre, inde der Hertoch hadde dat eyn quartyr Ruremonde myt syn tuebehoer, also dat sy begonden op eyn te orloghen inde te bernen.

Item op dat selfde jaer waert Guttekoven gebrant van des alden hertoghen hulpper, inde die loghen in die Nuwestaet bij Susteren. Inde terstont daernae omtrent den XI^M mechtendach in Octobris, so toch der joncker van Morsse mytter staet van Syttart inde mytten lande van Born, inde myt noch voel andere hulpperen uytten lande van Gelre voer die Nuwestaet, inde sie loghen eyn luttel tyts daer voer omtrent IIIJ off vyff dagen; inde due waen hee die Nuwestaet inde quam daerin, mer heet waert van bennen verroden, also dat hee daerin (quam) clam sonder hynder off scade daeraff te lyden.

1473.

- Anno Dⁿⁱ MCCCCLXXIIJ omtrent vastavent, op synte Mathysavent in dat uytgaen van Sporkyllen due starff Hertoch Arnolt van Gelre, hertoch Adolffs vader, inde dis

[p. 38]

hertoch vurss. waes derselve Hertoch, dee langhe gevanghen waes geweyst van synen soen hertoch Adolff so als vurschreven steyt in dissen boecke. Inde due diss hertoch Arnolt starff due lach noch syn soen Hertoch Adolff in Brabant gevanghen van den Hertoch Karle vurs. Inde hee wart begraven te Graffve.

Anno Dⁿⁱ MCCCLXXIII doe waest eyn al te vruch jaer van vruchtten, want men sach op dat selfde jaer vurss. tot Maestrycht rype kyrssen veyl opte stroette, op synte Quyryns avent des Heyligen mertelers, de kompt des lesten dachs van den Aprylle. Item op die selve tyt, inde omtrent vanden uytgange des Prils sach men dat koeren, den rog bloeden. Op dat selfde jaer so waest eyn alte druegh jaer, sonder regen inde ser wenich boumvruchten inde grass off houwe⁽¹⁾; wat heet stondt hedde verbrant geweyst.

Inden selve jaer LXXIIJ op ons Heren opvartsavent, so quam fel en ovelmoedigh der Hertoch van Borgonië inde van Brabant vurs. hertoch Karle tot Mastricht liggen, inde hee lach al doe, omtrent XIIIJ daghen lanck, inde syn leger waes te Synte Anthonis inde te Bijssen⁽²⁾. Inde due bracht hee eyn groet volck van wappen myt hoem, inde voel herwagen inde voel bussen inde steyn inde kruyt inde andere instrumenten van gewer. Inde dee staet van Syttart inde dat lant van Bornne hadden grotte vreysse inde anxt voer dit volck, oem dat heen joncker der alde greyff Vincentius van Morsse waes momber worden des lants van Gelre. Inde oem dat sy geyn hulpe, noch troest, noch bystant en kreygen van honnen joncker den greyf van Morsse, als hee hoen tue gesacht hadde, so gyngen sy den Hertoch in die hant, nochtaen dat hee inde al syn volck tot Tricht lach, inde deden

(1) Hooi.

(2) Twee riddercommanden te Maastricht.

[p. 39]

hoen portten oppe, inde baden om barmhertigheyt van den Hertoch vurss.

Daer nae des gonsdachs in die peynxtheylige daghen, te weten, des IX^den dachs in junio in die Primi et Feliciani, so toch syn volck eyns deyls op van Tricht, inde toghen inde quamen due te liggen in den kerspell van Goelle opter Masen, boven opten berch, achter eyn dorpken, geheyten Hussenberch: inde daer sloghen sy nyeder, inde sloghen daerop meynighe teynt off pauweloen, inde daer makten sy eyn groet, wyt perck vanden herwagen inde vanden bussen als eyne groete staet. Inde daernae als opten donresdachs avent, des anderen dachs als op synte Barnabas avent des heyligen apostels due quam der vurs. hertoch Karle ouch daer in syn perck inde in syn pauweloen off teynt, inde dat waes omtrent IIIJ uyren nae de noene, inde due quam menych ewych maen⁽¹⁾ inde pert myt hoen. Inde due bleyff hee al doe lyggen, van des donresdachs te IIIJ uyren als tot des satersdach daer nae inden quattertempel des smorgens vroech omtrent VI uyren; so toch hee van Husseberch op ewech achter Katscop nyeder die Heyde in⁽²⁾ al tot Montfort by Ruremonde, inde daer lacht hee sych due nyeder achter Synt Joest dat closter van den Begarden⁽³⁾.

Item ghyr sult weten dat in dessen dorppe vurs. Gole inde Hussenberch inde voert in syn andere cleyn gehuchten inde ouch tot Elsloe inde Katscop groet overmoet inde schade gescheydde van dissen volck, want sy waeren eyns deyls quaet inde boese inde sonder bermherticheyt inde deden den luyden groet meysprys inde smaet. Inde sy schaden alte groet guet in dissen dorppen vurss. aen die edel vruchten, korn, terwe, gerst, ertten, haver, grasse inde voert aen alle

(1) Wichman, krijgsman.

(2) De Graetheyde was voor eene eeuw nog meestal onbebouwd.

(3) Zie over Sint Joost Publications du Limb. IV p. 102. De Begarden volgden den derden regel van den H. Franciscus.

[p. 40]

deynck; so deden sy den luyden groet verdryet inde schade myt hoennen perden inde myt voerynghe inde des gelicxs inde voert aen menighen anderen puntten, doer sy den luyden groete schade myt deden.

Item daer nae als opten saturdachs smorgens inde quatertempel vurs. nae peynxten due toch der felle Hertoch vurs. op myt allen synen here inde volck, inde due toghen sy terst voer Montfort, inde dat waert hoen eyn luttel tytz voer gehalden van des Voechs soene van Ruremonde⁽¹⁾, inde terstont bennen dry daghe so gaven sy dat sloet op, beheltenysse hons lyffs inde guetz inde gelts, dat sy daerop beleynt hadden.

Van dissen vurs. sloet Montfort toch due disse hertoch Karle vurs. tot Ruremonde in die staet myt synen edelen volck, rydderschaep inde andere hoefluyden, also dat die staet van Ruremonde al voel luyden waes in allen eynden. Inde die andere ruytteren, volck van wappen inde voetgeynger die bleyffven al oem in dat lant lyggen op die dorppen inde verherden inde vernylden, inde vervorden inde verdoerffven die arme huysluyden opten lande inde dorppen also jemerlicke, soe dat Got ontfarmen mocht.

Item terstont daernae bennen dry of IIIJ daghen due toghen sy voer eyn sloet geheyten Brugge⁽²⁾ daer der Joncker van Morsse vurs. greff Vincentius, due ouch eynen here inde overste aff waes, als dat syn vader beleynt hadde in voerleyden tyden aen eynen Hertoch van Gelre inde Guylicke, inde dat waen hee ouch. Mer dat waert hoem ouch voergehalden eyn luttel tytz omtrent VIJ daghen. Mer ten leyste so goeffent die ghene ouch op die daer op waeren, beheltenysse lyffs inde gutz; mer sy hadden hoen doch rydderlycke inde herlicke gewert, inde jonckerlycke eyne wylle tytz gehalden,

(1) Voogd van Roermond was destijds Willem van Vlodrop.

(2) Bij Roermond, nu Pruissisch grondgebied.

[p. 41]

mer als sy saegen dat sy gheyn ontseyt noch hulp en konden krygen van honnen joncker Vyncentius vurs., due moesten syt op geven van gebrecke.

Item die der staet van Ruremunde, dat waeren die erste den gruwelden voer dyssen Hertoch vurs. inde die terst in hant gyngen mit den Hertoch vurs., want sy quamen te Trycht inde sochtten daer genade inde gyngen hoem doe in hant, er hee ye in den lande van Gelre quaem. Inde dat geschyedde opten peynxten avent, dat sy in hant gyngen inde des Hertochs peys kregen, tot onsser Vrouwen kyrcke te Trycht. Inde daer waert gedeynckt, dat sy hoem in die hant gyngen inde hoen poertten inde muyrren aen hoem golden, dat sy die ouch nyet nyeder en dorffen leggen, noch brecken, gelick als andere steden doen moesten, die hee gewonnen hadde.

Van dissen sloet Bruggen vurs. so toch disse hertoch Karle vurs. inde syn volck voer Veynloe, mer die van Veynloe werden hoen ouch eyn luttel tytz; mer doch terstont daernae so quaem hee doer in, inde maeckde die staet ouch te schande inde dat volck eyghen. Mer hee lyet hoen portten inde muyrren, omdat sy sych opgaeven in syn hant.

Item van danne toch hee voer Nuymeghen. Mer die edel staet inde burger van Nuymeghen vurs. die werden hoen als stoute Kemppen inde hyelden hoem hoen staet langhe myt gewalt voer, inde deden hoem grotten schade, in syn herre inde onder syn volck. Mer leydder sy en hadden gheyn trost noch gheyn hulp van nyeman van buytten van eynigen onseyt, also dat sy die staet ouch moesten verloeren laetten inde opgeven. Inde due quam disse hertoch vurs. in die staet inde vernylde die staet inde die burger jemerlicke sere, inde daer waert due die soene inde peys gedeynckt tusschen den hertoch vurs. inde die steden inde dat lant van Gelre, dat sy hoem due alle te saemen in hant gyngen inde allen syn eygen

[p. 42]

luyden worden. Inde allen hoen rechtten privilegiën, vryheyden die moesten sy due over geven inde brecken gelyck als die edele staet van Luydeck inde lant ouch doen moesten als vurs. steyt aen dissen hertoch vurs. Inde also woen hee dit lant van Gelre inde vernylde dat edele lant also jemerlicke ser, dat eyn steyne hert jammeren mocht. Den hoemoet, den meyspryss, den schade, den moert, die avele boesheyt den der hertoch inde syn volck dede inde dreyff in dyt edel lant vurs. aen kyrcken, aen gotshuyssen, des en hylde sy egheyn vry; sy noemen den armen lantluyden hoen guet al so wael in die kyrcken als in den huyssen, noch sy en sparden kyndelbedde noch heydenschappe, noch aerm noch ryck, noch geystelick noch waertlick; mer als onerbere bosse mynsschen leyffden sy sonder ontfarmherticheyt.

Item daernae als disse hertoch Karle vurs. dit edel lant Gelre also uyt vervoert inde vernylt inde vertert hadde, inde die arme luyden inde steden, inde ouch opten dorppen al verdorffven hadde, inde dat hee dat lant eygen gemackt hadde, inde dat sy alle in syne handen waeren, inde hee hoen allen hoen gewer genomen hadde, inde die steden inde sloeten besaet hadde myt synen volck, due toch hee van daen ewech duer dat lant van Guylick al tot Acken inde vernylde inde vervorde inde verdirffde menighen armen mynssche opten dorpen myt synen volck; want syns volcks waes ontellick voel, also dat hee alle landen vulde myt synen volck doe hee henen toch off daer hee lach, also dat hee menyghe arme bedruckte mynsschen mackte in allen lande inde steden, daer hee lach off doe hee duer toch.

Item oem Aken die arme dorppeluyden die worden due ouch jemerlick vervort inde vernylt, die wille dat hee te Aken lach in de staet. Inde die staet van Aken hadde ouch grotten schade inde koeste inde last myt hoem van gescheynckten inde gaeffen, nyet van lyeffde mer van vreysse inde van anxten, den sy voer hoem hadden, want hee waes eyn ontscheynde

[p. 43]

maen aenxstelyck inde vreyslick, want hee en sparde nyemant; syns selfs lande inde onderseyten verderffde hee gelick andere landen, inde hee waes gyrich van gelde inde verschedde syn lant jemerlick mytten anderen landen die hee gewonnen hadde. Inde ongenedich waes hee geheytten onder alle mynschen; inde daer oem so ryeppe alle gemeyn volck wracke inden Hemel over hoem heymlicke.

Item daer nae toch disse Hertoch op van Aken, myt allen synen herre, inde toch boven in den lande by Tryere. Inde tot Tryere bleve der Keyser Frederick, inde hertoch Karle hadde gerne gecront koninck van hem geweyst, mer dat en wolde der Keyser nyet doen. Inde toch tot Meytz in Loereyne inde daeroemtreynt, inde maeckte ouch daer en tusschen menyghen armen mynsche myt syn volck myt voerren myt teren den luyden hoen guet aff dat sy hadden. Also toech disse boesse hertoch duer alle landen in Vranckryck, aen hondert mylen wechs verre wyt en breyt also wederoem duer Pyckardyen, duer Vlanderen, duer Brabant inden lande van Luytgen inde van Loen, over de Maesse in den lande van Francgemont; daernae weder te Vranckryck inde van daen doer weder oem duer Brabant inde due tot Trycht, inde also duer syn selfs lant van Valckenborch inde also inden lande van Gelre als vurs. is; inde also op duer dat lant van Guylick, inde alsoo duer Aken inde also op in dat Overlant, den Mosel op, inde den Ryn op; inde also toch disse Hertoch vurs. duer alle landen inde verderffde den arme huyssmaen myt synen volck inde myt synen perden myt voerynghe inde myt teringhe, dat syt den armen luyden al aff terden inde vorden. Daer sy ein gans jaer aff dachtten en meynden te leyffven, dat vernylden inde vervorden sy op eynen dach inde nacht daer sy quamen te lyggen.

In den selffven jaer van LXXIIJ so waest der druychstde tyt inde der heytste somer den men geleyft hadde. Inde alle vruchten, korn, wijn, appel, nutten etc. waeren alle ge

[p. 44]

meynlick eyne mont tytz eer ryp daen men op andere jaeren gewoenlick waes. Inde heet waes so heyt dat die bussche inde heyde inde druge ertryck ontstaken inde brandden gelick off sy myt vuyre ontstecken hedden geweyst.

Int selffde jaer vurs. van LXXIIJ so sach men int gemeyn inde oppenbarlick overal, dat dat vuyr waes komen inden grotten velde inde busschen, dat die boom in die busschen verbranden al so wael onder der erde die worttel als boven der erde, inde dat en konde nyemant gekeren daen Got alleyn.

Op dat selve jaer van LXXIII vurs. due waert grotte sterft inde syckheyt over alle die werlt, gemeynlick in allen steden, in allen landen inde dorppen als vanden louppenden buyck, ovel in den buyck. Inde due waert die Heylighe macht Synte Lucia ser gheeert inde aen gerueppen van alle mynsschen inde gedynt als voer die quade plage des buycks inde des schyttens. Inde men sach due gemeynlick dat dis plaghe reguyrde inde waes alle die lande duer inde duer, inde men wyst nyrgent doerp, noch staet egheyn, disse plage en wasser ouch inde reguerde.

1474.

- Item int jaer ons Heren geburt dusent CCCC inde LXXIIII, due quam dis hertoch Karle vurs. wederoem tot Trycht liggen in die staet myt synre vrouwen, die eyn conyncks zuster waes van Ingelant, inde sy waes geheytten Margareta⁽¹⁾, inde men preyss sy ser inde loeffde se voer eyn edel duchtdelycke vrouwe, inde sy quam tot Tricht in, op Synte Margarettendach in Julio, inde der Hertoch quam op synte Alexis avent des saterdachs in de staet. Inde des anderen dachs op den sondach, als op Synte Alexis dach, teghen avent omtrent V uyren, so quam hee achter Hussche-

(1) Zij waren den 3 Julij 1468 te Brugge gehuwd.

[p. 45]

bergh, bij die Haerst⁽¹⁾, op die selve staet doer syn teynt off pouwelloen dat ander jaer gestanden hadde. Inde daer dranck hee eyns op disser staet, inde van danne reyt hee weder oem tot Tricht in, inde bleyff daer noch liggen. Mer syn volck van wappen dat lach oem Tricht inden lande van Valckenborgh inde van Dalheym; als te Haren, te Ytter, te Merssen inde te Steyn, te Ormont inde in alle dorppen, inde sonderlynge tot Elsloe, inde dreyffven jamer over die arme schemel huysluyden. Sy namen hoen dat sy hadden, sy veynghen se, sy sloeghen se, sy staecken se; sy en sparden Kyrcke noch Kluysse als van ettens spysen; sy slogen die Kyrcken op inde naemen alle die ettens spyse die daer in waes.⁽²⁾. Den jamer inde den spyt den die arme huysluyden mosten lyden en is nyet te schryffen, noe dene dat sy in vrunde landen heytten liggen.

Due doernae anno MCCCCLXXIIII so quam hee myt allen synen herre inde herwaghen te liggen achter Hasdel, boven Merssen by Rader⁽³⁾, off aen der Nonnebussche by Synte Gerlach, inde daer dede hy menighen schoen teynt off pauloen op sloen inde syn perck off logys maken⁽⁴⁾. Inde due quam der Hertoch Karle selver in synre teyntte off pauloen die ser schoen inde kostelicke waes, des donredachs op Synte Marien Magdalene avent. Inde doer lach hee myt menighen stoutten maenne in dat velt vurs. al tot op Synte Jacobsdach doer noe. Inde doe brack hee op inde toch tot Kathaghe⁽⁵⁾

(1) Men treft op de Horst, tusschen Husschenbergh en Geverick, nog heden in het veld en in het bosch twee groote opgeworpen vierhoeken, die een eeuwig aandenken vormen aan Karels verblijf in onze streken. Meermalen vonden de akkerlieden er munten, hoefijzers en lanspunten. Niet ver van daar is eene plaats genoemd de Walenkerkhof. Zie Publ. etc. du Limb IV p. 36.

(2) Destijds en later gold het gebruik op onze dorpen van in de kerken, die als vrijplaatsen werden aangezien, den voorraad der bewoners te vluchten.

(3) Raer onder Meerssen. Eene randnoot zegt: ‘Dat Hertoch Karle te Schemert lach int velt by Valkenborch due hee nae Nuyss toeghe.’

(4) Bij die gelegenheid werd welligt de schans aangelegd, op het Rondebosch, waarvan wij spreken in de Publ. etc. du Limb. V. p. 350.

(5) Kathagen een molen tusschen Nuth en Vaesrade.

[p. 46]

over, al voer Nuysse opten Ryn int busdom van Colen; inde doer quam hee voer des vridachs noe synte Jacops dach in Julio.

1475.

Item int joer ons Heren MCCCCLXXV inden selven tyd due noch die vurs. hertoch Karle voer die edel staet Nuyss lach myt menyghen, ewyge stoutten maen inde myt grotten macht inde mogentheyt die edele staet Nuyss vurs. ser bestormbde inde gerne daerin gewest hedde myt synre macht inde myt syn volck oem die staet te wennen, gelick dat hee andere steden gewonnen hadde inden lande van Ludick off van Gelre; also en konde hee noch in die edel staet nyet gekomen overmyts dat hoem die staet inde die in die staet waeren al so vromelicke inde al so rydderlicke, inde herlicke, inde berffelycke werden, inde ryppen onssen lyeffven Here Got aen inde Maria die Moder Gotz inde den heyligen glorieusen merteler den lyeffven Synte Queryn, dess gloriose licham in die staet Nuyss rastende is. Also dat sy Got inde Maria die moder Gots inde synte Queryn noch al wael behoet hoebben inde bewaert, al van des vrydachs nae synte Jacopsdach des Apostels in Junio als vorschreven steyt anno LXXIIII tot in dat ander jaer van LXXV, omtrent in den Mey. Due begonde onsse lyeff Here hoen gebet te hoeren, inde staet Nuyss inde hoen groet jemerlick jamer, druck inde lyden aen te syen, inde vuchde dat doe also dat der Roemssche Keysser Frederick due quam, van boven uyt syn lant myt rade der hyliger Kyrcke inde des pauss Calixtus, inde toch teghen dissen hertoch Karle voer Nuysse, oem die staet bystant inde ontseyt of hulp te doen inde te verloessen van den groetten jamer inde druck doer sy in waeren. Inde alsus is der Keyser vurs. komen te velde bij Nuysse oem den Hertoch te verdrieffven inde die staet Nuyss hulpe inde ontset te doen; al so dat due in dissen tyde groet druck, jamer inde lyden waes in allen landen vande korstenheyt inde sonderlynge in dissem lande omtrent Colen, Gelre, Gulich,

[p. 47]

Aken, Mastricht, als oem dis groetten orlochs wylle. Die eyne Mynsschen mosten selver mytten lyff ten orloch trecken, die andere mynsschen werden jamerlick verschaet, die derden woerden oem geslaghen inde vermoert off vertert vanden ruytteren; also dat men due des te rade waert in der staet van Maestricht, dat men due doer oem droech myt grotte werdicheyt inder processyen die Noetkasse te synte Servaes, die boven den hoeghen eltter steyt, daerin dat liggen voel reliquien van Synte Servaes inde van van voel andere heylige buscoppen. Inde men sacht dat men disse Noetkasse in LXXVI joeren nye me uyt gehaet en hadde, noch gedraghen. Inde oem disser groetten noet inde jammers wylle vurs. so waert dis heylige noetkasse nu och gedraghen, opdat alle landen te paysse quemen, inde alle Heren te vrede quemen. Inde dyt geschiedde dat men disse kasse druch int jaer vurs. van LXXV op eynen mondach nae des Heyligen Sacramentsdach des XXIX dachs inden Mey, inde due geschyedde ten selven maele tot Trycht eyn schoen myrakel. Daer woert eyn keynt leventich vor der kassen, dat III uyrren tytz verdroncken waes geweyst.

Item groet jamer waes in dissen selven tyt van orloch, van schattynge inde des gelixs als vurs. steyt. Inde auch golt eyn vaet rogge due ter tyt IX bod., inde dat gelt waes al te ser duyr inde quaet te krighen onder den gemeynen maen, al so ser worden sy verschaet.

Anno dusent CCCC inde LXXV omtrent synte Peters dach due toch vurs. hertoch Karle wederoem van der edelre staet Nuyss, inde toch duer dort lant van Rade, neven Aken, inde also duer Tricht des vridachs nae onsser Vrouwe dach Visitatio. Mer syn volk inde syn ruytteren, die toghen al oem inde oem duer allen landen hy omtrent der Maesse, inde deden den armen huysluyden groeten schade, laest, thoern inde verdryet. Sonder ontfarmherticheyt moesten die arme huysluyden inde dorpluyden dat lyden, want sy en hadden

[p. 48]

nyemant dee sych honre ontfarmde, off hoen daervan verloesde. Inde alsus waert die edele staet Nuyss verloest inde ontsaet van den Hertoch Karle vurs. doer den Keysser Frederick vurs. Inde men en mach, noch men en kaen in vollen nyet volschryeffven noch uitsprecken als vanden herlicheyt, vromheyt off berffheit der edelen staet Nuyss, inde der genre die due op die tyt doerin woeren, also wy herlich inde brefflick dat sy hoen gehalden hadden, inde vromlick inde rydderlick gewert, want nye staet in Duytslant en mocht also voel geleden hobben, noch al so vast en sterck belegen worden. Inde nochtaen so haet sy Got behoet inde bewaert inde der gloriose marteler synte Quyryn, also dat sy in eren is blyeffven. Nochtaen lach hee daer voer omtrent IX mont tytz myt menighen, ewigchen stouten maen inde myt grotter macht uyt Brabant, uyt Burgonye, van Vlanderen, uyt Henegouwe, uit Hollant, uyt Zeland, uit Vryslant, van Namen, uit Luytssenborch, van Limborch, van voel andere landen, daer hy doe ter tyt eyn geweyldich heer over waes. Ouch hadde hy dat lant van Gelre, van Luytgen die hee due al onder sych hadde. Ouch hadde hee grotte hulpe inde bystant van synen swager den Coninck van Ingelant, coninck Edewart. Mer dat en holp al nyet; Nuyss bleyff ongewonnen. Item men sacht dat hy voer disse staet wal hadde gelaten inde verloeren mer dan XX dusent maen.

Item in dat jaer LXXV waest dat III^de gulde jaer te Rome; inde waert due nog eyns verwandelt te XXV jaeren. Mer der ganck waes cleyn van den pelchromen onvermyts aen des orlochs wylle.

In den joer ons Heren geburt MCCC inde LXXV. des anderen dachs nae synte Katherynen dach in November als opten heyligen sondach, due worden te Valkenborch opten Kyrckhoff dry clocken te eynen moel, off te samen korsten gedoen; inde die groetste clock heyt Appollonya inde dat waes die saecke oem dat sy hoeff die vrouwe Appolonya van

[p. 49]

Arenberch des drossiten wyff op die tyt te Valkenborch, geheyten Her Dederych van Palant, rytter, here tzo Wildenberch. Item die andere daernoe die waest geheytten Gabriël, inde die derde Maria, dat waes die cleynste.

In den jaere ons Heren dusent CCCC inde LXXIIJ, due waert erstwerff begonnen te reformeren dat nonnen closterken te Reckheym gelegen. Inde in den joer van LXXIIIJ due waertet besloeten, inde due lyeppen der Jouffrouwen twe uyt den cloester int wylde, inde en wolden also nyet besloeten syn. Inde inden joer van LXXV, due begont wael inde erbarlicke aldoer gehalden te werden dat besloet; mer heet waert erstwerff alte suyr inde haert te beslytten inde int besloet te breynghen.

In den joer van LXXV, due starff der Heer van Elsloe, her Johan van Gaver, omtrent den heumont.

Item inden selven joer van LXXV due starff der vry edele joncker Wyllem van Sombreff, heer te Kerpen inde tot Reckheym; inde hee starff des vyffden dachs in den mont geheytten September, des ersten dyngsdachs in den selve mont. Inde hee starff te Tricht in die Breyde-Stroet, tegen Synte Jacops Gasthuys. Inde waert opten selven dysdach van Tricht gevoert syn lycham tot Reckheym; inde daer waert hee begraven in dat nonnencloester voer des heyligen Cruyts eltter, in syns vaders inde moders graff. Inde int joer van LXXVI, des anderen dachs noe synte Gyllisdach, due waert hee beganghen int closter.

Item in den selven jaere LXXV des sondachs daer nae, te weten op synt Theodardusdach des heyligen buscops inde marteler, so waerdt Joncker Wyllems vurs. syn aldste soen, geheytten ouch Wyllem, eyn rydder, gehult te Reckheym voer eyne geweyldigen lantheer desselven lantz van Reckheym vurs.

1476.

- Item inden jaere van LXXV inde ouch LXXVI

[p. 50]

so sande der vurs. ontsyende, fel inde euvelmodiche Hertoch Karle vurs. uyt iiij maen off Heren, inde die wolden syn geheytten Commyssarissen myns genedighen Heren der ontsyenden prynsse van Burgonyen inde Brabant. Inde disse iiij boeffven quamen in onssen lande van Valckenborch inde loegen te Tricht op synte Servaes cloester. Inde sy schreffven inde sanden inde ontboden in allen Kyrcken, in allen closteren, in allen gotzhuyssen, inde aen alle geystelicke orden offe gueden, inde begerden van hons Heren wegen den sy dyenden, inde wolden also hubben alle guede off alle reynttten die beneden LX jaere weren verkregen off gelaeten off gegolden off besaet off gegeven; dat men hoen dat guet inde die baet reycken inde over geven solde, die rentten off die baetten van twe jaeren. Also moesten alle cloester, canonicken, nonnen, moniken, begynen, susterhuyssen, begarden, lollarden, melaetten, pastoren, alsten custeren, kercken, heyligeysten, gasthuyssen, die moesten alle koemen voer die boeffven, off Heren meyn ich te Tricht, inde moesten doer kennen, lyen, openbaer maeken so wy voel eyn elck bysonder hadde verworffven off verkregen bennen LX jaren; inde dat moest men hoen due twe jaer lanck dat guet geven, inde dat gelt solde der hertoch vurs. hebben oem te baet inde te mer dat korstten bloet te schande te macken inde te vernyelen, also als men due sacht duer alle syn lant. Inde dat druch inde macket groet ontellick gelt inde guet, duer alle lant onder die geystelikheyt.

Inde dyt druch overslach van voel gels dat sy uytten lande inde uytten Kyrcken toeghen; want eynre kercke off closter off gasthuys den twe vaetten gelaetten off besaet woeren, die moesten daer dat gelt van IIIJ vaetten geven inde doer leggen. Jae sy sochttent also nauwe inde eynge eynre armen kercke der mer 1 quart smautz en waes gelaetten off besaet t'eren Gotz te bornnen in die lampe van dat heylich Sacrament, men moest hoen nochtaen twe quarth geven off be-

[p. 51]

taelen; al solde dat heylich Sacrament, Got selve, duysterlynge gestanden hebben inde ongelycht blyffven, sy hedden doeroem nyet eyn alt morcken te myn genoemen off quytgescholden⁽¹⁾. Dyt macket groette murmuratie onder den volcke inde onder die geystelicheit, mer nyemant en dorffde wederstoen, noch doer tegen seggen, also ontsynde waer disse hertoch vors.

Item ouch waes die vreysse inde mynne Gotz al so verloeren in dyssen IIIJ duvelen vurs. (die heren meyn ich) inde hoen conscientie also verblynt, dat sy op Got noch opten Paus, noch op pausban nyet en achtten. Inde als eynighe Heren canoneken off closteren off eynige vanden IIIJ order quam inde brachtten off thonden bullen, bryeff en segel van den pausse, dat sy gevryt off behoet weren van den Pausse, inde so wee sych honre guede onderkerde in rouffe off in dyensten off in schattyngen dat der paus die te banne dede inde vermaledide, dat en halp al nyet; nyemant mocht vordel hebben, noch doer en halp noch bryeff noch segel, noch eijn noch egheyn. Sy en achtden op Got noch op syn Heyligen, noch op paus, noch op baen; sy moesten alle gelt geven inde geschat worden. Inde achter dis male dat hertoch Karle dat vuer sych naem, inde dene quaden rade geloefde, soe en hadde hee egheyn segen noch vurspoet me; inde heet gynck hoem allet wers, hoe heet bestonde.

In dissen tyde, inden selve joer van LXXVI, due worden die arme huysluyden inde gemeynden al so jemerlick verschaet als vurs. steyt myt groetten schattynghe inde gelde, dat men hoen aff braeck, dat der gemeyne maen te mael ser arm begonde te werden, inde sproken sy en kondens nyet me geven. Inde ouch so waert die schattynghe also onredelicke gesat van den scheppenen inden lande, dat men sacht, dat

(1) Een alt morken (monnaie noire) was eene kopere, met een weinig zilver gemengde muntsoort. Zij had de waarde van 14 myten of fleguten.

[p. 52]

sy groet guet aen armen luyden inde ghemeynden stolen inde sy waeren al quyt, inde en gaven egheyn, inde sy waeren die ryxte van den lande, also dat dat volck te mael arm inde wederspennich waert in allen lande inde kroenen over die schepen, dat sy de landen verderffden inde der armen luyden sweytstranen etten. Due clachden die scheppen dit den rentmeyster inde den boven inde pyckarden, die te Trycht lagen, so wie dat volck wederspennich worde inde hoen qualick uytrichtten.

Syet due sanden sy hoen jongere quade mynsschen uyt opten lande inde dorperen, inde die vynghen inde spenen die arme huyssluyde als dyff inde morder, inde vorden se te Tricht sonder eynich wederseggen. Inde so wee doe tue eyn onyffen wort sacht, dat hoen dat docht boverye syn off onrecht off gewalt, dee wart overgeschreffven inde beclapt inde dien drouden sy ouch inde wolden sy vanghen inde spannen als dyeven. Off sachten die arme huysluyden eyn onyffen woert opten hoghen raet off hoghe recht dat te Tricht lach, off tot honnen dyeneren, die worde gevanghen inde te Tricht gevort als dyff inde morder, inde dat dorst nyemant verantworden. Nu myrckt inde bescout, so waer der arme huysman der leyt noetz inde peryckels.

Item in den joer ons Heren MCCCC inde LXXVI, inden April, op synte Joris dach des heyligen mertelers so waest capittel te Syttard, inde quaem aldoe in dat capittel des proest dyener van Merssen, myt name meyster Heynrick, inde versocht aldoe oem syn recht, te weten twe rynsgulden, so wy dat men die lamber X^de schuldig were te heven inde ouch schuldich were te betalen. Due beryeden sych der decken Her Johan Wouff van Bornne⁽¹⁾ inde die pastoers al gemeynlicke inde clerden inde weyssen alsus: dat der prost

(1) De landdeken van Susteren, Johan Wolf, pastoor te Borne, overleed aldaar in 1481.

[p. 53]

van Merssen, off syn dyener van syne wege, die sulden die lamber X^de gesennen inde hoelen XV daghen noe den poeschdach inde nyet langer, so en doerffden hoem die huysluyden syn X^de lamb voer halden.

Ten anderen moele wessen sy ouch alsus als der X^der queme inde gesune der lamber X^de, so solde der stal off der gheyn des die scapen off die lamber weren terst in den stal goen onder die lamber inde kyessen terst, inde setten te voeren uyt V lamber te synen schonsten behage, inde doe by off hee wolde eynen weder, dat weren daen VI lamber die der stael erstwerff uitsetten mach te synen schonsten behage. Inde daen so sael der X^der dat VIJ^de kyessen inde nyemen te synen schonsten behaghe inde wylle doert hoem gemoghen sal. Inde daen so sael der stael off meyster der schapen noch IIIJ lamber kyessen, so is dat eyn lamp verdeydingt etc.

Item ysser daen noch me in den stael dat men noch eyn al doe verdeydingen mocht, so sal der stael off meyster der scapen daen wederom eyn kyessen inde uyt setten ten ersten moele V scapen of lammeren inde egheyne weder, inde daen so sal der X^der dat VI^de kyessen off nyemen te synen schonste; inde daen so sal der stael wederoem uyt setten V lammer also is dat IJ^de lamp dan ouch verdeydingt. Inde also sal men daen voortaen doen, also decke als men des noet heet, al weynt sy al verteyndiget syn, die den stal tue behoeren. Inde ist daen dat saecke dat doer eyn lamp overt, off twe, off IIJ, off IIIJ, off V die en sal der X^der nyet scatten, noch doe van en sal hee nyet myt al hoebben; mer overen doe VI lammer, so sal der stael IIJ lammer uyt setten inde dat IIIJ^de sal der X^der op eynen pennynck scatten inde setten, mer der stael sal der koer hebben off hee dat lamp behalden wylt off nyet, inde beheldet der stael, so sal hee den X^der dat halffve gelt geven, inde beheltet der X^der, so sal hee den stal dat halff gelt geven. Alsus heet der X^der van VJ lam-

[p. 54]

meren J lamp off dat gelt doeraff. Item overen doe VIJ lammeren so sal der X^der eyn ganss lamp hoebben; off overen VIIJ off IX off X lammer so sal der X^der eyn gans lamp doe van hobben, mer van VIJ lammer moch hee sonder meysdoen eyn gans lamp nyemen. Inde des gelix van kornne inde gerffven etc. inde ander guet. Item der stael en sal ouch gheyn lamber uyt setten inde ewech geven synen kynderen, syn wyff, synen knecht.

Item voert so lerden sy inde wesen ouch van den X^de der houren alsus, dat men due sal erlick inde redelicke schuldich syn te betalen nyet eyn kuyxken of eyn armot dat ecker uyt eyn vaet gesprengen konde, dat were eyn onrecht seggen, mer men solde geven inde betaelen den X^der eyn redelick hoen, dat men myt eren wael etten mocht off eynen gueden maen vuersetten mocht op syn taffel ter temlicker wys, sonder arglist. Inde oflt dat saecke ware dat die mynsschen alsus egheyn hoen en hedden te betaelen, so mach hee den X^der doe voer geven inde betaelen eynen halffven alden stuver guetz geltz, trichter paye, VIIJ velguten doe voer te geven.

Item ouch lerde sy due, eynigen hastaet⁽¹⁾ die van alden tyt bevryt were myt eyne X^de hoen over L off LX off LXX joer, al were sy groet off cleyn, in redelicke wys, die solde ouch noch also in derre vryheyt blyffven inde verteyndt werden alleyn myt eyn X^de hoen, off VIIJ velguten doe voer.

Item wert dat saecke dat yemant eyn nuwe hastaet maeckte, doer gheyn gestanden hadde, inde ist eyn koetter⁽²⁾, so en sal hee derre hostaet nyet me bevryen myt eyne X^de hoen, dan eynen halffven morgen neyst myt syn huys gelegen. Inde is die hastaet merre, doer van sal hee den X^der eyn X^de

(1) Hoeve, hofstede.

(2) De zin is, een Keuter of boer, die geen paard heeft, betaalt eene tiende hoen van den halven morgen land, die 't naast bij zijn huis ligt, de rest betaalt de gewone tiende. Een ploeger betaalt eene tiende hoen van eenen ganschen morgen, de rest betaalt tiende naar gewoonte.

[p. 55]

schuldich syn te geven so wat doer in wyest. Item eyn ploger dee sal vry hobben myt eyn X^de hoen neyst syn huyss eynen ganssen morghen, inde voert is hy syn X^de schuldig van alle gueden.

Item off emant kemp macktde inden velde inde syn erff oem loecke⁽¹⁾ off oem tyunde, inde wolde doeroem syn X^de vry syn doerin, dat is onrecht. Der X^der sal syn X^de doerin soecken haelen gelick op andere landen in dat velt.

Inden joere van LXXVI due waes eyn legaet, of eyn buscop van Rome te Maestricht, inde gynck op synte Servoes dach selver myt oem inder processien, gecleyt als eyn buscop myt des buscops abyt van Luytge. Inde hee sanck selver die hoegmysse opten hoghen eltter te synte Servoes in die kyrcke, inde nae der myssen gaeff hee allen mynsschen die in stode van gracie woeren inde syn mysse gehoert hadden XL daghen affloetz. Inde hee gaeff in alle straetten, inde op allen hoecken off eynden die benediccie in manyere gelick der Paus plecht te doen, inde syn naem waes Alexander.

Item opten selve synte Servoes dach vurs. so sacht men due dat er so menych mynssche te Trycht woeren als men in VIJ joeren ye doe gesyen hadde.

Inden joer ons Heren geburt due men screyff MCCCC inde LXXVJ duc lach die fel wrede inde onsyende hertoch Karle vurs. inde orlochde op dat guede lant van Swytsschen, inde due toghen tot hoem uytten lande van Gelre VIIJ^e maen te voet inde die toghen duer t lant van Valkenborch te vastelavent, inde woeren gecleydt halff wyt halff blauwe.

Item doer noe ontrent in die weycke voer palme due quamen alte ser quade mynsschen inde quaet volck van natuyre halff lombarden halff walen, inde die toghen op inde nyeder int lant van Valkenborch, omtrent vuer poesschen inde VIIJ daghen noe posschen; inde doer sy quamen deden sy

(1) Met grachten omgaf.

[p. 56]

groette schade inde spyt den armen huysluyden. Inde sy teghen due liggen in dat guede lant van Gelre, oem dat quantsyss te hoeden, mer oem te schanden te macken inde arme luyden te verderffven. Inde men sacht dat sy waren omtrent VIIJ^e te perde. Alsus verderffde die ovelmodich fel inde bosse Karle voel lande inde mackde voel armer mynsschen. Inde also dwanck hee VIIJ^e maen uytten lande van Gelre myt groetten koeste, die te cleyden dat hoen voel kostte, die maen also uyt te lyeveren; inde due sande hee bosse inde quade mynsschen wederoem in hoen lant, inde die mosten sy due halden oem alsus te mer verderfft te werden. Inde in alle platschen doer dit volck quaem due waes groet drucke jamer inde lyden, overmytz den fellen homot den sy in allen eynde dreffven inde deden, daer sy die luyden inde dorppen mechtich woeren. Item te Ormont verdranck eyn inder Mase.

Item inden joer van LXXVJ due waes te Beyck eyn cleyn jonck mechtge koemen te woenen inde heet waes doer vremde inde onbekant, inde heet waes alt te syen, omtrent tusschen XIIJ off XIIIJ Joer, inde syn naem waes Styncken. Inde heet vermyede sych by eyn paer volcks, inde due heet aldoe hadde gewoent omtrent XIIIJ daghen due verbrant eynen gueden maen te Beyck, Hen Schepper, huyss inde schuyr aff, inde Johan Bosten schuyr. Inde heet staeck due mytten selven syns selffs meysters huyss ouch aen, inde allet op eynen dach, op synte Syxtus dach in Augusto. Inde doernoe stackt Johans Notemans schuyr aen, mer die waert geleyst. Inde des derden dachs doernoe stackt des cappellans huys ouch aen. Inde doerin woeren due selver wonaftich syn meyster inde vrouwe inde gevaren mytten woninghe, also dat syns selffs huyss te twe tyden aen staeck. Inde doerno terstont, so verheynkdet Got, dat men des gewaer waert, inde dat melde⁽¹⁾ uyt brack, so wy dat dit jonck vysken

(1) Rumoer.

[p. 57]

inde meytsken dit jamer al due dede. Inde due waert het gevangen inde tot Valkenborch gevoert, mer heet quam uyt, inde en docht sent doernoe nyet voele int wylde.

Inden joer ons Heren gebuert due men screyff MCCCC inde LXXVJ due waert erstwerff aengehoven inde begonnen inden somer, te herst, die cluysse te Goel opter Masse. Inde der broder die die cluysse erstwerff aenhoeff inde lyet maecken, dee waert erstwerf doerin gedoen myt groetten eren, des nesten sondachs noe des lyeffven synte Mertens dach, in October. Inde hee quam van Tricht, van Synte Peter, erstwerff te Goel, opten Goelre kyrmyssedach, inde gesaen inde baet die plaetschen inde die stede opten kyrckhoeff, doer die cluse nu op steyt. Inde die guede nagebuyr van Goele woeren doer ser lyeff inde guetwyllich tue dat meystedeyl, inde consentyrdent guetelick, inde tymmerden hoem terstont van stonden aen dat huysseken off cluysken dat doer opten kyrckhoff stoende is. Item op dit joer waes synte Mertens dach op eynen mondach, inde des sondachs doernoe, so waert der broder vurs. (syn naem waes broder Boldewynus, in Duytschen broder Bauwen) ingedaen in der cluyssen, oem syn proeffjaer te hobben van den capellaen te Goel due tertyt geheytten Her Peter Trecpoel van Beyck. Inde by hoem waeren noch twe prysters, der eyne waes der prior van Synte Odylienberghe, bij Ruremonde, inde der andere waes eyn mynrebroder, geheyten, broder Tylmaen. Int jaer van LXXXIJ liep hee uyt, halff myt orloff des buscoppen, myt cleynre eren. Inde terstont daernae quam broder Mathys daer bynnen liggen, eyn ser guet erbaer maen⁽¹⁾.

(1) Men zie over dezen kluizenaar de Chronijk van Maastricht, door ons uitgegeven in de Publications etc. du Limb, I p. 84.

1477.

- Inden jaer ons lyeffs Heren MCCCC in LXXVIJ

[p. 58]

op eynen heyligen sondach, opten heyligen XIIJ avent⁽¹⁾ so bleyff doet inde waert herslaghen der ser fel inde ovelmodich Hertoch Karle van Borgonye van Brabant vurs. Alssus is hee ten eynde gekoemen inde gedwonghen dee alle andere landen inde mynschen gedwongen hadde; inde hee bleyff doet in Overlant, voer eyn staet, geheytten Nancy onder den hertoch van Loreynen. Inde hee hadde voel wylle inde hovardye inde voel jamers inde schaden inden landen omtrent gedreffven. Mer hee en kreych synen wylle nyrgent, inde myt groetter schanden inde schaden waert hee van den Swytsseren verslaghen inde ouch verdreffven, inde verloer voel volcks inde voel guets. Inde due quam hee wederoem voer disse staet Nancy vurs., inde doer woude hee syn leyt inde syn boesheyt wreken, inde lach voer disse staet inde persequyteerde die arme luden jemerlicke, gelick dat hee voer dat edel stetghen Nuyss gedaen hadde. Mer hee en mocht noch en konde ouch synen wylle van disser staet nyet kryghen noch gewenen.

Item die sake inde die reden, waeroem dat hee geheyn victorie, noch aventure me en hadde, als hee plach in voerleden tyden te hobben, dat waes oem des wylle, dat hee off syn volck die heylige Kyrcken schanden, vyolerden, berouffden, onterden, want hee schatte die heylige kerke inde die gotzhuyssen, closter, heyligen geysten, als vurs. steyt. Syn volck slogen die kercken op inde nomen daerin dat sy wolden; sy branden kercken inden lande van Gulick, die wyle dat hee vur Neuss lach. Inde achter denen moele dat hee die heylige Kercke schande, den pristerlicken staet nyet en erde, due toch Got die hant van hoem, inde hee en hadde egheyn victorie noch aventuyre me. Inde alsus heft hee langhe geleghen in Overlant te voel plaetschen myt cleynre aventuyren, inde due quam hee weder voer die staet Nancy,

(1) Daags voor het feest van Driekoningen.

[p. 59]

inde doer lach hee eyn wyle inde verderffde doer syns selffs volck jamerlick. Die eyn worden hoem affgeslaghen die anderen affgeschoetten, die derden die storffven van honger inde van gebrecken, die vyerde van kalde, want heet waes due eyn ser hart kalt weyntter. Inde dat leyt Got tot op XIIJ avent, due ontfermpde hoem Got over die arme luyden van den landen doeromtrent, inde konde noch en mocht honnen jemerlicke rueppen nyet langer leyden. Inde oemdat hee, noch syn volck, den heyligen sondach nyet en wolden vyeren noch en rastten, so gestade Got der Here dat hee doe opten sondach inde XIII avent, nyeder getoghen waert inde doet geslaghen, inde dat meysten deyl van allen syn volck. Inde men sacht dat hee jemerlick doet bleyff dee groetten, mechtighen inde mogentyghe prynsse inde Here, dat hoem die honden syn kynnebacken aff eynsdeylls getten hadden, er men syn licham vant onder die doden. Inde dat geschyedde inden joer inde tyt vurs., inde in dissen navolgenden worden is der datum te veynden, dat der hertoch vors. doet bleyff.

noCte apparICIonis fVIt InterfeCtVs CaroLVs borgonDIe D^InVs.

Inden selven joer vurs. in die guede weicke soe waert der lystige inde hoverdighe bedriegher Emercourt⁽¹⁾ gedoet inde onthout oem synre dyefferyen inde ghyrheyt wylle, want allet dat quad van ongeval, van schattynghen der aermen luyden inde landen dat regde hee altemoel, inde dat gynck al deur syn hand, inde men sacht dat hee doeruyt stael gelyck Judas der verreder dede. Syn naem was Gewydo de Brymé heer tot Emmerkort.

Inden joer MCCCCLXXVIJ in den somer soe waert te Tricht, dat steynen nuwe bolwerk erstwerff gelacht off gemaeckt boven die brugge opter Vysschermaessen.

(1) Deze zes woorden zijn in het handschrift uitgestreken.

[p. 60]

Item int selve joer vurs. ouch inden somer so waert ouch te Wyck inden buytenwycke der ertgrave gemackt inde gegraven mytten boelwercken te Hoebrugge.

Item inden selven joer vurs. so waer des roemsschen keyssers soen te Koellen, inde syn naem waes geheyten Maximilian. Item inden selven joer wardt erstwerff wederoem getymmert inde gemackt te Luytgen die Maessebrugge, mytten twe holten arcken, dat doergebroken waes in der destruxie als vurs. steyt, inde die pyronen weder oem opgericht te Luytgen inde voert int lant aloem.

Inden joer vurs. LXXVIJ so quam erstwerff te Tricht in, der jonghe Keysser, des Keyssers soen, der hertoch van Osteryck geheyten Maximilianus, inde quam van Aken te Hoebruggen in, op eynen dysdach, te wetten op synte Dominicus dach off op Synte Syxtus avent, des paus. Inde myt hoem quam menich abel groet heer inde edelynck inde der hertoch van Gulick; die vorden hy duer dissen landen te Brabant waert, oem doer by te slapen inde tot eynen wyff te hebben die jonge hertoghynne jouffrouwe Maria, hertoch Karels dochter vurs., die wyllige alleyn eyn recht erffgenaem waes inde eynighe gebuert aen hoers vaders landen, die doet waes bleyffven voer eyne staet geheytten Nancy. Inde van disser tuekompst, inde brulacht inde hylick vervrouwden sych jonck inde alt, geystelicke inde wereltlick, want alle mynsschen hoepten dat dyt eyn beter inde eyn vredelick inde rastelick heer syn solde synen landen daen Karle vurs. geweyst waes, den Got benode, want dee nye en rastde noch stil en waes van orloghen, van schetten synen armen wychtten, van trecken, van vervoderen, van verderffven, van aenbeghyn, dat hee eyn heer waes al tot dat hee hersteycken en vermort waert, inde jemerlick starff in syn bloet inde sonden als eyn beyst, inde loen kreygh noe synen wercken; also dat Evangelie in helt: mytter moetten dattu mytz sal dich wederoem ghemetten werden. Also is hoem gescheyt. Hee verderffde

[p. 61]

alle die werlt inde landen, inde bracht menyghen dusendighe maen oem syn lyff myt synre felheyt inde onrasten van orloghen. Inde ten leste verdroetet der werlt also langhe dattet Got ouch verdroet; inde hee vuer qualick inde waert ouch hersteyken als vurs. is. Inde van synen doet waes weynich rouwen off drueffheyt me, dan van den geltetteren inde den schattyngemeysteren die die schettinghe ploghen te stelen, meyn ich op te boeren. Inde die voeren due ouch al alleynsselynge qualick inde aen die gallige.

Inde disser hertoch Karle vurs. en waert nye verluyt noch verloefft in egheyn kercke van synen landen over Maessen, te wetten Valkenborch inde Lymborch inde Dalhem, also waes hy ghemynt van allen syne ondersetten geystelick inde werltlick. Inde hyop sal eyn egelyck mynssche deyncken, hee sy edel off onedel, inde sal redelick leven in synen landen inde myt synen ondersessen, opdat sy syn doet beclaghen, als hee doet is. Mer leyder dis hertoghen doet waert weynich geclacht. Got herbarme sych nochtaen synre armer seylen. Amen.

Inden joere LXXVIJ so begoen erstwerff inde waert aengevangen dat cloester off convent der cruysbroederen orde bennen de staet van Maeseyck.

Inden selven joer van LXXVIJ, op synte Laurentius dach snachts, dee due op eynen heyligen sondach quam, des sondachs te avent, inder nacht, so hoeff sych inde quam aen dat eysselyckste, gruwelickste onweder van donre, van blyxhye, inde van groeffven ongestuymen weyntslach, als men in LX joeren ye beleyfft of gesyen hadde, inde sunderlynghe van eyslicke blyxye inde vuyrre, also dat in voel eynden der blyxie inde dat heylsche vuyr groetten schade dede, van brande. Inde sunderlynghe so dede der heylssche brant inde dat vuyr groetten schade inde jamer te Syttart in die staet aen der canonycken X^de schuyre inde mer huyssen opt closter. Inde heet dede ouch groetten schade van weyntslach aen daecken, aen huyssen, aen boumen diet entwey

[p. 62]

sloech, uytten erden joech, inde sunderlinghe aen alle boumvruchtten, als appel, peren, noetten inde derre gelicken. Inde men en hadde in LX joeren nye langer weyntslach syn duyren. Inde die gelerden luyden wolden seggen, dat die ploeghen inde dat jamer nyergent oem, also ser van Gode en gescheydde, daen alleyn oemden sonden wyllen der vyerbreckyngen, dat die ghyrighe hertten Synte Laurens inde den sondach qualick gevyrt hadden, inde hoen korn opten sondach ingevoert hadden, gelick offt werckdach geweyst hedde.

1478.

- Item inden joere LXXVIIJ due begaennen off quamen aller erstwerff die Jouffvrouwen off susteren tot Kynroede inden lande van Kessenych by Thore, van den heylighen orde des heyligen graffs ons Heren van Jerusalem. Inde het woeren terst mannen geweyst die dat erstwerff begonnen hadden, licht V of VJ joer due bevoren. Inde die en wolden doer nyet mer bedienen inde lieppen ewech, inde lyettent ydel staen. Inde due die jouffvrouwen daerop quamen van derzelver orde mytten dobbele cruytz.

Int joer van LXXVIIJ in junio waert hertoch Philippus van Borgonie en Brabant geboren.

Inden joer ons Heren MCCCCLXXVIIJ due quam der tyt also. Inde der achterweyntter en waes mer vyff weycken lanck. Inde onsser vrouwen lychtdach dee quam due des mondachs noe papen vastavent. Inde des dysdachs, der raessende leyste dach opten cleynen vastavent, dat waes synte Blasius dach. Inde synte Achtten avent dat waes esselegonssdach. Inde des gonsdachs in die poeschheylige daghen waest onsser liever Vrouwedach Annunciacio. Inde des goensdachs in die peynxstheylige daghen waest synte Servaes dach des heyligen buscops. Inden selven joer van LXXVIIJ due waest also weyck weyntter, inde sonder snee inde vorst, dat men schoen blodende fiolen sach inde vant te onsser Vrouwe Lychtmysse. Mer opp synte Appolonyenavent op groet Vast-

[p. 63]

avent inde Invocavit due sach men sy ghemeynlick overal int ghemeyn bloden.

1480.

- Inden joer van LXXX due waert die groete cloeck te Elsloe opter Maesse by Steyn gegoeten, des mondachs noe sacramentsdach⁽¹⁾. Inde int selve joer van LXXX due waert te Hyllensberch ouch eyn cloeck gegotten op onsser Vrouwen avent visitacio, by Sittart.

(1) Zie over deze klok ons opstel: Klokken en Klokinschriften in Limburg, Publ. etc. du Limb. V p. 326.

1481.

- Inden joer van LXXXJ due starff Her Dederich van Palant, rytter, here te Wyldenborch inde te Wethem, drosset te Valkenborch⁽²⁾.

Inden joere van LXXXJ due waert die holte cappe gemackt off getymmert te Beick opten thoeren, in den lande van Valkenborch, by Merssen.

Inden joere van LXXXJ due waert eyne so ser haert weyntter, dat die noetboum inde wyngarden verdorffven.

(2) Zijn grafsteen, die vroeger te Valkenburg in de kerk te zien was, ligt nu te Vilt (Bergh-Terblijt), als drempel voor het huis van den Heer Roebroeck.

1482.

- Inden joer MCCCCLXXXIJ, opten XXX^ten dach van Oustmont, te wetten op Synte Felix inde Audactus dach merteleren, op eynen vrydach, soe waert jemerlick vermoert inde doet geslaeghen, buytten der staet Luydick, haert by der muyrren, der edele inde ser hooghe geboren Lodewich van Borbon, buscop tot Ludyck. Inde dat dede eyn ser fel inde stout rydder, uytten lande van Ludycke, dee oem synre mysse daet wylle inde boesser wercken, uytten lande van Ludicke gebannen waes, geheytten Her Wyllem van der Mercke, off van Arenberch, mytten barde. Inde due toeghe hee mytten selven⁽³⁾ dat dysse mort off doetslach gescheyt waer, bennen die staet Luydick, inde naem die staet inde voert alle dat lant, inde also begaen der orloeghe, inde quam groet drucke inde jamer in allen landen, die alomme inde omme laghen

(3) Dat is zijne medepligtigen.

[p. 64]

van diessen volcke vurs. die alle landen berouffden inde verderffden, inde noe egheynen Here noch vurste en vrachden; so wy groet dat hee waer sy en achtdens nyet myt alle, inde dreyffven groetten schade inde jamer over alle dyessen lande hyromtrent. Also datter arme lantman inde huysmaen overal so ser verdoerffven woerde myt rouffven, myt vanghen, doet sloen, bernnen inde des gelicke. Inde doer waes nyemant teghen oem dat te keren off te wederstoen.

Inden jaer MCCCCLXXXIJ als die edele buscop Lodewich van Borboen doet waes blyeffven buyten synre staet Ludick inde verslaghen waes, van Her Wyllhem van Arenberch myt synen aderrenten inde hulpers, inde hee Ludick in hadde, so begondet ser mysselicke te werck te goen bennen die staet Ludick inde ouch myt inden lande, hyromtrent, in hy woelde synen soen jonker Johan van Arenberch buscop hobben tot Luydick, inde syn partie myt. Mer der meysten houppe vanden Heren vanden Capittel van synte Lambrecht, die van gueden bloede woeren, inde dye wyss woeren off verstant hadden, den en docht dat nyet guet, noch erlicke syn, dat alsus mans soen buscop syn solde, inde den stoele besetten, des vader, honnen Heer inde buscop so edele maen doet geslaghen hadde, inde koeren den edelen Heere Her Johan van Horne, des alden greyffve Jacops soen van Horne, dee in syne alde daghen eyn observant inde prister waes geworden, tot honnen Here inde buscop van Luydick. Doeroem Her Wyllem vurs. inde syne partie ser thornych inde boesse woeren inde verdreyffven inde verjoeghen den gueden Heren, Here Johan vurs. inde alle syn vrunden inde partie uytter staet Ludick, inde deden hoen grotten spyt, schade inde hoemoet, doer sy koensten inde mochten, also dat sy uyt Luydick inde uytten steden off landen dy sy in hadden vluwen moesten, die eyn hyr die ander doer in andere landen off steden, doer sy konden off mochten onthalden werden.

[p. 65]

Also besorchtde⁽¹⁾ die duerluchtighe inde ser hoegheboeren ertzhertoge Maxmilian, ertshertoge van Ostenrycke inde hertoch van Brabant dat erchste hyrin, dat die Luydiker inde dat quade volck dat bennen Ludick waes ser voel quaetz solde doen inden lande van Brabant.

Inde (die Brabanders) quamen heymlicke sonder ontseggen off vyant te werden, inde kreghen die guede staet Hasselt in, inde wonnen sy myt grotten macht van volcke, in September op des heyligen cruytz dach Exaltacio. Inde doer geschaech groetten yamer inde lyden. Die eyne sloeghen sy opten straetten doet, die anderen inder kercken doet, vuer den elter, die derde meynden uyt te koemen off te ontvluwen over die veystte inde doer die graeffven inde verdroncken doerin, also dat doer voele gnede burger doet bleyffven inde al te ser voelen gevanghen, want sy en wystten van egheynen orloghe noch onpayse vanden Brabanderen, die hoen due ter tytser hart vyelen, inde dat selve noemen inde uytten staet ewech voerden dat sy begerden. Also dat Hasselt ser geschant inde verdoerffven waes, inde die guede inde erbarighe luyden van Hasselt yemerlick veryacht inde verdryeffven worden.

Doernoe in kortten tyden als die Brabandere hoennen wylle van Hasselt hadden inde allet uyt gevoert off ghenoemen dat hoen belyeffde, so kregent die Luydekers off Arenbergsche wederoem in. Inde due hadden die arme bedrukdte burger van Hasselt eyn nuw lyden inde groetten drucke. Want sy en hadden ser gherne by honnen gherechtighen Here, Her Johan van Horne gebleyven, hedden sy gekont off gemocht, inde en woeren nyet wael te vreden myt dissen boessen volcke die sy due by hoen hadden inde lyden mosten.

In diessen tyde, dat dat ongeluckyck volk alsus bennen Hasselt lach, inde voel quats aloem inde omme dede den

(1) Bekommerde.

[p. 66]

armen luyden doer sy konden inde mochtten, die guet Hers woeren off gerne vrede gehaet inde gesyen hedden myt honnen Here inde Buscop vurs., so vergaderden sy hoen by den anderen, die te Hasselt loeghen inde te Stockheym opter Maessen inde toeghen al heymelick in eynre nacht, inden joere van 81 Synte Truyden, inde die wecker saeghen qualick tue, inde sy quamen al heymelick inder staet, inde spolierden sy ser yemerlick, inde kreghen doer eyn groet guet, dat sy doeruyt ewech voerden.

Balde doer noe halppe hoen⁽¹⁾ Got, inde die edele Here inde buscop kreygh sy weder oem in, doer die burger van Synte Truyden ser wael in te vrede woeren inde blyde, dat sy by honnen Here inde buscop wederoem quamen, inde saeghen due baet⁽²⁾ tue hoen staet te hoeden off te wachtten daen sy erstwerff gedoen hadden.

Korts doernoe so kreich der edele Her inde buscop syn guede staet van Hasselt ouch wederoem in, doer die burger ouch ser wael aff te vreden woeren, inde hylden sych erlicke by honnen Her, als guede erbare burger schuldich syn te doen.

Terstont doernoe, in kortten tyden, so waes Her Wyllem van Arenberch ser thornych, dat myn Her van Ludick Synte Truyden in hadde, inde toch doer vuer, en woude sy krachtlicke wennen. Mer der edele Her Johan van Horne myt synen vrunden waes selve doer bennen inde beweyss sych als eyn stoutte leuwe, inde hylt sych herlicke als eyn vroem prynsse in allen den storme, dat sy soe crachttelicke schoetten; inde stormpde selver mytten lyffve by synen vrunden inde guede burger van Synte Truyden. Also dat sy allen hert inde stoutten moet kreghen, inde behyelden die staet; inde die Luydickers off Arenberchsche toeghen ewech myt schaden inde schande inden joer vurs.

(1) Hun dat is de Sint Truydenaars.

(2) Baet, goed; van daar beter en best.

[p. 67]

Allet in diessen onsalighen tyde, als dit volck vurs. dat huyss te Stockheym in hadde, inde doeruyt ser groetten schade inde verdriet dede inden lande van Valkenborch, Beyck, Merssen, Geleen, inde dat dorp van Lout by Stockheym branden, so syn sy subtyl geweyst inde synt ser styllinge in der nacht al heymelick komen myt sommyghen verrederen van Eyck, inde stoelen inde wonnen Eyck inde kreghent in, inde deden due doeruyt groeten schaede inde verdriet in allen plaetschen, in den joere ons Heren vurs.

Inden joer ons Heren MCCCC inde LXXXIJ in die quater tempel weyck vuer Korsmyssen so hadden die burger van Trycht, die groette nyeder laege inde grotten schade vuer Sychem. Allet in diessen onsaligen tyden der orloeghen so hadden die Luydicker off Arenberchsche eyn cleyn sloetghen by Tricht in kreghen, inde loeghen doerop, inde deden denen van Trycht, ser groetten laest inde schaede tot Tricht vuer der portte, also dat sy nauwelicke buytten der staet duerfften goen vuer diesse boeffven inde quat volck te Zychen. Ten leystte so toeghen die van Tricht mytter macht inde burgeren van honre staet inde myt busschen inde geschuytte vuer Sychen, oem dat te wennen inde aff te werppen. Inde als sy doer vuer loeghen, so vernaem her Everart van Arenberch dat, inde vergaderde syn quaet volck bennen Ludicke, eyn groette houppe, inde toeghe uyt Ludick, oem syn vrunden op Sychen te ontzetten inde bestant te doen. Inde als die van Trycht dat vernoemen, soe woerden sy doeraff ser ververt, inde braken op inde vluwen ewech noe Tricht. Inde hoen vyanden kreghen moet, inde vervolgden sy herttelycke ser, al vluwende inde al louppende tot by Tricht aen der portte, inde vyngenter voele inde deden groeten schade onder die guede burger van Tricht. Men sacht dat doer voele doet bleyffven inde verslaeghen woerden, mer dan VJ off VIJ^e maen, die sy des anderen dachs doet mytten waghenen in haelden myt groetten drucke inde lyden. Inde

[p. 68]

mallicke socht synen vrunden onder die doeden inde begroeffven sy myt groetten rouwe, drucke inde byttere lyden.

In den joere van LXXXIJ⁽¹⁾ so waes der grote slach inde bloetstortynghe vuer Hoelen, inden lande van Luydicke tusschen die Brabanders inde die Luydickers; inde die Brabanders logen boven inde versloeghen menighen Luydicker, in den stryt inde inder vlucht al vliënde tot vuer Luydicke by der portte. Inde doer bleyff ouch doet inde verslaghen Her Gerrit van Somberff, due tertyt eyn lantcommendeur van den Byssen. Heet hee in syn cloester bleyffven, hee mocht noch leven.

(1) Volgens eene Chronijk van Maastricht, door ons in de Publ. etc. du Limbourg tome I p. 78 gepubliceerd, had deze slag plaats des Donderdags na Driekoningen van het jaar 1483.

1483.

- Inden joer van LXXXIIJ, LXXXIIIJ inde LXXXV so stonden op te Hasselt in dat susteren cloester van den derden Regulen eyn ellendich jamer inde ser swaer drucke inde groet lyden van twist off twedrachtigheyt, also dat sy verscheyden inde gedeylt woerden in twe partyen. Inde dat quam hoen tue duer die observanten die noch tertyt hoen visiterders woren. Inde der gardiaen, due tertyt aenden Lichtenberch, myt noeme geheytten broder Henrick van Elteren, dee waes sweynde inde ser hoverdich, inde begonde den pater der susteren te verdrucken inde te verachtten, inde ouch mer andere dynghen; inde des en wolde der pater also nyet lyden van hoem, noch ouch die moder mytten anderen alsten susteren. Inde also worden sy in twe partyen, die eyne mytten pater inde die anderen mytten bruederen. Also dat eyn serquat werck doerin op stonde onder hoen, dat sy ten lesten sych scheydden inde van eyn toegen tot Luydick⁽²⁾.

Inden joere van LXXXIIJ due begon erstwerff dat cloester bennen Eyck der regularissen achter die groette kerke, die

(2) Zie hierna ad Annum 1507.

[p. 69]

erstwerff doer buytten hart aen den muyrren ploege te liggen er sy aff verbrant woerden⁽¹⁾.

In den joer van LXXXIIJ opten XVI dach van Sporkylle, te weten op Synte Julyanendach, der heyliger jonckfrouwe, die due tertyt quam opten groetten vastavent, off den ersten sondach van de vasten, so waes allet in dyesse tyde so groette orloghe inde yamer in diessen landen van Luydech inde van Loen, als voele vors. steyt, inde die Arenberchsche off die Luydicker hadden dat stetdge Bylssen in, inde deden doeruyt groette schade den Hornschen volcke inde der staet van Trycht. Doeroem die edele buscop Johan van Horne, hulpe kreygh in Brabant inde aen die staet van Tricht, inde toeghe vuer dat stedgen Bylssen myt menighen stoutten maen inde myt syn broder, greyffve Jacob van Horne⁽²⁾, inde bestormpden dat stetgen herlich inde crachtelicke, inde doer werd der greffve Jacob vurs. rydder geslaeghen. Inde die van bynnen werden hoen herlicken inde wederstonden symelicke, mer ten leysten so woeren hoen die maen van buytten te stercke inde te mechtich myt luyden; inde woennen dyt arme stegge myt grotten macht aeff. Doer bleyff menich mynsche so jemerlick doet inde verslaeghen, inde die arme burger inde schaemele huyssluyden die doer in bleyffven woeren off in gevluwen woeren alle te saemen doet off gevanghen, inde allet geplondert inde genomen dat sy myt hoen koenden gesleyppen off gedraeghen, inde te Trycht in myt allen den rouffve inde gevanghenen. Inde myt den selven due dat vuer doerin gesteken inde te gronde kael affgebrant, also dat doer nyet in en bleyff staen dan alleyn die kercke. Doer waes jamer boeven moete groet. Ich hoerde diegheyne

(1) Het klooster van S^te Agnes der orde van S^t Augustinus. Eene chronijk van dit klooster zal weldra het licht zien; zij ligt ter drukpers gereed.

(2) Jacob, graaf van Horne, een zeer vredelievende vorst, bragt veel bij om de partijen in het prinsdom Luik tot bedaren te brengen. Hij overleed den 8 October 1530, en werd te Weert in de kloosterkerk der PP. Franciscanen voor het hoogaltaar begraven.

[p. 70]

seggen die doerin woeren inde die dat saeghen, dat doer doet laeghen opter straette inde in allen hoecken mer dan XIIJ hondert mynsschen te begraeven. Och Got herbarme der zeelen!

Alsus waest noch allet eyn ser swoer orloghe tusschen Her Johan van Horne, buscop tot Luydicke, inde Her Wyllem van Arenberch⁽¹⁾ vurs. Ten leste doernoe nyet lange so wart gesont⁽²⁾ tusschen hoen beyden. Mer leyder die soene wart qualicke gehalden; doer voel jamers, schade inde ongelucks aff quam den armen lande van Luydick inde van Loen inde ouch anderen landen doeromtrent by geleghen van synen vrunden inde moeghen die dat swerlick wroecken.

In dat selve joer van LXXXIIJ so waes der groette moert inde ellendich jamer tot Peer in de Kemppen, van den armen huysluyden, die doer so jamerlicke doet geslaghen inde vermort werden van den brabanderen.

(1) Willem van der Marck en Arenberch was heer van Agimont en Seraing, voogd van Haspenouw en oppermeijer der stad Luik, na den dood van den bisschop Jan van Bourbon. Onze schrijver noemt hem Her Wyllem metten barde, gewonelijk draagt hij den naam van het zwijn van Ardennen.

(2) De vrede van Tongeren, waarover hierna meer, had plaats den 22 Mei 1484; Willem van Arenberch kreeg te pand het hertogdom Bouillon en het graafschap Franchimont.

1485.

- In den joere van LXXXV due starff die princesse, vrouw Maria, Hertoch Karles dochter, des roemschen conincks Maxmilianus erste huyssfrouw, Hertoch Philippus moder, dat groet jamer waes.

Doernoe als diesse ve inde orloch alsus scarpe inde swoer waes tusschen diesse partyen vurs. te weten den buscop van Luydick, inde Her Wyllem van Arenberch inde die Luydicker die honnen gerechtichen Here buscop van Luydicke Here Johan van Horne nyet lyeff en hadden, so waert byder gracie Gotz inde der gueder Heren eyne soene inde eyn vrede gevonden inde gemackt by grotten luyden raet inde hulppe, als hertoch Wyllem van Guylich, Greyffve Vincentius van

[p. 71]

Morsse, dee eyn rechtte oem waes des edelen Heren, Here Johans van Horne, inde noch voele andere groetten inde edelen Heren inde steden tusschen diessen partyen. Also dat die lantschappen ser blyde woeren inde woenden inde meynden ommer guede vrede te hoebben inde hoen broet myt Got inde myt vrede te wennen, inde in rusten te leven. Och lassy! nyet langhen tyt hyrnoe so begoen eyn quaet werck inde eyn ongeluckich spel wederoem op eyn nuwe, doer alle diesse landen vurs. te gronde oem verdorffven woerden.

In den joer ons lieffs Heren gebuert due men schreyff MCCCC LXXXV des XVIIJ^den dachs in Julio⁽¹⁾ te wetten op synte Gervasius inde Protasius avent, so hadde die edele buscop Johan van Horne eyne broder, den men hiet Fredericus von Montegys⁽²⁾, inde dee quam noe in diessen tyden der soene vurs. te Synte Truyden bennen gereden, inde waes Her Wyllem van Arenberch vurs. vruntlich van buyten sonder meynen, inde van bynnen vals, inde spelde myt hoem in genuchtde, also dat scheyne. Inde Her Wyllem en hoede hoem nyrgens vuer, inde sy reden te samen al spelende uytter staet van Synte Truyden, int velt vlieghend inde vrolyck synde. Inde due hoem Montegys verre ghenoch uytter staet hadde inde hoem te starck waes van knechtten, so styt hy ten van synen perde, doer hy op saet, al bars⁽³⁾, sonder sadel off sonder lerssen, in syn bloet wambaess, in synen mantel sonder wappen; inde nam hoem also gevanghen sonder eynich opwerppen van kyffve, inde voerden also mytter haest te Tricht bennen, inde des nachts die heren of scheppen van Tricht vergadert, inde des smorgens aen den Vrythoeff by den Pyroen synen hals affgeslagen, inde syn lychaan

(1) Lees Junij.

(2) Frederik, graaf van Horne, heer van Montigny en Viny, des bisschops jongste broeder, huwde Philippa van Melun. Hij overleed den 30 December 1486, anderhalf jaar na het overlijden van Willem van Arenberch.

(3) Limburgsch woord wat beteekent bloot; harsch in de schoenen, heet zoo veel als zonder koussen.

[p. 72]

te Pretgeren begraven. Inde dit geschach due op eynen vridach anno LXXXV; dat den Hornschen eyne ewyghe schande waes.

Van wyllighen doede inde ontruw due der alder quaetste orloch wederoem opstonde, dee noch jee geweyst hadde. Want Her Everart van Arenberch Her Wyllems broder, Her Robrecht inde alle die geslechtten van Arenborch woeren ser verstort inde verboest oem diesser groetter ontruwe inde ongelouffven wylle, den due geschiet waes aen Her Wyllem vurs., inde kreghen Luydick wederoem in, en orlochtden due op allen landen inde en ontsaghen Hertoch van Brabant noch buscop van Luydick. Inde by hoen sloeghen inde quamen uyt allen landen, die allerquaetste inde snoetste boeven die men veynden mochtte. Dyeffven inde morder inde verbannen boeven die nyrgent en dochtten, die woeren by hoen ser wyllekoemen, inde onthalden inde verderffden due te gronde alle dys landen hyr omtrent, dat lant van Luytgen, van Loen, van Lutscheborch, van Dalheym, van Valkenborch, van Borne etc. Also dat eyn ser bedruckte tyt waes overal mytten armen huysluyden en den lantman. Inde nyemant en waes, noch groet noch cleyne, dee dyt kerde of wederstonde. Inde sy dreffven alle honnen wylle over al, myt vanghen, myt bornnen, kyrcken, cluyssen, gotshuyssen sonder barmechticheyt. Inde alsus stonde dyt regiment eyn langen tyt, dat die landen al verdorffven woerden.

1486.

- Inden joer van LXXXVJ due quam te Syttart in onsser Vrouwe kyrcke die toffel mytten Mariabielde. Int joer van LXXXVIJ due sande Gort Beren te Syttart, dat Mariabylde die kroen int myddel der kyrcke, mytten Ingelen inde synte Katheryne toffel. Int joer van XCIIIJ due quam synte Peters bylde te Syttart int myddel van der kyrcke.

Item in den joere van LXXXVJ due begann erstwerff dat Jouffrouwe closter bennen der Nuwerstadt van den orden des heyligen graeffs, uytten closter van Kynrode.

[p. 73]

Inden joere van LXXXVI due laeghen die Arenbergsche op Stockheym inde deden ser voel quaets alomme inde omme inde sunderlynghe inden lande van Valkenborch, van ruyteren, van rouffven, vanghen inde doet sloen. Inde due bleyff Gielix Kops doet in de Graetheyde, dee noe gelouppen waes. Got trost syn zeele.

1487.

- Inden joere van LXXXVIJ due waert te Syttart erstwerff gebuwet der thorne, off wackhuyss, opten Aldenmerkt inde dat holten boelwerck by Steyne-muyrcken. In den joer van LXXXVIIJ waert dat bolwerck te Syttart gemackt buytten den muyrren by die Schottecleyver. Inden joer van XC brandden die van Arckenteyl den Steynwech aff vuer Lyemborger port, vuer Syttart. Inden joer van XCII worden die andere bolwercken gemackt by die Lembergerport, inde die vorste port vuer de Lembergerport. Item in den joer van XCII woerden die andere bolwercken buytten Syttart aen die muyrren ghemackt.

1488.

- Inden joere ons Here gebuert, due men schreyff MCCCC inde LXXXVIIJ allet in diessen onsaligen tyde, due kreghen die boeffven inde quade volck vurs. dat huyss te Ytter, Mertzschenoe in⁽¹⁾ by Merssen, inde deden doeruyt groetten schade vuer Trycht, inden lande van Borne vuer Syttart inde doeroemtreynt. Ten leystten so toeghen die van Trycht myt macht doer vuyr, inde myt groetten gescheut van buessen, inde schoettent al in stucken aff. Inde ten leystten so gaeffven die boeffven 'top; inde die van Tricht noemen sy gevanghen inde satten sy te Tricht in eynen kelre, onder die Lanskroen. Inde ten leystten, by quaden hueden braken sy allen uyt, en quamen ewech, sonder hoen lyff te verliessen, dat schade waes.

(1) Over deze inneming leze men een weldoordacht opstel van den heer H. Eversen. Publ. etc. du Limb. IV p. 393.

[p. 74]

1490.

- Doernoe int leystte so woeren die Luydicker gierich inde hoemoedich, inde toeghen in den lande van Loen op die dorppen, inde sloeghen sy allen oem; inde noement allet dat hoen gelyeffde, ouch eynen groetten rouff, in den vasten, inde wolden doermyt te Luydick in trecken. Inde dee edele Her inde buscop Johan vurs. dede syn hert we, inde aenryeppe Got, inde toegh myt synen guede maennen inde edele burger van Hasselt op eynen saterdach, palmavent, due men screyff XC, inde aventuerdet herlick selve mytten lyffve, inde toeghe onder hoen doer sy loeghen, by Hasselt op Synte Quintynsheyde, inde versloegh sy herlicke. Inde doer bleyff der boeffven al te ser voelen doet, inde voelen gevanghen. Inde also due ten lesten (kregen sy) den peys myt grotten schaden inde voele gels dat men sy uytten lande gelden moest⁽¹⁾.

Inden joer van XC, due dat hiet dat gesont syn solde, inde in allen landen pays woende syn geweyst, due quam noch eyn nuwe ongeluck noe. Inde dat waes dit; alsdat doer eyn canonick waes van Synte Lambrecht, den men noempde myn Here van Kroe⁽²⁾ inde dee hedde ouch gherne buscop van Luydicke geweyst, inde myn heer buscop Johan van Horne voel hynders inde wederstoetz aengedoen. Inde als hee sach dat hoem dat nyet en halppe, inde hy nyet buscop werden en mocht, so vergaderde hy eyn ser groet volck van den quaden Luydikers inde ghyryghe Arenberchsche inde andere Franssossen, Waelen inde ser quade boeffven inde quam van boven nyeder duer dat lant van Luydicke inde van Loen, inde verderffde die arme huyssluytgen overal. Inde Johan Bastert waes syn cappiteyn. Inde toeghen doernoe te Udekoeffven off te Goele duer die Maesse, die due tertyt ser

(1) In eene noot staat: slag op synte Quintys heyde, bij Hasselt off Soenouwen anno MCCCCXC mensis aprilis die tercia. Zie over dezen slag de Chronijk van Maastricht, Publications etc. du Limb. I p. 83.

(2) Jacob graaf van Croy, aartsdiaken van Luik.

[p. 75]

cleyn waes, inde dyt geschach vuer korstmyssen inden advent, inden quatertempel op Synte Thomas avent, inde also duer Beyk, Geelen, Schommert, Merssen, inde rouffden inde vynghen also menighen maen inde noemen so grotten guet, dat ontellick waes, inde sloeghen ouch voele huysluyden doet, die hoen nyet gevanghen en wolden geven, inde branden ouch voele huysser inden lande van Valkenborch. Inde dyt waes eyn alte ser quade ongelucke vuer die arme huysluyden overal; want sy en wyssten van gheynen ve, noch ruytteren, en meynden of woenden dat payss syn solde. Inde alsus in dyessen gelicke, so synt diesse landen verdorffven inde te schande gemackt van den quatsten dieffven inde boeffven van allen landen. Got herbarmps⁽¹⁾.

Inden joer van XC als die Aremberchsche ser voele woestten inde quats uyt Eyck deden inde bedreffven, so toech myn Here van Luydick mytter staet van Tricht doer vuer, inden advent, inde hee bestormpde sy allererstwerff opten heyligen Joannesdach, dat alle syne vrunden verwonderde, dat hee den dach nyet vyerde. Inde hee hadde doer groetten schade van luyden, die doer in den storme doet bleyffven. Inde also halde hy doer schande inde schade. Inde ten leste galt men sy myt groetten gelde uyt. Inde also woerdenter die van Eyck quyt.

(1) Zie over dezen tocht, Chronijk van Maastricht in de Publ. etc. du Limbourg tome I p. 84.

1491.

- Inden joer van XC, XCJ, XCIJ inde XCIIJ, so waest eyn uytter maette ser duyre tyt hyr in dyessen landen, also dat der ghemeyne huysmaen inde ambachtsmaen, opten lande inde ouch in den steden, ser groetten noet, honger inde kommer leden. Al hadden die arme dorppeluyden gelt, sy en vonden egheyn korn veyle, inde ouch so en mochtten sy mer eyn koupp broet, te moele uytten steden draghen, also nauwe hoede men die portten gelickerwyss offt orloch hedde gewest inde men die vyanden hedde gewacht.

[p. 76]

Also dat groette jamer inde honger waes overal onder den gemeynen lantmaen, opten dorppen. Ende eyn vaet roggen galt langhen tyt eynen slepper, XVJ stuyver, eynen gulden, XX stuyver, eynen Hornsgulden, quat so waest doeroem te krighen. Ich sach myt mynen oughen dat sommyghe stercke mannen, die mytten kruydewaghen konden vaeren, voeren uytten lande van Valkenborch inde ouch uyt ander plaetschen al tot Collen, inde halden doer coupbroden inde verkochtden derre eyns deyls te Syttart vuer die portte, op den Steynwech, inde voeren voert doermyt op andere dorppen, inde vercochtden sy al so duere als sy se leven dorstten. Inde die arme luyden waren vro inde blyde, inde loeffden Got, dat sy noch broet veyle saghen, inde oem gelt kryghen konden.

1492.

- Inden joer ons lieffs Heren gebuert, als men screyff MCCCC inde XCIJ, inder vasten, so quam erstwerff wederoem in syn lant der jonghe Hertoch Karle van Gelre, Here Adolfs soen, dee van synen keynt daghen hadde gevanghen geseten in Vranckryck, doer die Gelresse ser dreuff oem woeren, inde hoennen geboeren Here ser gherne gehaet hedden, inde den gueden alden Greyffven Vyncentius van Morsse doertoe brachtten inde versmeycktden myt schoenen worden, die sy hoem naemals qualick hylden, dat hee in Vranckryck toeghe, inde schatty den Hertoch van Gelre uyt, voer voele dusent kroenen; inde oemdat die penninghen nyet aldoer gereyt en loeghen, so waes hy noch also getrouwe inde lyet sych bedryeghen myt schoen worden van den jonghen Hertoch vurs., die hoem jemerlick baet inde syeckerlicke inde ten heylighen swoer, dat hee hoem uyt hulppe inde verloessde. Inde synen eynighen jonghen soen, syn entelynck, syns alsten soens soen, geheytten greyffve Bernart van Morsse (inde egheyn mans gebuertte me van den Morssen heren waes dan dyesse jonghe Bernart vurs.), inde die quam aldoer der Hertoch van Gelre saet gevanghen, inde gynck doer en paus voer hoem sytten. Inde der Hertoch vurs. swoer hoem dat

[p. 77]

hy by synre eren, alsobalde als hy in syn lant queme inde Here woerde over syne steden, so solde hy dat gelt off penninghen der ranssoen vuer syn lyff opbrenghen, inde aldoer seynden, inde hoem loessen, quyten inde uyt helppen, inde hoem daen als eyn vorste inde maen van eren, inde derre trouwe off duchtde nummer me vergetten. Mer leydder hee is qualicke by koemen. Got herbarmps. Die guede greffve Bernart van Morsse, eyn edel bloet inde jonck maen is bedroeghen inde blyfft sytten, inde woert vergetten. Got moet sych synre ontfarmen. Amen.

Inden joere van XCIJ due quamen die broderen vanden Heyligen Graffve, die dat dobbel cruytz draghen, erstwerff te Schaveyen inden kerspel van Herstell by Luydicke⁽¹⁾.

Item in dit selve joer van XCIJ, so waert te Roemen erstwerff gevonden die taffel, off tytel, die Pylatus, op ons Heren cruys, hadde doen sloen. Doerin stonden gescreffven in dry talen Jhs Nazarenvs rex ivdeorvm.

Inden joer der saligher gebuerte als men scryff MCCCC inde XCIJ op synte Sebastianus dach inden Januario due waen inde kreyg in, myt ser groetter vyctorie van Got almechtich, die aller cristelixte conynck van Spanghien, vrouw Jennen vader van Brabant, die ser groette inde wonderlicke inde ser schoene stercke staet Garnaten, in Turkyen⁽²⁾ ghelegen, al heydensch volck, doer hee menyghen dach inde voele jaeren vuer geleghen hadde myt syne conynckynne inde myt groetten menychte van volck inde myt groetten koesten. Aen wylliger staet stoen LXIIJ portten, twe sunderlynghe schoene louppende ryeveren, doerover bruggen sonder getal. Des Conynxs hoeff off pallas waes van wonderlicke ser schoene structure van albaster gesteynte, alomvanghen van schoenen bongarden inde ser sunderlynghe inde meny-

(1) La Xhavee onder Wandre.

(2) Lees Grenada in Spanje.

[p. 78]

gerhande, wonderlicke boumen inde gueden vruchtten. Got hoebbes ewelick loeff.

1493.

- Dat Syttart verroeden waert. Inden joer ons Heren van XCIIJ als men nu hoeptde inde ouck meynde, dat vrede syn solde over allen landen inde steden, inde men nyet mer openberlich en ruytte noch en rouffde, so waest quaet couppe mytten dyeffven inde boeffven, die gewoen woeren geweyst te leven myt quadem aessen. So vergarde sych eyn houp vuylre onnutter boeffven inde dieffven van dat Arenberchs volck. Inde Her Everartz soen van Arenberch, myt naemen Joncker Robrecht, die waes hoen houftmaen off capiteyn, inde quamen al heymelicke des tweden dachs nachts, vuer Synte Johannes baptistendach, mytter somer, inde woen off lyppen duer die watter graeffven inde clommen over die muyren al heymelicken. Inde den die waecke bevoelen waes, die woeren versumelick inde gyngen sloeppen, ert dach waes. Inde alsus clommen sy over den muyrren sonder eynighen hynder off wederstoet van emant, inde vynghen der gueden burgeren voele op hoen bedden, inde deren ontvloen hoen voelen ewech inde vyelen over die muyrren inde croppen deur die graven. Inde alsus kreghen sy dat guede stetgen Syttart in hoennen handen, sonder slach off stoet inde sonder arbeyt; inde kreghen doer eyn groet gereyt guet van golde, van sylver inde des gelixs. Inde sy bleyffven doerin also lyggen inde en wolden doer nyet uyt, inde woldent also vuer hoen behalden. Inde terstondt doernoe so toeghe Hertoch Wyllem van Guylick doer vuer, inde belacht sy doer bennen inde schoetten menyghen harden steyn doerin, mer het en holp nyet. Ten lesten waert eyn vont gevonden, dat sy op gaeffven inde uyt toeghen met allen den plonder, den sy myt hoen gedraghen konden van gereyden guede. Inde so werden die van Syttart honre quyt myt grotten schaden.

[p. 79]

Inden joer van XCIIJ⁽¹⁾ oemtrent aengons weynters vuer Korsmysse so geschach den gueden luyden van Tongeren also den van Syttart geschyet waes. Sy en achtden der waecken nyet, den sy op dertyt bevoelen waes, inde gynghen sloeppen. Inde due waes eyn vuyl houppe van des Roemsschen Conyncks garden, die al omme toeghen, inde verderffden den gueden huysmaen, inde noement den aermen luyden sonder barmherticheyt. Inde quamen in der nacht inde sloeghen haere stygludderen aen die muyren, inde clommen op, inde luysterden tue; mer sy en horden nyemant, doer sy blyde aff woeren. Inde clommen alle op die muyrren inde gynghen in, inde wonnen die staet sonder arbeyt, inde kreghen sy tot honnen wyllen, inde vonden groet gereyt guet doer bennen. Want mallick woende dat guet pays inde vrede were in allen landen. Inde (sy) bleyffven doerin lyggen inde reyden uyt inde in, inde halden alomme op dat lant inde dorppen, doer sy wolden, sonder wederstant van emant. Ten leystte so toeghe myn Her van Luydicke, buscop Johan van Horne, mytter staet inde macht van Luydick doervuer, oem die staet inde burger van Tongeren hulp inde bystant te doen, inde belachtten die staet. Mer der Roemsche Konynck dee toch hoem due der luyden aen, inde schreyff aen myn Here inde staet van Luydick, dattet syn luyden weren inde hoem tue behoerden. Inde also wart der Konynck ontsyen inde die bouffven gaeffven die staet, en toeghen doer uyt, inde noement allet myt hoen, dat hoen belyeffde inde dat sy begerden van bussen, van harnysschen, inde toeghen also gelaeden uyt, inde nyemant en sacht eyn quaet woert tot hoen. Des die Luydicker ser erre inde quaet woeren, inde hedden hoen ser gerne aen geweyst, en heddet myn Here van Luydick hoen nyet so hart verboeden. Alsus guede vrunden, kompt menych verdriet, dat men die waecke nyet wael en wacht. Got betert, inde mallick sye wael tue.

(1) Lees 1494.

[p. 80]

Anno XCIIJ due starff Fredericus der Roemsche Keysser, Maxmilians vader. Item in diessen selven joere van XCIIJ, so waes so grotte inde so jamerlicke ploeghe in Hollant, Gelrelant, Deventer etc. als van so ser voele inde ontellicke muyssen, overal in huyssen, in acker, in bemptden. Also dat sy dat grass, inde die weyde al kal aff aetten, dat die beystten groet gebreck van honger leden, inde die mynsschen op hoen bedde myt ruste nyet en konden geslouppen.

1495.

- Inden joer van XCV omtrent Synte Remeysmyssen, so gesach te Dyst in der staet, groet jamer inde drucke. Inde dat indiessen dat die Hertoch van Guylick, den Dyst due tertyt tue behoerde, dat doer waes twedracht inde ongenuchtde inder staet onder die burgher, tusschen den Here inde die gemeyntten; inde dat due sommyghen die guet Hers woeren, die wolden der gemeyntten rechtten of privylegien waet affnemen inde hoen verkortten aen hoen alde costuymen off gewoentten, inde dat en hadden die sommyghe van den alden burgeren nyet gherne, inde wederstonden so sy beyst mochten myt hoessheyt inde ouch myt rechtten. Also dat die andere partye honnen wylle off begertte hoens vuernyemens nyet en mochtten tue koemen, noch duer dryeffven. So clachtden sy dat des Hertoghen marsschalck van Gulick, eyn rydder, Her Hoempes⁽¹⁾ den sy te hulppe hadden. Ende die onderweyss Hertoch Wyllem van Guylick doer tue dat sy sych sterck macktden al heymelicke, inde quamen al bedeckt, des smorgens ser vruch in de staet, inde men halp hoen al heymelick in, als die guede luyde noch eynsdeyls op hoen bedden loeghen, inde mytten selven die trumputten opgestoten, inde die doeren myt gewalt opgeslaghen, inde die guede burger, die sy krighen konden, gevanghen inde opten merckt geleydt als dieff inde morders, sonder eynich toeffven off merren off vonenysse van recht. Den scharprych-

(1) Hendrik van Hompesch, heer van Wyckerath.

[p. 81]

ter bevoelen, inde also tot IIIJ erbariger, guede mannen woerden doe jemerlicke gedoet sonder scepen ordel, doeroem groet drueffenysse waes in de staet onder honne vrunden. Inde doeraff so is noch eyn quade gruytte, eyn heymelicke haet, eyne twepartydicheyt in de stat van Dyst; dat te besorghen is, dat noch nyet balde doeruyt koemen en sal, noch vergetten werden. Got bettert. Het en docht nyet metalle van den Hertoch van Gulick⁽¹⁾.

Inden joer van XCV, so syn naer Maeseyck vertrocken die Jouffvrouwen off mechtden, die tot Kynrode, in Keyssenick aller erstwerff, hoen erste begynsel aen genoemen hadden off begonnen tot derre plaetsschen, inden joer ons lyeffs Heren, due men screyff dusent CCCC inde LXXVIIJ, inde doer soetten, inde meynden Got den Here in rusten inde in vreden te dyenen, also guede erbarighe, relioese Jouffrouwen off geystelicke mechtden schuldich syn te doen. Inde die ongeluckighe tyde der orloeghen hoen also leystich inde ser verdrietlicke vyelen, inde also voele overloups inde versuecks hadden inde leden van den Ruytteren, Garde, Boeffven, die deur die landen lieppen inde den gueden luyden dat hoenne noemen, duer die noet, laest inde lyden, dat sy doer lyden moesten, want sy doer al bloet laeghen aen der heyden inde egheyn verantworde van nyement en hadden oem hoen te beschudden; so hobben sy Got inde die hulppe der gueder mynsschen te hulppe ghenoemen inde hobben bennen der staet van Eyck eyn plaetsche gegolden, inde hoen cloester off convent te Kynroede affgebroecken inde by hoen te Eyck in gevoert inde doer opgherycht inde begonnen anno XCV⁽²⁾.

(1) In 1499 verruilde Willem, hertog van Gulik en Bergh, de stad Diest, Sichem en het burggraafschap van Antwerpen tegen de ambten Millen, Vucht en Gangelt, die een eigendom waren van Engelbert van Nassau, graaf van Breda en Heer van Heinsberg en Blanckenberg.

(2) Zie over de Sepulchrijnen te Kinroy Publ. etc. du Limbourg II p. 93.

[p. 82]

Inde diesse Jouffrouwen syn vander Heyligher Orden vanden Heylighen graeffve ons lyeffs Heren te Jehrusalem, die dee swarte mantels draghen inde eyn roet dubbel cruytz doer bennen, inde eyn wyt lynen rocket sonder nouwen doer onder. Inde sy syn canonicken der Heyligen orde vurs.

Item in dyt selve joer van XCV so waes Maxmilianus der Roemssche Konynck te Trycht, inde doer quam tot hoem der jonghe ertshertoghe Phylips syn soen; inde dene ontfynck hy erlicke buytten Tricht, int velt bij den Doutzberg. Inde doer waes grotte feyst buytten der staet int velt, inde due toghen sy te samen in die staet myt menyghen edelen maen.

Inden joer ons Heren gebuert MCCCC inde XCV due kreghen die brueder of Heren van Synte Odylienberghe, by Ruremunde, (canonicken der Heyliger orden van den heylighen grave ons lyeffs Heren te Jehrusalem, die eyn dobbel roet cruytz draghen op swartten mantels,) die capelle opt Cruytz by Slenich van den pastor off pryester dess sy waes, inde orloff van den buscop van Luydick, Her Johan van Horne; inde begonden, inde mackeden aldaer eyn cloester off convent van honnen orden vurs. Inde der pastor heyt Her Ghielis, inde waes eyn werltlicke prister inde toch die cappe aen, inde waert eyn here off canonick van honren orden, inde bleyff op syne capelle inde halp dat closter begennen inde buwen⁽¹⁾.

Inden joere van XCIIIJ, omtrent Andree apostoli, due woerden die predickbrueder off dat predicker cloester bennen Trycht erstwerff gereformert inde wederoem bracht totter

(1) Zie over het klooster te Hoogkrutz: Chr. Quix, Die Kanonie zum H. Kreutz, Aaken 1836, en Publications etc. du Limb. II p. 333-336. De buurt Hoogkruts, op de grens van Slenaken en Noorbeek, bestaat uit twaalf huizen. De kanonie werd in 1797 gesupprimeerd en is sedert in twee bouwhoeven veranderd, die in bezit zijn van de familie Eugène en Emmanuel Coenegracht, te Maestricht. De kanoniken van het stift hadden eene kostschool voor jonge Heeren, die er in het latijn, het grieksch en de nieuwe talen onderwezen werden.

[p. 83]

reformacie, die ser reuckeloesse van leven ploeghen te syn er sy totter reformacie quaemen. Terstont hyernoe anno XCV, als die reformacie te Trycht int predicker cloester koemen waes, so quaem sy ouch te Loeffven, in dat predicker cloester. Inde dit deden off bedreffven die predicker brodere van Aken.

Inden selven joer vurs van XCV, so waert dat cloester te Wyttenvrouwen, te Tricht ouch reformert, dat aen den Vrythoeff ligdt, inde ouch erstwerff wylde wytte nonnen ploeghen te syn.

1496.

- Inden joer van XCVJ, so lietten die Jouffrouwen off Susteren van der Nuwerstaet, bij Syttart, van den Heyligen orden des Heyligsgrafs ons lyeffs Heren van Jherusalem, die die swarte mantels draghen, gelyk die van Eyck als vurschreven steyt, ouch oem der ongenuchtden wylle der orloeghen inder groetten schaden inde laest den sy aldoer gehaet inde geleden hadden vanden bouffven off quaden volcken inde ruytteren, hoen cloester off convent ter Nuwerstaet, dat sy ouch in kortten jaeren aldoer erstwerff aengehaeffven off begonnen hadden inde van Kynrode aldoer koemen woeren; inde noemen myt hoen dat sy mochtden inde hadden, inde toeghen bennen der staet Luydicke, inde kreghen aldoer eyn plaetsche off alt cloester, doer die regulieren in ploeghen te woenen, er sy te Synte Lenartz opter Maessen toeghen; due vercochtten sy⁽¹⁾ die plaetz inde die Cellebroders kregen sy. Inde van denen bruederen kreghen sy diesse Jouffrouwen vurs. inde syn doerin getoeghen.

Inden joer ons Heren gebuert MCCCC inde XCVJ due waert bestaet die ser edel inde hoeghe geboeren vuerst inde durluchtighe pryns Phylippus, ertzhertoch van Ostenryck, van Borgonië, van Brabant, van Hollant, Zeelandt, van Lymborch, van Luytzenborch, Palatyn van Henegouwen, van

(1) Namelijk de Regulieren.

[p. 84]

Artoys, graff van Vlanderen, van Naemen, van Daelhem inde noch van voele anderen lantschappen, eyn eynich soen des Roemsschen Conincks Maxmilianus. Dyesse jonghe prynsse kreich ten huwelicke off te wyffve eyn edel inde jonge maeget myt naemen geheytten Johanna, eyns Conynxs dochtter van Spanghen; doeraff alle die landen hyr boven bescreyffven ser wael aff te vreden woeren inde Got loeffden.

Van des jonghen prynssen geslechts hertoch Phylips. Inden joer ons Heren gebuert MCCCC inde due waes eyn edel prynsse van Borgonyen inde hertoch van Brabant myt naemen geheytten Hertoch Phylippus, inde diesse regerde die landen myt ser grotten eren, inde sunderlynghe in alten ser grotten paysse inde vreden duer alle syn lant. Mer nochtant dreyff hy grotten orloech in Vranckryck, also men hyr voer in diesse Cronycke van Brabant⁽¹⁾ bescryffven veynden mach. Inde hy en scaette syn land noch syn ondersetten nummer in egheynen tyde syns levens⁽²⁾. Hy hadde eyn wyff, geheytten vrouwe Ysebeyl inde waes eyn conyncks dochter van Portegael; inde van hoen beyden en bleyff mer eyn keynt, eyn eynych soen, geheytten Karolus, hertoch van Borgonie, Brabant etc. Inde diesse hertoch Phylippus leyffde synen dach in grotten eren, inde quam tot synre outheyt, inde starff int joer ons Heren als men screyff MCCCC inde LXVIJ, op synte Vytusdach, inde hee waert begraven te Brugghe in Vlanderen, inde men verluytden hoem ser herlicke, dry dagen noe den anderen, inde des dachs dry poessen alle synen landen duer. Mer men en goeff den genen nyet die hoem verluyden. Dat waes schande vuer so grotten Here.

Hertoch Karle van Borgonien van Brabant etc. hertoch Philippus soen vurs. dee noe synen vader regnerde inde ser

(1) Die excellenste Chronycke van Brabant, in 1496 door Rolant van den Dorp in druk uitgegeven, waarachter onze chronijk is hijgeschreven.

(2) Op den rand staat: die hertoch van Brabant gehuldt waert int joer MCCCC inde XXX.

[p. 85]

grotten feytten inde herlicken inde ser swaeren orloch voerde in Vrankryk, vur Luydick inde in den landen van Luydick inde van Loen, van Gelre, vuer Nuyss, vuer Nancy in Loreynen etc die kreych tot syne erster huysfrouwen eyn edel maget off jouffrouwen uyt Vranckryck, eyn dochter van Borboen, des edelen buscops Lodewich suster, dee vuer Luydick herslaeghen waert als vurschreven steyt. Item diesse buscop Loedewicus hadde twe susteren bestaet in diessen Duytschen landen. Die eyne hadde dyessen Hertoch Karle vurs. hertoch van Borgonyen inde Brabant. Inde diesse hertoch Karle hadde als mer eyn eynyghe dochtter van syne ersten vrouwen van Burboen, die geheytten waes vrouwe Maria van Borgonie, van Brabant etc. Die andere dochtter van Burboen, buscops Lodewychs suster, die kreych eyn Hertoch van Gelre tot eynen wyeffve, myt naemen Hertoch Adolff van Gelre, den hertoch Karle in Brabant gevanghen hadde, inde gevanghen hulde, totten tyt tue, dat hee in eynen stryde by die Vlamynghen teghen die Fransoesen doet geslaeghen waert, inde sych selver jemerlicke versuemde, vuer Dornyck.

Van dyessen hertoch Adolffs inde van synre vrouwen, eyn dochter van Burboen, bleyffven twe kynderen, eyn soen geheytten Hertoch Karle van Gelre, inde syn suster Jouffrouwe Katheryn, die noemoels eyn hertoch van Loreynen tot eyn wyffve naem. Van diessen Karle van Gelre sal noch hyr noe bescreyffven staen, wat lydens dat den gueden lande van Gelre, duer hoem leyt, als van Maxmilianus den Roempsschen Conynck.

Item nu wederoem komende op hertoch Karle van Borgonie inde Brabant; nue syn erste huysfrouwe vurs., doer hy dat edele inde eynyghe dochter aff hadde (Juffr. Maria vurs.) doet waes, doer noe kreych hy te wyffve eyn edel jonghe maget geheytten Margareta van Yorck, des conyncks Edewartz suster van Ingelant. Mer doer en bleyffven egheyn

[p. 86]

kynder aff; inde sy bleyff weduwe noe syn doet langen tyt, inde starff tot Mechelen in Brabant.

Alsus waes diesse Hertoch Karle eyn ser orlogende maen, also men hyr vuer in diessen Chronycken veynden off leyssen mach, ser stout, ser koen, inde toegh uyt synen landen inde steden; doer alle syn landen oem bedroefft woeren inde dyt ser noede hadden inde saeghen, inde besorghden des gheyns dat hoem noemoels doeraff quam. Inde ten leystten alst Got verdroet inde den mynsschen inde landen die hee verderffde, inde (quam) in Loreynen vuer eyn staet Nancy geheytten, inde doer groetten feytten bedreyffven hadde, inde eyns eynen stryt verloeren, inde alle syn guet myt, inde ouch menyghen maen, inde hy wederoem doer quam, so quam hoem der Hertoch van Loereynen tegen myt ser voele Swytseren inde bevyelen vuer syn staet Nancy vurs. in den joer ons Heren MCCCC inde LXXVIJ op eynen heylighen sondach, inde due tertyt derteyn avent; inde sloeghen in syn here inde hertoch Karle gaeff die vlucht inde alle syn volck myt hoem. Inde due wart diesse edel inde ontsyende Karle doet geslaghen, inder vlucht onder den houppe myt mennighen vroemen, stoutten mannen; dat jamer waes inde ser te beclaghen. Got ontfarme honre aller zeelen. Inde men en wyst nye seyckerlicke by rechtter warheyt, so wy hy doet bleyff, off so waer hy doet bleyff. Mer men vant eyne doeden lycham onder die doeden lychamen, jemerlicke vertreden inde vertraet van den voetten der perden, den men vuer hoem ophoeff, inde sacht dat dat hertoch Karles lycham were. Inde due dede die hertoch van Loereynen als eyn edel inde ser erbaer vuerst inde here, inde dede den lycham due myt eren bennen der staet Nancy vueren inde aldoer begraven. Offt syn lycham daen is, Got weytet, mer men machs gelouffven off nyet, want doer en waes nie syecker warheyt off bescheydt aff.

Als diesse Hertoch Karle nu doet is geweist, doer alle

[p. 87]

syne vrunden due ser drueffve oem syn geweyst, so is dyt edel keynt inde eynyghe dochter, vrouwe Maria van Brabant ser drueffve geweyst, inde eyn weysse sonder vader off moder te hobben. Inde heet sych erlycke by hoer landen inde heren van den lande gehalden, inde noe honnen raede gedoen inde gelaetten, totter tyt tue, dat men screyff dusent CCCC inde LXXVIJ op synte Dominicus dach off op synte Syxtusdach, in den Austmont, due quam hyr aff van boven uyt Ostenryck, des Roempsschen Keysers Fredericus soen, myt naemen geheytten Maxmilianus, ertzhertoch van Ostenryck, inde toeghe duer Trycht, myt so veule groetten heren inde edelynghen noe Brabant, oem doer te trouwen inde tot synen wyffve te nyemen diese ser edel maget vurs. vrouwe Maria, hertoghinne van Borgonye inde Brabant, doer alle die landen van Brabant ser aff verblyt woeren, inde meynden off hoeptden nue ommer pays inde ser grotten vrede te hoebben onder eynen al sustyghen so grotten inde edelen here als nu in Brabant koemen waes. Alsus so is diesse huwelicke wael geslacht tusschen diesse twe persoenen vurs., inde sy kreghen sych ser lyeff te saemen inde woeren gerne by den anderen. Inde diesse edel vrouwe Maria vurs. kreygh twe kynder van hoeren here vurs. Dat erste waes eyn dochtter, inde hyett Margarietta inde waert jonck bestaet aen den jonghen konynck Lodewyck van Vrankryck, doer die landen ser oem verblyt woeren inde hoepdten ewighen inde gueden vrede te hoebben. Mer due hee tot synen joeren quam, due kreygh hee quaden raet, inde versmaedde diesse edele maget te truwen tot synen wyffve, inde sonde sy erlicke wederoem in Brabant den vruynden te huyss inde ter schanden, inde naem tue te wyffve eyn dochter van Brythanyen, die den rompschen Conynck Maxmilianus vuer ten huwelicke besloppen waes. Item doernoe so waert dat edel keynt, vrouwe Margaretta bestaet in Spanghen, aen den jonghen Conynck van Spanghen, die hoer ouch ser jonck inde balde doer noe

[p. 88]

aff staerf, dat ser te beclaghen waes.

Inde dat ander keynt van vrou Maria dat sy lyet, dat waes eyn soen dee geheytten waert Phylippus, noe synen over alden vader. Inde dis Hertoch Philippus waes te Brugge geboeren anno LXXVIIJ in junio; inde hee wart erste gedoept op synte Peter en Pauwelsdach Apostelen, inde syn petere waren der here off greve van Sympoel inde der here van Ravesteyn, inde syne paet waes vrouw Margaretta des conyncks dochtter van Ingelant, ons heren off Hertochs Karolus andere huysfrouwe dee vuer Nancy doet bleyff. Inde balde doer noe, oemdat sy lustygh inde vrolicke, van gueden natuyre waes, inde tot eynre tyt spelen reyt, inde dat pert doer sy op saet waert springende, stortde diesse edele Jouffrouw Maria vurs. inde vyele van den perde inde dede sych wee, inde quetsde sych int houft inde ouch van bynnens lyffs, daeraff dat sy, alaesse! starff te Brugge in Vlanderen, int joer ons Heren MCCCC inde LXXXIJ⁽¹⁾; doeraff groetten rouwe hadde hoer here Maxmilianus, dee sy ser lieff hadde, inde alle die landen vurs. Inde diesse edel Jouffvrouwe vurs. hadde noch eynen jonghen soen van hoere Here Maxmilianus gehaet, dee Franciscus heet, mer hy starff jonck, inde alsus bleyffven die scoen landen in Maxmilianus handen, tot dat hy Roempsche Conynck geworden waes, so als nu hyr noe volgen sal.

Van Maxmilianus den rompschen conynck. Als nu diesse ser edel vrouwe Maria doet waes, so bleyff der ertzhertoch van Ostenryck inde van Burgonye van Brabant etc. aen die landen van Brabant inde waes syns sons, hertoch Phylippus momber. Inde in diessen tyden inde joeren, so waes groet drucke, lyden, orloeghe in Brabant inde Vlanderen, also men des noch eynsdeyls hyr vuer in diessen Chronycke be-

(1) Den 27 Maart.

[p. 89]

screyffven veynden sal. Inde ser groet jamer waes overal in diessen tyde inde groetten laest van orloeghe, inde ser cleynen vrede. God bettert.

Inden joere ons lyefst Heren gebuert dusent CCCC inde LXXXVJ due waert diesse ertsche hertoch Maxmilianus gekoeren vanden VIJ koervursten des Rycks, tot eynen roempsschen Conynck, by resynnacie inde overgevynche syns vaders Fredericus, roempsschen keysser; inde dee gaeff hoem die Roempssche croen over, levende syns lyffs, inde hee waes doer selver by inde aen, tot Aken, doen syn soen aldoer conynck gekront waert myt groetter staet, eren inde eyndrechtigheyt. Got hobs loeff.

Item doer noe kreich hy syn ander wyff off conynckinne, eyns hertoeghen dochtter van Melaenen, inde die bracht hee doernoe eyns hyr in diessen landen van Brabant by syne keynderen, doer sy met grotter eren inde koest ontfanghen waert, inde ser wael getracktert vanden landen, steden inde heren van Brabant. Inde due toeghen sy balde doernoe wederoem op, uyt diessen landen noe Ostenryck.

Item balde doernoe so is diesse doerluchtighe voerst, der roempssche coenynck doe wederoem aff koemen, inde heyfft die lantschappen van Brabant, van Hollant, Zeelant etc. overgegeven, geresyniert inde opgedraeghen in hande syns jonghen soens Phylippus, ertshertoghe van Oostenryck inde geboeren erffprynse der landen van Brabant, in den joere van XCVJ. Inde due ser korts doer noe, so is die huwelicke geschiet mytten jonghen prynsse van Brabant inde des edelen konyncks dochtter van Spanghen, vrouw Johanna, omtrent XI mille virginum; inde hee besliep sy erstwerff inder stat van Lyre.

Inden joere van XCVJ, so woerden die mynrebroder, off dat cloester der Mynrebroderen te Trycht gereformert inde totter observancie bracht. Inde dat deden die mynrebroder van des Hertogenbossche, die men due tertyt Colletten hyet.

[p. 90]

Inde heet waert hoen erstwerff al te swoer inde suyer er sy te vreden quaemen. Terstont doernoe, int joer van XCVIJ so kreghen die colletten off mynrebroeder van Tricht, dat convent off mynrebroder cloester in, te Synte Truyden. Inde der lieppen eynsdeyls uyt ewech, en anderen wylden closters van honnen gelycke, inde eynsdeyls bleyffven doer binnen gelicke als sy ouch te Tricht deden, inde deden dat beyste, inde woeren blyde, inde dynden Goede, erlicke. Inde sy quamen erstwerff daerbennen opten heyligen XIIJ avent, anno 96.

1497.

- Inden joer van XCVIJ so waest allet eyn ser zwaer bedruckte tyt mytten gueden huysmaen inde lantmaen, die ser verschaet woerden in allen landen onder groetten Heren inde smael Heren. Nyemant en hadde barmhertigheyt over syn arme ondersetten. Inde doertoe, so toeghen die boeffven op inde nyeder, over alle landen, inde op allen dorppen, die men noemptde off hiet die Garde, inde woeren dieff inde morder van alle cantten, die nyrgens en dochtten, inde noement den armen luyden doer sy konden inde mochtten. Inde egheyn here noch amptmaen en wederstonde det, inde lietten sy geworden, inde op inde nyeder passeren, inde doen dat sy wolden; also dat eyn ser bedrucktde tyt waes overal mytten huysmaen.

Item in diessen joer van XCVIJ inde XCVIIJ due quam erstwerff off begonde te regneren in diessen landen die vremptde syeckheyt, doer men nye aff gewetten off gehort hadde, die men heyt int ghemeyne die poeckenseyktde off die grotte pocken, doer die mynsschen ser syck aff woeren inde qualicke doeraen die sy kreghen, want het waes eyn ser quade syecktde vuer arme luyden. So wee sy kreych die en kondet nyet lychtelicken off haest quyt gewerden; dee (hyelt se) eyn joer en dach, die anderen IJ joer, of twe joer inde langer. Also dat in denen tyde off joeren vurs. groette ganck

[p. 91]

off pelgrimagye inde geloupp waes in Brabant, te Synte Jacob te Wesemael by Dyst.

1498.

- Inden joer ons Heren gebuert MCCCC inde XCVIIJ, due versneyck Hertoch Wyllem van Guylick, off syn volck in synen naem, inde stoelen off kreghen in, dat guede stetgen Erckelant⁽¹⁾ by Nuyss myt heymelicke loesheyt inde subtylicheyt, sonder vee off sonder ontseggen. Doeroem der jonghe Hertoghe Karle van Gelre inde die gemeyne gelressche ser bedroefft inde verstoert woeren, dat sy also onoselicke, myt quader hoeden der gueder staet Ercklant vurs. quyt syn moesten.

Inden selven joer vurs. XCVIIJ terstont hyrnoe inden weyntter off in den advent so quam der Roempssche conynck van boeffven hyr aff, Maxmilianus vurs., myt grotter macht van volck. Inde by hoem so sloech der hertoch Wyllem van Guylyck, inde toeghen due te saemen myt eynyghen mannen int lant van Gelre, inde verderffden die arme schaemel huysluyden opten lande inde buyten den steden, so jamerlicke, dat dat God ontfarmen mocht. Inde in den ersten so kreghen sy Echt in, inde maktdent te schanden, inde doer en bleyff noch maen noch wyff bennen. Sy woeren allen uyt ewech gevluwen. Inde die vyanden bleyffven doer bennen inde verderffdent allet dat doer in waes bleyffven⁽²⁾. Inde due toeghen sy voertaen oem Ruremonde, al tot Stroelen, eyn cleyn staet by Venloe, inde die belacht hee ser sworlicken, al so langhe dattet den burgeren bennen Stroelen begonde te verdryetten, inde goeffven sych op in des conyncks handen, inde also quamen sy ter genaeden.

In diessen tyden inde joeren vurs. van XCVIIJ so buwde die staet van Hasselt ser hoere portten inde muyren. Mer sy hadden al lange begonnen als in den joer van XCIIIJ,

(1) Ercklentz.

(2) Zie G. Peeters, Geschiedk. beschrijving van Echt etc. Publ. etc. du Limb. IV p. 70.

[p. 92]

XCV, XCVJ, XCVIJ, mer nu waert die stercke inde dicke thoeren ghemackt teghen den Beghynenhoeff liggende.

Inden joer van XCVIIJ, so waes eyn wonderlicke inde derlicke jamer inden lande van Valkenborch inde Herlicheyt van Her Honsbruecke, als van eynen onsalighen maen geheytten Hermaen, inde woende in Her Honsbruecke, inde hy stont ter gueder faeme off geruchtte onder syn nagebuyren. Mer leyder! hy waes heymelicke eyn keyrckendieff, inde hadde langhen tyt inden kercken alomme in den landen die kellicken gestoelen, inde monstranciën inde andere cleynodiën, die hee daen vant inde gotzhuyssen van sylver inde van golde, ser voele dat ongelouffelicke luydde te seggen. Onssen Here en kondes nyet langer gelyden, inde heet braeck uyt by den wyllen Gotz, inde hy waert gevanghen in syns selves huyss int Bruecke vors. Inde oem ere wyllen inde beden wylle der gueder inde erbariger vrunden inde maghen, so waert hy sympelicke aen eyn gallyghe gehanghen, sonder me andere pynen off quades dodes, des hy wael verdyent hedde gehaet, in der herlicheyt van Her Hoensbruck vurs. Inde die gallyghe (waes) boeven al vol houtten kellicken genegelt, inde syn lychaem alomme behangben myt holten kellicken. Inde men sacht openberlicke (dat hy gestoelen bedde) LVJ kelicken, dry monstranciën, twe croenen die onsser sutter Vrouwen tue behorden. Nochtant sacht men dat der kellicken al me waes geweyst. God vergeyft synre zeele. Amen.

Inden joer MCCCC inde XCVIIJ so heyft die edel inde jonghe prynsse van Brabant, hertoch Phylippus, ertzhertoch van Ostenryck inde van Brabant syn erste keynt gekreghen van syne edelre vrouwe, vrouw Johanna van Spanghen, eyn dochtter myt naemen Heylenora.

1499.

- Inden joere ons Heren gebuert due men screyff duesent CCCC en XCIX, omtrent vastelavent due quam die roempssche konynck Maxmilianus vurs. wederoem van boeven uytten lande, myt grotter macht van volck, opten Hertoch

[p. 93]

van Gelre vurs., inde wolde denen uytten lande van Gelre verdryffven, seggende dat hee te onrecht inden lande seyt⁽¹⁾, inde dat die houftsteden inden lande van Gelre ser qualicke doeraen gedoen hedden, dat sy ontfanghen hadden Hertoch Karle van Gelre inde gehuldet vuer hoennen erff inde geboren Here, sonder synen orloeff. Want hy wolde seggen, dat hoem off synen jonghen soen Hertoch Phylippus van Brabant dat lant van Gelre, van rechtsweghen tuebehorde; aengesien want Hertoch Karle van Borgonyen inde van Brabant dat mytten swerde gewoennen hadde, inde dat lant van Gelre hoem ouch gehuldet hadde als eynen Erffhere, inde den Konynck vurs. noe due hee die dochtter van Brabant tot eynen wyffve kreich, (Hertoch Philyppus moder), inde hoem due ouch guedertierlicken ontfynghen, inde hulden hoem vuer eynen erff Here; inde dis al vergoetten due sy den jonghen Hertoch Karle van Gelre soeghen, inde hee uytten gevanckenysse uyt Franckryck quam, due hee den jonghen greffve Bernart van Moersse, voer hoem te pande int gevanckenysse saet, doer hee langen tyt gevangen gezetten hadde inde nyet uyt en konde gekoemen tot dat die guede greffve vurs. sych synre herbarmpte, inde hoem die mynne inde trouwe beweyss inde gelacht hoem⁽²⁾ inde gynck vuer hoem doer sytten te pande vuer syn ranssoene off pennynghen, doer hee vueruyt geschaet waes. Inde der Hertoch van Gelre waes ser blyde, inde swoer inde geloeffde den jonghen greffve van Morsse, by synen eren, also balde als hee in syn lant queme, inde Hertoch van Gelre woerde, so solde hee doen als eyn erbaer Heer, inde hoem gelouff halden, inde dat gelt seynden, inde hoem verloessen uytten gevenckenysse. Mer als hee in syn lant van Gelre quam, inde die steden van Gelre vergoetten der huldynghen, die sy vuer gedaen hadden den hertoch van

(1) Limburgsch woord voor gezeten was.

(2) Geloofde hem.

[p. 94]

Brabant, inde ontfynghen dyessen heer, (ons Heren Hertoch Adolfs soen) tot honnen rechtten Here, doer die van Brabant inde der konynck ser thornych oem waeren.

So vergoet ouch hertoch Karle van Gelre den eyde inde geloeffte, die hee den jonghen greffve Bernart van Morsse tue gesacht inde geloefft hadde, inde en sande dat gelt syner ranssoene nyet; inde also bleyff dat edele bloet, dee jonghe greffve van Morsse, jemerlick bedroeghen, bij synre vrunden raet, inde in gueden gelouffven; dat ser jemerlick te beclaghen is, dat hee also bedroeghen waert inde alsus uyt synen lande inde sloetten quam, inde in ellant gevanghen bleyff liggen, vergeten van allen mynsschen.

Item alsus quam der Rompssche konynck vurs. int lant myt menyghen maen, inde naem den orloch aen mytten hertoch van Guylick inde verderffden die landen inde die arme lantluyden overal. Inde als sy Stroelen gewonnen hadden, due en dede hy egheyn feyt van orloch mer in den lande van Gelre. Mer hee toch in Brabant, te Tricht, inde al oem in allen steden, als eyn mulenscot ter grantten. Inde hy en gaeff den vrempden knechtten, syn volck, egheyn sout noch gelt; also dat die knechten groet armoet leden, inde toeghen duer aller Here landen, over die arme dorpluyden, inde deden grotten laest en schaden overal, myt etten, dreyncken. Inde egheyn Here en durffde des keren, noch die boeffven wederstoen. Alsus waes grotten jamer overal, in allen landen.

Item in dyessen tyde vurs. so hyelden sych die van Ruremonde ser wael by honnen jonghen Here inde Hertoch vurs., inde ser streynghe inde stouttelicke teghen alle hoer vyanden, inde deden grotten jamer inde schaden inden lande van Guylick inde ouch in den lande des jonghen greyffven van Morsse vurs. die der hertoch van Guylick in synen handen kreghen hadde, als hee in Vranckryck gevangen lach vur den hertoch van Gelre; dat hoen grotten schande inde ontwettenheyt waes, dat sy des jonghen greffven lant inde luyden nyet

[p. 95]

en sparden. Inde verdorffven ouch syn arme landen inde luyden myt branden, vanghen, spannen gelick den landen van Guylick.

Inde alsus waes drueffheyt inde rouwe, druck inde lyden in allen landen. Inde egheyn ere noch vreysse Gotz en waes overal in al den landen onder groet noch onder cleyn. Inde alsus hylden sy groet volck van orloeghe aen beyden syden, inde verderffden sych so jemerlick; inde die arme lantluyden inde die dorppen worden al verdorffven. Inde ten leystten omtrent myddes soemers, by Synte Joannesmyssen, so waert bestant tusschen die twe hertoghen vurs., inde die ruytteren inde quade boeffven kreghen orloeff aen beyden seyden, inde toeghen ewech, elleck synen wech, den sy koemen waren. Inde alsus quampt ten eynde. Inde dat wart gestalt aen den conynck van Vranckryck te beyden syden. Inde doer toeghen beyde die twe Hertoeghen henen. So wy sy wederoem van dannen quamen salmen hyr noe veynden.

Item inden joer MIIIJ^e inde XCIX, due staerff die edel inde ser hoege geboren Vyncentius greyffve van Morsse, tot Collen, dee doer syn leven inde syn alde daghen in grotten drucke en lyden inde bytterheyt synre zelen ten eynde bracht inde starff, overmytz dat hee also jemerlicken bedroeghen waes, inde ouch syn keynt, greffve Bernart syns soens soen, van den hertoch van Gelre, also vurssteyt. Got herbarme synre edelre zeelen. Amen.

Item in diessen selven joer vurs. van XCIX, so geschach inde so waes so grotte schalckheyt inde loesheyt in Brabant van den prynsse off regerres off heren die den jonghen prynssen regerden (die jonck waes off eyn keynt), Got herbarms! als van den montte off mytten gelde, dat men due in Brabant sloegh. Inde sy worden alle dyeffven onder den anderen, die regerres mytten montters, inde sloeghen ser lycht gelt, inde verboeden alle ander Heren off landen gelt, opdat dat hoenne te baet ewech queme inde sy die proffytten kre-

[p. 96]

ghen. Inde alsus waes cleyne narynge aff koumescappe in Brabant, onder den ghemeynen burgeren, al Brabant duer.

Item in dyessen tyde off joere vurs. so waert der arme huyssmaen off lantmaen ser swarlicke geschaet overal, in allen landen. Mer heet waes ser guede tyt in allen dynghen des men leven moest, aen wyn, aen broede inde desgelicken.

Item men galt wael in derre tyt, te wylle, eyn trichtter mudde roggen, XXIIIJ vaet, vuer twe bescheyden eynckel goltgulden, off IIIJ hoernssche gulden. Inde due galt eyn eynckel gulden XL stuyver, off twe currentgulden inde eyns horns gulden, inden landen van Ludick, Tricht, Ruremonde etc.

Item men galt ouch ghemeynelick te Tricht, inde hyr omtrent, XVJ quartten guetz wyns vuer eynen eynckelen gulden inde XV⁽¹⁾, inde also van den beystten rynsschen wyn. Also dat in disser tyt off jaeren vurs. redelicke wael stonden diesse landen, inde egheyn gebrecke mer en waes onder geystelicke inde werltlicke, groet inde cleyn, daen die vreysse Gotz inde gottelicke wysheyt onder alle regerres (Got ontfarmps!) inde erbarheyt van leven onder die pristerscappe.

(1) Hier is de naam der geldspecie verzwegen, misschien 15 stuivers.

1500.

- Inden joer ons lieffs Heren gebuert, als men screyff die joeren, te weten dusent vyfhondert, so waes dat gulden joer te Roemen. Inde dat volck lieppe te Roemen ser starck inde menychfoldich, jonck inde out, oem die gracie Gotz inde affloet te verdyenen.

Item inden selven joer so waest eyn alte ser guede tyt in den broetkorne. Also dat men galt XIJ Trichtter vaet rogge, oem eynen eynckelen bescheyden golden gulden. Dat waes J vaet rogge vuer IJ stuver off IJ rader wysspennynck inde noch mynder.

Item in diessen tyde inde joere vurs. so waes grotte ongenuchtte in Braband mytten gelde, off mytten montten.

[p. 97]

Also dat die coupluyden inde andere mynsschen voele ongenuchtte hadden onder mallick anderen, oem der dyeffveryen wylle inde quades gelts, dat die Heren inde regeres lyetten sloen off maken, oem honre grotten ghyricheyt wylle.

Item in dessen joer so dede buscop Johan van Horne, die nuwe off steynen gallighe maken buytten Hasselt, by Curinghen optter stroetten.

Item op dit selve joer vurs. so starff die Hertoch van Sassen in Vrieslant, die doer voele orloeghe hylt mytten Vriessen, inde ouch voele orloeghen hadde gemackt mytten roempsschen Conynck in Brabant, inde in Vlanderen, inde in anderen landen hyr omtrent. Got herbarmps!

Item in dissen joer vurs. so quam uyt Vranckryck, der jonge greffve van Morsse, greffve Bernart, die by VIIJ joer in Vranckryck gesetten hadde, pans vuer den jonghen Hertoch Karle van Gelre. Mer due hee hyr int lant quam, so mocht hy, noch en konde hy, nyrghent op egheyne van synen sloetten off in steden koemen, die synen alden vader tue ploeghen te gehoeren, greffve Vyncentius van Morsse. Inde dat kerde die Hertoch Wyllem van Gulick, dee die sloten inde steden syns alden vaders in gelouffve inde in guede betruwen in genoemen hadde te bewaren, in behoeff des jonghen greffve Bernarts vurs. als: Morsse, Krackouwe, Bruggen, Wassenberch, Borne, Syttart, Susteren. Inde hee en mocht nyrgent in, noch nyrgent op, inde onthylt hoem by den Hertoch van Gelre.

Item in diessen selven gulden joer vurs. so waest eyn te moele ser guede tyt in allen gemeynen deynghen, sunderlyngen in wyn inde in broede, inde in allen dynghen. Men galt te Tricht X quartten wyns, inde ouch XJ, inde ouch XIJ oem eynen goltgulden, inde ouch X vaet inde ouch XJ vaet rogge oem eynen goltgulden. Mer die Heren der landen inde hoer regeres, die lachtten scarppe loeghen inde grotte sup-

[p. 98]

tilheyt oem scattynghe inde gelt te krighen van den armen lantmaen inde der dorpluyden.

Item in diessen selven joer vurs. so waert dat predicker cloester tot Antwerppen reformert.

Item in diessen joer inde ouch bevoeren so wart die stat van Hasselt oemmuyrt, inde die schone thorne inde kostelicke portten gemackt. Inde ouch int ander joer due men screyff XV^e inde eyn, want het en waes op eyn joer nyet al te volbrengen.

1501.

- Anno XV hondert ende eyn joer noe den gebuert ons Heren Jhesu Christi, due quam eyn ser wonderlicke regnacie onder die mynsschen off onder dat volck, in ser voele plaetschen off steden overal. Als dat op die mynsschen inde in der mynsschen cleyder, sunderlinghe in lyvoet⁽¹⁾ off in lynen doecken vyelen off quamen cruytzer, so haest off onversynlicke, dat die mynsschen selver nyet doeraff en wysten, so waen dat quam; daen sy saegen dat sy stonden in hoeren cleyderen, als in hoeren duecken off hoellen off vuerduecken, inde also des gelicken van suptilen, van roeckelynnen, inde ouch in slaplaecken off in taeffellaken, hantdwelen, al loeghen sy nochtant inden huyssen off ouch in den kysten. Item ich saecht selver myt mynen oughen op synte Joris dach merteler, te Syttart in den choere, dee due ter tyt op eynen vridach quam. Inde men solde processye gaen oem diesser noetsaecke wyllen, want dat ghemeyn volcke inde guede luyden, die ere inde verstant in hadden, die woeren ser hyr aff ververt inde ouch verslaghen inde bedroeft van hertten, geystelicke inde ouch wertlicken. Inde doeroem ghynck men processye inder staet vurs., inde due sach ich dat inder kyrcken vurs. diesse cruytsser quamen myt grotten getaele in der clercken off schoeler roeckelyncken. Die eyne jonghen scryden bytterlicke ser inde woeren bedroeft, die

(1) Lijnwaad.

[p. 99]

ander lachtden inde en achtdens nyet, alsus dat groet rumoer waes overal onder den mynsschen. Inde die oppenberynghe der cruytsser en woere ouch nyet alleyns gestalt, noch even off gelicke groet, noch ouch gelicke van verwen, die eyne merre dan die ander, die eyne bloet roet, die ander bruyn roet, die ander swart, die ander grawe, inde alsus menygerhande. Der eyne kreyger eyn of twe, die andere dry off 4 off 6 off X, die sommyge noch mer. Inde dat meyste deyl woeren geschapt off men assche hedde naet ghemackt in water, inde doer myt gescreyffven of ghemalt op dat lynnen, duecken of hullen, also:

Ouch terstont doernoe, so vyelen off quam ouch inden lyvoet, off hullen der vrouwen wonderlicke figuren van dornen croenen, colommen, geyssel, sper, negel inde alle des gelicken, als men in Synte Gregorius vysioen plecht te maelen, inde ouch rode cruytzser als schoen roet bloet, inde ouch in sommyghen duecken eyn regenboeghe by die cruytzser. Inde ouch quamp aen sommyghen vrouwen houft inde in hoen hullen off ducker, gelick als vyrss roet bloet, alte ser voel bloets, gelick, off men bloet doerin gestort off gegoetten hedde. Inde als sy den doeck aff lachten inde eynen schoenen duecke op hoen houft deden, so quam doer noch mer bloetz in. Also dat wondere dynghen geschaegen onder den mynsschen in diessen landen als Aken, Tricht inde alomme inden ghemeynen landen, opten dorpperen onder dat volck. Also dat die luyden, die verstant hadden, hyr aff ser verslaghen inde ververt waeren in dyessen tyde. Inde men noetmyssen laess, inde processyen inde bedevarten gynge, inde Got aen rieppe oem trost. Inde nyemant en konde gewetten so waet

[p. 100]

dat beduiden mocht, off so waet God der Heer hy myt meynde, dat hee dit alsus liet geschyeden onder die mynsschen. Mer leyder! in diessen selven tyde off joere vurs. so waes groet jamer off drucke onder den armen Crysten luyden in Ostlant op denen kant van der Heyden off Turcken, inde sunderlynghen in Poelen inde in denen kant. Doer wonnen die Heyden voele lans inde versloeghen ser voele cristen, inde groete martelie van harde pynen inde jamerlicken doet waert den cristen aengedaen, die volstendich in hoeren gelouffven bleyffven. Mer ser voele quader cristen werden turcken inde lieppen off bleyffven by die heyden. Inde die waeren due voel quader, boesser inde feller op die arme christen daen die heyden. Inde egheyn Heren en styten hoen hyr aff; die sy nyet opten hals en hadden, die en achtden die andere bedrucktde landen nyet. Noch paus, noch keysser, noch rompssche konynck, doer en waes egheyne mynne bennen, noch bestandt der bedruckte mynsschen; sonder den konynck van Vranckryck, dee deder syn beyste tue myt synen volcke, hedde hee hulppe gehaet van anderen Heren. Mer leider! die wysheyt inde caritaete waes uyt allen Heren inde Prynsschen. Got herbarmps! sonder uytten⁽¹⁾ konynck van Vranckryck due tertyt, inde der konynck van Spanghen inde Portugael, die beweyssen noch dat sy cristen woeren. Inde te Mastricht geschiede des te moele voele⁽²⁾, inde balde doer noe, so waest gedoen, inde bleyff achtter. Inde men en sachtter nyet mer aff⁽³⁾.

(1) Uitgezonderd

(2) Versta daarbij: openberynghe der cruytzser vurs.

(3) Men leze over dit verschijnsel een zeldzaam opstel van eenen tijdgenoot, afgedrukt achter het leven van den H. Switbertus door Marcellinus, Keulen bij Herman de Nussia 1508 in 4^te; de titel van dit opstel luidt: Materia de crucibus, que in vestibus hominium apparuerunt anno 1501, per venerandum virum magistrum Gerardum de Harderwyck, ecclesie sancte Columbe pastorem in suis vesperiis eodem anno decisa, et ad requisitianem archipresulis sancte Coloniensis Hermanni in scriptis data. De vraag, die zich de schrijver van dit opstel stelt, is deze: ‘Quid censendum sit de crucibus cruciformiter et nonumquam difformiter sine perfecta crucium Christi figura anno 1500 in Moguntinensi et Treverensi diocesibus in peplis mulierum etiam in cistis reclusis, in superpellitiis sacerdotum processionaliter etiam incedentium et in cappis monachorum et nunc anno 1501 sine numero in diocesi Leodiensi et in oppido Trajectensi et Tungerensi, in terra Valckenburgensi et Lymburgensi, in ducatu Gelrensi et Juliacensi in civitate Aquensi inventis et nedum de crucibus sed et de omnibus armis nostri benedicti Salvatoris, puta coronâ spineâ, clavibus, spongeâ, lancea et etiam sanguine quoque defluente?’ Zijn antwoord is, dat Gods straffende hand de Christenheid zal zwaar bezoeken, zoo men deze openbare waarschuwing des Hemels niet door openbare boetvaardigheid en door eene welgemeende bekeering zal ter harte nemen. Over dit verschijnsel raadplege men ook Chronicon Joannis de Los, p. 116 in de Coll. de chroniques Belges., Libert bisschop van Barnt: Collectio de crucibus quae hoc tempore apparuerunt, Antwerpen 1501, in fol. en Chapeauville, Gesta Pont. Leod. III p. 232.

[p. 101]

In diessen joer vurs. XV^e inde eyn, so is eyn wonderlick wercke off deynck opgestanden inde ouch geschiet hyr in diessen landen, sunderlynghen in den lande van Guylick, inde in der staet Duyren, IIIJ mylen noe geleghen bij der staet Aken, by Hertoch Wyllems tyde van Guylicke: als vanden heylighen houffde der lyever vrouwe inde werdigher moder synte Anne, die is geweyst eyn moder der lyeffster maget Maria, eyn moder ons lyeven Here Jhesu Christi onsser aller Verloesser inde gesontmecker, inde dat in diesser voeghen off manyeren hyr noe beschreffven, also die fame off gerucht waes inde lieppe over allen landen. Inden ersten te begennen dat beghynsel deser materyen, so is te wetten dat doer is geweyst eyne guede schamel vrouw, woenafftich boven Aken te Synte Cornelis Monster; inde diesse vrouwe heyft gehaet eynen ser gueden schamelen knecht tot eynen soene. Inde diessen heet sy doen leren dat ambacht der Steynmetseler, off eyn muyrrer, eyn werckmaen der steynen. Inde diesse guede knecht, van gebrecks weghe, dat hij qualicke te werck hadde in synen lande, is van synre moder gescheyden oem aventuyr te suecken in andere landen off steden, oem syn broet gotelicke inde erlicke te wennen, inde te koemen aen eynen meyster, die hoem te werck geven mochtte. Also is hij opwartz gegoen tot boven den Ryn op, inde is koemen in der staet van Mens, ouch eyn

[p. 102]

ertsbusdoem gelycke dat van Collen is, inde ouch eyn vanden VIJ Koervorsten, die eynen rompsschen Conynck kyessen inde croenen; in wylliger staet vurs. raestende is die aller heylichste buscop Synte Marten, inde is ouch eyn buscop inde here over alle dat gansse styft off busdomp van Mens. Als hy in diesser staet vurs. koemen is, so heyft hoem Got der Here geholppen, dat hy aen eynen meyster koemen is van synen ambachtte, inde die heyftem aen geslaeghen inde tot sych genoemen inde te werck gegeven.

Alsus ist byder verbeynckenysse ons lyeven Heren gevallen, dat sy te wercke syn gestalt beynnen der staet van Mens vurs., in eyn cloester van der predickerorden, in wyllighe cloester inde in honre kyrcke waes, dyt erwerdige houfft der allerleyffster werdiger vrouwe inde salighe moder Synte Annen, inde stonde doer inde kyrcken der predickbroderen in eyn vynster off scappe, ser erlicke inde kostelicke gewyrckt off beslaghen in golde inde in sylver, bij anderen relyquien off heyldoem dat sy noch mer hadden in honre kyrcken. Mer also der jonghen metzeler vurs. docht in synen synnen off hertte, dat men den heylighen houffde neyt also voele ere off werdicheyt aen en dede, also hoem waele ghevuycht off tue gebuert hedde, inde men des aldoer cleyn achtte sloech, doer hy hoem ser aff bedroeffde inde swerlicke te lyden hadde in synen hertte, uyt sunderlyngher inde ser grotter lyeffde die hy hadde totter heyliger inde ser lyever moder Synte Annen; also galt hy deyckwyle eyn speyntlicht off eyn wassen kertzsken inde saette dat te bornnen inder kyrcken vurs., vuer dat heylighe houfft vurs., ter ere van syner lyever moder Synte Annen, die hy ser lyeff hadde in synre hertten.

Item doernoe in ser kortten tyden so lach hy op syn bedde eyns snachttes, als hy ser moede waes van arbeyde, inde en konde nyet wael gesloppen. Inde so quampt hoem in synen synne off hertte alsus: Och lyeff Here Got, were

[p. 103]

doch dyt heylige houfft yrgent in onssen lande, hoem solde by aventuyre, voel me cren inde loeffs aengedoen werden van allen gueden luyden, dant nu hyr gedoen woerdt.’

Alsus so wart hoem der moet gestyrckt inde hy begreyppe in synen hertte, dat hy dat heylighe houfft stelen wolde, konde hy off mochtte hy myt eynigher beheyndicheyt doer aen koemen inde brengent in diessen lande, tot eynigher stede off plaetzsen, doer men hoem mer ere aen dede off beweysse dan doer doert nu stonde in der kyrcke. Also naem hy ten leystten des waere, inde hoede al so langhe tot ter tyt tue, dat hy nyemant en sach inder kercken vurs. doer hy ouch in arbeyde, inde syn meyster mytten anderen arbeideren of werckluyden etten waes. Inde hoem dochtte dat hy die kercke inde chore alleyn hadde, so ghynck hy myt grotten eren inde reverencie aen dat scappe off vynster doer dat heylige houfft stonde, inde begonde te vuelen of te tasten aen die vynster off yssere traylie, die doer vuer ser vast ghemackt waes inde doert in besloetten stond. Inde als hy syne handen doer aen sloegh, so docht hoem, dat die ysseren balcken off traylie begonde te waghelen. Hy wart ser ververt inde gynck ser haest ewech van anxste, dat emant koemen mochtte inde dat seghe, inde hy daen doeroem verdorffven worde.

Doernoe in die andere nacht, so docht hoem noch, dat hy noch synen opsaet vervullen wolde, inde aventuyren syn lyff inde leven oem dat heylighe houfft ewech te kryghen. Inde heyft sich wederoem daer op tue gelacht inde also lange gehoet dat syn meyster inde die knechtten wederoem etten waeren, inde hy die kyrcke inde chor alleyn hadde, inde hauwet geaventuyrt inde Got aengeroeppen in synen hertten, inde heyfft begennen te brecken aen die vynster vurs. Inde God die heyft myrakel gedoen: die steynen doer die yssere tralie in geweyrckt stonde syn geborsten, inde hy heyfft die tralie ter syden gedronghen, myt synen muyrhamer inde

[p. 104]

heyffvet dat heylighe houfft uyt gekreghen, also dat doer bennen stonde beslagen in golde inde in sylver, inde myt anderen yuelen van perlekranssen inde andere duyrbaer steynen. Inde due heyft hy den perlechranssen inde alle ander yuelen affgebrocken, -so waet loessen mochtte, inde lacht dat wederoem ser hoeffelicke in dat scappe off vynster vurs., inde dede off satte die tralie wederoem in, recht off dat nye oppen geweyst en hadde, inde sloch die gordyne off cleyt wederoem vuer die vynster, also dat gewoenlick plach te staen. Inde naem due dat heylighe houfft myt grotter haest inde gruwel, inde slocht in syn werckvell off leren vurschoet, dat hy voer hoem dede als hy te arbeyden plach, inde bewandet voert aloeme myt eynen alden kyedel, inde liepe ser haest doer myt uytter kercke opten kerckhoff, doer eyn beynhuysken op stonde, daer men die houffden inde ghebeynte der doeden in plach te leggen⁽¹⁾. Inde doer maeckte hy eyn kuyle off eyn gaet onder dat gebeyntte der doeder knoecken, inde lacht dat heylige houfft doerin, inde bedeckte dat tue mytten houffderen inde knoecken der doder lychamen, inde gynck ser bedruckt ewegh van doer, slappen by syn gesellen, also hy gewoen was.

Des smorgens vruch, so waes hy ser vroeg op, inde macktde hoem waet syecke off kranck vuer synen meyster, inde sprack also: Dat hy denen dach nyet wyrcken en konde, overmyds syn kranckheyt, die hy in hoem gevoelde. Der meyster waes te vreden, inde liettem gaen ter myssen inde sach hoem, nyet nae. Also gevyelt nu op diessen selven dach, als dit heylighe Houfft, nu alsus verborghen lach, opten keyrckhouff, in dat beynhuyss vurs., dat doer prister inde andere guede luyden voerby henen gynghen inde hoer devocie hylden teghen dit beynhuyss vurs., inde hoen gebetgen lae-

(1) Zulke beenhuisjes herinner ik mij, ook hier te lande gezien te hebben. Over vijftig jaren bewaarde men bijna overal, de dorre doodshoofden in huisjes van traliewerk naast de kerk.

[p. 105]

sen vuer alle gelouvyghen zeelen. Also worden sy gewaer inde vernomen also wonderlicken inde ser suetten roecke, als sy ye in allen hoeren leven geroecken hadden, inde bleyffven stoen inde sproecken ser voele hyr aff, waet dit syn mochtte off beduydde. Och layssy! dyesse guede knecht ghynck al vaest hyr by, aloemme, inde hoerde diessen reden inde waert ser ververt inde bedruckt van hertten, inde sorgede⁽¹⁾ jamerlicke dat men doer sucken mocht inde dat heylige houfft veynden. Doch Got der Here versacht. Inde doer en geschiede nyet tue, inde dat volck gheynck ewech, inde dyesse guede knecht bleyff aldoer omtrent wandelende off gaende, al tot by den avent. Due heet hy den kerckhoeff alleyn gesyen, inde heeft due syn gepacke genoemen, inde aen synen staeff op synen hals gehanghen, inde is teghen den avent, als men die portten solde sluytten, uytter staet meynen te gaen.

Inde als hy aen der portten quam, so hadde hy eyn luttel te lange gemerret, inde die portte waes gesloetten, also dat hy due doer nyet uyt en mochtte. Och! hy waert due ser sworlicke bedroeft, inde sorgede ser, dat hoem emant noe komen mochtte, inde hy gevangen woerde. Mytten selve so quampt hoem in synen synne, dat hy wolde louppen totter Rynportten, datz die portte, die opt water ligget, doer die schepen aff en aen vaeren; die mochtte noch oppen syn. Inde als hy doer quam, so begundet te donckelen, inde die portte waes noch open. Also Got dat wolde. Inde hy ghynck uyt op dat water stoen, inde waes ser bedroeft van hertten, inde hy en wyst (nyet) woer hennen goen. So syet hy mytten selven doer koemen dryffven inden waetter, eyn ersamych maen myt eyn cleyn scepken; der spraeck hoem vrundelicke tue, off hy gherne over were gevoert. Hy sprack schamelicken jae. Die guede maen naem hoem vrundelicke in syn schepken

(1) Was bekommerd.

[p. 106]

inde voerdem ewech vander staet inde brachttem opt lant inde weyss hoem den wech, inde sacht hoem, dat hee waet sunderlynges by hoem hadde. Inde des knecht waes ser danckber diessen gueden manne, inde wolde hoem syn veergelt off loen betaelen. Die andere stiet van lande, inde wolde nyet hobben. Inde doermyt, so en heyft hy denselven maen nyet meer gesien off gehort. So wee daen diesse schepmaen is geweyst, datz God bekant.

Alsus is diesse guede knecht, myt grotter sorghen hyr aff koemen, inde in menygerhande lyden inde sorghen geweyst er hy in diessen lande van Guylicke konde gekoemen, doer hy te huys waes. Alsus is hy ten laetzsten koemen in synre moders huyss, inde heyft hoer diessen deynghen gesacht off te kennen gegeven. Inde sy seyde hoem, dat hy gynck in Synte Cornelis-monster, inde bereyde sych mytten abt van den monster, inde dat dat heylig houfft doer bleyffve.

Also dede dyesse knecht. Mer der abt is groet inde rycke. Inde groette luyden inde ouch rycken, die synt ghemeynlich hoverdich. Inde hoverdyghe luyden, die en kennen egheyn erme luyden. Also waes nu diessen gueden, armen geselle geschiet. Hy en konde den abt nyet te sproecke gekoemen, noe syne begertten, dat hy hoem diessen duyrbaryghen schaet gethount inde gegeven hedde, inde dat hy doer bleyffven were by den heylighen marschalck inde grotten Here Synte Cornelis, dat den selven abt nu noch langhe rouwen sal, dat hee den knecht nyet tue gesprocken en hadde.

Also diesse guede knechte vurs. waes noch al vaest in ser groetten lyden inde drucke syns hertten, so woer hy diessen duyrbaryghen schatte loetten solde, off breynghen mochtte tot eynygher erbarygher stede off plaetssche, doer hy des myt ere quyt werden mochtte, inde doer men hoem ere inde remercie dede, also dat behorlicke were. Also waert hy deynckende op die staet van Duyren, dat doer erbarighe inde guede brueders in woenden vander Observancie order Sancti Fran-

[p. 107]

cisci. Inde aldoer ghynck hy due myt dyessen heylighen houffde vurs., inde gaeff dat den bruederen van den closter der observanten te kennen. Inde die troesden den knechte ser vrundelicke inde noemen inde ontfyngen dat heylyghe houfft, inde satten dat erlicke in hoen kercke. Mer sy sweghen al stylle inde oppenbarde des nyemant also int ghemeyne. Mer oem dat sy scrupellose inde ser guede brueders syn, inde alle deyngen ser gerne syn koemen inde goen also dat behort, inde nyemant onrecht geschiede, so hobben sy dit heymelicke tot Mens gescreffven inde ontboeden, inden selven closter, doer dit heylige houfft uyt koemen waes, so wy dat nu in honnen handen off closter te Duyren were koemen, inde nyemant anders nochter tyt hyr van en wyst, mer dan Got en sy; dat sy quemen tot hoen, sy solden hoen, sonder laest off hynder, aen dat heylighe hoeft wederoem helppen.

Due sy diesse boetschappe horden vanden gueden bruederen van Duyren so synt sy ser blyde geweyst, inde syn koemen tot Duyren IJ off IIJ mannen van Mens, inde ouch myt vanden closter vurs. Inde die guede brueders hobben hoen dat houfft heymelicke inde guedertyrlicke wederoem loes inde vry in honnen handen gegeven. Inde sy hobben den gueden bruederen ser gedanckt, inde syn doermyt uytten closter gescheyden, inde due doermyt inder staet in eyn herbarghe geganghen, oem te teren, er sy ewech trecken solden, dat hoen nu wael langen tyt rouwen mach. Want in diessen tyt dat sy soetten en terden off atten, so ist byden wylle inde verhenckenysse Gotz geschiet, dat dyt uytgebroken is, inde die fame inde geruchtte onder die burger vander staet Duyren koemen is, so wy synte Annen houfft doer koemen is by myrackel off wylle Gotz, inde dat nu al so heymelicke van doer solde wederoem gedraghen werden, inde lieppen alle te samen over eyn, ser ongeduldich, inde wolden dat houfft wederoem hobben uyt honnen handen. Die anderen

[p. 108]

woeren ser ververt, inde en wolden des nyet gerne doen, noch dat heylich houfft also doer laetten.

Ten leysten so hobben die burger dat heylighe houfft gekommert inde mytten rechtten aenspreckych ghemackt, inde als myt gewalt van rechtte, aldaer in hoen staet van Duyren behalden, inde dat due in hoen prochie off moderkercke gestelt, doer synte Merten, der heylige buscop, ouch rastende is, inde patroen vander selver kyrcken. Inde doer isset myt grotter ere inde werdicheyt in gedraghen inde gesaet; inde nu myt grotter eren wortet aldoe geërt van alle gueden gelovyghen mynsschen, inde wonderlick ser voele, schonre myrakelen geschieden, die wael werdich weren, inde ouch werdich syn, in hoere heylige Legende te schryffven inde te prediken vuer alle guede, gelovyghen mynsschen.

Item also hobben die van Mens langhen tyt tot Roemen gepleyt off gedeynckt, oem dyt heylighe houfft wederoem by hoen te kryghen. Mer die staet off burger van Duyren hobben al boeven geleghen, inde is myt eynre sentencie te Roemen ghewesen dattet te Duyren blyffven sal. Got hobs loeff.

In diessen tyt off joere vurs. so waert die schoene inde stercke staet Medona off Medyn gewonnen van den Turcken, overmytz gebrecke off versuymenysse Maxmiliani des rompsschen Konyncks inde die van Veneghen; dat sy hoen nyet by en stonden noch onseyt en deden. Inde doer bleven doet inde jemerlicken verslagen inde vermort mer daen XVJ dusent cristen.

Item in diessen selven joer vurs. XV^e. inde eyn so waest eyn ser naette oust inde ser voel regens, due men dat koeren in doen solde inde ouch in dede.

Item in diessen selven joer XV^e inde eyn so toeghe die jonghe prynssche van Brabant, myt synre huysfrouwe, vrouwe Johanna van Spanghen, tot den Conynckryck van Spanghen, tot hoeren vrunden myt ser groetter macht inde cracht van

[p. 109]

volcke, te perde inde ouch te voet, ser herlicke inde kostelicke uytgeruest, inde getuycht myt aller eren inde cyraetten als eynen edelen prynssche inde here tuebehoerde. Inde hee toege duer Vranckrycke, al te lande, inde der Konynck van Vranckryck dede hoem ser grotte ere, inde groet gescheyncke in allen steden, doer hee in quam te loegeren; want dat waes wael byllicke inde ouch wael behoerlicken dat hee hoem ere inde vruntschappe dede off bewyss in synen landen off steden, want der Konynck inde der hertoch hadden eyn huwelick gemackt off getracktert tusschen hoen twe jonghe kynderkyn, die noch ser jonghe woeren. Des prynssen jonghe soen Hertoch Karlle hadde des Conyncks jonghe dochtter; doer groette blytscappe over alle landen, aen beyde syden, aff waes, van allen mynsschen die verstant hadden.

Item in dit selve joer vurs. so vergaederden sych al heymelicke ser voele quaeder boeffven op dat sloet van Monfort, by Ruremunde, dat due tertyt Her Robrecht van Arenberch noch pans in hadde van Hertoch Karlle van Gelre, inde toeghen off reden duer die Maesse, die due tertyt ser cleyn waes, inde holden eynen ser groetten rouff inden landen van Horne inde oem Eycke opten buscop van Luydicke Her Johan van Horne.

Item in diessen selven joere, te wetten XV^e inde eyn, terstont doer te Maestricht sunderlynghen inde doeromtrent, gekoemen, inde gevallen woeren die cruysser inde ser mysselicke teycken van ser menygherhande fyguyren off teyckenen als vurs. steyt in diessen boecke, so is opgestanden inde ghekoemen eyne ser wonderlicke seckte off manyere van volcke, schynende vuer der mynsschen oughen, te moel ser te syn eyn dat heylichste volke, van al so stranger inde harder penytenciën inde ellendige leven, als men ye gesyen off geleyft hadde. Inde diesse mynsschen van diessen scherppen inde ser harden leven, die quamen van boeffven her

[p. 110]

aff uyt Lombardiën, van Fynegyen⁽¹⁾, van Roemen, inde sy gyngen al naeckt inde bloet, bervoetz inde bloetz houtz, sonder yet op hoen houfft te hoebben wyntter off soemer, off yet in hoen voetten te hoebben, so wy naet off kalt dattet syn mocht. Sy hadden eyn groette bast, off seyl, over hoen naeckt, bloet lychaem, inde doer over eyn scharp hoeren cleyt, inde daen eynene groffven lynen kyedel myt muwen, inde vuer al tue als eyns bruwers kyedel, al totten knyen tue off doer omtrent, inde daen dat boven myt eyn seylken tue gebonden. Sy en droeghen metzser noch buydel, noch staeff, noch steck, noch nyet met allen, aen hoen lyff noch in hoen hant, daen alleyn eyn cleyn cruytzsse in hoen † hande, al vuer hoen aengesycht in beyden handen. Inde sy vasden alle dagen, inde dry daghen ter weycken in waetter inde in broede, inde nummermer en droncken sy anders daen waetter, gelick synte Johan-Baptist. Inde sy en aetten vleysch, noch andere spysse, die hoen hertte off cracht hadde moegen geven, daen alleyn ertten off muyss⁽²⁾, inde dat ser selden. Inde sy en slyeppen anders nyet daen int stroe, als wy die vercken. Inde sy en begerden noch en baeden oem golt, noch oem sylver, noch oem gelt, aenders daen oem waetter inde oem broet. Inde doer sy aetten inde den kost kregen, als sy saet woeren van waetter inde broede, so dancktden sy Got inde den luyden. Inde overde hoen yet van brode, dat lyetten sy liggen. Inde alsus gyngen sy duer die landen off steden. Inde sy hadden ouch pristers onder sych die mysse laesen, inde die gyngen ouch al nackt gelicke den anderen. Inde sy gyngen myt kudden dry off IIIJ VJ te samen, inde sy sachtten dat sy eynen oversten hedden boeven hoen allen, den sy hylden heylich inde waerachtich etc. Inde so waet dyt syn mocht off beduyde datz Got be-

(1) Venetië.

(2) Moeskruiden.

[p. 111]

kant. Inde dit volck heylt ser grotte scilencie nacht inde dach, inde sy hylden alle hoen gebet op blotten knyen inde sonder rastten aen muyre off want, off banck off stoele. Inde sy kuysden die erden ser decke in honnen gebede als sy mysse horden⁽¹⁾.

(1) De schrijver bedoelt door deze soort van menschen de bekende sekte der Geesselbroeders. Zie Johan de Los, Chronicon Leodiense etc. p. 117. Chapeauville III p.

1502.

- Anno Domini XV hondert en twe due waest eyn alte ser vuylen off weycken weynter, sonder eynych gevroere off grotte kalde, inde die sporckylle waes ser warm inde ouch redelick schoen weder. Mer der somer waes ser heyt inde druge.

Item in diessen selven joer vurs. so keymptde Joest Buyck van Syttart by Eyck opten Dries thegen eynen gesellen, waes des buscups Johans van Horne dyener. Mer Jost verloer den pryss, inde heet waert lelick op gehalden.

Item in diessen selven joer vurs. so waert eyn ser swoere orloch tusschen den Hertoch van Gelre, hertoch Karle, inde den Hertoch van Cleyffve, also dat die arme landluyden opten dorpperen off landen den quatzsten coup hadden inde jemerlicken verdorffven woerden aan beyde syden.

In diessen selven joer vurs. so waert groette sterft van pestilenciën boeven in den lande, inde sunderlynghen in der gueder staet van Collen.

Item in diesen selven joer vurs. soe worden ser voele mynrebroders closteren, dye langhen tyden ser wyldelicken geleyft hadden (gereformert), die eyne aen die Observanten, die andere aen die Collecten, also dat due tertyt geheytten; mer sy⁽²⁾ woeren die rechtte mynrebroder die sych selver bekert hadden, inde die reformacie aen ghenoemen sonder bedwanck, inde leyffden noe den regulen. Inde sunderlynghen, so quam op dit selve joer totten rechtten mynrebroder off reformacie

(2) De recollecten namelijk.

[p. 112]

der Coletten dat mynrebroder closter tot Dyst, inde terstont doernoe dat closter te Bruesselt inde tot Aken, door de Observanten brueder ser drovych oem woeren, dat sy die closteren vurs. nyet en konden krighen, want sy se ser gherne hadden in gehaet, hedden sy se konnen kryghen. Mer nomols hobben sy se noch tot hoen in kreghen.

Item in diessen selven joer vurs. so naem dat muyren te Hasselt eyn eynde, inde so waes die stat al omme inde omme, al ront ommuyrt inde volmackt van muyren inde ser stercke thornen.

Item in dit selve joer dede der duvel inde dat onweder ser groetten schade tot Bylssen aen der kyrke inde sunderlynghe aen den kyrckthorne dee ser gebroecken waes, bennen aent bontwerck inde buytten aen dat daeck.

1503.

- Anno Domini XV^e inde dry, te wetten des donredachs noe den heylighen XIIJ dach, te weten den XIJ^den dach in januarie, omtrent der vyrder uyren noe snoenen, so waest eyn alte ser groet, byster inde ongestuyr weder van donre, blyxye inde reghen, inde te moel ser grotten stercken weyndt, inde dede ser groetten schaeden aen daecken, aen huyssen overal, op voelen eynden off plaetzsschen, inde ouch aen boumen, die uyter erden weyden. Inde heet waes eyn ser weyck off warm vuerwyntter, mer noemols als der Mert quam, due vyelle eyn groette sne, inde het snyde decke inde ouch ser voele, inde twaes doerby ser kalt inde vroer sterck, also dat die beysten begonden gebreck te lyden op voele plaetsschen, doer qualicke houwe off stroe waes.

Item in dissen selven joer vurs. so quam der Roempssche conynck wederoem van boven hyr in dit lant, sunderlyngge in Brabant, inde besocht syne jonghe kynderkyn, syns sons Hertoch Phylippus kynder, die due ter tyt noch in Spanghen waes myt synre huysvrouwe Johanna, eyn dochter des konyncs van Spanghen. Inde alsus so bleyff der roempsse co-

[p. 113]

nynck Maxmilianus vurs. in Brabant liggen, inde verbeide die wedercompst syns sons Phylippus vurs.

Item in diessen selven tyde in de vaste, inden Mert, so bereyde sych die edel Here inde buscop van Luydick, Johan van Hoerne, inde toch ser sottelicke in Brabant, totten Roempsschen conynck, inde hyetten ser wyllekoeme myt grotter ere inde stode. Inde hee waert ouch ser vrundelicke ontfanghen in Brabant inde erlicke getractert, doeraff alle syn ondersetten off inwonre syns lans, geystelicke inde ouch werltlicke ser off verblyt woeren inde wael te vreden.

Inde due mytten selven terstont als hy wederoem in syn lant quam, so bereyde hy hoem ser kostelicken met aller schyraet, inde toeghen due mytten selven in Vranckryck totten Conynck van Vranckryck, inde teghen die affkompst des jonghen prynsschen Hertoch Phylippus van Brabant, dee due weder oem aff quam uyt Spanghen, als vurs. steyt.

Item in diessen tyde waest ser guet vrede over alle diessen landen, Vranckryck, Brabant, Vlanderen, Hollant, Gulick, Collen, Uytrecht etc. Mer dat arme lant van Gelre hadde grotten anxt inde sorghen vuer den Roempsschen Conynck vurs. inde mytten Hertoghe inde lande van Cleyffve.

Item in diessen selven joer van XV^e inde dry so waest Hyldoemskyrmysse. Inde men sacht due overal, dat men in menyghen Heldoemskyrmysse nye al so ser voele vrempdes volcks uyt ghesien en hadde tot Aken, als dyesse reysse.

Item in diessen selven tyde off joere so waest eyn ser drughe soemer, inde eyn heyt tyt myt allen, inde ser luttel regens in diessen lande.

Item in diessen selven joer van XV^e inde dry op synte Remeysdach des heylighen buscops, dee due tertyt quam opten sondach, inde ouch opten Bylssen kyrmysdach, so woerden in der verdoerffender staet Bylssen, twe altoeren,

[p. 114]

tot eynre tyt, beyde gelick te saemen ghewydet off geconsacrert, in der prochiekyrcken. Der eyne altoer, dee waes van nuwes erst gefundert inde geordinert, inde ser wael bereynt myt gueden erffreyntten van eynen manne geboeren van Bylssen, mer woenende inde sterffvende eyn burgher te Dyst in der staet. Inde diesse nue altoer waert gewydt inde consacrert in die ere off werdicheyt der lyever inde werdigher moder Synte Annen inde begoefft off belaest myt IIIJ sycker pryncipael myssen inde ouch op IIIJ principael sunderlynghe daghen inder weycken. Te wetten opten Donresdach sal men myssen leyssen vander Heyligher Dryvuldicheyt, opten vrydach van der Passyen inde pynen onss lyeffs Heren off De Sancta Cruce, opten dynssdach De Sancta Anna, opten monsdach Requiem vuer alle gelovyghen zeelen. Also is die fundacie van diessen nuwen altoer, Synte Annen elter, ter rechter hant by synte Katharynen altoer.

Item der andere altoer ter slyncker hant, by synte Nycolaes altor, dat is onsser lyever sutter Vrouwen altoer; inde dyt waes eyn ser alt altoer, van alder tyt, inde placht te stoen int mydden der kyrcken, onder dat crucyfix⁽¹⁾, tusschen die twe altaren inder kyrcke, te wetten Synte Johans Ewangelist altoer ter rechter, inde synte Achtten altoer ter sleyncker. Inde waert affgebroecken te gronde inde versaet ter sleyncker syden vuer den chore, inde ouch gewyt inde geconsacrert myt den nuwen altoer van synte Annen, opten dach inde joer vurs.

Item in diessen selven joer vurs. van XV^e inde dry, omtreynt Omnium sanctorum, so is der hoeghe geboeren inde ser edele Ertsche Hertoch van Ostenryck, Hertoch Phylippus van Burgongyen, van Brabant, Hollant, Zeelant, Vlanderen etc. wederoem koemen uytten conynckryk van Spanghen,

(1) In de middeleeuwen, gelijk nog heden op eenige plaatsen, hing een groot kruisbeeld in het midden der kerk aan het gewelfsel.

[p. 115]

doe hee henen waes getrocken myt synre vrouwe Johanna int joer XV^e inde eyn, also vurs. steyt. Inde hee quamp tot Trycht in, op sondach, op synte Leonardus avent. Myt grotter ere inde werdicheyt waert hee ontfanghen van geystelycken inde wereltlicken, jonck inde alt; want alle mynsschen duer alle syne landen inde steden, die woeren bedroeft van synen langhen beyden, inde ser verblyt van synre wederkompst in synen landen. Inde syn logys off herberych op die tyt, waes in die prostye op synte Servoescloster.

1504.

- Anno Domini XV^e inde IIIJ so waest noch eyn redelicke guede tyt, in brode inde in wyne, in diessen landen. Mer duyre tyt onder die arme ghemeyne luyden overal, die soetten off woenden opten lande inde dorppen, also woerden sy verschaet inde verdruckt vanden Heren inde regeres der landen.

Item in diessen selven joer vurs. so waest al orloch tusschen die Gelressen inde Cleyffsen, inde verderffden hoer plaet lande inde huysluyden aen byden syden ser jemerlicke. Inde dee Here off jonker van Gronsfelt⁽¹⁾, dee waes by den Cleyffschen inde dede den Cleyffsen syn rouffsloet Reynborch oppen, inde doerop quamen due ser voele boeffven, inde schanden inde branden ser jemerlicke oem Echt. Inde die arme Nuwe-Staet by Syttart wonnen sy, inde quamen doerin myt lyst, inde naemen grotten rouff inde allet dat sy ewech kryghen mochtten, inde branden due die arme staet van bynnen. Item die van Nuwer-Staet inde andere Gelressen, die toeghen ouch in dat lant van Gronsfelt, inde rouffden inde branden ouch die arme huysluyden sonder barmherticheyt. Inde due waert Hoecheym boven Trycht ouch gebrant van den Gelressen.

Item in diessen joer vurs. so regerde eyn alte ser quade syeckde over alle diesse landen. Inde dat waes der quade

(1) Welligt Jan van Bronckhorst, heer van Gronsfeldt en Rimburg, drossart van het land van Cleef.

[p. 116]

hoest, doer dat volck so ser myt belaest waes. Vrouwen inde mannen in waeren also ser syeck doer aff, dat sy al plaet te bedde laegen, sterffsyeck. Inde voele alde luyden storffven doer aff. Item ouch in diessen tyde, so storffven overal voele mynsschen ser haestelicke eyn onversyenelicken doede.

Item in diessen selven tyde inden mey so staerff te Rekem, der vry-edel inde wael geboeren joncker Frederick van Sombreff, heere tot Rekem, sonder gebort. Inde doermyt so waes dee vry edele stamme vergangen, inde die wappen verloeren, inde myt hoem begraven⁽¹⁾.

Item in diessen selven joer vurs. in den soemer, so stondt op bynnen der staet van Luydyck eyn ser quaet gherucht inde fame, als van sommygherhande volck off partie, die doeroem uyt waren off doernoe stonden, al heymelicken myt loesser suptylicheyt hoennen eyghenen Here inde buscop, den edelen Here buscop Johan van Horne, jemerlicke te verraden inde te vermorden, inde doet te sloen allet dat sy gewetten hedden dat guet Horns off Hers hedde geweyst, inde die staet in honnen handen te krygen, inde dat gans lant in te nyemen, inde in grotten drucke inde lyden te breynghen alle die ghene die gerne in rusten inde in vreden geleyfft hedden. Mer onsse Heer die guede Got vuersach dyt quade spel anders. Inde dyesse quade gruyt off opsaet diesser verreder off boesser mynsschen, men woelde seggen due tertyt dat sy waeren vanden blode off geslechtte van Synt Lambrechsmorderen, die den heyligen buscop inde vrunt Gotz synte Lambrecht doet sloegen inde jemerlicke vermorden; wyllich boese geslechtte nummerme al te gronde bynnen Luydick vergoen noch versterffven en sal totten leysten eynde der werlt, want sy en sullen nummermer

(1) Frederik van Sombreff, laatste mannelijk oir van zijn geslacht, was sedert 1490 weduwe van Maria-Elisabeth van der Marck tot Lummen.

[p. 117]

guet gedoen, noch honnen gherechtte Here lieff gehobben. Got betert, dat is der art inde natuyr van den luydicker mynsschen, die van den boessen arde off quaden bloede syn vanden geslecht van synte Lambrechtsmordeneren, die hoem vermorden. Item diesser quader luyden opsat vurs. quam nu uyt, inde der verreder wart eyns deyls gevangen inde jemerlicke gherycht. Inde die bedroegen daen die ander voert aen; also datter vast eynsdeyls qualick voeren, inde die anderen vluwen al heymelicken ewech uytten lande. Also dat bynnen der gueder staet ser qualicke stonde, inde die guede, erbarighe luyde bynnen der staet inde buytten der staet alle dat lant duer ser qualicke te vreden waeren inde schampden hoen des ser, dat dit alsus opstonde onder hoen. Inde der Here off der wysdoem der staet lachtte in hoen staet van Luydick volck van wappen, soldenersknechtten van orloch om nacht inde dach in die wappen bereyt te syn, off sy yet horden off vernemen van diesser verrederyen, dat te keren inde te wederstoen noe honnen beysten. Inde des scamptden hoen dye guede (luyden) ser, dat dit alsus geschach, inde sy dyssen schande inde opspracke moesten hoeren inde lyden, dat men hoen verweyt off noe sacht dat sy volck van wappen moestten halden in hoen eyghen staet, op hoens selves borger in honre staet.

Inde alsus stonde dit eyn luttel tytz inde mallick waes op syn hoede, inde die ghene die bedroeghen woeren vanden ghenen die gericht woeren, die stoecken sych heymelicke uytten lande ewech, inde so blode sych disse opsaet inde ser quade verrederye al eynsselicke ten leystte doet, dat doer egheyn seggen mer aff en waes.

Item in diessen selven joer vurs. inden herffst, so starff die ersamyghe Abbatiss jouffvrouwe Maria van Her Honsbroeck⁽¹⁾, eyn Abatisse tot Monster-Bylssen, inde ser balde

(1) Maria Hoen van Hoensbroeck was dochter van Jan van Hoen, heer te Hoensbroeck, Beverst, Velroux, Plenevaux, Visschersweert etc. en van Maria van Buren.

[p. 118]

doernoe so koere dat capittel tot Monster eyne vrouwe uyt honnen capittel eyn jouffvrouwe van Thoeren, dat hoen allen eyn schande waes, dat sy also nydich onder mallick anderen due tertyt woeren, dat sy onder sych nyet Vrouwe en konden gekeyssen. Inde diesse jouffvrouwe inde Vrouwe waes geheytten Margarieta van Hoefels⁽¹⁾. Inde sy waest Vrouwe ghekoeren inde Vrouwe ghemackt op Synte Odendach, op eynen donresdach myt grotter eren, in present off teghenwerdigheyt myns Heren van Luydick Johan van Horn, die doeroem ouch ser gearbeyt inde bede gedoen had aen dat capittel van Monster, dat sy vrouwe gekoeren waest.

Item in dyessen selven joer vurs. so waest redelicke groette erdbevynghe overal in dyessen lande, op synte Bartholomeus avent, omtrent der X^der uyre in de nacht.

Op syntte Bartholomeus snachts voerscreven,
Sach ich dat ertryck voerwoer beven.

In dyessen twe versken sal men veynden die joeren onss Heren als diesse groette ertbeyvynghe geschach, te wetten den dattum off joer ons Heren anno XV^e inde IIIJ

Item al in dyessen tyde inde joer vurs. so waest allet eyn ser bedruckte tyt inden lande van Gelre, myt ser swaren inde jamerlicken orloeghe, aen die eyn syde mytten Cleyffschen dat ser langhe geduyrt hadde, also des ouch hyr voer in dyessen buecke verklaert off gescreyffven steyt myt kortten worden; mer leyder! so vyelt hoen nu noch swarder inde harder, want omtrent inden herffst, teghen den kalden weyntter so waert die jonghe prynssche Hertoch Phylippus van Ostenryck inde van Brabant hoen vyant myt allen synen hulpperen.

Also hadden die van Ruremonde anxt inde sorghe, dat die Brabanders inde die Valgenborcheyrsse die veystynge off dat

(1) Margaretha van Merode tot Hofalize.

[p. 119]

stercke dorp van Echt in kryghen mochtten, inde doeruyt behelppen myt rouffven inde schade hoen te doen tot vuer hoen portten te Ruremonde; inde toghen selver tot Echt inde brandent kael aff inden gront; dat jamer waes voer die arme huysluyden die doerin saetten off woenden, inde liever vreden gehaet daen onvreden, inde nu teghen den kalden wyntter verstrouwet inde ser bysterlicke verjaecht inde so jemerlicke verdreffven moesten syn, inde dat van hons selffs vrunden. Also waert dat guede lant van Gelre in allen syden, sunderlynghe inden lantman merlick verdruckt inde verdorffven, dat schade inde jamer waes.

Mer leyder! die landen die Hertoch Phylips tue behorden, die arme lantluyden, als die Meyerye van den Bussche, dat lant van Valkenborch, inde andere landen die gelegen loegen aen die kantten vanden lande van Gelre die waerender ouch ser qualicke aen, inde in grotten lyden, drucke inde schade, so vanden vyanden aen die eyne syde, inde ter anderre syde vanden vrunden, als vanden volcke van wappen, dat hertoch Phylips doerin gestalt inde gelacht hadde, oem die landen inde volcke te bewaeren teghen die Gelresse. Alsus waest allet eyn ser bedrucktde tyt, mytten armen huyssluyden off lantmaen aen beyden syden. Got ontfermps.

Item allet in diessen selven joer onss lyeffs Heren van XV^e inde IIIJ, sa waest eyn ser ellendige tyt mytten armen huysmaen off lantmaen, inden lande van Gelre, inde in den landen aloem liggende den lande van Gelre, tuebehoerende den hertoch van Brabant, in Hollant, in die Meyerye vanden Bossche, inden Pele, inde ouch inden lande van Valkenborch. Want der Hertoch van Brabant waes noch jonck, inde hoem gebrack wysheyt, dat schade waes; inde hy hadde jongen raet, Got herbarmps. Also dat vuer alst mocht myt synen armen onderseytten inde lantluyden. Want hee waert vyant der Gelressen duer quaden jongen raet, inde doer myt waest gedoen. Hee toch in syn steden liggen, inde waes guet

[p. 120]

geselle myt schoenen vrouwen inde dede nyet myt allen totten Gelressen, inde lyet sy gewerden sonder eynyghen wederstoet. Inde doermyt so sloeghen alle die ruytter, voetknechtten inde alle andere boesse wychtten inde quade boeffven uyt allen landen by die Gelressen, inde ruytden inde rouffden, branden, vynghen die arme luyden so jamerlicke in allen syden die den hertoch van Brabant tue behorden, sonder eynich ontsycht. Inde sy worden so hoemodich inde so ryck van vanghen, spannen der armen dorpluyden, die sy halden in allen des Hertochs landen; also dat des grotte Here, ser edel van gebuertte ser veracht waert inde bespoet van allen vuylen boeffven.

In dyessen tyden, inden herffst, branden sy inden lande van Valkenborch hyr inde doer, mer sunderlynghe te Goele, oem die kyrcke inde opter Maessen. Want sy reden in allen plaetsschen duer die Maesse, want die Maesse waes allet dat joer, tot korsmysse tue, also ser cleyn als men sy in mans gedeynck ye gesyen off geleyfft hadde.

Alsus dreyffven die Gelresse ruytter grotten woest inde grotten schaden over Hertoch Phylips landen inde arme ondersetten, in allen syden, alom inde omme. Inde des hertoch Phylippus waes eyn ser edel groet inde ryck Here, mer nu jemerlicke veracht van allen boeven. Hoem gebrack gottelicke wysheyt inde alden raet; hee waert geregert luttel tot synre eren. Got herbarmps!

Item in diessen selven joer vurs. so waert dee nuwe choer te Beyck, inden lande van Valkenborch ghemackt.

Inden selven joer vurs. inden herffst so staerff der rycke man tot Beyck vurs. myt naemen Johan Syën, doers voele aen stonde, inde in cortten jaeren ser overvlodich ryck waes worden van ertsschen gueden. Offt al myt Gode waes inde salich aen syn zeele, dat is Got inde hoem nu bekant. Got trost syn zeele. Amen.

[p. 121]

Item in diessen selven tyde inde joere vurs. so waert dee nuwe kyrckthoren gemackt te Geleen by Syttart.

Item op dit selve joer vurs. so waest eyn ser drughe somer. Inde der vlas quam ser qualicken voert. Inde dat voert quam en waes nyet guet. Also waest eyn duyr tyt inden vlass; men galt IJ steyn off stucke omtrent J slepper.

Item al indiessen joer off tyde vurs. so waest eyn ser druge herst inde eyn ser warme vuerwentter, als men ye gesyen off geleyfft hadde. Inde heet en hadde nye gevroeren, noch kalt geweyst, noch gesnyt al tot int ander joer van XV^e inde V, inden loemont, op synte Sebastianus avent, due waest erstwerff ys gevroren. Inde synte Agnetendach veyl der erste sne, inde due begont erstwerff aen kalt te werden inde te weynteren.

1505.

- Inden joer ons lieffs Heren gebuert als men screyff XV hondert inde V, due stonde off duyrde der orloch noch al op synen alden paess, also vurs. steyt, tusschen den edelen inde ser hoege geboeren ertzhertoghe van Ostenryck, here Phylippus, Hertoch van Brabant, Hollant etc. inde synen neyffve Hertoch Karle van Egmont, dee dat lant van Gelre in hadde, inde sych Here doervan screyff inde ouch syn wolde, want syn vader inde alder vader dat behert inde besetten hadden, noe dode Hertoch Reyners van Gelre inde Gulick, dee gestorffven waes sonder edel gebuertte.

Alsus waes doen diesse jonge Hertoch Karle vurs. int lant koemen uytten gevanckenysse in Vranckryck doer hee lange in gevangen hadde gelegen, in synen jongen keyntsdagen, als nu hyr vuer geschreven steyt in diessen buecke; inde die Brabander hadden dit lant van Gelre in, inde in honnen handen, want der stranghe, ovelmodich Hertoch Karle van Borgonyen inde Brabant dat mytten swerde inde mytten grotten Heercracht gewonnen hadde inde in creghen myt grotter macht inde koste, als ouch nu vorschreven steyt in

[p. 122]

dyessen register, vur synen dode, er dat hee starff in Swytserlant, inde doernoe ouch in hadde inde paysselicke besaet myt synre huysvrouwe, Maria Hertoch Karels vurs. dochtter, Maxmilianus des Roempsschen Keysers Fredericus soen, al totter tyt tue dat diesse jonghe Hertoch Karle van Gelre uytten gevanckenysse quam by heymelicker hulppe inde bystande myt gelde der steden uytten lande van Gelre, die ser begerden honnen rechte geboeren Here wederoem te hobben in hoen lant van Gelre, inde van hoem geregert te werden. Inde als dese Here nu uyt waes, inde wederoem in syn lant van Gelre quam, so vergaetten die Heren inde steden off regeres vanden lande van Gelre der hulden inde eyden die (sy) gedoen inde geswoeren hadden den strangen Hertoch Karle van Borgonye inde Braband, als eynen erffhere, inde noe syn doet Maxmiliaan, die Hertoch Karolus vurs. dochtter hadde tot synen wyffve ouch als eynen erfhere; inde woeren ser blyde inde ontfyngen honnen jongen Here myt grotter blytscappen, inde hulden hoem due ouch vuer eynen Here sonder eynyghen orloeff off quytschelden honre eyden off geloeffde, die sy in vuerleden dagen gedoen off geloefft hadden den Hertoch van Brabant, Maxmilian vurs.

Doeroem Maxmiliaan inde alle die brabander ser oem verstuyrt inde thornych waeren, inde doermyt so hoeff sych due der orloch tusschen die Brabander inde Gelresschen inde stonde nu alsus eyn lange wyle tytz tot int joer dusent CCCC inde XCVIIJ, due quam der roempssche Konynck Maxmilian wederoem van boven uytten lande heraff inde verweyktde die vee, inde toch vur Straelen, eyn stetgen by Venloe inde waen dat, inde dede doer grotten schade also hyr vuer geschreffven steyt. Inde doermyt so bleyff die vee wederoem al stylle stoen mytten Brabanderen, sonder eynyghen grotten orloech. Mer der Hertoch van Cleve, dee bleyff al in grotten orloeghe mytten Gelressen, inde deden malkander grotten

[p. 123]

schaden aen beyden syden den armen huysluyden als ouch eynsdeyls vurschreven steyt.

Doernoe int joer ons Heren dusent XV^e inde IIIJ, inden herffst, so quam der edel inde hoeggeboeren Hertoch Phylippus tot des Hertogenbussche lyggen inde noch voele grotten Heren inde prinssen, geystelicke inde wertlicke. Mer doer quam luttel off cleyn profyt den landen aff. Dan due sy scheyden inde opbroecken, inde al ewech woeren, due waert des jonge Hertoch Phylips doerin geraden inde tue bracht, dat hee vyant waert syns neyffven Hertoch Karle van Gelre inde des lants van Gelre inde hoen veebreff screyff inde ontsacht sy; docraff due die Gelressen ser verblyt waeren, sunderlynghen hoer ruytters, soldener inde al ander lycht volck, dat by hoen geslaghen waes, uyt allen landen, oem solt te wynnen inde stelen inde rouffven, inde hoen generen opten armen huysman off lantman, dee dat alle weghen betaelen moet. Inde lyettent due henen goen, inde rouffden inde stoelen inde branden, veynghen inde spenen die arme luyden, aen allen syden die den Hertoch van Brabant tue gehorden, in Hollant, in die Meyerye van den Bussche, int lant van Valkenborch, als ouch eynsdeyls vuer steyt.

Inde hyr waes luttel off cleyn wederstant tue vanden Brabenders. Hertoch Phylips toch wederoem in Brabant, inde die roem in dit spel off orloch geraden hadden, bewarden syn erre qualicke. Doer die edel prynssche grotten schande aff hadde, want dit waes syn erste reysse van orloge.

Als die ruytter inde soldeners off knechtten van orloch nu dit saghen, die due tertyt bynnen die gueder staet Ruremonde laegen inde der gueder burger overmeyster waeren, so sorchtden sy quanzhuysse dat die Brabanders koemen solden in den veystten off dorppen van Echt, dat eyn ser stercke vestte waes inde hoen doerin leggen inde in nyemen, inde hoen daen daeruyt schaden solden, inde benyemen hoen honnen toch off strecke noe dat lant van Valkenborch, te rouffven,

[p. 124]

te stelen. Inde toghen myt heytten houffde bynnen Echt, uyt Ruremonde, inde brandent al kael te gronde aff, also bescreven steyt hyr vuer anno XV^e inde IIIJ.

Van wyllighen brande, dat Echt also kael aff verbrant waert, Her Robrecht van Arenberch, (Her Wyllems broders soen, dee te Mastricht gherycht off onthoufft waert) ser thornygh inde ouch gestuyrt waert op die Gelressen, inde sunderlynghen op die staet van Ruremunde, dat men hoem den schaden inde hoemoet dede in syn bedryff, off lant, off ampt van Montfort⁽¹⁾, dat due tertyt in synen handen stonde inde hee here off overste waes over Echt inde Montfort, inde van hoem off den synen geregert inde besetten waert.

Inde hee off die syne, die van synen wegen op Montfort saetten (inde) dat ampt regerden hoen ser voele te kort deden, dat sy hoem Echt also aff branden buytten synen rade off consent, want dat beyste dorp waes, dat hee in synen lande off ampt van Montfort hobbende waes; inde hee ouch tusschxen byden al stylle saet, inde der vee off orloeghe aen egheyne syde sych onderkerde, inde saet op inde dacht in hoem selven, so wy dat hee Montfort quyt werden mocht, inde dat buytten synen schaden.

Nu oem eyn luttel schryffvens te mer, so sal ich uch daen terst scryffven so waen dis Her Robrecht van Arenberch erstwerff aen dit schone sloet inde stercke burch off ampt van Montfort koemen is, inde (dit) in synen handen koemen is. So is daen ten ersten te wetten; als inder tyt due disse jonghe Hertoch Karl. van Gelre in Vranckryck gevangen lach, also nu hy al vurschreven steyt, inde dat lant inde steden des lans van Gelre, al heymelicken achtter den Roempsschen Konynck inde Brabanders ser groet bewerff deden inde raet sochtten, oem honnen jonghen Here, Hertoch Karle vurs. uyt te kryghen, inde hoem in syn lant van Gelre te brengen, inde also vanden Brabanderen te koemen, inde dit alsus

(1) Echt was een dorp des ampts van Montfort.

[p. 125]

verre koemen waess, inde hoen Here inde Hertoch loess inde uyt waes; so en doerst hy dat also nyet bestoen, noch aen goen myt luttel volcks te trecken uyt Vranckryck noe syn lant van Gelre, van anxte inde gruwel, dat hoem die Brabanders yrgent bevallen mochtten inde hoen verspyt off verraden werden in den weghe, inde daen van hoen gevangen werden, inde in Brabant gevort.

Also wardt due tertyt, Her Robrecht versocht inde vuergehalden inde gebeden van diessen jonghen Hertoch Karle vurs., dat hee aen nyemen wolde inde sych doernoe stellen, inde ruytter inde volck van wappen krighen inde nyemen, oem hoem syeckerlicken over te voeren inde paysselicke in syn lant te breynghen; hee solde alle die kosten betalen inde och die ruytter off volck van wappen, die hoem hyr tue hulppen, ser guetelicke loenen inde ouch wael betaelen, inde hoem doertue ouch eynen schoenen dreynckpennynghe geven voer synen arbeyt inde getrouwen dynst inde vruntscappe, so hie hoem also by stonde, inde hoem in syn lant van Gelre bracht sonder schade off hynder van synen vyanden.

Alsus heet diesse Her Robrecht van Arenbergh vurs. diesse reysse aen sych genoemen inde voele quade boeffven inde ruytters opgeboden inde gekregen in Vranckryck inde alomme; want hy waes eyn vader inde houfft aller boeffven inde dieffven die gerne gelt wonnen inde sout verdyenden. Inde hy heyfft diessen jonghen Hertoch Karle van Gelre myt grotter macht van volck inde ruytters over gevoert inde gebracht in syn lant van Gelre inde sunderlynghen in die staet van Ruremunde, sonder last, schade off hynder, also hy hoem tue gesacht inde geloeft hadde. Inde dit geschyede inden joer onss lyeffs Heren dusent CCCC inde XCIJ, so als hyr in diessen register gescreffven steyt, inder quatertempel nae asschelengonsdach.

Als diesse jonghe Hertoch Karle vurs. nu in syn lant inde stede quam so waes al doer over al grotte blytschap inde

[p. 126]

vrouden, inde sy hulden honnen jonghen Heer vuer honnen erffhere. Inde leyder! sy vergatten der eyden inde hulde die sy geloeft inde geswoeren hadden hertoch Karle van Brabant vurs. inde noe syn doet Maxmilianen, doer nu spel inde orloeghe uyt koeme myt Hertoch Phylips inde den Brabanders. Inde alle dynghen nu voleyndt inde voldaen waeren myt diessen jonghen Hertoch Karle vurs, so lach diese Her Robrecht vurs. mytten Franssoesen inde volck van wappen, die den Hertoch over bracht hadden, in syn land inde steden, also vurschreven is, inde dede grotten schaden inde hynder den armen luyden opten dorppen aloem int lant, inde begerden hoen scholt off gelt betalt te hobben, dat men hoe tue gesacht inde geloeft hadde, inder erster reyssen off anneymynghe den Hertoch over te voeren inde in syn lant te brynghen.

Och lassy! Och arme! due waes dat gelt qualicke te krigen, off op te brenghen, dat hoen toegesacht inde geloeft waes te geven van den Here van Gelre. Inde die eyn staet en wolde nyet uitleggen off gelt opbrenghen vuer die ander, oem des volks quyt te werden. Inde die van Ruremunde hadden den meysten last myt diessen volck vurs. Also dranck sy die noet doer tue, dat sy inde Her Robrecht vurstelicke sproecken myt honnen jonghen Here, den nuwen Hertoch, oem eynen raet te suecken, inde eyne manyer te veynden myt hoem, dat sy hoem te vreden mochtten stellen, inde hee dat volck ouch te vreden stelde, inde sy honre met eren quyt worden. Alsus en waes doer egheyn ghereyt gelt te veynden noch te krighen. Inde Her Robrecht naem dat volck van wappen al tot sych, inde men rekende die somme inde daghen der soutdyen inde due synen dreynckpenninck, die hoem tue gesacht inde geloeft waes, al by eyn te samen; inde (dyt) lieppe due op ein ser grotte somme gelts van voel dusent gulden.

Inde due liet hee sych onderwyssen due hee sach dat doer

[p. 127]

egheyn gelt te krighen en waes. Inde der jonghe Hertoch van Gelre, myt rade derre van Ruremonde, satten hoem pans in synen handen dat ampt inde sloet van Montfort myt allen synen dorppen, reyntten, gueden inde vervallen, in naetten, in drughen, so daen dat geleghen mocht syn, dat te gebruycken inde reyntten opte boeren, gelicke off syn patrimonium guet waes, al totter tyt tue, dat hoem eyn Hertoch van Gelre, off staet van Ruremunde syn gelt off pennynghen guttelicken betaelden inde weder oem geven, die doer gesompt inde gherekent waeren inde hee brieff inde syegel van hoen daeraff ontfanghen hadde. Inde alsus besaet hee dat stercke sloet, inde buerde die reyntten gelick synen properen erffguede, al tot men schreyff XV^e inde V in januario.

Nu noch sal men hoeren, so wy dat Her Robrecht van Arenburch dis schoenen inde ser stercken sloet van Montfort quyt geworden is, inde die Brabanders myt behendicheyt doer aen gekoemen syn, inde dat nu in honnen handen gekreghen hobben, sonder slach off stoet.

Inden joer ons lieven Heren geburt, als men screyff XV^e inde V, terstont nae dertyendach, in den aenbegynne van loemont, so heet Her Robrecht van Arenberch vuers. gedechtich geweyst der hoverdyen inde schaden die die van Ruremonde off die inliggers, die bynnen Ruremunde laeghen, aengedoen hobben in den joere vurs. van XV^e inde IIIJ, alsdat sy in synen bedryffve off ampt van Montfort, dat in syne handen stonde inde aen hoen versaet inde verpant stonde, syn beystte dorppe inde stercke vesten van Echt, al kael te gronde aff verbranden, due hee nochtant stylle saet, inde sych der orloge aen egheyne syden en kronde, inde gerne aen beyden syden vrede gehalden, inde hoem doer boeven diesse grotte hoverdie inde schade geschach inde aengedaen wart den armen luyden in syn ampt; doer hy ser thornych inde boesse oem waes, also ouch vurcreven steyt.

[p. 128]

Dyt synde inde aenmerckende die Here inde Brabanders, die due tertyt vyant woeren der Gelressen, inde heymelicke van besyden vruntschappe ghemackt myt Her Robrecht van Arenberch inde myt hoem gekalt off gesproken also: dat hee Hertoch Phylips dyener inde vrunt syn solde van Brabant, inde syne pennynghen off gelt, dat hee op dat ampt inde slot van Montfort hadde, van hoenluyden wolde weder nyemen, inde doertoe eynen gueden dreynckpennynck ouch doer tue nyemen wolde, inde honnen Here Hertoch Phylips van Brabant doerop laetten wolde inde tot synen handen breynghen inde hoem off die synen, doerop loetten koemen inde tot honnen handen stellen. Dat wyllich Her Robrecht due gedoen heet, inde syne pennynghen genoemen, inde dat hoem mer werden mocht van Hertoch Phylips syn vruntschappe; inde hee inde ouch die syne, die van synen weghen op Montfort saetten, inde dat in hadden, hoebben dat hoene noe hoen ghenomen inde aff gevoert, inde syn uyt geganghen, inde die Brabanders daerop in gelaetten, op datum inde joer vurscreven. Inde nu hobt ghyr hy gehort, so wy Her Robrecht op Montfort erstwerff koemen is, inde onch wy hee nu doer van koemen is, inde die Brabanders doer aen. Inde als dyt der Here van Gelre vernaem, inde die Gelresse alle te samen, inde sunderlynghen die staet van Ruremunde, woeren hyr van ser ververt inde jamerlicke bedroft inde verslaghen.

Item alsus bleyff diesse orloeghe stoen, gelick als hee langhe gestanden hadde. Daen alleyn die boeffven, ruytteren inde knechtten die aloeme loeghen in steden off op sloeten, die reyden inde lyeppen alomme inde hylden die stratten reyne. Also dat in diesser tyt ser quaet wandelen waes. Inde der arme lantmaen waert jemerlicke verdorffven aen beyden syden. Inde die Brabanders hadden die schande inde spot ser groet, want doer en waert egheyn wederstant gedoen

[p. 129]

van den Brabanderen, doer die jonghe Here inde prynssche groette schande aff hadde.

Ten laetsten alst quam inden soemer, uytgans Mey, so quam der Roempsche Konynck af, van boven myt synen soene den jonghen Prynssche, al tot Collen, inde toeghen due vuer Ercklant, inde terstont mytten selven ewech van dannen, sonder yet te doen of te bedryffven, doer sych menych mynssche ser aff te verwonderen hadde van diessen grotten Here, dy alsus slappelicke hyr myt ome gynghen, inde nyet mer daertue en deden. Inde quamen due over die Maesse inden lande van Horne inde due tot Eyndhoeffven, inde alsus alomme van den eynen tot den anderen, gelick die Heyden off Tatteren⁽¹⁾ ploegen te trecken al sonder iet te bestoen.

Inde in diessen selven tyde, in Junio, als die van Ruremunde vernoemen dat der jonghe greyffve Jacob, des alden greyff Jocobs soen, dee eyn broder waes des Heren buscop Johans van Hornne, dat diesse jonge greyffve vurs.⁽²⁾ sich gelacht hadde by Ruremunde in syn lant, in eyn dorppe geheytten Neer; so syn sy heymelicken uytgetoeghen inden nacht, inde hobben dat dorppe Neer vurs. bevallen, daer diesse jonghe greffve van Horne in lach myt mer anderen luyden van des Prynsschen volcke, die due tertyt die nachtewaecke qualicke hylden, daer selden gelucke in is gelegen; inde hobben den jonghen greyff vurs gevanghen, inde mer anderen, inde myt hoen, myt grotter blytschappe tot Ruremunde in gevangen gevoert; want hee Hertoch Phylippus, den prynssche van Brabant, te lyeffve, inde die Gelressen vyant woerden waes, inde syn sloetten Hoerne inde Wert

(1) Tateren Limburgsche benaming der Heidens, Egyptiërs of Sigueners.

(2) Jacob III, graaf van Horne, na driemaal gehuwd te zijn geweest stierf zonder kinderen den 15 Aug. 1531, en werd te Weert in de kerk der Minderbroeders begraven.

[p. 130]

oppen gedoen hadde oem doeruyt die Gelressen te drucken. Inde alhyroem, so is hee die guede jonge maen in dyt verdryet inde grotten last gekoemen, oemdat hee gerne groet hedde geweyst inde gesyen by Hertoch Phylips vurs. Dat hoem nu leyder qualicke loenen mach. Got bettert!

Item alsus stonde diesse onsalighe orlach den armer lanluyden aen beyde syden, die daer vast jemerlicke by verdorffven woerden, inde cleyne off luttel feytter van worden. Inde geschyede nyet van den Brabanders. Sy toeghen voer Nuymeghen liggen, doer sy luttel bedreyffven. Als dit saghen die van Ruremunde inde die ruytters, die doer bynnen loeghen dat die Brabanders myt honnen hulppers, also oem Ruremunde ewech toeghen, inde aldoer by hoen sych nyet nyeder en dorsten sloen, noch Ruremunde beleggen, al hadden sy Monfort in, inde Dalenbrock, Horne etc. so kreghen sy grotten moet van bynnen, inde macktden sych sterck ghenoch, so te voet als te perde, inde en achtden opten drosset van Valkenborch nyet myt allen, Joncker Johan van Palant, dee due tertyt op Monfort lach, oem die van Ruremunde te hoeden, dat sy nyet uyt trekken en solden int lant van Valckenborch, doe hee eyn drosset off amptmaen over waes, noe doet syns vaders, Her Dederick van Palant.

Inde (die van Ruremunde) quamen terst in dat dorppe off herlicheyt van Elsloe opter Maesse, by Steyn, inde doer deden sy grotten schade inde verderffenysse myt brande; inde sy quamen ouch in dat alde Huyss off vervallen sloet, inde verbranden dat bynnen al kael aff, datselve dat doer noch stonde, des luttel waes.

Inde due mytten selven terstont, sonder eynych merren, (toeghen sy) tot Beick bynnen. Inde sommyghe huysluyden die vluwen in die kercke, inde voert opten thorn, inde werden sych vast dat beyste dat sy konden off mochtten, inde hedden sy gerne vanden kerckhoeff inde uytter kercke

[p. 131]

gekert myt schyetten van boessen inde van boeghen. Mer leyder! heet en halp nyet; sy woeren hoen te sterck, inde wonnen hoen die kerck aff inde quamen doerin, inde branden die kercke boven, inde meynden off dachten alsus die guede huysluyden, die boven opten thorn loeghen inde sych herlicke werden, te verbornnen off te verblusschen myt roucke, dat sy se aff hedden moeghen krighen, inde hoen boesheyt over hoen bedryffven; want sy ser thornych inde verwoet waeren oem den gheynre wyllen van hoen luyden die doer doet geschoetten woeren van den thorne, inde ouch eynsdeyls gequeytst off ghewont. Inde men sacht dat die Ruytter off Gelresse aldoer eynen capiteyn myt hoen bracht hadden, die aldoer gequeytz off doet bleyff, doer sy ser droeffve oem woeren; inde dat aldoer doet bleyffven en gequeytz woeren omtrent tusschen IIJ off V van honnen luyden, doer sy alsus gram inde thornych oem waeren; inde stocken due dat vuer aen myt groetten thoerne inden dorp van Beick, vuervoetz; inde branden dat schoen doerp al te gronde kael aff, sonder dat Gasthuys, dat huys der armer luyden. Nauwe waest te doen off te verbidden van den gueden erbaryghen vrouwen dat sy dat Gasthuys wolden loetten staen sonder aff te bornen. Alsus toeghen sy due nyederwartz dat dorppe dael, inde verbrandent al kael te gronde aff, sonder yet te sparen, arm off ryck, mer dan eynen hoeff liggende onder off beneden ant dorp, tue behorende den herscappe van Schoenvoerst⁽¹⁾, inde sy branden den Vroenhoff, des pastoers woenynghe vander kercke⁽²⁾, inde die groette X^de Schuyre, inde die cleyn schuyre tue behorende den duytschen Heren vanden Byessen al kael aff. Inde alsus voertaen nyederwartz duer Nyederbeick, inde branden dat ouch al kael aff op twe

(1) Deze hoeve die gespaard bleef lag waarschijnlijk bij Neerbeek.

(2) Deze pastorij lag bij de kerk en werd later door de Hollandsche Staten aangeslagen en verkocht.

[p. 132]

off dry huyssen noe, inde alsovoert tot Opgelene, dat schoene dorppe ouch bynoe al kael aff. Inde (sy) deden alsus grotten woest inde verderfflicken schaeden sonder cleyn baet off profijt te hoenwartz. Got herbarmps! Inde dat ongevael off grotten woest vurs. is alsus geschiet als vurscreven steyt inden joer ons lieffs Heren vurs. op eynen Saterssdach, myds somers, op synte Albaenen dach, mertelere⁽¹⁾, myt schoenen daghe, vuer den noenen, omtrent X off XJ uyren, (anno XV^e inde vyffve). Mer sy hadden cleynen rouff te Beick inde omtrent.

Item in diessen selven joer vurs. van XV^e inde vyffve, so waest eyn te moel ser naet soemer, inde regende lange inde voele. Also dat eyn ser naet oust waes, inde dat korn ouch ser naet inder schuyren quam. Inde voert so waes der herffst inde vuerwinter al ser naet, inde eyn ser naet joer van voele regens inde groet waetter.

Item in diessen selven tyde off joere vurs. XV^e inde V, op synte Maria Magdalenendachs, snachts inde des anderen dachs, te wetten op synte Appolinarisdach⁽²⁾, so waest also ser vreysselicke weder, van ser grotten regen inde ser groetten overvloedicheyt van grotten waetter inden ryveren inde waettersstroemen, als men in C joeren yet voele geleyft off gesyen hadde, inde dede also grotten yemerlicken schaeden aen korn inden velde, inde aen hoy inden bemptden, inde aen vlass inder spreyde etc., mer boeven al aen huysser, aen tymmer, aen moelen, inde aen allen deynghen dat langs den ryveren stonden. Inde te Trycht (is) aen Synte Peters portte eynen thorn, van der staet thornen aff geyacht, inde muyren aff gedreyffven. Inde men sacht, dat ouch in somygen plaetsschen luyden verdroncken waeren inde gevyscht woerden inden waetteren. Mer leyder! so wye voele ploeghen

(1) Den 21 Junij.

(2) Den 23 Julij.

[p. 133]

inde yamers onsse Here liet geschieden op erde, dat ghemeyne volcke overal, dat meyste deyl, geystelicke inde ouch werltlicke en achtden nyrgent op. Want leyder! in diessen tyde so waes die vreysse Gotz al doet inde verloeren overal; inde die wysheyt Gotz waes op getoegen, inde affgenoemen van allen regerres, groet inde cleyn, overmytz die sonden die overal geschieden. Got herbarmps!

Item in diessen tyde off joere vurs. van XV^e inde V, so lach der Roempssche conynck myt te moel ser voele grotten prynsschen inde voersten, geistelicken inde werltlicken inder staet Collen, inde tracterde van voele inde menygerhande sacken, doer der ghemeyne maen luttel aff wyst te sprecken. Inde in diesser tyt, inden soemer so waert pays inde vrede tusschen den Hertoch van Brabant inde Hertoch Karle van Gelre, inde wordens te samen wael eyns. Inde nyemant int ghemeyn en mocht wetten so wy diesse soene off pays quam off gemackt waes. Inde die verdorffven off verbrant woeren die hadden den quaesten couppe. Inde die Heren wordens wael eyns, inde heet voere also dat plocht te vaeren mytten armen lantluyden. Mer heet (accord) waert balde daernae gebroecken vanden Hertoch van Gelre.

Item in diessen joer, so waest eyn ser naet joer inde ser voele regens overal, also dat vurschreven steyt. Inde der wyn hadde eyn ser naete bloet⁽¹⁾, inde der herffst vyele ouch ser naet; also dat der wyn nyet geryppen en konde, inde ser qualick weyss. Doer waeren druyffven ghenoech verschenen inde gewaesschen opten stucken off reyngen; mer sy en mochtten nyet ryppen, oem des naets tytz wylle, inde hynghen aen den renghen versluydert, recht off sy gesoeden hedden geweyst. Also dat der wyn ser kranck inde suyr waes dit joer, inde ouch redelicke duyre.

Item inden selven joer vurs. van V^en, inden somer inde inden herffst, alle den tyt duer tot inden weyntter, so waess

(1) Bloeitijd der druiven.

[p. 134]

dat volck overal, jonck inde alt, so ser syecke inde kranck, inde loeghen in doetz noede⁽¹⁾. Also dat die kerspels prister alomme inde omme mytten Heylighen Sacramenten lieppen van huysse tot huysse, recht oft perstylencietyt hedde geweyst. Inde ouch so starffer vaest myt eyn deyl, hyr inde doer inde vuere ewech. Inde die nyet en storffven, inde opstonden off ghenaesen den waert alte ser suyr inde hart, er sy herkoemen konden, inde gyngen alte lange die somyghen, er sy wederoem genessen waeren. Inde dat febris terciaen inde quartaen regnerde ser onder jonck inde alt, also dat eyn weycke tyt waes overal in allen landen, sonder groette sterft.

Item in diessen selven joer XV^e inde V, so starff die edel Here van Horne, buscop tot Ludick, te Trycht, in die staet, des donredachs vuer Synte Thomasdach apostel vuer kersmysse, dee due tertyt op eynen sondach quam⁽²⁾. Inde syn lychaem woert buytten Trycht gevoert op eynen vrydach, inden quatertemper te Lychtenberch, in dat observanten cloester inde aldoe erlicken begraven, inde ter erden bestaet myt grotter eren inde stoet der burger van Trycht, die sych doerin erlicke queytten inde ser wael by deden, also sych dat gebuerde. Inde des anderen dachs doernoe, op saterdach inder quatertemper (werd hy) ouch aldoe beganghen vanden bruederen inde ouch myt van somygen anderen van synen gueden vrunden. Inde doermyt waes (men) synre al vergetten,

(1) Op den rand staat: Vander weycker syecktden overal onder dat volck.

(2) Den 18 December, ten 10 ure 's morgens. De kloosterbroeders van Slavante of Lichtenberg plaatsten op zijn graf het volgend inschrift, dat later door de ketters is verstoord geworden: Quis hic sepultvs lector inquiris? ego sum Joannes, Horna cognomen mihi, amator hvjvs montis et fratevm fvi: me legia volvit principen et patrem svvm, at non quieten: sed dedit curas graves: et bella varia mihi tvlit legie pedum: ut hic quiescam, lvxve perpetua detvr in monte lvcis, hoc peto, pro me roga, plackat, precare frater ingeninans deo: reqviem eternam bona ei domine et lvx perpetva lucrat et: neqeiescat in pace: amen. Zie in de: Bulletins de la Com. roy. d'histoire 3^me série, tome 1 n^o 4, P.F.X. De Ran, Note sur la Sépulture de Jean de Hornes à Maestricht.

[p. 135]

also plecht te syn. Inde den hee groet guet schuldich waes, die en hadden off kreghen nyet myt allen. Dat waes ser te beclaeghen, want doer menych omme verdorffven moest syn, die hoem dat hoen opgedragen hadden.

1506.

- Anno Domini XV^e inde VJ so waes groette banycheyt off sorchfoldicheyt onder die edel inde wysse, gelerde Heren Canonicken der Kyrcken off Capittels van synte Lambrecht to Luytghen, oem wederoem eynen anderen inde eynen gueden buscoppe te kyessen inde te ordineren, doer Gotz eren in geleghen hedde moeghen syn, inde ere der kercke van synte Lambrechs, inde salicheyt syns volcks, inde vrede syns landes; inde hylden wyssen raet te saemen onder sych bynnen Luydicke, geystelicke inde wertlicke, myt grotter eyndrachticheyt, dat men leyder aldoer neet vernoemen off wetten te geschieden also dat (tot) nu tue geganghen is off geschiet. Got hobbe des loeff inde ere tot aller tyt. Dyt aldus duyrende inde hoen wael doerin voersyen inde besennende al vanden sondaghe vuer Kerssdach off van Synte Thomas dach Apostel, dee due tertyt op eynen sondach quam, al totten dynsdach vuer Jorsdach, op Synte Sylvestersavent, hobben sy sych due, alle die Canonicken, die op die tyt tot Luydick woeren by eyn versamelt in hoen Capittelhuyss, inde die portten vander staet vast tue gestoetten, inde nauwe tuegesyen buytten inde bynnen, inde Got inde den Heyligen Geyst aengeroppen inde by der gracie Gotz inde meysten deyl der stemmen der gueder Heren vurs. gekoeren inde geordenert ter eren Gotz, noe honre beysten weyt den Erwerdighen inde edelen Here inde mytbroder, myt name geheytten Her Erardus Vander Merck off int ghemeyne van Arenberch. Inde diesse guede Here waes eyn ser guet, erbaer, wyss maen, geheytten inde onder dat ghemeyne volcke geystelicke inde werltlicke ser lyeffgetalich. Inde ser groetten vroude off blytscappe waes overal, onder allen mynsschen, jonck inde alt, dat diesse eleccye

[p. 136]

also gotelicke inde eyndrechtelicke tue gynge onder die wysse inde edel Heren des capittels van Synte Lambrecht.

Dyesse edel Here vurs. off tuekomende buscop waes des alden Her Robrechtz van Arenberchs soen, wyllich Her Robrecht waes eyn recht broder des ovelen ser fellen Her Wyllems van Arenberch, dee den Edelen Here buscop Lodewyck van Borbon so jemerlicke vermorde, inde buytten die staet Luydicke doet sloeghe, inde die staet van Luydick in kreych, inde alle dat lant van Luydicke myt hulppe synre vrunden, die hoem ser wael stonden in synre boesheyt, doer noemoels ser voele quaetz inde ongelucks ghenoch aff quam den armen lande inde ouch den armen lantluyden, alomme in allen landen, inde hoem noch noemoels ser qualicke op quam inde gelont waert, also ouch hyr voere in diessen Register geschreffven steyt, so wy hee te Tricht doet bleyff, inde aldoer syn houfft myt synen langhen barde affgeslagen wart ⁽¹⁾. Inde der jonghe Her Robrecht van Arenberch, die dat noemoels so gruwelicke inde so ververlicken wroecke over die Hornssche, Loenssehe inde ouch anderen landen hyr omtrent, so jemerlicke verdaerff, inde al grotte schaede dede myt branden, myt vanghen, rouffen, stelen inde des gelicken, oem synen oeme, syns vaders Her Robrechts vors. broder, Her Wyllems van Arenberchs doet te vrecken, dat is ouch gewest des tuekoemenden buscops broder. Inde dat

(1) De afstamming van dezen bisschop is als volgt:
Jan van der Marck van Arenberg, heer te Lummen, huwt eene dochter van den graaf van Virneburg.

1)

Erard van Arenberg, heer tot Arenberg.

2)

Robert van Arenberg, heer van Hesdin, huwt Joanna de Sauci.

1)

Robert van Arenberg, heer te Hesdin, huwt Catharina de Croy

2)

Erard van Arenberg, bisschop van Luik en kardinaal.

3)

Willem van Arenberg, heer te Lummen, bijgenaamd met den haard of het Zwijn van Ardennen, onthoofd te Maastricht in 1481. Huwde Joanna van Schoonhoven.

4)

Adolf van Arenberg, ongehuwd.

[p. 137]

is al derselve jonghe Her Robrecht van Arenberch, dee dat stercke sloet van Monffort, by Ruremonde, so bedrychlicken den Gelressen uytten handen stelde inde in der Brabander handen, also ouch vurschreven steyt.

Item in diessen selven joer van XV^e inde VJ, inden begynne van januario, due dat also ser kalt waes inde hart gevroeren, so toeghen der jonghe Prynssche off Here van Ostenryck, van Borgonyen, van Brabant, Hollant, Vlanderen etc. inde ouch nu myt conynck van Castyliën, Garnaten etc. hertoch Phylippus vurs. anderwerff in Spanghen myt synen wyffve, vrouwe Johanna, oem aldoer honnen jonghen soen, den tuecoemenden Conynck van Spanghen te besuecken, inde te visiteren die conynckyrcken, aldoer in die landen geleghen, doer syn soen in tuecoemenden tyden, woldet Got der Here gehenghen inde hoem des levens geven, eyn Here of Conynck aff moest syn. Wyllighen jongen soen vurs. Hertoch Phylips huysfrouwe in Spanghenlant gebart off geleghen hadde, die erste reysse, due sy beyde erstwerff ouch te saemen in Spanghen getoeghen waeren, inde dat keynt aldoer gelaetten hadden, doer alle dat Spangerlant inde ouch die andere Conynckrycken, doeraff ser verblyt woeren, dat sy nu wederomme eynen geboeren Here inde Conynck solden hobben.

Van diessen toeghe off van diesser reyssen, die hoen Here vurs. Hertoch Phylips vurs. voer hoem naem, inde myt synre vrouwe Johanna in Spanghen reysde, inde also ewech van hynnen uyt allen synen landen toeghe; alle synen lantschappen hyr in diessen landen, cleyn inde groet, steden inde dorppen overal, dit alte ser noede saeghen inde ouch hadden, hedden sy dat moeghen keren off hynderen off beneymen; want syn landen, steden inde vrunden besorchtden voele perikulen, inde ser groetten hynder, schade, laest inde verderffenysse, hoem inde synen jongen kynderen, die hee ouch noch hyr lyet, inde den landen myt doeraff koemen mochtte inde (wat) doerin gelegen syn mocht.

[p. 138]

Mer dit en halppe allet nyet. Hy dede also die luyde me doen inde gedoen hobben; hy gelocht den wyffve, inde dede inde volgede hoeren rade, want sy mer machte hadde, daen alle syne landen, inde raet, inde Heren synre landen, inde is den wyffve gevolget inde hoeren raet gedaen, inde hene ter zee off te waetter getoeghen tot Spanghen waert. Got geleydem, inde laetter synen landen lyeff aff syn! Amen. Mer heet gynge hoem ouch also als dat plecht te koemen den mannen die der wyffven raet volgen. Hee kreych groet lyden ter zee, inde verderffvelicken schade op dat waetter, inde waert hoem ser suyr off swoer uyt Ingelant van den conynck van Ingelant te koemen.

Inde alsus is hee in Spanghen koemen myt synen wyffve, doer hee ser erlicke due ontfangen waert inde gehuldt in voel landen inde Conynckrycken, als momber syns jongen soens, dee doer int lant geboeren waes, hyr voertyde due sy erstwerff noch eyns te saemen doer woeren getoeghen, also ouch vurschreven steyt in dit Regyster.

Als nu die edel Here Johan van Horne, buscop tot Luydicke nue die doet gestorffven waes, te Trycht, also ouch vurschreven steyt, inde die edel inde ser wysse Heren vanden Capittel der kercken van Synte Lambrechts tot Luydicke also wysselicke inde ser eyndrechttenlicke onder hoen by der Gracie Gotz eynen anderen off nuwen Here inde buscop gekoesen hadden, den edelen Here Erhart van der Mercke, also ouch vurschreven steyt, op synte Sylvesters avent Anno XV^e inde VJ, so waes groette vroude inde blytscappe tot Luydicke, overal onder gheystelicke inde onder werltlicken, dat dyt alsus salichlicke tue gynck myt so grotten paysse en vreden, doer alle mynsschen ser aff verwonderden inde Got ser dancktden inde loeffden, want dyt alsus nye me gesyen off geschiet en waes, also dat nu tue gynghe.

Also diesse edel Here dit horde inde sach of vernaem, dat dat loet off koere op hoem gevallen waes, (hy) myt ser

[p. 139]

grotter oetmodigheyt Got danckende waes, inde allen synen edelen inde wyssen Heren inde mytbroederen doeraff ser danckende waes, inde sych daerin nyet en verhoeff, mer ser oetmodelicke van synen lyeven Heren inde mytbruederen ingeleyt waert in synte Lambrechs choere inde gesaet opten hoeghen altoer, inde die clocken geluydet inde myt grotten blytscappen Te Deum laudamus gesonghen. Inde also bleyff hee due al stylle inde in rusten sytten, sonder sych yet te doen off te onderweynden, daen van stonden aen op te Roemen geschyckt, oem die confirmacie van onssen heylighen vader den paus van Roemen, die wyllighe hoem nyet geweygert en waert, noch van nyemant hynder noch wederstoet en hadde; inde die quam hoem due balde aff noe poschen. Inde due terstont doernoe, sonder eynych lange beyden, so quam hee tot Luydicke, nyet bynnen der staet mer buytten der staet muyrren, te synte Lauerens in die abdye off closter van moncken van synte Benedictus order, inde doer waert hee due al op prister gewyt, also sych dat daen tue behorde; inde allet sonder eynyghe hoverdye, mer allet sympel sonder groetten pomposycheyt.

Terstont hyrnoe, sonder eynych lange merren, te wetten den tweden sondach vuer peynxsten, soe quam hee due bynnen Tongeren, in eyn closter van Regulieren, geheytten tot ons Heren Ter noet Goetz, inde doer hadde hee dry buscoppen myt hoem bracht, te wetten syne twee syffraganen off wyde-buscoppen, broder Lybrecht eyn mynrebroder⁽¹⁾ inde meyster Peter de Monte, eyn doktoer inde werltlicke prister⁽²⁾, inde den derden waes eyn buscop uyt Vranckrycke⁽³⁾.

(1) Libert van Broeckem, bisschop van Brixe, ligt begraven naast den prinsbisschop van Luik Jan van Horn, in de kerk van het minderbroedersklooster te Slavante bij Maastricht. Hij schreef een werk over de Kruisen, die in 1501 uit de lucht gevallen waren.

(2) Zijn eigenlijke naam was Joannes Bourgeois de Monte. Zie Chapeauville III p. 237. Ernst, Hist. des Suffragans de Liége p. 156 en De Ram: Chronicon Joannis de Los. p. 120.

(3) De Wijbisschop van Verdun.

[p. 140]

Inde die dry buscoppen wyden hoem due aldoer buscoppe, dat ser oetmodich inde sympel tue gynge.

Item terstont ser kortz hyr noe, als op den saterdach van peynxtavent, so waes hy wederoem te Tongheren myt ser voele guede mannen van synen neysten vrunden inde maeghen, inde voert voele andere guede mannen uytten lande van Ludicke inde van Loene. Inde van doer so reden sy noe der staet van Luydicke, inde doe waert hee due ingevoert opten peynxt avont, als eyn Here inde ontvanghen van der staet van Luydicke, van geystelicke inde werltlicke, ser oetmoedelicken, teghen koemende myt processyen, so dat daen behoerlicke is, eynen nuwen Here teghen te koemen, in te haelen inde te ontfanghen. Inde brachtten hem also inder staet inde voert in synte Lambrechs kyrcke, inde doer dede hy hulde inde eyde, geystelicke inde werltlick, also dat daen van alder tyt gewonlycke plach te syn inde doer tue behorde, inde allet myt grotter ere inde oetmodicheyt.

Item dies anderen dachs hyr noe, opten heylighen peynxstdach, te wetten op Synte Patronyllendach der heyligher jouffvrouwen, so sanck hee syn erste mysse op synte Lambrechs altoer myt ser grotter oetmodigheyt, doer menych guet mynssche ser aff verblyt waes.

Item terstont hyr noe, te wetten des mondachs vuer des Heylighen Sacramentsdach, so reystde hee vruch van Luydicke, myt synen heren inde vrunden, noe Trycht, oem ouch aldoer in te koemen, inde gehuldet te werden, also daen dat ouch van alder tyt die costuyme is geweyst. Mer hy quam erst toe Lychttenberch⁽¹⁾ in dat observanten closter, doer nu syn Here inde vuervader in begraven lach, als vurschreffven steyt, die edel buscop Her Johan van Horne. Inde doer oetmoede dis edel Here inde buscop vurs. sych, inde saet ave van synen perde, inde gynck doer in, inde visiterde die kyrcke, dat graff syns vurvaders vurs., inde

(1) Ook Slavante genoemd; hij kwam er den 8 Junij.

[p. 141]

sanck aldoer die heylighe Mysse vuer syns vuervaders inde Heren zeele myt groetter eren inde oetmodigheyt, doer mennych mynssche ser aff gestycht waes, inde hoem doervan grotten loeff, ere inde pryss goeven. Inde als die mysse uyt waes, inde die commendacie op des gueden Heren graff gedoen inde volbracht was, so bleyff hy aldoer in dat cloester by die bruederen syne noene etten, myt synen edelen Heren inde anderen volcke, dat hy by hoem hadde inde myt hoem te Trycht quam.

Inde also noe den etten, inde als hy gerust hadde inde syn vespers inde compellet gelesen hadde, inde alst aen den avent quam, oemtrent by VIJ uyren, so quam hy te Trycht bynnen, myt grotter vrouden, inde die van Tricht ontfynghen hoem myt alte ser grotter eren inde blytscappen inde myt grotten koste. Inde alsus bleyff hy by die van Trycht dynsdach, gonsdach, donresdach, inde due waest des Heylighen Sacramensdach inde te Trycht groette feyst. Inde diesse edel Here inde oetmodych buscop vurs. veroetmoede sych also ser, opden Heylighen Sacramensdach, inde sanck selver in eyghen persoene, die heylighe Hoegmysse te Synte Servoes, opten hoeghen altoer, inde gynck mytten Heren oem in die processie, inde drueghe due aldoer in die processie, selver dat Heylighe Sacrament omme duer die staet, doer men dat van alder gewoendte plecht te draeghen; inde gynck herlicken in syn buscoppelicke cleyder ser oetmodelicke, doer die van Tricht, inde ouch mennych guet ander mynssche, geystelicke inde wertlicke ser aff verblyt woeren, die dit saghen inde horden, inde dancktden inde loeffden Got ser blydelicke disser groetter oetmodicheyt.

Inde due terstont hyrnoe (wert hy) in allen steden inde plaetsschen, inden landen gehult inde ingevoert ser erlicke inde oetmodelicken, inde allet myt payse inde grotten rustten inde vrede. Got hobs loeff. Amen.

Item in diessen selven joer vurs als men schreyff XV

[p. 142]

hondert inde VJ, opten IX^den dach in Augusto, te wetten op eynen Sondachs avens, omtrent te X uyren inden auxst, inde ouch op Synte Lauerencius avont, dee due op eynen mondach quam, waes grotte ongestuyr weder van blixie inde vuyrre. So waest des selven sondachs, op synte Lauerens avont ser heyt weder inder locht, inde ser suet inde gheslacht weder alle den dach, al totten avont tue, omtrent tusschen VIIJ inde IX uyrren.

Inde due begonde sych die locht te veranderen al ser suttelicke, al tot IX uyren geslaghen woeren eyn guede halff uyre, inde due begonde eyn ser gruwelicke weder, sunderlynghen van ser groetten vuyre van blyxie inde donre, inde ouch daernoe mytten selven van ser grotten reghen. Also dat eyn ser eysselicke inde ververlicke weder waes inder locht, bynae also gruwelicke inde eysselicke, alst ouch eyns waes hyr vorleden tyden, op eynen Synte Lauerensdachs avont, due men schreyff dusent CCCC^e inde LXXVIJ, dee due opten sondach quam, inde so eysselicke weder ouch waes, dat men meynde inde sorgede dat die werlt vergoen solde mytten vuyre.

Inde so grotte jamer waes, inde schade geschiede over alle diessen landen, mer sunderlynghe te Syttart, in dat stetgen, gelegen in den lande van Born, doer due tertyt so grotten jaemer waes, inde schaede geschiede vanden helsschen vuyrre. Der Heren van den capyttel X^de schuyre, al vol korns inde myt leyden gedeckt ser suverlicke, verbrande al kael te gronde aff, inde ouch doer hart by off teghen over die stratten, eyne ander grotte schuyre al voel korns, inde due ouch mytten selven twe off dry burgers huyssen, doer by dat closter der canoneken geleghen. Also dat doer op die tyt so grotten jamer, rouwe, drucke inde lyden waes onder geystelicke inde wercklicke, dat sy anders nyet en dochtten off en meynden daen (dat) hoen staet inde sy alle gader myt, vergoen inde verbornnen solden van den helsschen vuyre.

[p. 143]

Also dat sy decke wylen inde moede off wyllen woeren hoen portten oppen te doen, inde alle te saemen jonck inde alt hoen staet te laetten, inder uyt ewech te ruymen off te louppen inde al verloerren te laetten dat sy doerin hadden.

Alsus ist ouch nu leyder geweyst overal diessen landen hyr omtrent, so eysselicke inde ser gruwelicke weder, dattet ser grotten schaeden inde jamer gedoen heet overal, op eyn plaetz mer daen op die ander. Op sommyghen plaetsschen luyden doet verslaghen inde grotten schade aen boumen inde sunderlynghen aen ouftboemen, op voel plaetsschen aen huysseren, daecken, schoerensteynen, gelaessen vynsteren inde desgelicken; inde aen voele kyrcken inde kyrcktornen, inde sunderlynghen aen die ghene die in den kyrchen woeren, oem die klocken te luyden teghen dat onweder⁽¹⁾, ser voele spytz inde verdrietz gedoen; die eyne vuer doet geslaeghen, nyeder geworppen, die clockenzeylen ser onwerdelicken uytten handen gerocht etc.

Inde sunderlynghen inder staet van Maestricht, ser voele wonders is aldoer geschiet te voele plaetsschen; als ten Predickerbroeder kyrcken honnen kyrckthorn op honre kyrcken boven die cloecken opwaertz aff gebroecken, gelicken den cloeckwercke, inde due van dannen gevoert boven hoen gerwekamer off sacristie, dat daecke doerboeven open gescort inde ter broecken, inde dat overwolffte off sulre myt in denselven thorn oem gekert dat onderste opwart, inde also (den thorn) duer dat daecke inde sulre der sacristie gestecken inde also doerin laetten stecken inde hanghen sonder nyeder vallen ter erden, dat eyn ser wonder wercke waes aen te syen. Inde dat cruytz boven van denselven thorne, mytten hencken dat doer op stonde aff gebrocken inde ewech geworppen. Dat vant men....⁽²⁾.

(1) Zie over den oorsprong van dit gebruik ons opstel: Middeleeuwsche klokken en klokinschriften in de Publ. etc. du Limb. tome V p. 344

(2) De schrijver laat hier iets weg.

[p. 144]

Item ouch allet op diessen tyt inde uyre vurs. so gescach ouch grotten woest inde schade bynnen Trycht, op voele ander plaetsschen, geystelicke inde wertlicke, aen daecken, gelaessen vynsteren, schoeresteynen inde des gelicke, inde sunderlynghen aen goetzhuyssen, kyrcken, thornnen, inde ouch inden kyrcken menigherhande wonderlicke wercken aen bylden, dueren, stylen, etc. Inde sunderlynghen ten Mynderbruederen in honnen choere, aen honre taffelen opten hoeghen altoer, die bylden doerin al swaert inde bruyn ghemackt, inde noch voele anders wonders mer; honnen thorn op hoen kercke ouch ser geschandalizert inde te broecken, inde dat daecke doervan aen eyne syde van boeven tot beneden al uyt gecretz inde ter broecken.

Alsus woest eyn ser gruwelicke inde eysselicke weder van vuyre inde ouch van ser grotten overvlodighen watter tot sommyghen plaetsschen, dat ouch ser grotten schade dede tot sommyghen steden in huyssen, in schuyren inde in vruchtten. Got bettert!

Item in diessen selven joer vurs. XV^e inde VJ, so waes grotten erroer off twedrachticheyt inden mynrebroder orden van Synte Franciscus, dat doer woeren verscheydenyssen off deylynghe van leven onder hoen. Dye eyne hyette men die Alde mynrebroder, die woeren vagantten inde wylt, inde leyffden in eygenheyt op hoen selven, inde hadden gelt inde guet gelick andere religiosen. Die anderen hyet men Colletten, inde die hadden die Reformacie aenghenoemen in sommyghen closteren vander mynrebroderen orden, inde hadden eyn ser guet leven noe der regulen, also dat behoerde, te leven: te wetten te des Hertoeghen-boessche, te Maes-Trycht, te Loeven, te Aken, te Dyst, te Synte-Truyden, te Bruesselt inde noch op voele mer ander plaetzen of steden. Dye derden dat woeren dye Observanten, dye die reformacie langhen tyt aen genoemen hadden inde gehalden van Synte Bernardinus tyde, dat dee leyffde inde der erste waes dee

[p. 145]

sy op hoeff, inde die reformacie aen naem inde begaen der mynrebroder in syne daeghen, dat hee noch leyffde, omtrent den jaere dusent CCCC inde XLV off XLVJ off doer omtrent. Inde die brueder die hoem due noe volchtden, inde die rechtte forme off ordinacie hyelden, also als dat Synte Franciscus ingesaet off ghemackt hadde, inde sych aeff schyeden off kerden vanden wylden mynrebroders; inde nuwe klosters buweden off aen noemen vanden wylden mynrebroders, closteren hyr off doer, doer sy dye in krighen konden off mochtten myt mynne, myt gewalt inde hulpper der lans Heren off steden, doer sy geleghen woeren, inde die anderen uyt dreyffven gelick ruytters inde vyanden, die malick anderen sloet off stede versuecken, stelen off in kryghen. Also gynck dit te wercke onder dyt volcke off brueders vurs. Inde diesse hyet men Observanten, oemdat sy die rechtte forme off regel hylde van Synte Franciscus; inde dyesse wolden ommer die beyste inde heylichste syn van allen, oemdat sy die alste woeren, off die erste dye dy reformacie begonnen off aengenoemen hadden.

Also waest eyn groette twedracht in diesser orden, onder diese mynrebroder. Alsus kreghen die Observanten huyden eyn closter in, die Colletten morghen eyn in; also dat groette onghenuchtte, inde kleyn mynne onder hoen luyden waes, doer dat ghemeyne volck ser qualicke in gestycht waere, oem des quaden exempels wylle van honnen leven, inde grotten haet inde nyt, den sy onder mallicke anderen hadden. Inde alsus rouffden inde stoelen die cloesteren der eyn den anderen aff, als ruytters inde ander quaet volcke.

Ten leystten als dit langhen tyt alsus gestanden off geduyrt hadde, tot dat men schreyff XV^e inde VJ, so aensach dit onsse heylighe Vader de Paus van Roemen, myt naeme geheytten Julius secundus, inde onderwant sych diesser saecken tusschen dit volck vurs., inde hedde sy gherne vereynycht

[p. 146]

off te vreden gebracht, inde nyeder gelacht inde hoen allen onder eynen oversten gestaelt. Inde (hee) lacht eyn generaele capittel te Roemen onder hoen allen, int joer vurs. also dat men sacht, dat op die tyt, totten capittel woeren koemen uyt al die kerstenheyt mer daen V^M mynrebroders. Inde doer waert menygher hande raet gesocht inde op geworppen, oem dyt volcke vurs. te styllen off te vrede te breynghen, inde tot eyndrachticheyt inde onder eynen oversten te breynghen. Mer leyder het halppe luttel off nyet; inde so toeghe eyn egelicke wederoem den wech den hee koemen waes.

Mer die arme Collettenbroders die die reformacie begonnen off aen ghenoemen hadden op voele steden inde plaetsschen, also vurs. steyt, die haddent te haert inde ouch te quaet; want die wylde mynrebroders die hadden gelt inde guet te geven den prelatten. Die observanten des selven gelicke, die hadden mer gehors, want sy hoen te mechtich waeren van vrunden, heren inde vorsten, die vuer hoen screffven inde baeden aen onssen heylighen vader den Pauss vurs. Also dattet bleyff alst lange gestanden hadde. Got bettert.

Ittem terstont hyr noe so kreghen die Observanten dat closter der mynrebroders tot Aken in; inde eynstmol dat terst Colletten waeren. Inde die Observanten hoen closter op deden, inde (due) worden sy gelick hoen ouch Observanten.

Inde terstont hyr noe, mytten selven, so deden ouch die Colletten, die due te Dyst wonden hoen closter oppen, inde lietten die Observanten in koemen, inde woerden due ouch Observanten. Inde (also ouch) Loeven, dye terst Colletten hadden geweyst inde die wylde mynrebroders doer verdreyffven.

Heet is ouch te wetten (dat) due dat groette generaele Capittel der mynrebroederen inde Observanten alsus herlicke te Roemen gecelebrert off gehalden wart, also nu ouch alhyr bescreyffven steyt, due waert inder waerheyt onderwonden aen die gheneralen, provincialen, ministeren inde gardyanen waeren uytten IIIJ hoecken der werlt, dat op die tyt waeren

[p. 147]

gevonden inder Cristenheyt XXXIIIJ dusent mynrebroderscloesters, so reformert, so nyet gereformert⁽¹⁾.

Item in dit selve joer vurs. XV^e inde VJ, so syn die Cellebroeder off Lollarden te Maess-Trycht, ouch erstwerff totter reformacie koemen, inde die regel van Synte Augustyns aenghenoemen, inde dry geloefften gedoen gelick andere gueden relygioessen. Inde sy syn die leyste geweyst in diessen lande, die totter regulen koemen syn. Mer leyder dat en is hoen scholt nyet geweyst, dat sy also langhe gebeyt hoebben, off also laet koemen syn, mer der onverstendigher buerger van Tricht eynsdeyls, die dat ser wederstanden hoebben off behyndert. Als sy burger meyster woeren, doer teghen ser stonden, inde den armen bruederen hart inde fel waeren, als sy vernaemen off hoerden, dat sy doeroem uyt waeren off begertten off wylle hadden, die regel aen te nemen. Mer Got hoebbet nu gevoecht by synre gotlicke gracien, dat sy dat verstant inde die wysheyt kreghen hoebben, inde sych mytten Pater daertue eyndrechtelicke gevoecht inde daertue gegeven, (die op die tyt leyffden die alden mytten jonghen, inde aldaer inden huysse woenachtich waeren), dye regel inde ghemeyn leven aen ghenoemen, doer sy nyet weynych oem geleden en hoebben. Mer voele spytz inde hoeverdien (hoebben sy) daeroem geleden van eynen manne, dee op die tyt off joere burghermeyster waes der staet van Tricht, inde ouch myt sommyghe burgers van synen adherentten off volgers, die so mael off gecke woeren als hee waes. Mer onsse Lieffve Here inde ouch hoen lyden inde ser groette verduldicheyt die sy hadden, halp hoen al herlicke, dat sy noch aent eynde deur quamen inde te vreden worden.

Item in diessen selven joere off tyde vurs. als men schreyff XV^e inde VJ, so waest noch al eyn cleyn vrede inde eyn

(1) Volgens een dagblad telde de Franciscaner-orde in 1869 ongeveer 26,000 kloosterlingen, met vijf kloosters in Palestina en 30 in de andere deelen van het Turksche rijk.

[p. 148]

quyade soene ghemackt tusschen hertoch Phylips van Burgonyen inde Braband inde synen neyffve Hertoch Karle van Gelre, also vurs. steyt. Inde der Hertoch van Brabant vurs. in Spangen ghetoeghen waes myt synre huysfrouwen als vurs. steyt. Inde als der Hertoch nu uytten lande ewech waes, inde die landen onbehert waeren, so verhoeff hoem Hertoch Karl. vurs. inde braeck die soene off contract dat tusschen hoem inde synen neyffven Hertoch Phylips ghemackt waes hyr te voeren, due hertoch Phylips myt synen vader den Roempsschen konynck inden lande van Gelre lach in groetten orloeghe, also ouch hyr vueren geschreven steyt in diessen Register off boecke. Inde (hy) heyft den paeyss inde vrede ghebroecken inde wederoem aengetast Hertoch Phylips landen inde den armen ondersetten gevangen, gespannen etc. Inde als hee sach inde gewaer waert, dat hee in diessen landen qualick konde hulpe off bystant gekrygen van Heren inde Vursten, oem volck te kryghen, quaet te doen inde syns neyffven Hertoch Phylips landen te verderffven, so is hee aen den Conynck van Vranckryck gheslaeghen inde denen doertue verweyckt off gebracht dat hoem te hulppe koemen wolde, inde hoem hulppe inde bystant doen wolde myt vruntscappen inde volck van wappen stellen solde, oem synen neyffve Hertoch Phylips leyde inde schaede te doen, inde syn leyt nu te vrecken, dyewylle syn neyffve vurs. uyt synen lande were, inde die lenden onbehert weren.

Dat wyllich der Conynck van Vranckrycke ser balde verhort off verstanden hadde, inde ser guetwyllich doertue waes, want van alden tyt over voele joeren eyn alde vee inde quaet gront is geweyst tusschen die Franssoesen inde Brabanders, oem voelen inde ouch menygherhande saecken wylle, als ouch nu in diessen bucke vors. steyt. Inde (hy) heyft des Hertoghen bede verhoert inde syn begerte vervult, inde hoem so menyghen stoutten inde frysschen maen van wappen, ser fryssche inde herlicke tuegerust inde ser waele gereden. Inde

[p. 149]

men sacht overal dat doer woeren omtrent V^M IIJ^e pert, inde die toegen noe den lande van Gelre int joer hoeven gescreffven.

Inde (sy) laeghen eyn nacht inden lande van Loene, te Bylssen, bynnen inde alomme buytten op den dorpperen des sondachs vuer Synte Gyelis dach, te wetten op Synte Felix inde Audactusdach merteleren, die due op den sondach quamen, inde deden groetten schade inde woest aen luyden arm inde ryck, doer sy laeghen. Inde Her Robrecht van Arenberch vurs. waes ouch eyn vanden capiteynen des volcks vurs., dee hyr vuertytz Montfort verraden hadde, so als vurs. steyt; des nu al vergetten waes.

Allet in diessen selver tyt, als diesse ser cloecke inde schalke Robrecht van Arenberch vurs. alsus koemen waes mytten boessen, valsschen Fransoessen uyt Franckrycke ind uyt allen landen, byeyn geslaeghen boesse volcke inde quaede mynsschen, waelen inde duytsschen, dyeffachtych inde ser gyrich oem gelt inde guet te krighen in diessen landen van Hollant, Brabant inde landen hyr oemtrent geleghen, Brabant off Hertoch Phylips vurs. tue behoerende, (so syn sy) inden landen van Gelre ontfanghen inde sunderlynghen inder staet van Ruremonde, doerin honnen inganck inde uytganck dat meystedeyl in hadden, inde aloemme toeghen inde reden van eynre platsschen totter andere op die arme lantluyden, op dorper, te spolieren, te beronnen, te vanghen, te spannen, te brantschatten sonder eynyghe barmherticheyt over geystelicke inde over wertlick, over cloester inde anders. Heet waes hoen alleyns, so woer sy te stelen te rouven konden koemen, in die Meyerye Vanden Bossche inde onder Antwerppen inde alomme op die Brabanders. Inde kreghen inde rouffden inde brantschaden die dorpper inde schemel huyssluyden opten landen, also jemerlicken ser, sonder ontfarmerticheyt; also dat nu in dyesser tyt groet jamer, drucke inde lyden in Brabant off onder die Brabanders waes op allen dorppen

[p. 150]

tue behorende Hertoch Phylips vors. Inde hyrenteghen en waert egheyn wederstant gedoen vanden Brabanderen, noch vanden steden in Brabant, Got herbarmps! Noch vanden regerres der landen off steden.

Inde als dit boesse volck nu alle syne hoverdye volbracht hadde inde hoen rycke gestoelen inde gerouft hadden, inde groet, krechtich gelt inde guet by eyn versaement hadden, so syn sy due weder omme sonder slach off stoet uyt Ruremonde op getoeghen duer dat lant van Valkenborch noe Vranckryck, inde loeghen hy Tricht, inden lande van Grontselt te Hoecheym, te Ryckelt, Gronselt, Eysden etc., op sondach, op synte Lucasdach ewangelist.

Inde also waes menter wederoem quyt uytten landen, myt groetten schaden inde schanden. Want sy voerden eyn groet ontellick guet uytten lande van Brabant, sunderlynghen uytter Meyerye Vanden Boessche inde van Tuyrnhout, inde doer omtrent van rouffve inde uytter moete ser voele gels van brantschaette al omme inde omme in den lande, inde ouch myt grotter schanden der brabander inde der brabantsscher steden Antwerppen, Mechelen, des Hertoghenbussche, Loeven, Brusselt, Vlanderen, Hollant, Zeelant etc. Nyemant en wederstonde diessen Her Robrecht van der Mercke off van Arenberch vurs., des buscops broder van Ludicke vurs., myt synen boessen volcke, die Franssoesen vurs. myt eynygher macht, also dat behorlicke hedde geweyst. Also leyder, dat Brabant alsus jemerliken inder quader regerres inde verreders handen waes koemen. Och lassy! dat woert des wyssen mans Salomons woert nu in dyssen tyden wael vervuldt inde woerachtich vonden inden landen van Brabant, doer hy alsus spryckt inde seyt: Wee den landen doer der konynck eyn heynt is. Hyr tue waest nu koemen in diessen tyden. Got bettert. Want die Hertoch Phylippus waes eyn keynt, inde myn daen eyn keynt, want hee liet hoem jemerlichen regeren van synen wyffve, vrouw Johanna

[p. 151]

van Spanghen, inde hy haer gelocht inde myt hoer uyt synen lande toeghe inde hoer in Spanghen volgede. Dat hoem, noch allen synen landen nye guet, noch salich en waes. Got bettert!

Terstont in diesse tyt dat de Brabanders in diessen grotten drucke inde sware lyden woeren, myt diessen quaden volcke die Fransoessen vurs. so quam den Brabanderen due noch dat meyste lyden, drucke inde ser groette drueff heyt over, als dat hoen edel jonckheer Hertoch Phylips vurs. in Spanghen doet inde gestorffven waes; doer groette drucke, rouwe inde lyden oem waes duer alle syne lantscappen, onder geystelicken inde onder werltlicken. Got ontfarme synre zeele. Amen.

Item in diesser selver tyt vurs. als men screyff XV^e inde VJ, den XXV dach in den mont geheytten September, so is der Hertoch Phylippus vurs. gestorven; inde due hee starff die doet also vurs. steyt, due waes hee alt, XXV joer inde dry mont.

Item noch allet in diessen tyde off joere vurs. XV^e inde VJ, als Hertoch Phylippus vurs. doet waes inde die ongeluckyghe Karle, Hertoch van Gelre dit vernaem, so en hylde hee die soene off contract nyet waele dat gemackt waes tusschen die Brabanderen inde hoem; inde vergaderde by eyn te saemen in synen lande, dat hee noch hadde inde macht over hadde, als myneghen in Ruremunde, Venloe, Erklant etc. inde dede noch vast groetten schade inde hynder op die Brabander in honnen platten landen inde armen schemelen huyssluyden, die hee jemerlicke verderffde myt synre garde inde ser boessen volcke, uyt allen lantschappen byeyn geslaeghen; inde ten leysten die landen aen beyden syden, also arm inde ongevellich woerden, inde al verdoerffven vanden Duytsschen inde vanden Waelen off Fransoessen, also vurs. steyt, dat armoet den payss macktde tusschen die Brabanders inde Gelressen, inde tusschen die Gelressen inde

[p. 152]

Cleyffschen; also dat die boeven vanden Garden off voetknechtten nyrgent en wysten te stelen, te rouffven, also sy langhen tyt gewoen hadden geweyst inde orloeff hadden in alle plaetschen off landen vurs. Also sloeghen due te houppe al byeyn te saemen; dye terst groette vyanden hadden geweyst woerden nu groette vrunden. Inde al byeyn in eynen houppe, al dat hoenre te moele ser voele waes inde eynen groetten houppe macktden, inde toeghen also al omme inde overal in Brabant in die Meyerye Vanden Bussche inde onder Antwerppen, op die dorpper inde over den armen lantmaen, inde deden den armen huysluyden, die buytten den steden loeghen grotten verderffelicken last inde schaeden overal doer sy quaemen off laeghen.

Ten leysten so toeghen sy over die paelen van Brabant, inde lachtten sych in die Kempen in den lande van Loene, onder den edelen Here Erardus van der Marcke, here inde buscop van Luydicke. Der wyllige Here off buscop vurs. myt synen landen inde edelen des lans inde die staet van Luydick myt allen anderen steden, des al nyet lyden noch verdraeghen en wolden, noch des also hoen nyet te guede loetten. Inde (sy) vergaederden eyn ser groette volcke by den anderen, so te voet, so te pert, oem diesse boeffven vurs. op te sloen inde uyt honnen lande te verdryffven inde hoen te stroeffven off te corrigeren van honre ser grotten hoverdien inde quaetz so sy gedaen inde bedreyffven hadden in hoennen lande off Kempen vurs. Inde (sy) stelden sych herlicken te saemen te perde inde te voette ser restelicken myt honre attelryen van bussen, van geweren etc. Inde als dit die vertwyfelde boeffven vurs. saeghen inde vernaemen, so woeren sy al ververt inde verslaeghen, inde sanden eynen van honnen oversten cappiteynen teghen den edelen Here inde buscop vurs., du due tot Hasselt koemen waes myt synen hoeffluyden, oem teghen diesse boeffven te trecken, inde op te sloen. Inde der cappiteyn vurs. vyele den edelen

[p. 153]

Here inde buscop vurs. te voetten inde baet ghenaede vuer hoem inde vuer alle die andere knechtten, inden avent, op onsser Vrouwen avent Conceptio. Inde hoem waert due ghenaede gedoen, inde al vergeven hoen groette ontocht off boesheyt. Inde sy geloeffden due den edelen Here inde buscop vurs. uyt synen lande te trecken inde nyet op hoem noch op syne ondersetten mer te schedyghen.

Inde also togen sy ewech over die Maesse, inde alsus is men der dyeffven quyt worden sonder slach off stoet, off bloet te stortten. Got hobbes loeff tot aller tyt! Men sacht overal due sy byeyn quamen inden lande van Valkenborch inde van Roede datter wael waren mer daen dry dusent; Got herbarmps dat men hoen also voele wyllen lyet inde nyet en wederstonde.

Och lassy! al mer in diessen tyde, so waes dye wysheyt overal in allen landen inde steden der regerres des volcks op getoeghen inde van Got genoemen. Also dat qualicke tue gynge overal inde der arme ghemeyne huysmaen inde lantmaen ser voele te lyden hadde in diessen tyde inde joeren vurs., inde toeghen due inden lande van Valkenborch, Lymburch, Gulppen inde oem Aken, inde deden grotten schade den armen lantmaen, myt voederen inde etten, myt stelen, myt sluymen, inde des gelicken. Die arme luyden moesten hoen hoelen dat sy hobben wolden, off sy sloegent al in stucken van eyn, dat sy inden huysser vonden.

1507.

- Anno Dⁿⁱ dusent V hondert inde VIJ, so waest noch allet eyn bedrucktde tyt, alomme hyr in diessen landen vurs. van Brabant, Gelrelant mytten armen lantmanne op den lande inde die buytten den stercken steden woenden, overmytz noch allet myt dit boesse inde ser snoede ongevellich inde onsalich volcke, die men hiette die Garde off knechtten, also nu ouch hyr vuer gescreffven steyt, so wy sy der buscop van Luydick uyt synen lande uyt geyacht inde

[p. 154]

gedreyffven hadde, inde so wy sy due over die Maesse ewech quamen inden lande van Valkenborch inde doer omtrent, inde oem Aken inde doeroemtrent loeghen, over die arme schamel huyssluyden laeghen inde brasden inde atten vanden beysten, inde waeren eyne ser groet laest inde schaeden den armen lantluyden, overal doer sy quaemen inde eyn groet verderffenysse. Inde in allen diessen landen vurs. inde ouch inde steden, noch op sloeten so en waes Here, noch Vorst, noch amptmaen, noch drosset, noch regerrer der steden den dyt jamer off drucke der huyssluyden yet ter hertten geganghen hedde off gejamert; mer alle gader duer die vyngher saeghen inde leten diesse boeffven vurs. gewerden inde trecken van eynen lande totten anderen, inde van eyn dorppe totten anderen, inde allet doen off bedryffven over den armen huysmaen, dat hoen gelyeffde inde dat sy wolden, sonder eynych wederstoen, off dat te keren; dat ser jaemeren off te beclaeghen waes. Got herbarmps!

Ten lestte als al op getten inde vertert inde vernylt waes, aloeme doer sy loeghen, so toghen sy voert aen, over die Ruyr noe Ercklant, inden lande van Gelre, inde kreghen eyn ser sterck dorp in, inden lande van Gelre geheytten Vyerssen. Inde doer dreyffven sy due groetten woest inde ser groetten schaeden over den armen huysmaen inde lantmaen averal, aldoer oemtrent inden lande van Gelre, van Morsse, al tot Gelre inde Venloe vuer der portten, myt branden, myt brantschaetten, myt vanghen, spannen, rouffven inde nyemen den armen lantluyden aldoer omtrent allet dat sy konden inde mochtten.

Inde die Gelressen myt honnen ongeluckyghen Here, Hertoch Karle, die allet dit onsalyghe speel der orloeghen aengehaeffven inde begonnen hadden, als dye van Nuymeghen inde Ruremunde, die sweghen nu al stylle inde en ruerden hoen nyet, oem diesse boeffven te wederstoen off te keren; mer lietten hoen eyghen lant inde lantluyden also jemerlicke

[p. 155]

te schande macken inde verderfven, altemoel sonder eynyghe wroeck off wederstant te doen op diessen snoeden off arghen boeffven vurs. Also dat diesser boeffven ten leysten al so ser voele wart, inde honnen houp also ser wyess inde groet wart, dat sy alle ghemeyne Heren inde landen ontsaeghen, inde dat sych nyemant honre onderweynden en doerst noch kroeden van anxste inde voertten⁽¹⁾, oem dat honre al so ser voele wart; want uyt allen lantschappen lieppen inde sloeghen sy by eyn, die nyrgent en dochtten, noch nyet doeghen en wolden. Men sacht datter wael waes mer dan VJ off VIJ dusent.

Alsus waest vaest eyn ser ellendighe bedruckdte tyt overal in diessen landen vurs., inde sunderlynghen doer dyt onsalighe volck vurs. loech. Inde doer sy nyet en loeghen doer waes tvolck nochtant bedruefft; want die sy huyde nyet en hadden, die sorgeden dat sy morghen hoebben off krighen mochtten. Want egheyn Here noch lande en dachtten hyrop nyet, dat sy diesse arghe boeffven hedden willen wederstoen off keren. Also datter arme huyssman inde lantmaen, overal in diessen tyde ser voele te lyden hadde, inde ser bedruckt waes overal. Got bettert!

Der huysman off lantman en hadde nyemant dee sych synre ontfarmpde; inde die Heren inde regerres der landen woeren al bleynt overal, inde lyetten dit boesse volck vurs. trecken op inde nyeder overal, inde liggen doer sy wolden, sonder eynych wederstant hyrin te doen. Got herbarmps!

Hyr in diessen joere vurs. so waert die prophecie des Heylighen Propheten, geheytten Ysaïas al volbracht off vervult, doer hy alsus seyt off sprickt in synen boecke der Bybelen, indat erste capittel syns Boecks, doer hy alsus seyt: Principes tui infideles, socii furum, omnes diligunt munera, sequuntur retribuciones, pupillo non judicant.

(1) Hoogduitsch: furchten.

[p. 156]

O due arme huysman inde ghemeyne lantvolck! Dyn prynsschen, dyn Heren, dyne regerres, drosseten, scholtteten, meyerss, vochtten, balyuynen, regerres der landen, staethelders der Heren, sceppen, burgemeyster inde alle ander volck, dat macht off herscappye hiet off kaen kryghen sal dych ontruwe vallen inde ongetrouwe syn, inde dich al heymelicken haetten. Inde sy sullen syn gesellen der dyeffven, dat is diesser quaden boeffven inde des boessen volcks, dat dych alsus jemerlicke overvellet inde overtrecket, myt groetter cracht inde gewalt; inde dich dyn guet, dyne sware sweytstraenen, dynen suyren arbeyt alsus jemerlicke te schande maecken. Dat eyne nyemen sy dych myt gewalt, dat andere moetz du hoen geven salstu vrede myt hoen hoebben, dat derde stelen sy dych al heymelicke. Inde dyt syn dyne prinssen, dyne Heren, dyne amptluyden, dyne regerers overal, in steden off dorppen. Mer waet helppet dich, du arme lant! Sy syn dich alle te samen ser ongetruwe, inde syen duer die vynger, inde maecken kontschappe inde geselschappe myt diessen dyeffven, dit boesse volck, opdat sy hoen hoeffven die sy buytten opten lande hobben liggen, wyllen verschoenen, inde hoen doerin cleynen schaeden doen. Alle dyne regerress syn vol ghyricheyt, inde mynnen off hobben ser lyeff die goeffven: dat is dat gewin der ghyricheyt. Sy volghen alle gader der wedergevynghe, dat is der ghyricheyt. Sy en beschyrmen weduwen noch weyssen, noch kyrcken noch cluyssen. Sy syn allen verbleyndt van grotter ghyricheyt, also dat sy nyet en syen noch myrcken dynen grotten laest off schade inde druyffenysse.

O arme lantmaen! Rueppe Got aen, inde better dych ouch van dynen sonden, doer du nu diesse ploeghe myt verdyent moges hobben, dat diesse prophecie nu alsus jemerlicke over dich vervult worde. Better dich, het is mee daen tyt!

Alsus so waest allet in diessen tyde inde joere vurs. eyn ser bedruktde tyt over den armen lantmaen inde huysman

[p. 157]

in diessen lande vurs., inde die ghemeyne sympel burger vurs. inde ambachtsluyden in den steden, die nyet ser ryck en waeren van ertzschen gueden, ouch wael te voeren, die haddent quaet ghenoch, want die narynghe der burgher inde comenscap der coupluyden waes ser cleyne inde snoede overal. Want die straeten der landen woerden ser qualicken vry gehalden van den Heren inde regerres der landen. Got herbarmps, 't waes eyn ser bedruckte tyt overal in diessen landen vurs. mytten ghemeynen huyssmaen.

Got bettert, want onsse Here Got sloege nu diesse landen vurs. myt eynre ser scharpper roeden inde swoerre ploghen. Inde dat waes diesse, als onsse Heer sach dat byster leven aller mynsschen overal, geystelicke inde wertlicke, rycke inde arme. Want onder die pristeren off pappen so en waes egheyne sonde mer; onder die Heren inde regerres der werelt inde landen en waes egheyne schemptde inde ere me; onder den coupluyden inde huysluyden en waes egheyn gelouffve mer. Die prister, overal dat meyste deyl, satten myt honnen buylen wyffven by hoen als ander gehuwede luyden; men en mocht, noch en dorst hoen nyet seggen dat hoen leven sonde off schande waes. Heet scheyn off hoen deynghen inde snode leven egheyn sonde en hedde geweyst, want die ere waes ewech inde die schemptde verloeren. Onder die geystelicke persoenen, vrouwen inde mannen, in allen cloesteren (waes) groette stynckende hoverdie inde grotten heymelicken haet inde nyt, duer hoen heymelicke, stynckende hoverdie, dat sych eyn ellicke in hoem selver verhoeffve, inde sych lyet duncken, dat hee better, wyser inde verstendiger waes dan die anderen. Also quam der haet inde nyt so ser grot onder hoen, dat Got jammeren mocht. Inde mallick verhoeff sych boven den anderen, inde eyn egelyck dacht overste te syn inde meyster boven den anderen. Alsus waes die bruederlicke inde susterlicke mynne inde lieffde doet overal in allen clos-

[p. 158]

teren, vrouwen inde mannen, sonder die vreysse off anxsten Gotz. Got bettert, heet is tyt.

Onder die Heren, amptluyden, regerres der steden inde landen, overal, en waes egheyne ere me onder hoen; die schemptde onder hoen waes ouch doet inde verloeren. Sy en schamptden hoen nyet overmyds honne grotte ghyricheyt, inde noemen liever gelt en guet van den sundighen mynsschen; wockener, ehbrecher, overspylre, mochtten sy gelt geven, sy lietten sy sytten inde leven in allen sonden inde schanden sonder stroeffve off penitencie te setten inde uytten sonden te helppen.

Die wereltlicke Heren off Regeres (sparden) die gevangenen die sy gevanghen hadden, dyeff, morder, scheynder etc., also verre als sy gelt off guet te geven hadden, off vrunden off maeghen hadden die gelt off guet geven wolden. So en dede men egheyne justicie, mer men hynghe sy alle gaeder in der tesschen op. Inde sy en scamptden hoen des nyet inde lietten sy louppen, also verre als sy gelt te geven hadden. Die ere waes al te moel verloeren, overal uyt allen Heren inde regeress der landen. Dat gelt inde goeffven off ghyricheyt verbleynde hoen hon oughen der justicie. Got bettert!

Onder den coupmaen waes ouch cleyne gelouffve, mer al bedroch, lieghen en dryeghen overal, in allen landen. Onder die ghemeyne huysluyden en waes egheyne mynne noch lyeffde; die vreysse Gotz waes al te moele verloeren, overal in allen landen onder geystelicken inde onder wertliken. Also dat al voel sonden inde boesheyt waes overal onder allen mynsschen. Also dat Got der Heer thornych wart over die mynsschen inde over dat volcke oem der sonden wylle, inde ploeghede due dat volcke overal in allen plaetzschen myt eynre alrequaetste ploeghe boven alle ploeghen.

Inde dat is diesse ploeghe, Got bettert, als dat Got der Heer op toeghe inde noe sych naem dye wysheyt off dat

[p. 159]

verstant aller der ghenre die regerden off regiment hadden overal onder geystelicken inde werltlicken, in allen landen, steden, dorperen inde closteren; also dat egheyne wysheyt noch verstant nyrgent en waes overal in al dieghene, die wysheyt inde verstant hobben solden, inde die macht inde cracht hadden inde regiment dreyffven off boeven andere mynsschen woeren. Inde (die) dat wyste syn solden die woeren nu dat gexste. Inde egheyne wysheyt en waes overal in steden, in closteren. Die gexsten off sotsten den docht dat sy die wyste waeren. Dat regiment was overal in der kynder handen. Got bettert!

Inde alsus waest vaest eyne ser swaer bedrucktde tyt over alle diesse landen vurs. Inde dat ghemeyne volcke overal, inde sunderlynghen der arme lantmaen inde die buytten den stercken bemuyrden steden wonden, die woeren alle in groetten drucke inde swoeren lyden, inde sunderlynghen oem dys quaden volcks wylle vurs.; want hoen houppe wyes inde wart alle daghen merder inde grotter. Want uyt allen landen boven inde beneden so lyeppen die boeffven inde quaede mynsschen al tot hoen inde woerden alle gader onthalden, inde deden so ser voele quaetz inde boesheyt overal.

Doer sy quamen off wolden syn doer toeghen sy sonder hynder off wederstant van emans inde verderffden den armen lantmaen so jemerlicke ser, dat heet Got mocht ontfarmen, myt branden, brantschaetten, vanghen, stelen, rouffven. Inde allet dat sy doersten deyncken van boesheyt weghen dat dorsten sy ouch doen; want sy en ontsaeghen Got noch die mynsschen. Inde nyemant en waes doer tue gestalt noch gesynt dat syt keren wolden; inde alsus so hadden wy die boeffven inde boesse volcke vurs., nu inden lande van Gelre dat sy al verdoerffven inde te schanden maecktden, daen wederoem in Brabant, daen hyr dan doer in diessen landen, inde ouch in anderen smalre Heren landen, gelyck die Tat-

[p. 160]

teren⁽¹⁾ off Heyden off Egypcier plaeghen te trecken vanden eynen totten anderen, inde verderffden dye landen inde den lantmaen al te gronde inde te schanden. Got herbarmps! Inde alsus duyrde dit jamer inde druck langhen tyt, dat die boeffven Heren woeren.

Item in diessen joere vurs. XV^e inde VIJ soe waest te moelen eyn ser weyck off warm wenter sonder sne, sonder voerst. Der loemont waes so suyt inde warm al doergons, offt inden Apryl hedde geweyst, ser warm sonder eynigen voerste off kalde, inde suet weder inder locht inde cloere dat meysten deyl der daeghen. Men sach off men vant voele fyolen bloeden in die leyste weycke van den loemont; inde ser ghemeyne te lychtmysse bloeden (sy) op voele steden. Inde alsus waest eyn ser sutte tyt inde eyn warm weyntter; inde sunderlynghe so waes der loemont inde die sporkylle ser sutte inde warm sonder vorst inde sonder snee.

Item op dit selve joer vurs. XV^e inde VIJ, due waert dat sloet off huys van Reckheim, by Haeren, jemerlicke vroede inde gestoelen inde aeff ghenoemen der erbariger weduwe inde edel jouffvrouwen, Jonckers Frederyck van Somberff vurs. suster, doe hoer dit huyss aff aen waes gestorffven noe doet synre, want hee egheyn kynder achter en lyet. Inde dit deden verreder oem gelt doer myt te wennen, in behoeff Jonckers.... van Permont. Syn moder waes eyn dochtter van den Arenbechssche geslecht; inde die hadden due dat regiment over alle diesse landen etc.⁽²⁾

Van der orden des Heyligen Graffs inde hoe te Henegouwe bij Hasselt die vrouwen erst quamen te woenen, inde dat eyn vrouwencloster waert. Item in den joer vurs. als men screyff

(1) Limburgsche naam der Heidens of Bohemers.

(2) De held van dezen strooptogt was Hendrik van Dobbelsteyn van Doenrade, heer te Nederharen, die eenigen tijd later het kasteel en de Heerlijkheid Rekheim overleverde aan de familie van Pyrmont, met wie hij daarover een akkoord had aangegaan.

[p. 161]

XV^e inde VIJ, so syn erstwerff gekoemen die jouffrouwen off susteren vanden Heyligen orden des heylighen graffs ons Heren die eyn roet dobbel cruytz draghen op swartten mantels. Item oem eyn luttel te hoeren off te wetten dat begyn van diessen selven closter vurs. te Henegouwe, geleghen by Hasselt, op eyn halffve myle opder straetten, die van Hasselt noe Tongeren geyt⁽¹⁾:

Also is te wetten, dat in vuerleden tyden is geweyst eyn ser guet, edel inde ryck maen, dee tot Jherusalem waes ghereyst inde aldoer syn Rydderscappe gehalt inde ontfanghen hadde op dat sutte graff ons lyeven Here Jhesu Christi. Inde aldoe tue tertyt synde, inde aenmyrkende die groette werdycheyt inde hocheyt der heylige orden vurs., van den heylighen Grave ons Heren, - in wyllighen tyden due noch die kersten Jherusalem inde dat heylighe lant van Galileën in hadden inde besoetten ser erlicken inde der Patriarch van Jherusalem eyn alleroverste is over diessen orden, vrouwen inde mannen, duer alle die werlt inde in allen landen - inde diesse edelmaen off rydder vurs. aensyende die Hocheyt inde werdicheyt diesser heyligher orden, so heet hee ser grotte mynne inde lyefftde gekreghen tot diesser heyliger orden, oem hoenre grotter afloeten wylle inde schoene gracie off privyleygien, die sy sunderlynghe hobben boeven eynyghen anderen orden off Religie, uytgenoemen die Duytssche Heren.

Also als hee wederoem te lande gekoemen waes, so heyfft hee terstont hyrnoe dat beweyssen mytten wercken, dat hee diessen orden vurs. ser lieff gehaet heet, inde heyft due uyt synen patrymonyum off vaderlycken erffguet gegeven diessen

(1) Volgens het gevoelen van den WelEerw. Heer Daris, Analectes pour servir à l'Hist. eccl. de la Belgique, VI, 125 zou het klooster Henegouwe aanvankelijk bestaan hebben uit moniken der orde van den H. Augustinus, en eerst in het jaar 1250 in de geschiedenis genoemd zijn geworden. In 1660 was dit huis een pachthoef die eenigen tijd later door de Sepulchrijnen verkocht werd.

[p. 162]

hoeff inde erffve vurs. myt groetten reyntten doer tue behorende inde doerom gelegen, geheytten Henegouwe, ter lieffden inde ter eren Gotz diesser heyligher orden vurs. inde Heren Canoniken des heylighen graffs vurs.; inde heet doernoe inde doeroem gearbeyt totter tyt tue dat hee aldoer gekreghen heet brueders inde Heren vander selven orden vurs. Inde dit is alsus gescheyt inde begonden, dat die brueder deser orden erstwerff hyr op diessen hoeff vurs. koemen syn, als men screyff dusent dryhondert inde XIJ.

Alsus so heet dit closter off plaetsche vurs. syn begyn gehaet als vurscreven steyt, inde waes beseten off bewont alle tyt van Heren off bruederen vander Heyligher orden vurs., mer Got herbarmps, luttel ter eren Gotz off ter eren honre orden. Wylt inde rueckeloesse (hobben sy) die grotte reyntten inde ser schoene guet vertert in ydelheyt, inde doerop gewont in sunden inde in schande, sine reformacione, al totter tyt, due men screyff dusent CCCC inde LXV. So heet Got der Here eynen ser duchtelicken jonghen clercke doertue verweyckt in synre hertten, myt naemen Broder Johan van Abrock, van Beick, geleghen by Brede in de Kempen, dat hee die mynne off lyeffde gekreghen heet tot eynre heyliger plaetsschen inde eyn ser schoene kercke, geleghen by Ruremunde op der Ruyren, in eyn dorppe geheytten te Synte Odylien-berghe⁽¹⁾.

Inde diesse heylighe plaetz off schoene kercke vuers. waes bynae al vergangen inde vervallen van gebrecke van gueden, dat doer nyemant op en wonde. Want die doer op gewont hadden inde Gotz dienst doer erlicke op gedoen in vuerleden tyden off joeren, die woeren aldoer aff ewech getoeghen, inde lietten dat Gotzhuyss inde ser schoene kerke woest inde

(1) Vergelijk A. Wolters, De Heiligen Wiro, Plechelmus en Odgerus, Roermond 1862 in 8^o, verder S.P. Ernst, Les évêques suffragants de Liége p. 198, en Publ. etc. du Limbourg II, p. 93.

[p. 163]

ledich stoen, inde noement al myt hoen ewech dat sy konden inde hoen volghen mocht, oem jamer inde gebrecke der ongenuchtden der orloeghen, inde toeghen in guede vasten bemuyrden steden, opdat sy myt rust inde vreden Got dyenen mochtten inde hoen reyntten inde guet myt vreden verteren. Also die Canonicken off Collegie te Ruremunde in den Heyligen Geyst⁽¹⁾, die hadden erstwerff hoen erste begyn op diessen heylighen Berch off plaetz vurs., inde woeren doeraff getoeghen, also nu vors. steyt. Alsus dat diesse heylighe berch inde schoen kercke al woest, ydel in ledich lach, sonder emans doer in te syn off doerop te wonen. Dat ser te jameren waes off te beclaghen, want die doeren woeren aff inde ewech gedraeghen. Die vercken, die koe, perden inde andere beystten lieppen doer in inde uyt, dach inde nacht, inde ontreynden dat Gotzhuyss so jemerlicke; inde die vogel, duyffven, doelen, musschen etc. die wonden doerin in allen hoecken; also dattet doer ser onreyn inde vuyl in waes inde jamerlicken aldoer gestalt.

Also alst Got vuchtde doer synre gracie, so quam diesse jonghe clercke vurs. aldoer, inde myt hoem noch eyn leyckenbroder, geheytten broder Johan, inde noemen diesse plaetz inde heylighen berch inde schoene kercke aen, myt consent Hertoch Arets van Gelre, inde (van) dat capittel inden heylighen Geyst te Ruremunde, die aldoer vuermoels op gewont hadden, inde hoen ouch noch tue behoerde, inde voert myt raede inde orloeff de ghemeyntte inde hoeffluyden aldoer omtrent omme geleghen, die doeraff allen ser verblyt woeren.

Inde (sy) macktden diesse schoene woeste kyrcke schoene inde suyver. Inde mallicke alomme quam hoen te hulppe myt honnen elmoessen inde gyfften, also dat die kyrcke inde die bylden inde altoeren, due wederom gesyert worden, inde aldoer gestalt waert mysse te leyssen, inde Gotz dyenst te doen.

(1) Zie buiten Wolters, l. cit., Jos. Habets, Het voormalig Domstift van Roermond, in den Godsdienstvriend, jaargang 1860 bl. 155.

[p. 164]

Also (waest) by der schyckynghe Gotz, dat onsse Here wolde hoebben, dat diesse heylighe orden des heyligen graffs ons lyeven Here solde op koemen in diessen landen, inde bekant werden, inde geërt van allen gueden Crysten luyden; die overvlodighe schoene verborgen scatten inde groette gracie van schoenen privilegien inde onspreckelicken affloet, die diesse orden hobbende is, solden nu int cloer koemen inde bekant werden. So gynghen diesse twe jonghen tot Henegouwe.

Doer saet due noch eyn Here, off canonick van diesser werdiger orden alleyn, inde van quaden leven, inde regerde diesse schoene plaetz inde groet guet te Henegouwe, inde verterde dat in sonden inde in schande, sonder reformacie inde geystelick Abyt, dan alleyn eyn roet, dobbel cruytz. Got ontfarmps. Inde sy versochten aen hoem inde begerden te syn, inde werden broder van den Heyligen Orden vurs.

Als dyt hoerde inde sach diesse wylde monick inde prister, tertyt pryoer van Henegouwe, myt naeme Her Cornelis⁽¹⁾, wart hee verblydt inde ontfynck diesse twe jonghe ghesellen, inde gaeff hoen den heylighen Orden, inde ontfynck sy inder professie, den eynen vuer eynen clerck oem prister te werden, inde den anderen vuer eynen leken, inde lyet sy gutlicke wederoem goen den wech den sy koemen waeren tot honre schoene kyrcken inde plaetsschen vurs., oem aldoer aen te heffen inde te begynnen eyn cloester, inde voert noch brueders aen te nyemen off te ontfanghen, ter eren Gotz inde der heylighen orde, die sy nu aldoer van hoem ontfanghen hadden.

Item inde alsus syn sy nu te huyss gekoemen inde aldoer erstwerff begonnen inde aengehaven die reformacie vander heyliger orden vurs. inden joer ons Heren due men screyff dusent CCCC inde LXV.

(1) Cornelis Oeslinger was prior te Henegouwen in 1481. Zie Analectes etc. pour l'Hist. eccl. de Belgique VI p. 41.

[p. 165]

Alsus hoebben diesse twe broders vurs. sych ser erlicken gehalden, inde wael inde erlicke te saemen getyert inde voert gegangen in duchtden inde in gueder discipline. Inde broder Johan der clerck⁽¹⁾ is balde hyr noe prister geworden, inde (heeft) terstont by hoem ouch andere guede klercken inde leycke brueders aen ghenoemen, inde pristeren ghemackt, inde Gotz dyenst terstont aldoer erlicke gedoen, inde die VIJ getyden aldoer, nacht inde dach gesonghen inde geleyssen, also dat behorlicke waes noe honre orde.

Also gynck hoen guede fame overal; also dat sy mallick lyeff kreych die van hoen hoerde seggen. Inde mallick alom in den lande deylden inde gaeffven hoen die elmoessen ser myldelycke, also dat sy ser wael stonden, inde herlicke inde erlicke voert gynghen int geystelicke inde int tyttelicke.

Dat te Kynroede dat manscloster erst begaen. Inde alsus bleven sy sitten inde dyenden Got almachtich omtrent VIJ joer lanck. Als men screyff dusent CCCC.LXXIIIJ so waes eyn erbarigher Jouffrouwe myt naemen joufrouwe Katheryn van Kessenich⁽²⁾ by Thoer, inde die hoerde vanden erbarighen bruederkens van Synte Odilien-berghe inde van honnen gueden leven inde groetten afflaeten, inde ontboet diessen jonghen broder Johan vurs., pryor tot Synte Odilie-berghe tot hoer, inde lacht hoem vuer dat sy grotte begertte hedde totter heyliger orde des heylighen Graffs vurs. Inde mytten kortsten so woerden sy eyns, inde sy gaeff hoen erde inde plaetz myt eyn cleyn holtten capelleken, in eyn cleyn gehochtte off dorppe geheytten Kynroede, inder parochie van Kessenych. Doer die ondersetten ser aff verblydt woeren die in dat dorpken won-

(1) Jan van Abroeck.

(2) Zij was dochter van Arnold van Horne, Heer van Kessenich en van Elisabeth van Loon. Háar broeder Jan van Horne, bijgenaamd de Wilde, heer van Kessenich, was hoogschout van Luik en een der voornaamste volksmenners van zijnen tijd. Hij sneuvelde in het beleg van Luik in 1468. Zie mijne aanteekening op de Heeren van Kessenich in het werk van Van der Chijs: De munten der Heerlijkheden en leenen van Limburg p. 148.

[p. 166]

den, doer sy al sullighen duyrbaren schaet vuer honre duere kreghen, van myssen, van affloeten, want sy ser redelicke verre van honre perochyen kercke wonden, inde des sondachs ser verre te goen hadden solden sy mysse hoeren.

Inde (sy) hoelden uyt diessen cloester te Synte Odylienberghe vurs. der bruederen twe off dry ser erlicke myt wagenen, inde brachtten sy also in hoen dorpken Kynroede vurs., inde hulppen hoen dat sy aldoer eyne schoene erffve off plaetze kreghen aen der cleyne holtten capellen, inde maecktden terstont aldoer eyn ser fyn, cleyne closterken, fyn inde sympel betummert myt sympelen, cleynen holtten huysseren. Inde die kerke (waert) gewyt myt dry altoeren, inde eynen gewyden cleynen kerckhoeff, inde eynen ommeganck off pant vyerkantich doeromme goende. Allet puntelicke inde gerieffelicke.

Inde (sy) dyenden Got mytten ersten ser vuyrichlicken inde malicke hadde sy lyeff. Inde hoen erste pater, dee dat aennaem off alsus begaen, syn naem waes broder Loedewycus, inde der andere broder off prister noe den ersten broder Johan van Abroeck vurs. dee dat erste begeyn inde aenhever waes, also vurschreven steyt. Inde sy terden sych ser waele inde begonsten erffve inde guet te gelden inde rycke te werden, inde Got hertelicke te dyenen, doer sy groette ere inde loeff aff hadden. Dat wyllich der duvel vander hellen begonde te benyden inde ser noede hobbende, inde staecke dat vuyr synre schalckheyt doer bynnen, inde seyde synen boessen soet doerin, so dat dit guet regiment inde leven der brueder, die aldoer vergadert woeren om Got te dyenen, nyet langhe en duyrde. Oemtrent IIIJ joer (waest) dat allet ser guet inde erlicken tuegynghe, inde ouch nyet langher. Also ten leysten al te nyetten quam, inde der eyne hy uyt lyeppe, inde der andere gons ewech quam. In omnem terram exivit sonus eorum. Dat ser te beclaghen waes.

[p. 167]

Der pater vurs. dee toch selver ewech⁽¹⁾ inde kreych eyne plaetz inde capelle by Caster, inden lande van Gulick. Inde doer toech hy op woenen inde funderde aldoer ouch eyn nuwe closter geheytten tot Synte Lenartz, by Grevenbroeck, dat sy noch hoebben inde besytten die broders van diessen orden. Inde dyt closter began Anno LXXVIIJ inde LXXIX. Inde is dat andere manscloester dat sy begonnen hoebben van honre orden.

Alsus bleyff dat arme schamel klosterken off convent van Kynroede ledych inde ydel stoen, dat doer nyemant in en bleyff van allen bruederen, die aldoer gewoent hadden mer dan alleyn twe broderen, eyn prister eyn alt inde ser erbaer maen, myt naemen broder Vranck, inde eyn jonck lekebroder dee aldoer syn heylighe professie gedoen hadde by die bruderen, myt naeme broder Henrick van Eyck, eyn guet, erbar knecht. Diesse twe die bleyffven alleyn in hoen convent, inde leden schande inde spytz genoch vanden quaden onwettenden volcke; inde wystten nyet wees bestoen, inde woeren ser bedroeft inde beschampt in hoen hertte, inde deden vast dat beystte dat sy konden off mochtten, inde hyelden hoen guttelicke by eyn te saemen myt cleynre weelden. Alsus stonde dit closterken vurs. nu ydel inde ledich sonder alleyn dysse twe erbaer mannen off broderen vurs., die woeren noch al alleyn doer bynnen.

Ten leysten, nyet ser langhe hyrnoe, so waes der guede pryor van Synte Odylien-berghe, der erste aenhever van diesser orden ser bedruckt inde ser bedruefft in synre hertten, dat diesse brueder vurs. sych alsus qualicke tyerden inde uyt inde ewech gelouppen waeren, inde dit closterken vurs. alsus ledich inde ydel stonde, alleyn mytten twe bruederen. Inde hee hadde dat ser noede dattet also ledich stoen solde inde

(1) Aan broeder Lodewijk volgde te Kinrode Pater Vranck die in 1484, en Pater Laurens van Bocholt die in 1496 en 1524, voorkomen. Zij bedienden de kapel.

[p. 168]

onbewont van persoenen off luyden van honre orden, inde naem raet myt sommyghen gueden vrunden inde erbarighe mannen, die hee ser lieff hadde, inde die ouch hoem inde syne heylighe orden ser lyeff hadden, inde die ere der orden inde salighen voertganck ser gerne gesyen inde gehaet hedden. Inde (sy) bedachtten sych te saemen inde meynden, dat men eyn jouffvrouwen closter doervan macken solde. Die vrouwen solden sych baet behelppen inde wech koemen daen die mannen. Also waert diesse raet gesloetten, dat dit alsus guet syn solde oem die plaetssche wederoem ter eren te breynghen.

Also gynghe die guede pryor vurs. van stonden aan bynnen Ruremunde. Doer lach eyn erbaer susteren closter bynnen, vander feyl-susteren⁽¹⁾ van Synte Augustinus regel, geheytten in den Bongart, die die syecken off krancken visiteren off bystoen, die des noet hobben inde honre begeren. Daer hadde diesse guede, erbarighe prior vurs. eyne suster inde ser erbarighe maget in woenen, die aldoer eyn suster in waes, myt naemen suster Meynt van Abroeck⁽²⁾. Inde myt die spraeck hee al heymelick inde gaeff hoer diessen raet inde synen opsaet inde begertte te kennen, inde so waet syne meynynghe inde vuernemen were, inde dat dit alsus syn wylle inde voernemen were. Inde vrachtde hoer so waet sy rede inde hyrtue sacht, inde off hee sych ouch op hoer wael solde durven verloetten, dit groet werck te bestoen, inde off sy hoem ouch wael solde wyllen volgen inde op diesse plaetssche te trecken, inde den heylighen orden vanden Heylighen Grave ons Heren aen nyeme, inde hoem helppe synen opsaet volbrenghen ter eren Gotz etc.

Die erbarige maget sprack ser wysselicke inde guttelicke tot hoeren ser lyeven broder alsus: Dat sy al bereyt syn wolde te doen ter eren Gotz inde der heyliger orden, dat

(1) Faliezusteren, gewijlde-nonnen.

(2) Meynt verkorting van Clementia. Het feest van de heilige Clementia wordt gevierd den 21 October.

[p. 169]

hee van hoer begerde, inde sy myt lyffve inde zeele gedoen konde. Doeraff der pryor ser verblyt waert, inde Got inde synre liever suster doervan danckende waes dat sy hoer so gutwyllen over gaeff, inde synen handen hoeren wylle stelde.

Inde terstont mytten selven (heft hy) dit der erbariger moder vanden selven convent geoppenbart inde te kennen gegeinde hoer oetmodelicke gebeden, oem orlof vuer syn suster vurs. inde ouch myt doorby oem noch twee ander susteren uyt hoeren huysse by syn suster, oem dit groette werck erlicke te bestoen inde wysselycke aen te setten, dattet gotelicke mocht begennen inde erlicke voert goen, ter eren Gotz; doer die lieve erbarige moder ser aff verslaghen waert inde bedroeft, also hoer huyss te ydelen inde der beyster susteren quyt te werden. Doch uyt gotlicker lyeffde oem eyn guet werck doen, doer ser voele guetz uyt koemen mochtte so heet sy dit guttelicke gekonsentert inde tue laetten goen, inde heyft hoen dry ersamyge susteren gegeven, te wetten myt naemen: die erste waes syn suster, Suster Meynt van Abrock, die ander hyet Suster Katheryn van Bruggen, die derde hyet Suster Katheryn van Wert.

Inde diesse dry erbarige mechtden hobben orloff genoemen van hoen lyeffve, erbarighe moder te Ruremunde in hoen closter, doer sy herttelicke noede aff scheden, inde syn alle dry den pryor vors. tot synen convent noe gevolget te Synte Odilien-berghe vurs. Inde doer synt ouch noch dry ander werltlicke mechtden by gekoemen, oem diesse heylige orden te ontfanghen inde ouch myt te trecken tot Kynroede vurs., oem aldoer Got te dyenen. Dyt beghyn off dat erste aenheven vanden ersten mechtden off jouffvrouwen dat hy in diessen landen is gesyen off geschyet, dat is erstwerff begoennen inde aengeheffven op Synte Odylien berghe vuers. op eynen heyligen sondach, te wetten op synte Dyonisius avent, dee due tertyt quam op eynen mondach⁽¹⁾, inden joer als men

(1) Den 8 October 1478.

[p. 170]

screyff dusent CCCC inde LXXVIIJ. Due deden diesse dry erste mechtden inde geystelicke susteren vurs. hoen salige professie tot Synte Odylien-berch int closter, inde ontfynghen die heylige orden van Jherusalem, inde worden due Canonickynnen der heyliger orden des heylighen graffs ons lyeffs Heren. Inde die ander dry wertlicke mechtden vurs. woerden ouch mytten selven gecleyt myt dat habyt der heyliger Orden vurs. op denselven sondach. Myt grotter eren inde blytschappe gynge dat tue.

Inde due des anderen dachs op mondach, te wetten op Synte Dyonisius dach (werden sy) erlicke inde herlicke op waeghen gesat inde myt ser grotter eren tot Kynroede waert gevoert in dat desolaet closter, doer die mannen off brueder uyt verdwast woeren inde ewech gelouppen, sonder die twe brueder Her Vranck inde broder Henriek, so als ouch nu hy vurschreven steyt. Inde alsus so syn die erste jouffvrouwen van diesser heyliger orden erstwerff aengehaven inde begonnen op diessen heylighen Berch vurs., inde erstwerff due tot Kynrode gekoemen, inde hoen begyn aldoer begonnen. Inde due waert der vurs. broder Vranck, aldoer den susteren off jouffrouwen vurs, dye nu aldoer koemen woeren, tot eynen Pater inde bychtvader tue gevocht inde gesaet, inde bleyff due noch myt synen lekebroder vurs. aldoer in hoen convent off cloesterken, inde leyffde due te samen myt grotter vreden, inde grotter eren te samen myt malckanderen. Inde suster Meynt vurs. waert mater gesaet off geordinert over die susteren vurs., inde sy regerde ser erlicken inde gotelicken dat guet inde die susteren vurs.

Dat dat jouffvrouwen kloster tot Nuwerstat quam off began. Also nu diesse guede erbarighe mechtden vurs. tot Kynrode bleyffven sytten in rustte inde in erbarheden van ser gueden leven, also dat hoen guede naem inde fame hoens gueden levens lieppe off gynghe overal, al omme inde omme, inde alle guede mynsschen sych verblyden die van hoen horden

[p. 171]

segghen; also dat mallicke syne kynder off dochteren begerden by hoen te stellen off te breynghen oem Got te dyenen; also dat sy ser tuenamen inde voert gynghen aen geystelicke inde tytlicker haeffven off guederen.

Also woeren due tertyt guede inde erbarighe luyden wenende, geystelick inde werltliek, bynnen der Nuwerstat, by Myllen off Syttart, die wyllighe horden inde vernoemen van den gueden inde erbarighen leven dyesser erbarigher kynder off susteren vurs. tot Kynroede, inde kreghen grotte mynne inde lyeffde tot dysser orden inde lyeffven mechtden vurs. Also dat sy opsatten inde begerden ouch eyn closterken te hobben off te maken by hoen in honre staet, inde diesser mechtden eynsdeyls inde die heylighe orden by hoen also te krighen off te hobben, oem honre grotter gracie inde afloeten wylle, die sy hobben inde ouch is te krighen off te verdyenen ter plaetsschen off steden doer sy wonen off closteren hobben.

Inde also syn diesse vurs. guede luyden off burger van der Nuwerstat vurs. totten erbarighen prior tot Synte Odylien berghe gegangen inde hoem hoen meynynghe off guede mynne inde grotte begertte te kennen gegeven, die sy hadden tot synre heylighen orden; doer dee guede pryor ser aff verblydt waes inde Got van Hemelryck inde hoen ser aff danckende waes, inde hoen dat gegeven inde gekonsentert heet.

Inde terstondt hyrnoe mytten selven, (so is) erffve inde plaetze bynnen der Nuwerstaet gecocht off gegolden, inde tymmer inde huysynghe doerop gestalt, inde due tot Kynroede geganghen tot derre erbarige moder, suster Meynt van Abrock, die erste persoene vander dry susteren vurs., die den orden erstwerff ontfanghen hadden, inde hoer oetmodelicke gebeden oem IIIJ off V susteren, aldoe by hoen ter Nuwerstat te koemen, oem aldoer ter eren Gotz inde ouch mytter eren honre saliger orden vurs. aldoer by hoen eyn closter off convent te macken, inde Got den Here aldoer te dyenen.

[p. 172]

Doeraff die salighe moder vurs., ouch ser verblyt wart, dat hoer heylige orden inde persoenen der orden vermeret mochtten werden, inde heyft dat guttelicke gekonsentert, inde V off VJ susteren uyt hoeren huysse off convent vurs. gegeven, doeraff die moder ouch waes eyn vanden dry susteren vurs. die erstwerff die heylighe orden aennoemen inde ontfynghen, also hy al vorschreven steyt.

Inde ser kortz hyr noe so is diesse moder suster Katheryn van Wert getoeghen totter Nuwerstat vurs. oem aldoer ter eren Gotz eyn closter aen te heyffven off te begynnen, also die guede luyden van der Nuwerstat dat begert hadden. Inde dit is alsus geschiet off tuegeganghen als men screyff: Dusent CCCC inde LXXXVJ.

Also hadde dit closterken ter Nuwerstaet syn erste aenheven off begyn. Inde der erste Pater den sy hadden waes eyn guet, erbarige broder uytten closter van Synte Odilienberghe vurs., myt naemen geheytten broder Peter. Inde hee inde die erbarige moder vurs., suster Katheryn van Wert regerden dat sympel closterken te Nuwerstaet te saemen ser erlicke inde gotlicke, die wylle tytz dat sy beyden leyffden, inde ontfynghen voele guede mechtden inde gueder luyden kynder by hoen, inde wonnen hoen broet vromelicke, inde leyffden gotlicken, inde hedden aldoer ser wael gelegen, ryck inde salych worden, hedden die landen payss inde vrede moeghen hobben, inde die plaetssche sunderlynghen doer sy nu wonden.

Alsus hobt ghyr nu gehoert so wye diesse jouffrouwen erstwerff te Nuwerstat vurs. koemen syn. Inde noch hyrnoe, so suldt ghyr veynden beschreyffven inde hoeren so wy sy ouch wederoem van danne koemen syn.

Dat closter tot Gersten⁽¹⁾. Hyrnoe nyet langhen tyt, so is geweyst eyn guet, ryck, erbaer hoeffman, eyn Joncker, myt

(1) Gartzen-S^ti Antonii, in de gemeente Entzen bij Enskirchen. Dit kloosterken, bevattende cellen voor drie nonnen, werd gesticht in 1352 door Emmerick van Gartzen en diens huisvrouw Eva. In 1474 beproefde Hubert van Gertzen genoemd Sinzenich vergeefsch de nonnen te verzetten door moniken van den derden regel des H. Franciscus. Ook de poging van Wijnand van Gertzen wilde niet lukken. Een paar eeuwen later vinden wij het klooster S^t Antonius Gartzen bewoond door nonnen der orde van Premonstreit. Tegenwoordig is het een pachthoef. Zie, Annalen des hist. Vereins für den Niederrhein, tome I p. 162.

[p. 173]

naemen geheytten Joncker Wynant van Gerstten, woenende boeven Duyren inden lande van Guylick, by Solp inde ouch by Veyenhoeven. Inde hee hadde recht vuer syn sloet, doe hee op woende, bennen synen graffven oem syn sloet off huyss, liggen eyn capelle off kyrckxken gewyt in Synte Anthonys ere, inde doeraen off neven eyn cluysse, doerin dat wonden eyn begyne myt IIIJ off V susteren, inde dynden Got in sympelheyt, inde leyffden der elmoessen van Joncker Wynans huyss inde van Veyenhoeffve, dat sloet, inde woeren guede, sympele kynder.

Alsus so horde off so vernaem diesse joncker Wynant vurs. van der werdicheyt diesser heyliger orden des Heyligen Graffs ons leyffs Heren tot Jherusalem inde van honnen grotten affloeten die sy hoebben, inde die syn, ter plaetsschen doer sy woenen off hoen closters hoebben; inde kreych den gueden, erbarigen pryor vurs. van Synte Odily-berghe by hoem ser vrundelicke, oem aldoer by hoem, in syne capelle veur syn sloet diesse heylighe orden te krighen, inde die moder inder cluyssen myt hoeren kinderen den heyligen orden vanden heyligen Grave ons Heren te geven, inde aen te nemen ter eren Gotz. Dat wyllich hoen beyden ser wael bevyle off guet docht te syn.

Inde dit gynge al tue, inde die guede, alde moeder inder cluyssen myt hoeren mechtden inde kinderen ontfynghen den heylighen orden vurs., inde deden alle te saemen hoen salighe professie, also dat behoerende is. Mer also en konde off so en wyst diesse alde myt hoeren kynderen vurs. die gewonheyt, ordinancie, manyere, getyden inde statuten nyet der H. Orden vurs., die sy nu ontfanghen hadden. Also trost

[p. 174]

sy due der guede pryor vurs., inde sacht hoer dat sy te vreden weren inde verduldich, hee solde hoer seynden erbarige mechtden vanden orden, inde die solden by hoen koemen, inde hoen alle deynghen lieren inde zeggen des hoen van noede syn solde.

Inde dyt is alsus geschiet. Inde der pryor vurs. is tot Kynrode koemen inde heyft aldoer due tertyt ghenoemen, den gueden alden pater Vranck vurs., inde die guede erbarighe moder, suster Meynt vurs., inde die due myt noch IIIJ off V susteren te saemen gesant totten Gerstten by diesse moder inde susteren vurs., doer sy ser wylle koemen waeren inde blydelicke ontfanghen worden, inde lerden aldoer den gueden kynderen hoen manyeren der heyligen orden vurs.

Inde due mytten selven, als die erbarige Pater inde Moder vurs. van Kynroede alsus uytgenoemen inde ewech waeren, so stelde off satte der pryor vurs. te Kynrode wederoem int closter eynen Pater off broder van synen closter myt naeme broder Lauerens, inde eyne ander suster uytten selven closter vurs. tot eyne Mater. Inde die regerden voertaen dat closter te Kynrode vurs. ser erlicken inde wysselicken, alst noch hy nae wael blycken inde luyden sal.

Inde dat dyt alsus gescheyt is off tuegeganghen dat dee Pater inde Mater van Kynroede, alsus van Kynroede ter Gersten koemen (syn) inde aldoer begonnen te regeren, also nu verscreven steyt, dat is geschiet off tue geganghen inden joer als men screyff dusent CCCC inde XC.

Nu hobt ghyr gehoert so wye diesse erwerdighe inde ser heylighe orden inde bruders en susteren erstwerff op koemen inde begonnen syn hyr in diessen landden, inde sunderlynghe (wy) diesse jouffvrouwen off susteren van disser Heyliger orden vurs. diesse dry ersten cloesterken off conventen erstwerff begreppen hobben inde doeraen off doerop koemen syn te woenen, oem Got doerop te deynen inde diesse

[p. 175]

heyligen orden te vermerderen off bekant te maken onder alle guede kersten mynsschen van gueden hertten.

Nu wyllet doch ouch eyn luttel voert aen hyr noe hoeren inde verstoen, so wye diesse dry closter vurs., doer diesse jouffvrouwen off susteren vurs. hoen erste begyn op ghenoemen hadden, inde aldoer op gewoent hadden; inde men ghemeynt hadde dattet ommer eyn ewych inde vaest werck solde bleyffven inde geweyst hobbe, inde nochtant allet te nyetten koemen is, inde egheyn van diessen dry plaetschen volherdende is gebleyffven noch stantvastych, mer alle dry verganghen inde te nytten koemen syn. Inde die susteren, alle dry partyen, doeraff getoeghen syn, inde andere plaetschen gesocht, doer sy op getoeghen syn mytter wonynghen, inde noch op woenen so het schynt.

Nu suldyr voertaen hyr noe hoeren inde wetten, so wy die joukvrouwen off susteren van Kynroede vurs. opgebroecken syn inde hoen closter inde kyrcke te Kynroede achtter geloetten hobben, inde tot Eyck bynnen koemen syn, doer sy nu noch syn inde woenen.

So sult ghy wetten, dat inden joer ons leyffven Heren gebuert, als men screyfft dusent IIIJ inde XCV die groette ongenuchdte inde last inde verdreyt noch allet hyr in diessen landen waes, inde die gartze boeffven, dyeff inde morder inde alle andere boessewychten in schoede boeffven uyt allen landen alsus die Heren inde steden in diessen landem nyet en straefftden, noch en korrigerden; inde dat alle boeffven Jonckeren waeren, inde den armen luyden kwelden geystelicke inde werltlycke, die op den landen loeghen, inde egheyn beschuytheyt off sterckheyt en hadden; inde dat die boeffven dach inde nacht alomme lieppen vanden eynen tot ten anderen, inde deden allet dat sy wolden, inde drucktden die arme luyden jemerlicken dat hoen ave, dat sy nyet gerne en goeffven, dat noemen sy den armen in cloesteren in andere huyssen.

[p. 176]

Inde die closter hadden me lydens en verdreytz myt diessen quaden boeffven inde boessen mynsschen daen ander luydden. Also heet due aengesyen die guede inde ersamyghe Pater, myt naemen Her Lauwerens, eyn Here off broder van Synte Odylien berghe inde aldoer Pater der susteren vurs., inde die erbarighe maget suster Heylwych van Sotterbeyck, due tertyt Mater der susteren des convents vurs.; inde sy waes die anderde Mater des selven Gotzhuyss vurs. tot Kynroede. Inde die Pater vurs., dat eyn ser guet practicyn waes inde sych wael konde behelppen, heet aengesyen inde ghemyrckt mytter moder vurs. inde ouch myt allen honnen anderen lyeffven ghemeynen susteren des closters vurs. den ser grotten swaeren last inde koest den sy hadden inde lyden moestten vruch inde spaede, inde dat grotte overlouppen dach inde nacht van diessen snoeden inde arghen ontschemelen boeffven; inde dat sy aldoer ser sorgelicke inde qualicke soetten inde nyet wael en soetten.

Also mytten korsten, so heyft hoem diese Pater vurs. ser vrundelicke inde irlicke mytten gueden burgeren bynnen der staet van Eyck⁽¹⁾ inde mit hulppen der gueder vrunden ten laetsten orloff inde consent vander staet, burgemeyster, raet inde geswoeren (gekreghen oem) eyn erffve off plaetssche doer bynnen by hoen te gelden off te kryghen inde syn closter van Kynroede myt synen lyeffven mechtden aldoer by hoen in te breynghen inde by hoen te woenen. Also so syn sy allen te Kynroede ser blyde geweyst inde (hobben) allet affgebroecken inde myt ghenoemen, sonder alleyn die capelle mytten gewyden altoeren inde kerckhoeff, dat bleyff alleyn doer stoen⁽²⁾.

Also hobt ghyr nu gehoert so wy die jouffrouwen off susteren van Kynroede hoen plaetsche off closter tot Kynroede

(1) Maeseyck.

(2) Wij geven het akkoord der nonnen met de bewoners van Kynrode over deze zaak hierna als bijlage.

[p. 177]

geloetten hobben, inde te Eyck bynnen gekoemen syn inde nu aldoer woenen inde ser herlycke inde erlicke in geystelicke inde ouch in tyttelicke voertgoen, inde ser ryck (syn) inde in gueder erlicker fame onder alle guede erbarighen luyden. Got hobs loeff inde wylt hoen langhe stede halden ter eren Gotz.

Ten tweden salmen wetten wy dat closter off convent, datter Nuwerstat by Sittart erst vurgynghe mer nyet vergangen, van dannen opgebroecken mytter wonynghen inde doervan opvoeren inde toeghen bennen der staet Luydick, doer sy noch woenen. Inde ten ersten so suldt ghyr die saeke off rede wetten, so woeroem sy also hoen aenbegonnen convent off closter lyetten inde vandannen toeghen.

Inden joer ons lieffs Heren geburt als men screyff dusent CCCC inde XCVJ, so syn al te ser grotte orloeghen inde ongenuchtten geweyst inden landen van Gelre mytten hertoch van Cleyffve; also dat die platte lande inde schemel huyssluyden die buytten den stercken off vasten bemuyrden steden woenden, altemoel aen beyden syden alte jemerlicken ser verdoerffven inde te schande woerden. Also dat die Nuwerstaet vurs. inde die guede erbarighe luytghen, die doer bynnen woenden, groetten last inde schaeden leden, inde altemoel jemerlicke verdoerffven woerden, inde decke gewonnen inde wederoem gewonnen woerden, die eyne partye nu die andere partye daen, want die arme Nuwerstaet Gelress waes off den lande van Gelre tue behordt.

Alles dit nu sach inde aenmyrcktde die erbarighe Moder, myt naemen geheytten suster Johanna Schaetz⁽¹⁾. Sy waes erst in voerleden tyden off joeren gewest eyn suster in dat besloetten susteren closter van Hasselt, vanden derder regulen Francisci, inde sy waes eyn vanden susteren vander observantenpartie, inde die capiteynstersse doeraff die dat lelicke

(1) In 1515 woonde eene familie Schatz in het dorp Steyvoort bij Hasselt. Leen Schatz bezat er in dat jaar verscheidene stukken loonsche goederen, die haar vader Willem Schatz gekocht had.

[p. 178]

spiel inde grotte rumoer inde ongenuchtde halp maken tusschen die Observanten (die) hoen visiterders terre tyt woeren, inde hoen erbaren Pater, broder Mathys; inde die moder myt hoen, mytten alsten susteren doer binnen, der meyste houppe, die hylden myt honnen erbarighen Pater vurs., inde en wolden also nyet lyden noch gestaeden vanden Observantten, al woeren sy hoen visiterders; (so verre) dat sy also honne gueden erbaryghen Pater vurs. verdrucken, verdryffven inde alte kort doen myt menygherhande groetter onwettende hoverdiën, die sy aldoer vuernaemen inde voert stelden. Also dat sy in twe partien quaemen, inde dat doer ser qualicken in stonde, inde ser grotte onvrede inde quaet verdrach in waes; want sy alle weghen eyne ser gueden naeme inde fame gehaet hadden inde kynder van gueden leven ploeghen te syn.

Inde nu so en dochtten hon deynghen nyet met allen, overmytz den grotten twist, kyff, haet inde nyt die doer onder hoen waes. Got herbarmps. Inde dit duyrde mer daen IIIJ joer lanck, inde der buscop van Luydick inde alle syne wysse Heren inde meysters die en konden dit nyet gemyddelen noch ten paysse gebreynghen. Sy deyngden, sy pleyden ser strengelycken teghen eyn, inde verdeden groet gelt inde guet myt pleytten off deynghen; also dat ich due selver den gueden Pater vurs. horde seggen inde beclaghen, dat hoem off synre partie dat hedde gekost inde geschaet mer dan dry dusent gulden swoers gelts er dat eyn eynde naem, inde sy der Observanten, honne visiterders, quyt mochtten syn.

Alsus myt kortten worden, so waert due eyn raet gesocht, inde eyn vont gevonden dat sy gescheyden inde gedeylt worden. Die observantten-partie doer diesse Johene Scaetz vurs. die belhengeresse aff waes, die lietten hoen erbaer schoene closter te Hasselt uyt grotten lieffden inde mynnen die sy totten den brurkens die observanten hadden, inde men lyet hoen neymen gereyt inde erffguet, eynre ellicken suster, dat

[p. 179]

sy aldoer bracht hadden, inde toeghen due also te saemen mytten houppe tot Luydick bynnen in eyn closter, dat den Reguleren vurmals tue plach te behoeren, inde doer sy in plaghen te woenen, die nu buytten Ludick woenen opder Maessen te Synte Lenartz⁽¹⁾.

Die vercochtden dit closter dat men heet Ten Bonefanten den susteren vurs., inde die vercochttent off vermangeldent terstont mytten selven aen die Cellebroeders, inde kreghen hoen cloester doervuer dat geleghen waes by synte Pauwelscloster tot Luydicke. Inde doer toch diesse Jenne Scaetz vurs. due in, myt hoeren uytgeleyden geckynnen, susteren meyn ich, van Hasselt. Inde due mytten selven quam hoen due die aller swarste boetscappe van allen; alsdat due aldoer in hoen cloester, daer sy nu in koemen woeren, egheyn observant syne naesse stecken en mocht, noch den susteren mer tue sprecken, inde myt eyn doer buytten moesten blyffven, inde der susteren-closter, beyde te samen, nu moesten quyt syn. Och dat waes nu hyr onder diessen geckynnen jamer boeven jaemer in hoen hertte.

Inde due woerden sy onder die Cruytsbroderen bynnen Luydicke gesaet, inde dat mosten due hoen visiterrer syn, doer sy ser noede tue quamen. Inde due koeren sy mytten selven diesse Johanna Scatz vurs. tot eynre Moder, doer sy al hemelicken in hoer hertte ser verblyt aff waes, dat sy nu eyns doertue koemen waes, dat sy langhen tyt gesocht inde ser begert hadde. Want dat erste speel te Hasselt uyt hoer dat meystendeyl quam, inde syn begyn inde orspronck doeruyt ghenoemen hadde dat sy die visiterders vurs. te Hasselt moder maken wolden, ondancks den stemmen off susteren doer bynnen.

Alsus so bleyffven diesse susteren vurs. nu sytten myt honre lyever Moder Jennen vurs. Inde due sy nu moder

(1) Zie hierover ad Annum 1483.

[p. 180]

waes so thount sych due erst dat in hoer waes; also men seyt by eyn bywoert: Honores mutant mores. Die ere verwandelt die sieden. Sy waert ser straff over die susteren inde wolde alle deynck alleyn noe hoeren houffde uyt rychtten, inde lyet hoer vuer stoen dat sy dat wyste van hoen allen waes. Hyrin kreghen due alle die guede ander susteren eyn groet myshaeghen, inde als die visitacie quam so satten sy diesse Jennen vurs. aff, ende eyne andere in die staet; doer diesse Jenne vurs. due ser onlydsaem inde thornych oem waes inde ser qualicken te vreden al heymelicke in hoer selven, inde konde sych doe aldoer nyet wael mer geleyden.

Inde (sy) vernaem due all heymelicke, so wy dat die guede erbarighe moder ter Nuwerstat, suster Katheryn van Wert gestorffven waes, inde dat die guede kynder off susterken aldoer noch sonder moder saetten, inde kreych orloeff in hoer closter, inde lyeppe van stonde sonder merren, tot Synte Odylien-berghe totten gueden pryor vurs., inde geberde ser heylichlycke off sy den heylighen orden des heylighen Graffs lyeff hedde gehaet, inde doeroem aldoer koemen waes, inde doeroem boet, inde denen ser begerde.

Die guede pryor oemdat sy meysterlicke konde sprecken waes balde verwonnen, inde gaeff hoer den orden inde satte sy due mytten selven ter Nuwerstaet, in dat closterken vurs. van synre orden, inde macktde sy due ouch moder boven hoen allen. Inde due sy sach dat sy wederoem tottet regiment koemen mocht inde verhaeffven, so vergaet sy due synte Franciscus mytten Observantten, die sy ser lyeff scheyn te hobben due sy noch al op hon hope hadde dat sy groet inde verhaeffven solde moeghen werden.

Alsus is diesse Jenne Schaets vurs. aen diesse guede, sympel, jonghe susteren ter Nuwerstaet koemen inde aldoer Mater geworden. Als nu diesse Jenne Scaetz vurs. aensach inde myrcktde die grotte ververlicke orloeghen die woeren

[p. 181]

inde op stonden inde gestaelt woeren te koemen over dat guede lant van Gelre; inde die Nuwestat, doer sy noe wonden myt hoeren lyeven kynderen, eyn ser ongeluckyghe plaetz waes inde nyet sterck, want heet waes so decke gewonnen, inde muyrren inde portten te broecken. Inde want sy eyn ser cloecke, schalck wyff waes, inde ouch die gestalt inde gelegenheyt tot Luydick wael wyst vanden Cellebruederen, die due tertyt dat closter vurs., Ten Bonifanten hadden vuer hoen closter, by Synt Pauwels, also nu ouch al vurs. steyt, inde dat hoen deynghen, leven inde regement nyet voel en docht, inde dattet boeffven woeren die doer woenden, inde by tyde van orloeghe al verbystert woeren, inde mer alleyn IIIJ broeders noch doerin woeren off wonden; so quam tot hoen diesse Moder myt subtylicheyden inde ouch andere vrunden van besyden, die al heymelicke op gemaeckt woeren aen dyesse IIIJ cellebroders myt schoenen worden, myt gelde, myt gyfften, myt grotter behendicheyt, dat sy hoen schoen kostelicke closter vercochtten, vertyeghen inde overgoeffven moder Jennen vurs., inde terstont doeruyt toeghen inde hoer doer bynnen laetende.

Inde Jenne geynghe ser haest terugge wederoem te huyswaert, inde gepackt, gesackt inde allet vercocht, dat sy doer nyet dragen off gevoeren en konden. Inde also (syn sy) myt lyff inde myt zeele inde allet dat sy hadden inde myt hoen nyemen mochtten, inde myt allen hoeren lyeven kynderen, also tot Luydick in getoeghen, inde in hoen nuwe closter geganghen, inde sych ser erlicke in wysselecke inde wael getyert, inde alsus die arme Nuwe-staet gelaetten inde begeven, inde syn alsus tot Luydicke in gekoemen, inde sytten nu in grotten rustten inde vreden, sonder sorghe. Inde dat sy nu hobben dat is hoen. Inde alsus synt sy van der Nuwerstaet gekoemen bynnen der staet Luytgen, so als nu hy vurschreven steyt, als men schreyff die joeren ons Heren geburte dusent IIIJ^e inde XCVJ.

[p. 182]

Nu sult ir noch eyn luttel voert hoeren inde wetten, so waen die derde partye off geselscappe (myt) die erste Moder, suster Meynt vurs., die nu tot Synte Anthonis Gersten wonden, boeven Duyren, vuer dat sloet vuers. ouch op gebroecken syn, inde gekoemen tot Henegouwe, by Hasselt, dat hoen erste begyn off fundacie is geweyst, doer sy alle te samen vrouwen inde mannen uyt gespruyt inde koemen syn.

So is te wetten, also diesse lyeffve erberige maget Moder Meynt vurs. alsus ter Gersten aen die capelle inder cluyssen ser eynghe inde benauwet sotte vuer dat sloet des gueden Jonckeren vurs. daer sy ser lieffgetael waren inde wael ghemynt van arm inde ryck. Mer och lassy! Het waes eyn quade plaetz off stede vur vrouwen oem eyn besloetten cloester te hobben, want sy laghen bynnen der burch-graeffven, inde en mochtten hoen plaetssche nyet wyder noch grotter macken, also dat sy cleyn bereyff van bynnen hadden. Inde dat noch sworre inde leystiger waes vuer vrouwen inde sunderlynghe vuer erbare inde schemel mechtden, dat waes dit: sy en konden noch en mochtten eynen voet nyet buyten daxs setten, off sy en woerden oversyen inde overgapt van den Burch, boven van allen vynsteren. Inde dat waes hoen ser swoer, verdrytelick inde lestich. Inde noch mer. Hoen Pater mocht hoen nimmermer mysse gelesen vur XI off XIJ uyren, inde so waest alletyt XIJ uyren er die mysse uyt mocht syn. Inde dat waes ser verdrytlicke vuer die sycken inde ouch die jonghe susterken; want jonghe luyden etten gern vruch. Inde balde doernoe alsus woerden sy des al te ser moede, inde hoen verdroetz ser, alsus benauwet te syn, inde alsus eynghe te sytten.

Inde dyt waes die sake doeroeme sy orloeff naemen van honnen Joncker vurs., die sy ser noede wolde laetten trecken off orloeff geven, al moest syn. Inde sy lyetten hoem syn kercke inde cluysse, die sy nochtant ser gebettert hadden in tymmeragie inde andere deynghe, inde dancktden

[p. 183]

hoem ser, inde noement al myt hoen ewech dat hoen tuebehorde inde dat hoen was; inde synt alsus nu mytten houppe inde mytter wonynghen gekoemen op hoen erste erffve off patrimonium vurs. te Henegouwe, by Hasselt, des ersten sondachs inden vastten geheytten Dominica invocavit, dee due quam op synte Peters avent Cathedra⁽¹⁾, inde die ander partie des anderen dachs des mondach op Synte Peterss dach Cathedra vurs., als men screyff die joeren der gebuertte onss Heren XV^e inde VIJ.

Item, der erste Pater, myt naeme geheytten broder Joest van Lyroep, dee die susteren boeven vurs. erstwerff vander Gersten tot Henegouwe bracht, inde aldoer erstwerff begaen mytten vrouwen, is nu gestorffven A^o XV^e inde IX, op vridach, op synte Praxtelen dach, inde begraeven op satersdach, op synte Maria Magdalenen avent.

Alsus is nu diesse werdighe plaetz tot Henegouwe verwandelt tot vrouwenpersoenen, die so menych joer lanck hadde geordynert geweyst tot mannen, oem aldoer Got den Here te dyenen. Mer by ongelucke inde rauspoet van quaden tyden van orloeghen, die dyckwyle in dyessen landen syn off geschieden inde ouch by quaden rigement, dat sy verre van honnen oversten prelaetten saetten, inde selden off nummer gevysetert noch gestroeft en worden, inde ouch God der Her luttel ontsaeghen, so ist alsus byster aldoer tue gegangen. Got ontfarms!

Inde nu heet men hoeppe inde ser guet betrouwen in die guetheyt Gotz inde in die erbarheyt diesser erbarigher Moder vurs. myt hoeren lyeven kynderen inde salighen mechtden, die nu doerop koemen syn inde aldoer gestalt off gesaet van hoenen erbarigen prelaet off oversten vurs., den pryoer van Synte Odylien berghe, eyn aenheffver off erste begynner der heyliger orden vurs., die reformacie heyft gesocht inde ge-

(1) Den 21 Februarij 1507.

[p. 184]

halden, inde nu oem synre groetten duchtden inde mynnen wylle, die hee heet gehat tot synre heyligher orden inde saligher reformacie inde guede vastte disciplyne te hobben off te halden in allen synen conventen off closteren, mannen inde vrouwen, die hee in synen tyden inde joeren ghemackt, begreppen, begonnen, aenghenoemen inde gefondert heet, alst wael blyckt off schynt alomme inde omme in diessen Nyederlanden. So waes hee der pryor vurs. den aenhever der reformacie der heyliger orden vurs. inde gemaeckt Generael inde Overste boeven alle diesse noe volghende cloesteren, mannen inde vrouwen hyrnoe bescreffven:

Henegouwe. Als inden ersten Henegouwe vurs., dat der heyligen orden mennych joer vuer synre tyt tue behoert heet. Also nu hyr vuren steyt, dat die Heren off brueder der orden erstwerff doeraen inde daerop quamen als men screyff dusent CCC inde XIJ.

Aken. Item tot Aken inder staet, die kyrcke off capelle geheytten tot Synte Lenartz, quam hoen ouch myt Henegouwe, int joer ons Heren vurs. vanden selven Here inde ryddere dee hoen Henegouwe gaeff, also vurschreven steyt.

Byrbeyck. Item te Byrbeick, by Loeven, die capelle off kyrcke, doer synte Merten, der heylige buscop patroen in is, myt synen rentten inde guede doeroem lyggende. Ouch al (geschoncken) van dyssen selven Here inde Ryddere vurs.

Otterslade. Item die capelle van Otterslade, by Wellen, myt haeren reyntten inde tuehorynghe, al van diessen selven Here off ryddere vurs.

Wemmertynghe. Item die capelle off gotzhuyss, ser noe by Henegouwe geleghen, doer onsse sutte vrouwe Maria patronersse in is, inde besocht wordet van gueden mynsschen (des dorps) geheytten Weymmertynghen. Ouch al van diessen Here off Ryddere vurs. (geschoncken). Got vergeyffve hoem alle syn sonden; hee beweyss wael in synen wercken, dat

[p. 185]

hee diesse ser heylighe orden vurs. ser lieff inde wert hoebben moest, in synen wercken inde leven.

Odylyenberghe. Item hyrnoe als men screyff dusent IIIJ inde LXV, so is die ser heylighe plaetssche inde heylighen Berch, myt der schonre kyrcken tot synte Odilienberghe, by Ruremunde, tot diesser orden koemen, overmytz gracie van Got inde hulppe van dissen jonghen clerck, nomols prister inde nu Generael, also nu hy vurschreven steyt.

Kynroede. Item hyrnoe nyet langhen tyt, als Berghe begonnen waes, inde ser wael besat myt gueden bruederen, so waert dat erste manscloster uyt Synte Odilien, tot Kynroede gesant, inde aldoer eyn ser fyn, cleyn convent begonnen inde gemackt, also hy ouch nu vurs. steyt, inden joere ons Heren LXVIIJ. Mer sy en stonden nyet langher dan IIIJ joer in gueden regement. Got erbarmps.

Hyrnoe ser kortten tyde, als men screyff dusent IIIJ^e inde LXXVIIJ, so begreyppe dit derselve pryor, myt naemen broder Lodowycus, dee erstwerff van Synte Odylien-berghe tot Kynrode koemen waes, inde dat closterken vors. ser herlicke inde erlicken erstwerff aenhoeff inde began; al quampt qualicken, hee waes nochtant alle tyt geheytten eyn erbaer suver maen van gueden reynen leven. Mer hee waes deselve broder inde prister due hee noch pryor tot Kynroede waes, der aldoer eyns tot eynen tyt stonde aen den altoer inde dede dat ampt der heyligher myssen, inde quam also verre dat hee corpus dominicum, ons Heren licham sumeren off ontfanghen solde, inde dat heylighe Sacrament in de hant hadde inde inden mont steken solde, och lassy! so wart dat heylige Sacrament, dat licham ons Heren, also jemerlicken bloeden, schoen roet bloet inden corporael, den die Jouffrouwen off susteren, die te Eyck bynnen van Kynroede getoghen syn, also vurscreven steyt, noch huyden in diessen daghen by hoen hobben inde halden in grotten werden, by dat H. Sacrament, in honre

[p. 186]

kyrcke. Den sy des gunnen, den loetten sy diessen bebloeden corporael wael syen.

Disser droppelen bloetz, so cleyn so groet, is wael omtrent tusschen XXIJ off XXIIJ. Ich en waes nye also koene noch sterck van hertten, al hobbe ich ten deicke gesyen inde ouch leyder in mynre hant gehaet, dat ich dat getal der droppelen bloetz in diessen corporael vurs. hedde durren tellen.

Mer leyder terstont hyrnoe, nyet langhen tyt so begont in dat closter vurs. onder die bruders, pristers inde leycken, qualicke te vaeren. Sy en ontsaeghen honnen pryor nyet me; mallick wolde meyster syn; die discipline vergynck; sy lieppen ten leyste allen uyt, hyr inde doer, doer sy wolden, inde het voer al qualicken doer bynnen. Inde doer en bleyff nyemantz in, daen alleyn eyn prister inde eyn leyckebroder, also vurscreven steyt, totter tyt tue dat die jouffrouwen off susteren ten laetzten by hoen quaemen, also alst vurscreven steyt. Soe woerom dit alsus doer quam, off Got der Here dit alsus doer lyet geschyeden dissen gueden maenne vurs., in dit closter vurs., dat is alleyne Got bekant.

Caster. Nu wederoem te koemen op onsse erste materie, so lach eyne ser schoene kercke, off capelle alleyne op eynen berch, in eyn ser schoene koerenvelt, alomme eyn luttel huyssen doerby, inden lande van Guylick, by Caster off Grevenbrock, die aldoer getymmert inde gefundert waes in Synte Lenartz ere, doer hee ser besocht inde geërt waert, also wyt lyeffden der hoeffluyden inde ander guede luyden die doer oemtrent wonende waren inde macht off gehoer te seggen hadden tot diesser kercken. So hobben sy uyt lyeffden, dee sy tot diesser heyligen orden gehaet hobben inde oem honre groetten gracie inde affloet wyllen, die diesse heyligen orden heet, doer sy conventten hobben inde wonachtich syn, - so hobben sy den gueden pryor vurs. van Synte Odylienberghe by hoen ontboeden, inde hoen schoene steynen

[p. 187]

kyrcke, myt allen den schoenen erffgueden, die doeroem loeghen, inde der Kapelle off kercken tue behorden, den pryor vurs. inde synre orden vurs. guttelicke overgegeven.

Inde terstont mytten selven so heyft diesse guede pryoer vurs. dissen selven Pater van Kynrode, broder Ludovycus vurs., dee Kynroede erstwerff begonnen hadde inde doert ouch by ondergegoen inde verdoerffven waes, alhyr op dysser plaetsschen inde aen, diesser capellen gesaet inde doer pryor ghemackt, oem diesse plaetssche inde kyrcke te verheyssen inde in eren te halden inde aldoer eyn fyn, erbaer closter aen te heffven off te begynnen ter eren Gotz inde ter eren der heylighen orden des heylighen graffs van Jherusalem. Het wylliche (hee) ouch aen ghenoemen heet inde sych aldoer ser erlicke gehalden inde wael gequetten aen geystelicke inde ouch in tyttelicke, inde eyn schoen cloester aldoer gebuwet, inde voele erffguetz aldoer oem gegolden inde doer aen bracht, inde voele guede broders myt hoem gehaet, oem aldoer Got te dyenen nacht inde dach, also dat behorlicken is. Want hee waes allewege gehalden off geacht vuer eynen gueden, erbaryghen, verstendighen broder inde Got vurchtende. Inde hyroem so waert hee hyr gesaet inde ordynert oem dyt closter aen te heyffven inde op te breynghen also hee ouch allet gedoen heet.

Nu wyllet doch noch eyn luttel hoeren van diessen selven prior vurs. broder Ludowycus, want heet is hoerens wert, al isset jemerlicken te hoeren. Got ontfarmps.

Nu als diesse guede pryor, broder Ludovicus vurs., pryor inde pater waes des derden closters vurs. te synte Lenartz vurs., inde nu hadde aldoer gewont voele joeren, inde langhen tyt dat selve closter vurs. aengehaeffven inde begonnen hadde, inde ser erbarlicken geleyfft inde guet regement gehalden, inde scarppe discipline onder synen moncken, inde (sy) ryck inde salich waeren geworden aenden ertsschen gueden, inde wael stonden ter gueder inde erbarigher fame

[p. 188]

onder geystelicken inde werltlicken luyden; inde alst nu koemen is inden joer der saligher geburtte ons Heren als men screyff XV^e inde VJ, so heyfft diesse pryor vurs. gestanden in syn cloester vurs. anden altoer, op Synte Panthaleons-dach des heylighen mertelers⁽¹⁾, inde heyft aldoer gedoen dat ambacht der heyliger myssen, inde is also verre koemen, dat hee dat heylighe Sacrament, Gotz licham sumert off ontfanghen hadde, inde dat coopert off dexelken vanden kelcke dede, oem te nutten off te ontfanghen dat duyrbaer bloet ons Heren Jhesu Christi; dat men sacht dat due mytten selve due der kelck ontdeyckt waes, so sloege als eyn vlamme vuyrs op uytten kellick. Doervan diesse arme prior so ser ververt waert, inde due inden kellick sach dat broet, water inde wyn al verkert inde verwandelt in schoenen roeden vleyssch inde bloede. Inde dat bleyff also verwandelt stoende sonder vergoen. Also dat mennych groet gelert maen inde andere luyden, edel inde onedel, doer quaemen inde besoeghen dit wonderwerck inde schoen myrackel. Inde due waert diesse pryor aff gesaet van synen offyciën inde eyn ander in syne stede (gestelt). Mer woeroem dit quam off geschiede diessen selven (Pater) noch anderwerff, dit is Got bekant.

Kynroede. Hyrnoe terstont nyet langhe so waert dat verdoerffven closter tot Kynroede verwandelt tot eyn vrouwencloster; inde so quamen die erste vrouwen-persoenen doerop, als men screyff M. IIIJ^e inde LXXVIIJ, also ouch hyr vuer gescreffven steyt.

Culenborch. Hyrnoe nyet langhe, als men screyff die joeren M. IIIJ^e inde....⁽²⁾, so begaen ouch erstwerff benyeden inden lande dat closter off convent te Culenborch, dat van aldertyt honre heyligher orden tue plach te gehoe-

(1) Den 27 Julij 1506.

(2) De rest van het jaartal is niet ingevuld.

[p. 189]

ren, inde bynoe altemoel vergetten inde verganghen, waes geweyst. Inde by diessen gueden, erbarighen prior vurswaert het vonden inde wederoem reformert.

Nuwerstat. Hyrnoe als men screyff dusent IIIJ^e inde LXXXVI, so begaen dat andere jouffrouwen-closter ter Nuwer-staet, by Sittart, dat nyet langhe en stonde off en duyrde; also als ouch hyr voer gescreyffven steyt.

Ter Gersten. Hyrnoe nyet langhe als men screyff dusent IIIJ^e inde XC, so begaen dat derde jouffrouwen closter ter Gersten, boeven Duyren, dat ouch nyet langhe en stonde off en duyrde, also ouch hyr vurs. steyt.

Oeyem. Hyrnoe nyt langhe, als men screyff die joeren ons Heren M. IIIJ^e ende....⁽¹⁾ so begaen erstwerff dat closter inden lande van Cleyff, geheytten Oeyem, dat in vuerleden tyden eyn regulirs-closter hadde geweyst. Inde die waeren uytgevaeren inde liettent woest stoen; inde also quamen diesse nu doeraen inde besyttent erlicken.

Zchaveyen. Hyrnoe als men screyff Anno M. CCCC inde XCII so syn diese Heren off brudere erstwerff koemen tot Zchaveyen, by Luydick, boeven Erckenteylle, teghen Herstelle over, boven opten berch geleghen, geheytten te Synte Germyn; inde waes terst eyn woeste verganghen capelle; inde lach al woest doer inden boessche, inde hadde doer voermols geystelicken volck gewont, inde doeraff ewech getoeghen inde littent woest liggen⁽²⁾.

Op Cruytz. Hyrnoe nyet langhe, als men screyff M. IIIJ^e inde XCV, so quaemen diesse Heren off brueder vurs. erstwerff mytten wonynghen Op dat Cruytz, by synte Mertens-Vuyren, dat eyne capelle hadde geweyst, doer men dat

(1) Het nader jaartal is niet ingevuld.

(2) Te Xhavée onder Wandre woonden sedert 1484 nonnen van S^te Clara; zij werden in 1492 opgevolgd door de kanonikken van het Heilig Graf, die na eene eeuw residentie deze standplaats afstonden aan de paters Carmelieten. Tegenwoordig is de kloosterkerk van Xhavée parochiekerk.

[p. 190]

heylige Cruytz ons Heren ser besocht. Inde diesse capelle behorde tue eynen ser erbarighen wertlicken prister, erbaer van leven, dee doerop wonde myt naemen geheytten Her Gyelis, eyn guet, devoet maen. Inde hee offererde off gaeff sych selver myt lyffve, myt zeele, mytten capellen inde myt allen synen patrimonium, guet inde erffve inde ghereyt, inde allet dat hee opter erden hadde der heyliger orden vurs., waert eyn Here inde mytbroder in derselver orde, inde waes der erste pryor off pater op diesser plaetsschen, inde haddet ser wael voert gesaet inde gebettert in tymmeragyen inde andere deynghen er dat hee starff. Got troest syne zeele. Amen.

Eyck. Hyrnoe nyet langhen tyt, als men screyff dusent IIIJ^e inde ouch XCV, so syn die guede ersamyghe jouffrouwen off susteren van Kynroede vurs. erstwerff op gebroecken, inde hoen plaetssche tot Kyroede gelaetten, inde tot Eyck bynnen getoeghen mytter wonynghe, inde hoen schoen closter erstwerff aen gehaeven inde begonnen, doert nu steyt, also ouch nu hy vurscreven steyt⁽¹⁾.

Venloe. Hyrnoe nyet langhe, als men screyff dusent IIIJ^e inde XCVIJ, so syn erstwerff diesse Heren off bruederen vurs. koemen uytten closter van Synte Odilienberghe, te Venloe, inde hoebben aldoer eyn cleyn clostercken in kreghen, inde eyn schoen plaetssche, die wyllighe tue behoerende waes den Cellebroderen, van Synte Augustinus regel. Inde die goeffven sych selver over, VIJ broeders, wyllentlicken myt lyffve inde zeele, inde closter inde allet dat sy hadden; inde ontfynghen due alle te saemen den heylighen orden vurs., doer alle die staet van Venloe ser aff verblydt waes, sonder alleyn die geystlicken, dat hoen also duyrbaren schaet

(1) Haar klooster te Maeseyck lag op de Pelserstraat. De noonen werden gesupprimeerd in 1797. De gebouwen dienen nu tot collegie der paters Kruisheeren.

[p. 191]

inde gracie van affloet inde van grotten ghenaden hoen also te huyss quaem.

Henegouwen. Hyrnoe als men screyff XV^e inde VIJ, so syn die susteren van den Gersten erstwerff te Henegouwen koemen, oem aldoer eyn vrouwen-closter te macken, so vurscreven steyt.

Allet dat nu hyr vuer gescreffven steyt, heet al beleyfft inde gesyen, inde selver geordynert inde geconfirmet, als Generael, der erbare maen inde broder Johan van Abroek vurs., der aenheffver off begynner der zaligher Reformacie der conventen inde closteren vurs. Got geyffve hoem......⁽¹⁾ hee is doch aller eren inde loeffs wert.

Item in diessen selven joere vurs. XV^e inde VIJ, inden vasten, omtrent Palmen, so quam (in Brabant) die ser edele inde hoeghe geboeren Margharita, Maxmilianus der rompsschen Conyncks dochtter, inde hertoch Philippus suster, dee nu int joer voerleden uyt Brabant in Spangghen gereyst off getoeghen waes myt synre huysfrouwen, inde aldoer den doet gestorffven. Diesse edele vrouwe Margaretha vurs., die erst in hoeren jonghen joeren in Spanghen gehuwt off bestaet waes geweyst aen den jonghen conynck van Spanghen, doer sy ser wael myt te vreden waes, kreegh doeraff eyn ser schoene jonghen soen, dee eyn geboeren Conynck van Spanghen inde van voele andere rycken off landen doerby geleghen solde geweyst hobben, doer grotte wonderlicke blytscappe off vrouden aff waer alle die lantscappen doer inde doer.

Och lassy! nyet langhe so heyt diesse blytscappe geduert in Spanghen; want by den wylle Gotz, so is diesser jonger connynckinne maen inde Here die doet gestorffven, inde ouch myt hoem syn eynich geboeren jonghe soen, doer due ser voele lydens inde rouwe aff waes alle Spanghe landen deur;

(1) Gaping van twee woorden.

[p. 192]

alst ouch wael byllick waes, want doer in bleyff due egheyn mans gebuertte mer te leven vander croenen van Spanghen.

Alsus so waes diesse ser edele vrouwe Margarita vurs. ser bedruckt inde al vol rouwen, inde waes due aldoer vrempde inde ser ellendich. Inde balde doer noe, myt vrunden raet, so waert sy due bestaet in Zchavoën, aen eynen Hertoch van Zavoën, ser ryck inde edel; inde doer waert due diesse ser edel vrouwe hen gevuert by eynen maen des sy nye gesyen en hadde, in eyn lant doer sy die spracke off taele nyet en verstonde. Mer och lassy, nyet langhen tyt so is ouch hoer Here inde maen aldoer gestorffven, also dat sy cleyn blytscappe inde genuchtde op ertryck gehaet en heet. Inde sy is due hyr nae ten leysten wederoem in Brabant bracht inde gekoemen op datum inde joere boven gescreyffven.

Item noch allet in diessen tyde off joere vurs. so syn noch allet gebleyffven die voetknechtten off Garde, dat fell inde boesse volcke, doer ouch hyr voer ser voel aff gescreyffven steyt. (Inde syn) allet gebleyffven in diessen landen vurs. Brabant, Loen inde alle andere cleynre smalre Heren landen, op diesse syde vander Maessen inde op die andere syde, Valkenborch, Roede, Lymborch, Daelheym, Gronselt, Steyn, Elsloe, Her Hoensbroeck inde al voel andere cleyne smalre Heren inde lentgens inde dorpkens. Inde syn alsus alom getoeghen vanden eynen dorppen totten anderen, nu hy nu doer, alomme gelick in vuerleden tyden inde joeren die heyden off tatteren ploeghen te trecken. Die er huyde nyet en hadden, die woerender morghen off overmorghen te verbeyden; inde alsus so waert der arme huysmaen off lantmaen overal in allen landen off dorppen, die buytten steden off muyren loeghen jemerlicke vervoert, vernyelt inde verdorffven, inde hoen guet inde suyren arbeyt jemerlicke quyt.

Inde nyemant en waes van den Heren amptluyden, regerres der landen off dorppen vurs. den dit ter hertten gynghe

[p. 193]

off jamerde. Mer alle gader dit duer die vyngher saeghen inde lyetten dat onsalighe volck gewerden, inde trecken, inde liggen overal doert hoen belieffde sonder eynich wederstant. Got bettert!

Dysse jamer, last, schade, druck inde lyden waes boeffven moete groet inde ser swoer te lyden. Nochtant so en schadden die Heren inde amptsluyden nyet te myn, inde (men) moestte den grotten schaet geven; inde men hedde hoen aen den pechtte nyet eynen coppe rogge gekort off aff geslaeghen van nyemans grot noch cleyne. Got ontfarmps!

Item in diessen selven joer vurs. als men screyff XV^e inde VIJ, inden vastten, te wetten opten Sondach vuer Palmen, so waert erstwerff gewyt off geconsacrert ten Observantten tot Luydick, die kyrcke honss closters, dat sy aldoer ouch erstwerff aengehaeffen, inde nuwes begonnen hadden myt hulppe der gueder luyden. Inde dat closter vurs. is nu geheytten tot Jherusalem. Inde diesse consecracie off wydynghe diesser kyrcken vurs. dede selver in syne persoene, mytter hant, die edele Here inde buscop van Luydicke, Erardus van der Mercke vurs. Inde dit waes syn erste kercke, die hee selver in syne persoene in wydde. Inde dit dede hee in syn ander joer, dat hee buscoppe waes geweyst.

Diesse Here off buscoppe vurs. waes ser oetmodigh inde guetwyllich inde bereyt alle tyt die gottelicke dynsten inde die officie synre prelature selver te doen in synre eyghen persoene, die heylighe Sacramenten inde opten wytten donresdach Crysma inde Olysel selver mytter hant te macken, die palmen te wyen opten Palmdach, opten poeschdach die heylighe Mysse selver te synghen off te doen in syn kercke tot Luydick op Synte Lambrechts-altoer, syne wydebuscop neven syn syde stoende in pontificalibus, dat is in syn buscops habyt. Also dat daen alle tyt, alst hoeghe feystlicke daeghen waeren, also twe buscoppen gesyert off gecleyt in buscops-

[p. 194]

habyt, te saemen by eyn stonden in den gottelicken dyenst ons lyeffs Heren Jhesu Christi; doer sych alle syn lyeven Heren inde Canonycken synre kyrcke ser aff verblydden inde ouch alle andere guede erbarighe luyden, geystelicke inde werltlicke.

Och laessy! inden joere vurs. XV^e inde VIJ, so stondet noch even qualicke in diessen landen vurs. van Brabant inde Gelrelant. Die boessheyt wyess so lanck so mer tusschen diesse twe landen, inde die orloeghen worden ser groet inde swaer aen beyden syden over den armen lantmaen inde huysmaen, die buytten den stercken steden loeghen.

Die onsalighe Hertoch Karle van Gelre, due hee horde inde vernaem van den doet syns neyffve, Hertoch Phylippus vurs. inde dat lant van Brabant inden kynden hande waes koemen inde onbehert, inde die Rompssche konynck Maxmilianus vurs. sych ouch al so voele te doen gaeff boven in synen landen, dat hee hyr qualicke gestaelt waes te koemen in Brabant by die cleyne inde jonghe onmundighe kynderkyn, Hertoch Phylippus syns sons kynderkyn, inde Brabant egheyne houfft off regerres en hadde, inde alles bysterlick te werck gynghe, inde die regerders inde amptluyden der landen alle der lantscappen duer sott inde verbleyndt woeren in steden inde op sloetten; so vergaetten nu die Gelressen der soene off contract, dat in vuerleden daghen ghemackt waes tusschen hertoch Phylippus vurs. inde hoen, inde hoeffven due hoen houfft wederoem op in die locht, inde noemen due die vêe off orloegh wederoem aen, inde kreghen die Franssoissen uyt Vranckryck hyraff myt groetten hermacht, inde deden ser grotten schaeden overal den Brabanders in allen den platten off bloetten landen, also vurscreven steyt.

Inde dit is nu wederoem in diessen joere vurs. omtreynt uytgoens Meyss aengehaeffven inde begonnen inden lande van Valkenborch. Die koëen inde beysten (werden) gehalt op der

[p. 195]

Graetheyden⁽¹⁾ inde alle te saemen tot Ruremunde ingedreyffven, doer sy ser wyllecomen waeren. Got bettert! Inde ser balde off haest hyrnoe (syn sy) wederoem gekoemen tot Beyck, Opgelene, Elslo⁽²⁾. Inde aldoer omtreynt waert gebrant inde aengesteken, inde also die arme ververde huysluyden doermyt ververt; also dat sy myt hoen due brandschadden inde hoen moesten gelouffven, oem VJ wecken tytz vrede te hoeben.

Item terstont synt sy wederoem int lant gekoemen oem Herle, Her-Hoensbrucke, Schennen, Austenroede, inde sunderlynghe te Schynwelt in dat dorppe ser groette schaeden inde woesten gedoen in die kyrcke, inde aldoer doet geslaghen inde vermoert omtrent XXXIJ maen, die sych op die kercken onthalden hadden; inde voert overal myt vanghen, rouffven, doetsloen inde swerlicke brantschadden, aldoer geleyft nyet als Crysten, mer als Joden inde Heyden over die arme huysluyden. Got herbarmps!

Inde terstont alhyr noe synt (sy) balde wederoem tot Merssen koemen, inde oem Merssen gebrant, geschant, gevanghen, geroufft inde ser grotten last den armen huysmaen gedoen; inde grotten rouff van besten myt hoen tot Ruremunde in gevoert. Inde alsus so stondet al jemerlicke inde qualicke mytten schamelen huysmaen inden landen van Valkenborch. Inde die Brabanders deden egheyn weren hyr teghen. Dat land waes in kynder handen: vae terrae cujus rex puer est.

Och lassy! der ser swoerre inde groetter orloeghe tusschen Brabant inde Gelderlant hadde al ser langhe geduyrt inde gestanden, also eynsdeyls in diessen boecke off Regyster vurs. steyt, inde en naem noch al egheyn eynde. Noch nyemant en waes also hoeghe off groet van Heren off van Voersten, die hyr tusschen ten beyste gesproecken hadde off

(1) Eene groote uitgestrektheid gemeene weide tusschen Sittard en de Maas.

(2) Op den rand staat nog de naam van een ander dorp, misschien Steyn of Schinnen.

[p. 196]

oem den peyss off vrede gekalt hedde. Got ontfarmps! Also dat diesse onsaelighe orloeghen so lanck so swoerder inde merder woerden, inde die arme lantluyden, die buytten die steden soetten, inde ser gherne rust inde vrede gehaet hedden aen beyden syden, inde in vreden hedden moeghen hoen broet wennen, al te gronde jemerlicke verdoerffven worden op beyden syden, nu vanden vyanden, morghen vanden vrunden, die sy jemerlicke overtoeghen inde overloeghen inde al uyt terden inde vervorden, also dat die huysluyden nyet en behyelden doer sy aff hedden moeghen leven. Inde van groetter ellandigheyt inde armoede kwamt dat sy dat hoen moesten laetten stoen, inde uytten lande ewech dwasden, inde in anderen landen toeghen inde broet baden.

Eene latere hand schreef de volgende aanteekeningen:

Inden jaer ons Heren, du men screyff XV^e inde XXXII, inden maent Julius, is joffer Margryet van den Dryess gestorven op synte Mertens avent translacio in den somer. Requiescat in pace. Amen.

A^o duysent V^e ende XLIV, inden maent october, des goensdachs nae Beecker groete kyrmys, soe waest eynen allren groten wynt inder naucht, dat men nyet en horde noch en saech, dou is die Kyrck van Steyn geschant vanden dyeffen; der Kercken synt genomen twee kelcken ende twee olyvatter, ende dat heylich Sacrament onder die voeten geworpen, ende voert alle kesten open gebroken, ende dat lyvaet aldaer uyt genomen etc. Ende die dieff hebben die kyrck daer open gebroken myt eynen couter eynder ploeghe.

Inden jare der saligher gebuert XV^e ende LVIJ, du ist eyn alte grotten duyren tyt geweyst, myt allerley waren van koren ende botter ende keyss ende eyer. Item eyn vaet

[p. 197]

rogge golt eynen Phylippusgulden, ende eyn broet van VIJ pond galt oem XVIIJ stuyver. Die botter dat pond galt due tertyt X inde XI stuyver. Eyn vyerdel eyer galt eynen gulden off XXV stuyver, ende 't vaet havere galt oem dry gulden. So dat die erme luyden kreytten van honger. Inde Over-Maesse, te Eysden, isser twe van honger gestorven. Got erbermps!

Anno XV^e ende LVIIJ op synte Mychyelsdach is Heyneman gestorven. Got moet hoem gracie gonnen, dat hy 't hemelryck moet hebben gewonnen. Requiescat in pace. Amen.