Jaarboek Monumentenzorg 2003. Boerenbedrijvigheid, voortgang en behoud

[p. 226]

Esterenburg in Vierpolders
Paul Rosenberg

Esterenburg ligt vlak onder Brielle in de polder de Oude Goote op het Zuid-Hollandse eiland Voorne. Aan de boerderij, die in 2002 werd aangekocht door Vereniging Hendrick de Keyser, is sinds de jaren '30 van de 20ste eeuw niets meer veranderd. Zij is mede daardoor een uniek monument van landelijke bouwkunst en van agrarische geschiedenis. Het grote, met hoge iepen beplante en door slootjes met wilgen omgeven huiserf vormt een oase van rust in een gebied waarvan de landschappelijke schoonheid onder druk staat als vestigingsplaats voor moderne glastuinbouw.

De geschiedenis van de boerderij gaat terug tot in de 17de eeuw. Op oude kaarten staat op deze plaats, in de polder ‘de Oude Goote’ naast de landweg van Brielle naar Hellevoetsluis, al een hoeve aangegeven. Deze werd, blijkens jaartalankers in de oude achtergevel, in 1738 door nieuwbouw vervangen. Esterenburg was een pachthoeve, waarvan het vruchtgebruik door vooraanstaande families uit Brielle over een periode van eeuwen in erfpacht werd uitgegeven. Een omschrijving uit 1761 vermeldt een ‘extra schoone wooning, bestaande in een Heerenhuis, Bouwmanswoning, berg, schuur en keet [...]’. Daaruit is af te leiden dat, althans een gedeelte van het woonhuis, in de zomermaanden door de stadse eigenaren werd gebruikt als buitenverblijf.

Esterenburg was, zoals alle grote boerderijen op Voorne-Putten, een hoeve voor gemengd bedrijf. Het gebouw, dat in 1931 gedeeltelijk door brand verloren ging, is in zijn grootste vorm te zien op een foto en een aquarel uit 1926 van de Rotterdamse boerderijenonderzoeker J. Verheul. De boerderij bestond uit een pannengedekt woonhuis en een rietgedekt bedrijfsgedeelte. De totale lengte beliep zestig meter, waarmee Esterenburg behoord moet hebben tot de grootste boerderijen van

Vierpolders, Middelweg 5, Boerderij de Esterenburg. Foto van omstreeks 1927.

Voorne-Putten. Het bedrijfsgedeelte had de vorm van een langsdeelschuur met een doorrit een de ene zijde en een koestraat aan de tegenoverliggende zijde. Het centrale deel van de schuur was de tas. Tussen de koestal en het woonhuis lagen de melkkamer en de paardenstal. De graanoogst werd, via de luiken in de voorgevel, los gestort op de zolders van het woonhuis, dat alleen op de begane grond woonvertrekken bezat.

In 1931 werd de boerderij in veiling gebracht en voor het eerst verkocht aan een eigenaar-gebruiker. Deze verkoop bracht weinig geluk, want

[p. 227]

in de nazomer van 1931 ging het bedrijfsgedeelte van het gebouw, waarin de hooivoorraad voor de winter al hoog opgetast moet zijn geweest, geheel in vlammen op. Na de brand was er geen geld voor herbouw. Met behulp van sloopmateriaal werd het gedeeltelijk gespaarde, achterste stukje van de schuur opgelapt. Dit moet vervolgens acht jaar hebben gefungeerd als koestal, want pas in 1939 werd een nieuw bedrijfsgedeelte gebouwd. Dit was veel kleiner dan de oude schuur, zodat tussen de nieuwe schuur en het oude restant achter op het erf ruimte overbleef. Doordat aan de stal van 1939 sindsdien niets meer werd veranderd, is ook dit relatief jonge bouwdeel alweer een monument van de agrarische geschiedenis. De eigenaren van Esterenburg deden in de jaren '50 en '60 als een van de weinige melkveehouders in ons land niet mee aan de van overheidswege voorgestane schaalvergroting in de landbouw. Zij fokten door met Hollands stamboekvee, terwijl de sector overschakelde op Amerikaans vee (Holsteiners) met een veel grotere melkproductie. Toen de hoeve in 2002 aan Vereniging Hendrick de Keyser werd overgedragen, stonden nog zes van deze kleine Hollandse koeien in de wei. Deze zijn inmiddels verkocht aan een naar de geest verwant bedrijf in Zuid-Limburg.

Ook aan het woongedeelte van de boerderij werd sinds de verkoop van 1931 weinig meer veranderd. Het betreft in hoofdopzet een 18de-eeuws huis waaraan de bijzondere status van de boerderij nog goed afleesbaar is. De ingang lag

Vierpolders, Middelweg 5, Boerderij de Esterenburg. Plattegrond. Tekening Vereniging Hendrick de Keyser, 2003.

oorspronkelijk in het midden van de voorgevel, met daarachter een voorhuis geflankeerd door zijkamers. De rechter zijkamer is uitgevoerd als een opkamer met daaronder een melkkelder voor het bewaren van de ‘zondagsmelk’. Achter de voorkamers liggen rechtsachter een keuken en linksachter een woonkamer met een grote haard en een doorgang naar het bedrijfsgedeelte. In de 19de eeuw werd de hoofdingang verlegd naar de linker zijgevel, zodat aan de zijde van de voorgevel een reeks van drie voorkamers ontstond. De grote woonkamer ademt, met een bedstedenwand en een imitatie goudleren behangsel uit het vierde kwart van de 19de eeuw, nog geheel de sfeer van een traditionele boerenkamer. Ook in de voormalige keuken en in de opkamer bevinden zich bedsteden. De vloeren van het voormalige voorhuis en van de opkamer zijn voorzien van ‘blotenvoetenmarmer’, een schildertechniek in twee lagen waarbij door de schilder of door de kinderen van de opdrachtgever blootsvoets door de natte verf werd gelopen.

Ook op het erf zijn unieke restanten van het agrarisch bedrijf bewaard, zoals een geheel bestrate drenkplaats voor paarden, een houten dekbox en een keur aan bijzondere fruitbomen. De boerderij verkeert bouwtechnisch in een deerniswekkende toestand. Inmiddels is een restauratie in voorbereiding.

[p. 228]

STAPHORST. BOERENERF. 1917

[p. 229]

STAPHORST. BOERENERF. 1917